Босма маҳсулотнинг сифати - Texnika va texnologiya - Referatlar

Босма маҳсулотнинг сифати

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3255 KB

Ko'chirib olish

Босма маҳсулотнинг сифати Режа: 1. Босма тасвирнинг сифатини баҳолашнинг умумлашган мезонлари 2. Растрлаш жараёнлари. Растрлаш усуллари 3. Рангларга ажратилган тасвирларни растрлаш 4. Растр нуқталари шакллари 5. Растрлаш усуллари 6. Гибрид растрлаш 7. Рақамли растрлаш

Босма тасвирнинг сифатини баҳолашнинг умумлашган мезонлари Босма сифати кўп жиҳатдан босишгача бўлган босқичда бажарилган тайёргарликка, босма усулига, ишлатилаётган ускунага ҳамда босма маҳсулот тайёрлаш учун қўлланадиган материалларнинг хоссаларига, биринчи навбатда қоғоз ва бўёқларнинг хусусиятларига боғлиқ. Якуний босма маҳсулотнинг сифати босишдан кейин қайта ишлашга ҳам боғлиқ. Босилган нусханинг (бир ёки кўп рангли) ёки растр, штрихли тасвир ва матнга эга бўлган нусханинг сифати ранг ва тусларни ҳосил қилиш, майда деталларни узатиш аниқлиги ҳамда кўп рангли босмада бўёқларнинг мослашиш аниқлиги ва бутун босма саҳифа босилган тасвир юзасининг хусусиятлари билан белгиланади (1-расм). 1-расм. Босма сифатига таъсир қиладиган омиллар ва параметрлар Prepress jarayonlar Bosish Postpress jarayonlar Materiallar Rang Imkonli qobiliyat Moslashtirish YuzaSkanerlash Ranglarga ajratish Rastrlash Qolip materialini eksponirlash Rangni boshqarishni sozlash Usul Bo’yoq va materialni uzatish Buklash Muqovalash Qog’oz Laklash Yordamchi materiallarBo’yoq Bosma sifati

Омиллар Параметрлар Ранг координаталари Оптик зичлик Растр нуқтаси ўлчами Растр нуқтаси катталашуви Иккиланиш Бўёқнинг юзада тақсимланиш текислиги Кескинлик Градация, зичликлар диапазони Растр нуқталарини ҳолатга келтириш Босма тасвитни ҳолатга келтириш Ялтироқлик Нур қайтариш нотекислиги Силлиқлик. Унда босма сифатига таъсир қиладиган жараёнлар, технологик параметрлар ва омиллар тақдим этилган. Бу параметрлар аниқланувчан ва ўлчанувчан бўлиши керак. Метрология назоратида тегишли ўлчаш мосламалари ишлатилади. Бундай мосламаларнинг аксарияти нусхада асосий тасвир билан бирга олинган махсус тест-объектлар (баҳолаш тест- объектлари, шкалалари) билан бирга қўлланади. Бундан ташқари, репродукция сифати визуал назорат қилинади. Визуал назоратни ўтказиш учун ёритиш ва кўздан кечириш шароитларига нисбатан минимал талаблар белгиланган (ИСО 3664). Субъектив нуқтаи назардан босилган тасвирнинг сифати унинг асл нусхага мос келиш даражасига боғлиқдир. Босилган тасвирлар текширув нусхадан қанча кам фарқ қилса, босишнинг аниқлиги ва сифати ҳам шунчалик юқори бўлади. Тасвирнинг аниқлиги ёки сифатининг субъектив баҳоси қабул қилинаётган тасвирий ахборотни мияда руҳий қайта ишлаш натижасидир. Шунинг учун ҳам руҳий аниқликка тасвирнинг сифат мезони сифатида қаралади. Ҳар қандай босма тасвир инсон учун мўлжалланганлиги туфайли, тасвирнинг сифатини баҳолаш ҳам ҳис қилиш психологиясини ҳисобга олган ҳолда ва унга мос равишда амалга оширилиши керак. Бу эса психологик баҳолаш босма тасвирнинг аниқлиги ёки сифатини аниқлашнинг анчагина ишончли усули ҳисобланади. Шунинг учун тасвирнинг сифатини баҳолашда визуал текширув усули кенг тарқалган. Тасвирнинг сифатини визуал баҳолаш бир неча текширувлар орасида сўров ўтказиш йўли билан амалга оширилади. Уларнинг ўртача баҳолари асосида сифат ҳақида етарли

