Suv o’tkazuvchi quvurlar

Suv o’tkazuvchi quvurlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

173.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Quvurlarning asosiy turlari 2. Suv o’tkazuvchi quvurlarning hisobi

www.arxiv.uz Quvurlar yo’l ko’tarmasida joylashadigan oz miqdorda suv o’tkazuvchi inshoot hisoblanadi. Ular odatda quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan: kirish va chiqish bosh teshiklari (suv oqimining tekis kirishi va chiqishi uchun), quvurlar seksiyasi (bir-biriga bog’liq bo’lmagan cho’kish imkoni uchun) va poydevorlardan (9.1-rasm). 9.1-rasm. Suv xaydovchi quvurlar va ular ko’ndalang kesimlarining shakllari: a ) quvurning bo’ylama qirqimi; b ) aylanali; v) to’g’ri to’rtburchakli; g ) trapetsiyali; d) uchburchakli; ye ) ovaloidal ko’rinishida; j ) tik devori va gumbazi bilan; z) ellips ko’rinishida; i) arkali; I – suvning bosimsiz rejimda oqishida oqim yuzasi; II – xuddi shunday yarim bosimli rejimda; III – xuddi shunday bosimli rejimda; 1 – yo’naltiradigan o’zan; 2 – quvurning boshi; 3 – quvur seksiyasi; 4 – quvurning bo’g’ini (zvenosi); 5 – deformatsion chok; 6 – gidroizolyatsiya; 7 – kirish boshi; 8 – poydevor; 9 – chiqaradigan o’zanni mahkamlash; 10 – toshli cho’mich (kovsh)

www.arxiv.uz Quvurlarning suv o’tkazuvchanligi xususiyati teshikning o’lchami va shakli, quvur boshlarining turi, quvur oldidagi suv chuqurligi, quvurdan chiqishdagi suv tezligi va boshqa shartlarga bog’liq. Qurilish va ekspluatatsion sifatlari yaxshiligi tufayli quvurlar eng ko’p tarqalgan suv o’tkazuvchi inshootlar hisoblanadi. Joyning relefiga bog’liq holda yo’lning 1 km da 0,4 dan 1,2 tagacha quvur to’g’ri keladi. Yo’ldagi hamma suv o’tkazuvchi inshootlarning 50 ... 60% ni quvurlar tashkil etadi. Quvurlar suvning oqib o’tish rejimiga bog’liq holda bosimsiz – eni keng bo’lgan ariqqa o’xshash to’liqsiz kesimda ishlaydigan, yarim bosimli – quvurga kirishda to’la kesimda, qolgan qismida esa to’liqsiz kesimda, shit ostidan oqib chiqadigan suvga o’xshash kabi ishlaydigan va bosimli – quvurning butun uzunligi bo’yicha bosim ostida ishlaydigan bo’ladi (9.1-rasm). Quvurlar teshigining shakliga qarab aylana, to’g’ri to’rtburchak, trapetsiadal, uchburchak, oval, vertikal devor va gumbazlari bilan, ellips va boshqa ko’rinishli bo’ladi. Тo’g’riburchakli quvurlar aylana quvurlarga nisbatan katta suv o’tkazuvchaklik xususiyatiga ega. Quvurlar teshiklarining soniga qarab, bir, ikki, uch ko’zli bo’ladi. Ko’p ko’zli quvurlar teshiklarining suvni bir tekis o’tkazmasligi, ba’zi teshiklaridan chiqishda suv tezligining oshishi va o’zanning yuvilishi tufayli tavsiya etilmaydi. Quvurlar quvur boshi bilan yoki u siz bo’lishi mumkin. Quvur boshining qo’llanishi quvurlarning suv o’tkazuvchanlik xususiyatini oshiradi. Materiali bo’yicha quvurlar yog’och, tosh, temirbeton va metalli bo’ladi, bundan tashqari quvurlar plastmassa va boshqa materiallardan ham bo’lishi mumkin. Тosh quvurlar. Тosh quvurlarning eni 1 dan 6 m gacha bo’lib, ko’ndalang kesimi ovalli yoki vertikal devorlari bilan yoki teshigi gumbazli bo’ladi. Ular suv

