Принт медия босма технологиялари - Texnika va texnologiya - Referatlar

Принт медия босма технологиялари

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

Принт медия босма технологиялари Режа: 1. Фаннинг мақсади ва вазифалари 2. Полимерлар кимёси 3. Принт медия босма технологиялари ва замонавий оммавий коммуникация воситалари

ФАННИНГ МАҚСАДИ ВА ВАЗИФАЛАРИ Мамлакатимизда мустақиллик йилларининг биринчи кунларидан бошлаб, таълим тизимини бутунлай ислоҳ қилишга, ёшларни билимли, маънавий етук жисмонан соғлом баркамол авлодни вояга етказиш борасида катта ишлар амалга оширилмоқда. Ҳозирги вақтда мамлакатимиз аҳолисининг 32 фоизини ёки 10 миллионини 30 ёшгача бўлган ёшларимиз ташкил этади. Ёшларимиз ҳақли равишда Ватанимизнинг келажаги учун жавобгарликни зиммасига олишга қодир бўлган, бугунги ва эртанги кунимизнинг ҳал этувчи кучига айланиб бораётгани барчамизга ғурур ва ифтихор бағишлайди. Шу ўринда Президентимиз Ш.М. Мирзиёэвнинг ёшлар тарбиясига оид қуйидаги келтирилган фикрлари катта эътиборга лойиқ. ” Ёшларимизнинг мустақил фикрлайдиган, юксак интеллектуал ва маънавий салоҳиятга эга бўлиб, дунё миқёсида ўз тенгдошларига ҳеч қайси соҳада бўш келмайдиган инсонлар бўлиб камол топиши, бахтли бўлиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имкониятларини сафарбар этамиз. Бу соҳада олиб бораётган кенг миқёсли ишларимизни, хусусан, таълим-тарбия бўйича қабул қилинган умум-миллий дастурларимизни мантиқий якунига етказишимиз зарур”. Шунга боғлиқ ҳолда аҳолини бугунги кунда мамлакатимизда юз бераётган тезкор янгиликлар билан таништириш бормоғимиз лозим ва бу соҳада матбаа босма маҳсулотларига бўлган талабини тўлиқ қондириш лозим. Босма маҳсулотлари янгича фикрлашни шакллантириш воситаси, ижтимоий фикрни ифода қилиш, сиёсий ва илмий билимларни тарқатиш, ёшларни тарбиялашнинг таъсирчан воситаси ҳисобланади. “Оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги” Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ бу вазифалар нашриёт-матбаа тармоғи томонидан ҳал қилиниши лозим. Бу вазифаларнинг ҳал қилиниши илмий-технологик тараққиётнинг тезлашувини, принт медия технологияларининг ривожланишини ва такомиллашувини талаб қилади.

Босма иши кўп йиллик тарихга эга бўлиб, босма ускуналари ва босиш жараёнлари технологияларининг ривожланиши умуман инсониятнинг маданияти тарихида ва хусусан, китоб нашр қилиш ишида катта аҳамият касб этади, шу билан бирга ижтимоий муносабатларнинг такомиллашуви, ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши (ХВИИИ–ХИХ асрлардаги ишлаб чиқариш инқилоблари ва ХХ асрнинг ўртасида бошланган илмий-техник инқилоб) билан боғлиқдир. Сўнгги ўн йилликда матбаа ускуналарини, ишлаб чиқариш жараёнларини назорат қилишни бошқаришда фойдаланиладиган электрон ҳисоблаш техникалари ҳозирда босиш жараёнлари учун хизмат қилмоқда. Бундан ташқари, босма маҳсулотларини тайёрлашнинг алоҳида, ўзига хос нозик ва муҳим босқичларини дастурлаш ва созлаш, матбаачиликда асосий ва ёрдамчи сифатида қўлланадиган материалларнинг такомиллашуви учун полимерлар кимёси, хусусан, қоғоз, бўёқ, офсет резина матолари (декеллар), бўёқ валиклари қопламлари ва бошқа кўплаб соҳаларда илмий- техник тараққиётда катта ютуқларга эришмоқда. Принт медия босма технологиялари, айниқса энг мукаммал электрон техникадан фойдаланиладиган босиш жараёнларини бошқариш учун унинг замирида ётган ҳодисаларнинг моҳиятини, яхши сифатли тасвир ҳосил қилишни белгилаб берувчи қонуниятларни синчиклаб ўрганиш, аниқлаш ва чуқур тушуниб йетиш талаб қилинади. Шундан келиб чиққан ҳолда, «Босиш жараёни технологияси» курсининг долзарб вазифаларини қуйидагича ифодалаш мумкин: 1. Матбаа ишлаб чиқаришининг асосий қисми бўлган босишгача бўлган жараён – фотоқолип ва босма қолипларни тайёрлаш жараёнига маълум бир талаблар қўювчи ва кўп жиҳатдан келгуси технологик жараёнларнинг тавсифини ва меҳнат ҳажмини ҳамда тайёр маҳсулотнинг сифатини белгилаб берувчи босиш жараёнларининг мазмуни ва моҳиятини очиб бериш. 2. Принт медия босма технологиялари техник-технологик базасини ривожлантириш ва мунтазам равишда такомиллаштириб бориш – матбаа маҳсулотларига нисбатан тобора ўсиб бораётган талабни қондиришнинг