даражада ишончли тасаввур ҳосил қилиш мумкин. Текширув учун кузатувчилар таклиф қилинади. Кузатувчилар мутахассис бўлмаган кишилар ҳам, репродукциялаш масалалари бўйича мутахассислар ҳам бўлиши мумкин. Биринчилар тасирнинг сифатини «ўртача» кузатувчи қандай тушунса, шундай аниқлаб берадилар. Иккинчилар, яни тасвирга ишлов беришда тажрибага эга бўлганларнинг сифатга берган баҳолари эса анчагина асослироқ бўлади. Текширув баҳоларининг икки хил: абсолют ва нисбий бўлади. Абсолют баҳолар одатда беш балли тизмада ўтказилади. Бу ҳолатда кузатувчи тасвирларга «қониқарсиз»дан «аъло»гача бўлган оралиқдаги баҳоларни қўяди. Нисбий баҳолашда эса кузатувчи тасвирлар тўплами, сифатнинг камайиб бориш тартибида саралаб чиқади. Визуал текширув тасвирда учрайдиган хатоликларни баҳолаш учун ҳам ўтказилади. Кузатувчи хатоликнинг тавсифини кўрсатмаган ҳолда унинг тасвирда қай даражада намоён бўлганлигини сезиларсиз, аранг сезиладиган каби сўзлар билан қайд қилади. Визуал баҳолаш усуллари тасвирнинг сифатини текширув нусха билан таққослаб аниқлаш учун ҳам, ададни босиш жараёнида нусхаларни жуфт қилиб таққослаш учун ҳам қўлланилади. Босиш жараёни амалиётида сифатнинг пасайиш баллари усули кенг тарқалган. Ўз моҳиятига кўра у хатоликларни баҳолаш усули вариантларидан биридир. Айтиб ўтилганлардан хулоса қилиш мумкинки, визуал усул ёрдамида нафақат бутун тасвирни комплекс баҳолаш, балки кўз илғайдиган айрим хатоликларни ҳам баҳолаш мумкин. Дарҳақиқат, репродукция майда деталларнинг кўринмай кетиши текширув нусха билан солиштирганда тезда аниқланиб қолиши мумкин. Тасвирнинг айрим жойларидаги ранг ёруғлигининг ўзгарганлиги ҳам худди шу йўл билан аниқланиши мумкин. Бундан эса яна бир хулоса чиқариш мумкин: ҳар қандай тасвир алоҳида хоссалар мажмуаси билан тавсифланади, шунинг учун улардан фақат биттасининг ўзгариши ҳар доим унинг сифати ёмонлашишига олиб келади. Бинобарин, бундай кўрсаткичларнинг ҳар бири