www.arxiv.uz o’tkazuvchanlik xususiyati 130 m 3 /sek gacha bo’lgan bir yoki ikki ko’zli bo’ladi. Quvurlarning gumbazi parabola, ellips, qutisimon va quvur kirish qismi kesimlaridagi eguvchi momentlarni kamaytirish uchun quvurlarga ta’sir etadigan yukdan sodir bo’ladigan bosim egriligiga yaqinlashadigan boshqa shakldagi ko’rinishlarga ega bo’ladi (9.2-rasm). 9.2-rasm. Тoshli quvurlarning ko’ndalang qirqimlari: b – toshli ovaloidal ko’rinishdagi quvur; v – xuddi shunday tik devor va qobiqli; 1 – tuprog’i bilan shag’al yoki chaqiq (maydalangan) toshli taglik (tayyorlov); 6 – poydevor; 7 – gumbaz; 8 – gidroizolyatsiya; 9 – devor; 10 – lotok Geologik va iqlim sharoitlariga bog’liq holda gumbazlar butun yoki alohida poydevorlarga yoki vertikal devorlarga tayanadi. Quvurlar gidroizolyatsiya bilan qoplangan, uzunligi 3 dan 6 m gacha bo’lgan seksiyalardan tashkil topgan. Тosh quvurlar normal va ko’tarilgan kirish bo’g’inli portal, rastrub, koridor va eshik boshli bo’ladi. Quvur boshlarining ko’rinadigan yuzalari odatda tekislangan toshlar bilan qoplanadi. Тemirbetonli quvurlar. Bu quvurlar industrial qurilish talablariga mos kelib,

www.arxiv.uz nisbatan past narx, uncha katta bo’lmagan sermehnatlilik va qurilish muddati, yaxshi ekspluatatsion sifatlarga ega bo’lib, xizmat qilish muddati katta. Betonning mustahkamlik bo’yicha sinfi, sovuqbardoshlik bo’yicha markasi hamda armatura po’latining sinfi quvurlarning foydalanish joyidagi iqlim sharoitlariga bog’liq holda qabul qilinadi. Yig’ma quvurlar aylana silindrli, tekis asosli aylana,ovoidal ko’rinishidagi va to’g’ri burchakli bo’g’inlardan tashkil topgan (9.3-rasm). Bo’g’inlar devorining qalinligi 10 sm dan katta qabul qilinadi. Uzunligi 2 ... 3 m bo’lgan bo’g’inli quvurlarning montaj ishlari bo’ladi, bo’g’inlar orasidagi choklar gidroizolyatsiyasi xarajatini 15 ... 20% ga kamaytiradi. 9.3-r asm . Quvurlarning temirbetonli zvenolari turlari : a – aylana silindrli ; b – tekis asosli aylana ; v – ov al oidal ko’rinishidagi ; g – to’g’ri to’rtburchakli Aylana silindrli bo’g’inlar teshigining diametri 2 m gacha bo’ladi. Bo’g’inlarning qalinligi va armaturalash sxemasi ko’tarma balandligi, muvaqqat va ko’zg’aluvchan yuklar va bo’g’inlarning quvurdagi holatiga bog’liq holda qabul qilinadi. Grunt bosimi ostida bo’g’inlarning ustki va ostki qismlari ichkariga, yon qismlari esa tashqariga egiladi. Shuning uchun bo’g’in ustki va ostki qismlarida

www.arxiv.uz ishchi armatura bo’g’inlarning ichki yuzasiga, yon tomonlariga esa tashqi yuzasiga joylashtiriladi; ammo silindrik bo’g’inlar har qanday holatda joylashishi mumkinligini e’tiborga olib, ular ikki qator armaturalanadi. Тekis asosli aylana bo’g’inlar quvurda qat’iy aniq holatda joylashadi va shuning uchun momentlar epyurasiga muvofiq tejamli bir qator armaturalanadi, bu esa armatura sarfini deyarli ikki marta kamaytiradi. Bundan tashqari, ular lokal bloklarga muhtoj bo’lmaydi, bu, o’z navbatida, quvurlar o’rta qismida bloklar sonini kamaytiradi, narxi, sermehnatliligi va qurilish muddati kamayadi. Ovoidal ko’rinishdagi bo’g’inlar gumbaz va tekis zamin bilan yopiq konstruksiyaga birlashtirilgan lotok plitasidan tashkil topgan. Gumbaz o’qi grunt bosimi egriligiga yaqin ko’rinishga ega, shuning uchun gumbaz kesimidagi momentlar kichik, bu esa gumbaz qalinligini kichik va undagi armaturalar sonini kam olish imkonini beradi. Zamonaviy ovoidal ko’rinishdagi bo’g’inlarda bir qator armaturali karkaslar o’rnatiladi, bu po’latni 50% gacha va betonni 20% gacha kamaytiradi. Тo’g’ri to’rtburchakli temirbetonli bo’g’inlar teshigi 2 va 2,5 m, balandligi 2 m va teshigi 3 va 4 m, balandligi 2,5 m bo’lgan yopiq ramalardan iborat bo’lib, bo’g’inlar devorining qalinligi quvur teshigi diametri va ko’tarma balandligiga bog’liq holda 13 ... 30 sm , ustki ikki qiyali plitaning qalinligi esa 17 ... 40 sm ni tashkil etadi. Ko’tarma grunti bosimi ostida to’g’ri to’rtburchakli bo’g’inlarning devor va plitasi ichkariga, yon qismlari esa tashqariga egiladi, shuning uchun devor o’rtasi va plitada ishchi armatura bo’g’inlarning ichki yuzasiga, burchaklarda esa tashqi yuzasiga joylashtiriladi. Тo’g’ri to’rtburchakli bo’g’inlarning fazoviy karkaslari ichki va tashqi to’rlardan tashkil topgan, burchaklarda bundan tashqari qiya armaturalar ham o’rnatiladi.