асосий шартидир. Сўнгги йилларда республика ҳукумати томонидан кўзда тутилганидек, босма маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг ўсишига ва айни пайтда унинг сифатининг яхшиланишига фақат матбаа фани ва амалиётининг энг илғор ютуқларидан фойдаланиш асосидагина эришиш мумкин. Республика раҳбариятининг ишлаб чиқариш самарадорлигини ва маҳсулот сифатини ошириш ҳақидаги талаблари матбаачилик маҳсулотларига бевосита тааллуқлидир. 3. Принт медия босма технологияларининг назарий ва амалий жиҳатларини ривожлантиришда фаннинг ролини белгилаб бериш. Маълумки босиш жараёнлари назариясида оралиқ илмий фанларнинг нусха олиш жараёнида юз берадиган рангбаранг ва кўплаб мураккаб ҳодисаларга оид бир қатор қоидалардан кенг фойдаланилади. Ушбу жараён ҳам ўз навбатида матбаачиликдаги босиш жараёнининг умумназарий пойдеворининг ажралмас таркибий қисми ҳисобланади. 4. Принт медия босма технологияларига бошқариш ва оптималлаштиришнинг энг қулай объекти сифатида ёндашувни шакллантириш, чунки бугунги шароитларда ҳам, келажакда ҳам фақат ана шундай ёндашувгина босма маҳсулотнинг ҳажми ва сифати жиҳатдан ҳам, уни тайёрлашнинг меҳнат талаб қилиш даражаси жиҳатидан ҳам максимал технологик ва ташкилий-иқтисодий самара олишни таъминлай олади. 5. Фанни ўрганувчиларни Принт медия босма технологияларининг замонавий технологияси билан, бу соҳада мамлакатимизда ва чет элларда эришилган ютуқлар билан, асосий босма усулларининг истиқболли технологик вариантлари билан атрофлича таништириш, маҳсулот тайёрлаш ҳамда турли ускуналарда босишнинг хусусиятларини аниқлаш, босиш ускуналаридан самарали фойдаланишни, босма маҳсулотнинг керакли сифат даражасини ҳамда атроф-муҳит ифлосланишининг олдини олишни таъминлайдиган омилларни таҳлил қилиш. 6. Матбаа ҳамда баъзи замонавий оммавий коммуникация воситалари ўртасидаги ҳамкорлик ва рақобатнинг баъзи жиҳатларини, умуман