тасвир ҳосил қилиш сифатининг дифференциаллашган кўрсаткичи ҳисобланади. Босма тасвир хусусиятларидан бирини тавсифловчи сифат кўрсаткичи бирлик сифат кўрсаткич деб аталади. Айрим бирлик сифат кўрсаткичлари нафақат визуал усулда, балки объектив усуллар ёрдамида ҳам баҳоланиши мумкин бўлиб, бу уларни миқдорий баҳолаш мумкинлигини билдиради, чунки улар ўлчанадиган катталиклардир. Одатда, бирлик сифат кўрсаткичлари ва уларнинг ўлчам қийматлари меъёрий ҳужжатларга киритилади. Бирлик кўрсаткичларнинг аҳамияти шу қадар каттаки, маҳсулотнинг сифати деган тушунча айнан улар туфайли муомалага киритилган. Маҳсулотнинг сифати деганда маҳсулотнинг унинг керакли мақсадда фойдаланиш учун яроқлилик даражасини белгиловчи ҳамда меъёрий ҳужжатларнинг талабларига мос келувчи хусусиятлари мажмуаси тушунилади. Меъёрий ҳужжатлар деганда биринчи навбатда давлат стандартлари, улар йўқ бўлса – ОСТлар, техник шартлар ва йўриқномалар тушунилади. Бу ҳужжатларда бирлик сифат кўрсаткичларининг фақат белгиланган қийматлари эмас, балки уларнинг белгилангандан фарқ қилишининг рухсат берилган четланиш қийматлари ҳам кўрсатилади. Босма тасвирнинг сифатида одатда қуйидаги бирлик кўрсаткичларнинг қийматларини аниқлаш асосида баҳоланади: 1. Оптик зичлик. 2. Бўёқнинг ранги, рангнинг тозалиги ва ёрқинлиги. 3. Турли бўёқларнинг аралашмаси. 4. Тиниқлиги. 5. Ёйилиб кетиши. 6. Бўёқнинг нусхада бир текис тақсимланганлиги. Бу кўрсаткичларнинг ҳар бири ўлчамли (ёки ўлчамсиз) бирликлар билан ўлчаниши ёки ифодаланиши мумкин. Оптик зичлик денситометрда ўлчанади

ва унинг қийматлари оптик зичлик бирликларида ифодаланади. Ранг тавсифлари нусхадаги танланган қисмларнинг рангини спектрофотометрда ёки уч филътрли денситометрда ўлчаш орқали аниқланади ва маълум усуллар ёрдамида ҳисобланади. Турли бўёқларнинг аралашганлиги нусхада жойлашган махсус белги ёки шкалалар бўйича аниқланади. Уларнинг фарқланиши (ёки мос тушганлиги) ўлчовчи лупа ёки микроскоп ёрдамида аниқланади. Айрим растр элементларининг, чизиқларнинг босилишдаги аниқлиги ҳам ўлчовчи микроскоп ёрдамида аниқланади. Бирлик сифат кўрсаткичлари юқорида айтиб ўтилганидек, уларни баҳолаш ва уларнинг синов ва адад нусхаларидаги қийматларини солиштириш учун қўлланилади. Агар натижа яхши чиқса, ададни босишга рухсат берилади. Шу пайтдан бошлаб нусхаларнинг сифати босиш жараёнининг доимийлигига боғлиқ бўлади. Доимий жараён деганда босишнинг берилган тартиб шароитларида нусхаларнинг сифат меъёрланган кўрсаткич қийматларини бутун ададни босиш давомида сақлаб қолинадиган жараён тушунилади. Тартиб шароитлари ададни босиш бошланишида ОСТ 29.70-81 “Офсет варақли босма ускуналарни технологик кўрсаткичлари бўйича текшириш усуллари” даги тавсияларга мос равишда белгиланади. Бунга бўёқни етказиб беришга (офсет босмада намловчи эритмани етказиб бериш ҳам), босма контакти туташадиган жойдаги босимга, декел материалининг таркибига, бўлимдаги иқлимга ва бошқа бир қатор қўйилган талаблар киради. Доимий босиш жараёнини амалда ташкил қилиш мумкин эмас, чунки турли салбий омиллар таъсири остида тартиб шароитлари албатта ўзгаради. Бунинг оқибатида тасвирнинг нусхалардаги бирлик сифат кўрсаткичларининг меъёрий қийматлари ўзгаради. Шунинг учун бирлик сифат кўрсаткичлари бутун ададни босиш давомида назорат қилиб боради. Бундай назорат турғун шароитларда ҳам, ҳаракатдаги босиш тартибида ҳам юз бериши мумкин. Биринчи ҳолда кўрсаткичларнинг қийматлари ускунадан ташқарида, турли нусхаларда текшириб кўрилади. Иккинчи ҳолатда эса