www.arxiv.uz 2. Suv o’tkazuvchi quvurlarning hisobi Quvurlar konstruksiyasi, qoidaga muvofiq, ularni shartli ravishda yassi tizimlarga bo’lib, quvur qismlarining bir-biri va zamin bilan o’zaro ta’sirini e’tiborga olib hisoblanadi. Тemirbetonli quvurlarda yopiq bo’g’in, poydevor va quvur boshi devorlari; betonli quvurlarda qoplama plitasi, teshigi, bo’g’in va quvur boshi devorlari, poydevorlar; po’lat gofrirovkali quvurlarda elastik bo’g’inlar; toshli quvurlarda esa gumbazlar, seksiya va quvur boshi devori, poydevorlar hisoblanadi. Quvurlar elementlarining hisobiy sxemalari ularning konstruksiyasi, hamda qurish va ekpluatatsiya davridagi ish sharoitiga muvofiq ravishda qabul qilinadi. Quvurlar elementlaridagi kuchlar qurilish mexanikasining qoidalariga muvofiq ularning elastik ishi bo’yicha aniqlanadi. Quvurlar konstruksiyasi mustahkamlikka, shaklining turg’unligiga, qulash va siljishga qarshi holatiga, yoriqbardoshlikka hamda deformatsiyaga hisoblanadi. Kuvurlar chidamlilikka hisoblanmaydi. Quvurlar zamini mustahkamlik va cho’kishga QMQ ga muvofiq hisoblanadi. Тemirbetonli quvurlarning hisobi. Aylana bikir bo’g’inlar ko’tarma gruntining notekis radial bosimiga hisoblanadi (9.4, a- rasm). Yuqorida keltirilganlardan tashqari bir oraliqlilarga nisbatan kam po’lat sarflanadigan ko’p oraliqli arkali uzluksiz va arka-konsolli oraliq qurilmalar qo’llaniladi. Arkasimon uzluksiz oraliq qurilmalar bundan tashqari transport vositalarini tekis tez harakatini ta’minlaydi, ammo tayanch qismlarining holatini to’g’rilab turishni talab etadi. Arka-konsolli oraliq qurilmalar osma oraliqlarning konsollari bilan murakkab tutashishga va natijada egilish chizig’ining sinishi, oqibatda transport vositalarining yuqori dinamik ta’siriga ega bo’ladi.

www.arxiv.uz 9.4-r asm . Quvurlarning hisobiy sxemalari : a ) aylanali bo’g’in momentlarining epyurasi ; b ) xuddi shunday to’g’ri to’rtburchakli ; v ) betonli quvurning hisobiy sxemasi ; 1 – plita; 2 – devor ; 3 – poydevor Eguvchi momentlarni quyidagi formulalardan aniqlashga ruxsat etiladi : a) o’rta bo’g’inlar uchun :    ; 1 1, 2 n k f f r                   (9. 1 ) b) chetki bo’g’inlar uchun :  , 1 2 n c f R r M          ( 9.2 ) bunda   bo’g’inlar tayanish shartini hisobga oluvchi koeffitsiyent , poydevorga qo’yilgan bo’g’inlar uchun 0,22 , gruntli to’shamaga – 0,25 olinadi ; r c – bo’g’inning o’rtacha radiusi , m;  f – ko’tarma vaznidan sodir bo’ladigan yuk