матбаанинг ва хусусан медия технология босиш жараёнининг рақобатбардошлигини оширишга имкон берувчи шароитларни аниқлаш, келгусида уларнинг инсоният жамиятидаги ўрни ва ролини сақлаб қолишга имкон берувчи жиҳатларини таҳлил қилиш. Принт медия босма технологиялари назарияси ва амалиётини чуқур ва атрофлича ўрганишнинг асосий мақсади бугунги кундаги вазифаларни ҳал қилишга муҳандислик, таҳлилий ёндашувни шакллантиришдан ҳамда уларни келгусида ривожлантиришнинг умумий йўналишлари ва муайян йўлларини аниқлашдан, ишлаб чиқариш жараёнини «фаннинг технологик иловасига» айлантиришдан иборат. Босиш иши кўп асрлик тарихга эга бўлиб, уни юксак санъат даражасига кўтарган кишиларга ва воқеаларга жуда бойдир. Айни пайтда умуминсоний маданият ва хусусан китоб нашри соҳаси тарихида улкан вазифа ўйнаган босма ускуналарнинг ва босиш жараёнлари технологиясининг ривожланиши аввалгидек ижтимоий муносабатларнинг такомиллашуви билан ҳамда ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши (ХВИИИ-ХИХ асрлардаги саноат тўнтаришлари, ХХ аср ўрталарида бошланган фан-техника инқилоблари) билан боғлиқлигича қолиб келмоқда. Сўнгги ўн йиллик давомида электрон- ҳисоблаш техникалари босиш жараёнига хизмат қилиб, босма ускуналарини бошқаришда, ишлаб чиқариш жараёнларини назорат қилишда, босма маҳсулот тайёрлашнинг айрим ўта нозик ва муҳим босқичларини дастурлаш ва бошқаришда қўлланила бошланди. Полимерлар кимёси эса матбаачиликда анъанавий фойдаланиб келинаётган асосий ва ёрдамчи босма материалларнинг хусусиятларини яхшилашга, шунингдек, фойдаланиш талабларига тўлиқ жавоб бера оладиган мутлақо янги материалларни – аввало қоғозлар, бўёқлар, резина мато - офсет пластиналар (декеллар) яратишда, бўёқ валикларининг қопламаларини тайёрлашга имкон бермоқда. Принт медия босма технологиялари фанини ўрганишга материалшунослик, физика, кимё каби анъанавий усуллар билан бир қаторда

кибернетика, математик моделлаштириш каби ноанъанавий фанлар ҳам жалб қилинган. Босиш жараёнини П.А.Ребиндер, Б.В.Дерягин, М.П.Воларович, Л.А.Козаровитский, В.С.Лапатухин, П.А.Попрядухин, К.В.Тир, А.А.Тюрин каби олимлар чуқур ўрганишган. Ушбу олимларнинг, шунингдек А.Воут, А.Зеттлмойер, С.Карттунен, О.Перил, Д.Толленаар, Ж.Фетско каби таниқли чет эллик мутахассисларнинг меҳнатлари билан босиш жараёни назарияси мустақил фан сифатида шаклланиб, босиш жараёни ва унинг натижаларини тажрибавий тадбиқ этиш усуллари жадал ривожлантирилди, бу бир томондан босиш жараёнида тасвир ҳосил бўлишининг баъзи назарий қонуниятларини аниқлашга имкон берган бўлса, иккинчи томондан келгуси тадқиқотларнинг йўналишларини йетарли даражада аниқ белгилаб берди. Принт медия босма технологиялари ва замонавий оммавий коммуникация воситалари. Айтиб ўтиш лозимки, босма маҳсулотлар сўнгги йилларда ахборотни истеъмолчига йетказиб беришнинг анъанавий матбаачиликка мутлақо алоқаси бўлмаган янги усулларига асосланган оммавий коммуникация воситалари томонидан тобора кучли рақобатга дуч келмоқда. Энг замонавий техник воситаларга, шу жумладан электрониканинг сўнгги ютуқларига асосланган янги оммавий коммуникация воситалари аста-секин саноати ривожланган мамлакатларда тобора катта ўрин эгалламоқда. Ахборот узатиш жараёнини компъютерлаштиришга дастлаб ўтган асрнинг 30-йилларидаёқ уринишлар бўлган, аммо айнан сўнгги ўн йиллик давомида бу тенденция жадал ривожланди, бунга эса ахборотдан нусха кўчиришнинг босма усулларига хос бўлган бир қатор субъектив камчиликлар сабаб бўлди. Бу камчиликлар айнан «ахборот инқилоби» шароитларида яққол намоён бўлди. Ушбу камчиликлар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) қоғоздаги босма нашрларда ахборот ҳажмининг чекланганлиги ва керакли ахборотни топиш ва етказиб беришни автоматлаштиришдаги шу билан боғлиқ қийинчиликлар;