назорат автомат қурилмалар ёрдамида бевосита босма ускунада амалга оширилади. Тартиб талабларига риоя қилинмаган ҳолда нусхалар сифатини пасайтирувчи нуқсонлар пайдо бўлиши мумкин. Бундай нуқсонларга қуйидагилар киради: 1. Қоғоз толаларининг тасвир билан бирга шилиниши . Бу нуқсоннинг сабаби –ўта ёпишқоқ бўёқдан фойдаланишдир. Маълумки, бўёқларнинг бундай реологик тавсифлари босиш тезлиги билан мувофиқлаштирилган бўлиши керак. Берилган тезликда босилганда бўёқлар шилиниб кетмаслиги учун уларни алмаштириш ёки созлаш керак бўлади. 2. Алоҳида босма элементларининг (liтераларнинг туйнуклари, чизиқлар, растр элементлари) майдаланиб кетиши ёки жуфтланиб қолиши . Бу нуқсоннинг сабаблари: тишли узатмаларга илиниб қолгандаги хатоликлар, босма ускуналарнинг айланувчи деталлари ишқаланадиган жойлардаги катта бўшлиқлар, офсет ёки юқори босма ускуналарида декелнинг меъёрдан ортиқ қалинлиги ва унинг таркиби нотўғри танланганлиги. 3. Муарнинг ҳосил бўлиши –босма қолиплар нотўғри тайёрлананлиги туфайли юз беради. Бундай нуқсонни бартараф этиб бўлмайди, шунинг учун қолипни қайта тайёрлаш учун қайтариб юбориш лозим. 4. Қолип цилиндрининг асосига параллел жойлашган чизиқларнинг суркалиб кетиши босиш жуфти туташадиган жойдаги сирғалиш пайтида вужудга келади. Бу нуқсоннинг олдини олиш учун декелнинг контакт жойларидаги деформациясини камайтириш керак. 5. Ёйилиб кетиш – нусхадаги босма элементлар юзаси катталашиб кетиши. Бунинг сабаби шуки, қолип валиклар билан туташган пайтда бўёқнинг бир қисми юқори босма усулида қолипнинг босма элементлари ён деворларига тушади ёки офсет босма усулида босма элементлари четларига сиқилиб чиқади. Бу ҳодисани батамом бартараф қилиб бўлмайди.

6. Нусхадаги тасвирнинг варақ узатиш томонга қараган узунлиги қолипдаги тасвирнинг узунлигидан каттароқ бўлиши. Бу ҳодиса босма қолипни қолип цилиндрига ўрнатганда ва маҳкамлаганда унинг эгилиши ва тасвир узайиши натижасида юз беради. Бунинг олдини олиш учун босма қолип остига таглик қўйилади. Растрлаш жараёнлари. Растрлаш усуллари Матнни суратлар билан безатиш эҳтиёжи матбаанинг ўзи каби қадимий ҳисобланади. Босма жараёнлари такомиллашгани сари, ярим тусларни ҳосил қилиш эҳтиёжи ҳам ўсиб борди. Даставвал бу истаклар ва талаблар фақат қисман бажарилди. Ўрта асрларда ёғоч клишелар фақат йирик қора ва оқ штрихлар ҳамда майдонларни узатишга имкон берган. Репродукция жараёнларининг, масалан, ёғоч ва мисдаги гравюраларнинг келгуси ривожланиши янада майда деталларни ҳосил қилишга имкон беради. Мисда бажарилган нюансларга бой гравюралар, офорталар, литографиялар ва фототипиялар ифодали бадиий воситалар каби қўллана бошланди. Аммо уларни саноат усулида босма маҳсулот ишлаб чиқариш асосига қўйиш мумкин эмасди, шу туфайли кенг қўлланмади. Қарийб 170 йил муқаддам, фотография ихтиро қилингач, матбаа воситалари ёрдамида узлуксиз ўтишлар (ярим туслар) ни ҳосил қилишнинг янги усулларини ишлаб чиқиш ғоялари туғилди. Аммо ўша вақтдаги юқори босма технологиясида ярим тусларни ҳосил қилишдан бехабар эдилар. Бундай вазият 1881 йилга қадар ҳукм сурди. Ўшанда Георг Майзенбах автотипия принципини ихтиро қилиши туфайли растрлаш асосларини яратди, у ҳозирги вақтга қадар қўлланмоқда. Майзенбах даврий панжара ёрдамида ҳосил қилинувчи растр структурасини яратди ва шу тарзда ярим тусларни узатишни уддалади. Шу тариқа, растрлаш жараёнида ярим тусли аслнусха оқ-қора (икки градацияли) ахборотга (тасвир элементларига, растр нуқталарига)