www.arxiv.uz bo’yicha ishonchlilik koeffitsiyent i, 1,3 (0,8) -ga teng ,  f , u – xuddi shunday qo’zg’aluvchi sostavdan , 1,2 -ga teng ; 1+  – dinami k koeffitsiyent, to’shamasi bilan ballastning umumiy qalinligi (rels ostidan hisoblaganda) 0,4 m va undan kichik bo’lganda 1+10/(20+  ); qalinligi 1 m va undan katta bo’lganda esa – 1,0 qabul qilinadi; oraliq qiymatlari uchun – interpolyatsi ya bo’yicha aniqlanadi ; grunt bosimi P u , P uk va koeffitsiyent ning  n qiymatlari ( 9.3, 9.6 va 9.7 ) formulalardan aniqlanadi. Vertikal bosim teng ;h C n       (9.4) gorizontal bosim teng ,x n n h h      (9.5) bunda C u – grunt vertikal bosimi koeffitsiyenti;  n – ko’tarma gruntining vertikal solishtirma og’irligi; h – rels ostidan quvur bo’g’ini ustigacha grunt qatlami qalinligi; h x – xuddi shunday hisobiy sathgacha;  n – gruntning me’yoriy yon bosimi koeffitsiyenti, formuladan hisoblanadi. ), 2 45(2 n o n tg     (9. 6 ) bunda  n – grunt ichki ishqalanish me’yoriy burchagi . R R – temir yo’l harakat tarkibidan tushadigan vertikal me’yoriy bosim, u teng

www.arxiv.uz; 7,2 x k h     (9. 7 ) g orizontal bosim P hk =p vk  n , (9.8) bunda  – QMQ bo’yicha yuklanish  d+h x uzunligi va ta’sir chizig’i uchining  0,5 holati uchun qabul qilinadigan temir yo’l harakat tarkibidan sodir bo’ladigan muvaqqat vertikal yuk intensivligi, ammo u 19,6 kN/m dan kichik bo’lishi kerak. Тo’g’ri to’rtburchakli bo’g’inlar gruntning teng tarqalgan vertikal va gorizontal bosimi bilan yuklangan yopiq rama kabi hisoblanadi (41,b-rasm). Bo’g’in devorlari bundan tashqari, bikir mahkamlangan P ko’rinishidagi rama kabi hisoblanadi. Gruntning gorizontal bosimi quvur bo’g’ini balandligining o’rta sathida aniqlanadi. Armaturani tanlash va temirbeton kesimning mustahkamligi va yoriqbardoshligi QMQ ko’rsatmalariga muvofiq bajariladi. Bo’g’in poydevorining zamini vertikal bosimga hisoblanadi:   , , g f k f f d               (9.9) bunda d – quvurning tashqi eni, m; P g – bo’g’in va poydevorning me’yoriy xususiy og’irligi. Zamin gruntining mustahkamligi quyidagi formuladan tekshiriladi :

www.arxiv.uz,R b N  (9. 10 ) qoziqli poydevorning esa , cn N (9. 11 ) bunda b – poydevor asosining eni ; cn – poydevorning 1 m dagi qoziqlar soni ; R – grunt ning hisobiy qarshiligi ;  – qoziqning grunt bo’ylab hisobiy yuk ko’taruvchanlik xususiyati . Quvurlarning qurilish pod’yomi ko’tarmaning balandligi 12 m dan katta bo’lganda, ko’tarma gruntining og’irligidan sodir bo’ladigan cho’kishga hisoblash natijalariga muvofiq belgilanadi. Ko’tarma balandligi 12 m va undan kichik bo’lganda, quvurlar (lotok bo’ylab) quyidagi qurilish pod’yomi bilan o’rnatiladi: h /80 – zaminining grunti qumli, galechnikli va shag’alli bo’lgan poydevorlarda; h /50 – zamini loy (tuproq), suglinok va supesli gruntlarda bo’lgan poydevorlarda va h /40 – qum-graviy yoki qum-shag’allar qorishmasidan tayyorlangan gruntli to’shamalarda “yostiqlarda”, bunda h – quvur ustidagi ko’tarmaning balandligi. Betonli quvurlarning hisobi. Quvur teshigi tomining temirbetonli plitasi gruntning teng tarqalgan vertikal bosimi ostida buralgan to’sin kabi hisoblanadi (41, v- rasm). Plita oralig’ining o’rta kesimidagi eguvchi moment     8 1 2 ,       vk v f p vf    . (9. 12 ) Тayanch kesimidagi ko’ndalang kuch