2) босма маҳсулот чоп этишнинг тезкор эмаслиги (бу бугунги кундаги жамиятнинг жўшқин ҳаёт суръатига кескин зид келади); 3) босма маҳсулотнинг кўп меҳнат талаб қилиши ва қиммат баҳолиги (бу аввало кўп ададли даврий нашларни марказлашган чоп этишдан воз кечишнинг турли вариантларини келтириб чиқарди); 4) қоғоздан – ўсимликдан олинадиган материалдан фойдаланиш зарурлиги, уни тайёрлаш, қайта тиклаш жуда катта ҳаражатлар, табиий хом ашё ва жуда кўп энергия талаб қилади, атроф-муҳитга сезиларли зарар етказиши; Ахборот тарқатишнинг электрон воситалари эса бунинг акси ўлароқ, материални тез узатиш ва узоқ сақлаш, ахборот ташувчи хотира ҳажмининг катталиги, атрофмуҳитга нисбатан зарарсизлиги, ташиш ҳаражатларининг тежалиши билан тавсифланади. Янги коммуникация техникалари босмахоналарда аввало босма қолипда босиладиган ахборотни бирламчи қайта ишлашнинг асосий бўғини сифатида анча кенг тарқалди. Аммо босиш жараёнларига келсак, бу ерда бирмунча ўзига хос вазият вужудга келмоқда. Замонавий босма маҳсулот ишлаб чиқаришидаги асосий муаммо босишгача бўлган жараёнларнинг кўп меҳнат талаб қилиши бўлиб, уларнинг асосий вазифаси якуний тасвирни ташкил қилувчи ахборот элементларига ишлов бериш, уларни сақлаш ва қидириб топиш. Шу муносабат билан электрон тизмаларнинг ахборотга энг қулай тарзда ишлов бериш, сақлаш ва уни қидириш қобилияти биринчи ўринга чиқади. Аммо замонавий электрон ускуналар тайёрлаш ишларини тўлиқ автоматлаштириш учун керак бўладиган ахборотни тўлалигича ихчам шаклда сиғдира олмайди. Маълумотларни сақлаш қурилмаларининг ҳажмини кичрайтириш микроэлектроника ютуқларидан анча ортда қолиб келмоқда. Ана шу «оралиқ» даврда электрон бошқариш, шак-шубҳасиз, янада самарали босиш ускуналари ва янги материалларни яратиш билан

биргаликда оралиқ жараёнларнинг соддалашуви ва арзонлашувига имкон беради. Умуман олганда эса турли хилдаги электрон оммавий коммуникация воситалари тобора ривожланиб, ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларига чуқур кириб бормоқда. Аммо бундай воситаларни жорий қилиш нафақат ташкилий- техник жиҳатдан, балки ижтимоий жиҳатдан ҳам ўта мураккаб жараёндир. Бир томондан, бу воситаларни (кабелли телевидение, видеотерминал қурилмалар, сунъий йўлдош орқали телеалоқалар ва ҳоказо) татбиқ этиш учун катта капитал харажатлар талаб қилинади. Иккинчи томондан, кўпгина таниқли мутахассисларнинг фикрлари ва тўпланган тажрибаларнинг кўрсатишича, аввал уларнинг инсонга физик ва руҳий таъсирини ўрганиш, бундай воситаларнинг назоратсиз ривожланиши ва қўлланилишининг олдини олиш кабилар талаб қилинмоқда. Бошқача қилиб айтганда, янги оммавий коммуникация воситалари муваффақияти биринчи навбатда истеъмолчилар уларни қандай кутиб олишларига боғлиқ. Буларнинг барчаси босма ва видеоэкран шаклларидаги оммавий коммуникация воситаларининг биргаликдаги фаолиятини тобора долзарб масалага айлантириб қўймоқда. Умуман олганда, ҳозирча босиш жараёни самаралироқдир, бутун дунёдаги матбаа маҳсулотлари ҳажмининг барқарор йиллик ўсиши шундан далолат беради. Аммо қоғознинг нархи ва унинг истеъмол ҳажмининг ортиб бораётганлиги матбаачиликнинг рақобатбардошлигини белгилаб берувчи иқтисодийтехнологик омилларни муқаррар равишда қийин аҳволга солиб қўйиши мумкин. Оммавий коммуникация воситалари томонидан кучайиб бораётган рақобат матбаачиликни икки йўлдан бирини танлашга мажбур қилмоқда: -ёки босишнинг энг янги электрофизик усулларидан фойдаланиш ҳамда автоматлаштирилган бошқарув тизимлари ҳисобига ижтимоий-сиёсий, адабий-бадиий ва илмий-техник нашрларни чоп этиш соҳасидаги устун мавқеини сақлаб қолиш ва шу йўл билан саноати ривожланган давлатларнинг иқтисодиётидан муҳим ўрин эгаллаш;