ўзгартирилди. Бу ахборот қолип (фотоқолип ёки босма қолип) олиш учун яроқли эди. Бу ҳолда, одатда, бўёқ узатишда фақат икки ҳолат мавжуд (босма ёки босмаслик), оч тўқ рангларни кўриб ҳис этиш эса растр нуқталари ўзгариши ҳисобига ҳосил қилинади. Агар тасвирни томоша қилиш масофасидан растр структуралари анча майда кўринса, кўзнинг интеграцияловчи таъсири туфайли бу тасвир «суркалади», ва, бинобарин, кузатувчи растрли тасвирни узлуксиз тусли тасвир каби қабул қилди, бу эса ярим тусли ўтишларга эга бўлган аслнусхага визуал мос келади. Майдон бирлигига тўғри келадиган растр нуқталари қанчалик кўп бўлса, тасвир шунчалик табиий кўринади. Растр нуқталарининг бир-бирига яқинлиги растр линиатураси (ёки растр частотаси) билан аниқланади. 60 лин/см линиатурали растр структурасини кузатаётган инсон кўзи ( w = 1/Л = 0,167 мм растр нуқталари ўртасидаги масофага мос келади) меъёрий масофадан туриб (тахминан 30 см) алоҳида растр нуқталарини фарқлай олмайди (2-расм). Равшанлик 2-расм. Меъёрий кўриш шароитларида инсон кўзи томонидан чизиқли структураларнинг фарқлай олиниши (масофа тахминан 30 см): а ёрқинлик ўзгаришларининг нисбий фарқлай олиниши; б инсон кўзининг чизиқли структуралар/панжараларга сезгирлиги Ko’zning nisbiy sezgirligi ( och ) ( to’q ) o’rtacha Davr Chiziqli panjara 60 lin/sm li rastr

Йиллар ўтиши билан растрлаш технологиясида сезиларли ўзгаришлар юз берди. Компьютердан фойдаланиш шарофати билан, дастлабки қўлда бажариладиган растрлаш жараёнлари илмий, математик усуллар негизида электрон асосга ўтказилди. Бугун компьютер воситалари ёрдамида растрлаш амалга оширилмоқда. Бунда тасвирни майдони турлича ва орасидаги масофа бир хил бўлган растр нуқталарига дискретизасиялаш принципи сақланиб қолди. Электрон растрловчи биринчи қурилмалар – ёзувчи ва чиқарувчи сканерлар (барабан типидаги фоточиқариш қурилмалари) эди. Рангларга ажратилган тасвирларни растрлаш Кўп рангли суратларни олиш учун аслнусха аввал босма синтезининг тўртта асосий бўёқлари: ҳаворанг, қирмизи, сариқ ва қора бўёқлар учун рангларга ажратилган тасвирларга ва кейин эса, алоҳида босилувчи элементларга ажратилади. Ҳар бир рангларга ажратилган тасвир ўзига тегишли растрни буриш бурчаги билан растрланади. Растр структуралари нотўғри йўналтирилганда интерференция, яъни муар ҳосил бўлиши мумкин, у репродукциядан олинадиган таассуротни сезиларли даражада ёмонлаштиради (3-расм). 3-расм. Икки даврий структуралар бир-бирига нисбатан кичик бурчак остида устмауст туширилгандаги интерференция эффекти (муар)