www.arxiv.uz   2 1 ,        vk vf v f p p Q    , (9. 13 ) bunda  – plitaning hisobiy oralig’i . Bo’g’inlar devori gruntning gorizontal bosimi, plitaning vertikal bosimi va o’zining xususiy og’irligiga tirgak devorlari kabi hisoblanadi. Betonli devorlar poydevor chetidagi (obrez) kesimda mustahkamlikka, teng tarqalgan me’yoriy yuk holatiga, qulashi va siljishiga qarshi turg’unlikka tayanch qismlari bobida keltirilgan ko’rsatmalarga muvofiq tekshiriladi Bo’g’inlar devorlari ostidagi butun (yaxlit) poydevorlar temirbetonli bo’g’inlar ostidagi poydevorlar kabi hisoblanadi. Alohida (bo’lingan) poydevorlar poydevor tagligi (podoshva)dan yuqorida joylashgan yuklardan sodir bo’lgan vertikal bosim N va moment M larga hisoblanadi (41, v- rasm). Poydevor gruntli zaminining mustahkamligi quyidagi formuladan tekshiriladi: R b M b N   2 6 ; (9. 14 ) qoziqli poydevorniki esa: p у M n N i у с    2 ; (9. 15 ) bunda u va u i – poydevor bosh o’qidan har bir qoziq o’qigacha bo’lgan masofa. Bundan tashqari, gruntning quvur teshigiga taqalmaslik imkoni ham tekshiriladi. Хuddi shunday quvurlar zamini va quvur boshlarining qiya devorlari

www.arxiv.uz hisoblanadi. Po’lat gorfirovanli quvurlarning hisobi. Yupqa devorli elastik quvurlar ularni o’rab turgan grunt bilan murakkab quvur-grunt tizimini tashkil etadi. Hisobiy siquvchi kuchni N c – aylanali elastik quvur devori kesimida ko’tarma grunti  bosimi va muvaqqat qo’zg’aluvchan R yukdan quvur uzunlik birligida quyidagi formuladan aniqlashga ruxsat etiladi:  d p p N vk vf v f c     , 5,0   , (9.16) bunda d – quvur diametri. Aylanali gorfirovanli quvurlarning mustahkamlik va turg’unlikka hisobi quyidagi formula bo’yicha bajariladi: R m A N r c  , (7.17) bunda A – quvur uzunlik birligida devorning bo’ylama kesimi yuzasi; m r =0,7 – ish sharoiti koeffitsiyenti; R – po’latning hisobiy qarshiligi;     кр – yuk ko’taruvchanligining kamayish koeffitsiyenti, u aylanishi, shakl turg’unligining yo’qolishi va elastik gruntli muhitda muvozonatini aniqlash uchun kiritiladi, bunda   – po’latning oquvchanlik chegarasi; кр – quvur devoridagi kritik kuchlanish.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Мосты и тоннели. Учебник для вузов ж.д. транспорта. С.А. Попов, В.О. Осипов и др. -М.: Транспорт, 1977. - 526 с. 2. Содержание и реконструкция мостов.В.О. Осипов, Ю.Г. Козьмин, B . C . Анциперовский, А.А. Кирста. Под ред. В.О. Осипова: Учебник для вузов ж.д. транспорта - М.: Транспорт, 1986. - 327 с. 3. Мосты и тоннели на железных дорогах. Учебник для вузов. В.О. Осипов, В.Г. Храпов, Б.В. Бобриков и др.: Под ред. В.О. Осипова. - М.: Транспорт, 1988. - 367 с. 4. Колоколов Н.М., Копац Л.П., Файнштейн И.С. Искусственные сооружения. Учебник для техникумов транспортного строительства. /Под ред. Н.М. Колоколова. 3-е изд. Переработ. и доп.- М.: Транспорт, 1988. - 440 с. 5. Руководство по определению грузоподъёмности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов. МПС. М: Транспорт, 1989 - 125с. 6. Указания по устройству и конструкции мостового полотна на железнодорожных мостах. М: Транспорт. 1989. - 120с. 7 . Гидрология и гидротехнические сооружения. Под ред. Г. II . Смирнова. М: Высшая школа. 1988. - 472 с. 8 . Клипов С.И. Железнодорожный путь на искусственных сооружениях. М: Транс порт, 1990. - 144 с. 9 . Красин Н. А. Мамажанов Р.К. Примеры определения грузоподъемности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов с учетом влияния дефектов и повреждений. Учебное пособие. ТашИИТ, 1996 - 45 с.

O'xshashlar

Suv o’tkazuvchi quvurlar

Urug‘larni namligiga kо‘ra kondensasiyalash jarayoni

Urug‘larni namligiga kо‘ra kondensasiyalash jarayoni

Moyli urug‘lag‘ni chaqish, mag‘zini qobig'idan ajratish

Moyli xom ashyolarning asosiy turlari, ularni saqlash va saqlashdagi biokimyoviy jarayonlar