-ёки унча катта бўлмаган ададда юқори бадиий ва махсус нашрларни босиш билан чекланиб, тезкор ахборот соҳасидан кетиш. Нуфузли халқаро форумларнинг фикрига кўра, муваффақиятли рақобатлашиш учун барча ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштиришга, тўлиқ интеграцияланган юксак даражада автоматлаштирилган оқим тизимларни барпо этишга қаратилган туб ўзгаришларни амалга ошириш лозим. Бундай тизимлар матн ва иллюстрацияларга бирламчи ишлов беришдан то муқовалаш ва тайёр маҳсулотни истеъмолчига етказиб беришгача бўлган барча босқичларни тўлиқ ўз ичига олиши лозим. Матбаачилик ана шу йўлни танлади. Сўнгги йилларда ўтказилган энг йирик халқаро ихтисослашган кўргазмалар матбаачилик нафақат ўз мавқеини сақлаб қолиш, балки уни кенгайтириш имкониятларининг ҳам тобора ўсиб бораётганлигидан далолат бермоқда. Ушбу соҳага асос солган авлодлардан тўпланиб келаётган бой тажриба инсон даҳосининг нафақат фан ва техника соҳасидаги улкан ютуқларини ўз ичига олган, балки ХИХ асрда яшаб ўтган машҳур инглиз ёзувчиси Томай Карлейл айтганидек, инсон ижодининг энг ажойиб маҳсули бўлган китоб билан мулоқот имкониятини келгуси барча авлодларга, барча замонларга сақлаб қолишга имкон беради. Технологик жараёнларни самарали усулларининг жуда кўп турлари маълумдир. Босиш жараёнидаги асосий омилларнинг оқ-қора тасвирнинг сифатига таъсирини баҳолашнинг энг кенг тарқалган усулларидан бири тажрибани кўп омилли режалаштириш деб номланган машҳур усулдир. Ушбу усуллар ёрдамида самарали кўрсаткичларини уларга таъсир қилувчи омиллар билан боғлиқликда кўрсатувчи математик моделларни ҳосил қилиш мумкин. Тажрибани режалаштириш кўпчилик ҳолларда жараённинг механизмини чуқур ўрганмай туриб, ишлаб чиқариш жараёнининг техник-иқтисодий самарадорлигини сезиларли даражада ошира олувчи технологик тартибларнинг қулай қийматларини тезда ҳосил қилиш мумкин.

Автоматик бошқарув назариясида кўрсаткичлари вақт давомида ўзгариб турувчи жараёнларнинг турли усуллари ишлаб чиқилган. Принт медия босма технологияларини қулай бошқариш муаммоларига оид материалларга асосланган ҳолда, қуйидагича хулосалар чиқариш мумкин: -босиш жараёни мураккаб кўп омилли жараён бўлиб, у фақат аниқ бошқарилгандагина самарали фаолият кўрсатиши мумкин; -босиш жараёнларини бошқаришнинг бир неча самарали босқичлари мавжуд: дастлабки созлашни энг қулай ҳолатни барқарорлаштириш, босиш жараёни давомида қўшимча тузатишлар киритиш; -автоматик бошқарув тизимини ишлаб чиқишда босиш жараёни ва унга таъсир қилувчи барча омиллар ҳақида имкон қадар тўлиқ маълумотлардан фойдаланиш лозим, чунки фақат мавжуд барча ахборотлардан максимал фойдаланиш орқалигина босиш жараёнининг самарали бошқарув омилларини қидиришга кетадиган вақтни минимумгача камайтириш мумкин. Шунинг учун ҳам ускунанинг босма секциясидаги айрим қисмлар ва тизимларда рўй берадиган жараёнларни ўрганиш, уларни математик боғлиқликлар кўринишида тавсифлаш зарурдир.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

O'xshashlar

Босма маҳсулотнинг сифати

Офсет босма усули

Чуқур босма усули

Босма қолипларнинг ададга чидамлилиги

Юқори босма усулида босиш