Анъанавий репродукциялаш технологиясида учта хроматик бўёқлар учун рангларга ажратилган тасвирлар бир-бирига нисбатан 30° га бурилади. Энг оч тусдаги бўёқ, яъни сариқ учун тўрт рангли босма вақтида қирмизи ёки ҳаворанг бўёқларга нисбатан оптимал қиялик бурчаги 15° бўлади (4, а расм). Шу орқали кўринарли муар тўрининг вужудга келишини деярли тўлиқ бартараф этиш мумкин, унга сабаб рангларга ажратилган тасвирларнинг даврий структурасидир. Аммо растр структурасининг тасвирнинг даврий структураси билан ўзаро таъсири туфайли вужудга келадиган муарни буткул истисно этиб бўлмайди. 4-расм. Растрли кўп рангли нусхада розеткалар ҳосил бўлиши: а розеткаларни ҳосил қилган ҳолда, бир-бирига нисбатан растрланган рангларга ажратилган тасвирларнинг бурилиши; б муарнинг ўзига хос намоён бўлиши сифатида розеткалар геометриясининг ўзгариши (кўргазмалилик учун ранглари ажратилган тасвирлар бир бўёқда босилган) Интерференция эффектлари (муар) ни камайтирувчи оптимал буриш бурчакларига қарамай, бир текис тусли рангли майдонларда барибир розеткалар ҳосил бўлади (4, в-расм). Розетка структурасининг ҳосил бўлиши, шунингдек, ранглари ажратилган тасвирларнинг бир-бирига нисбатан ҳолатга келтиришга ҳам боғлиқ. Босма жараёнида бўёқларни бир-бирига мослаштиришдаги ўзгаришлар розеткалар шакли ўзгаришига олиб келиши мумкин. Шунингдек, растр линиатураси қанчалик юқори бўлса, муар

структураси шунчалик кам сезиларли бўлиши ҳам тўғри. Замонавий рангли репродукцияда кўпгина ишларда 60 лин/см линиатураси қўлланади. Аниқ ифодаланган ўзининг нозик структурасига эга бўлган аслнусхалар учун (масалан, газлама ёки филигран нақш) объектли муар пайдо бўлиши мумкин, уни деярли йўқотиб бўлмайди. Баъзан ўта майда деталларни ҳосил қилиш учун қўлланадиган юқори линиатурали растрлар (150 лин/см гача), гарчи муар эффектини камайтиришга имкон берсада, аммо уни доим ҳам йўқота олмайди. Юқори линиатурали структуралардан фойдаланиш репродукция жараёнлари ва босма технологиясига нисбатан юқори талаблар қўйилиши билан боғлиқ. Растр нуқталари шакллари Оддий аналогли репродукциялаш технологияси қўлланган даврларда, стандартлаштириш, растр нуқталарининг олдиндан айтиб бўлмайдиган катталашувини камайтириш, рангни ҳосил қилиш барқарорлигини оптималлаштириш мақсадида, растр нуқталарининг турли шакллари билан тажрибалар ўтказишган. Асосан растр нуқталарининг қуйидаги шакллари фарқланади: • думалоқ; • тўртбурчак; • занжирсимон; • эллипссимон. Растр нуқтасининг идеал шаклини аниқлашнинг деярли иложи йўқ эди, негаки ундан фойдаланиш шароитлари ва технология имкониятлари кўпинча бир-бирига мос келмасди. А тизимида бажарилган тўртбурчак растр нуқталаридан фойдаланган ҳолда растрлаш В тизимида растрлашдан кўра босма жараёнида яхшироқ натижага олиб келиши ҳам мумкин. Аммо В тизими занжирсимон нуқталарнинг энг яхши тизимини яратади. Репродукция сифатидаги фарқлар нафақат рақамли растрлаш жараёнларида қўлланадиган

турли дастурий таъминотга асосланган растрлаш алгоритмлари оқибати ҳисобланади. Олинган сифатдаги тафовутлар, шунингдек, растрли тасвирларни экспонирлаш қилиш учун қўлланадиган аппаратли таъминот компонентларининг техник хусусиятлари билан боғлиқ. Растрлаш усуллари Ярим тусларни турлича ҳосил қилиш мумкин. Модулясиянинг турли усуллари қўлланади. Амплитудали модулясия. Амплитудали модулясияланган растрлаш вақтида (даврий структурани қўллаш орқали автотип растрлашда) алоҳида растр нуқталари бир-биридан бир хил масофада жойлашади, аммо турли диаметрга (ёки бошқача шаклдаги растр нуқтасининг турли майдонига) эга бўлади. Муарга мойил бўлган мазкур растрлаш усули юқорида таърифланган. Частотали модулясия. Частотали модулясиядан фойдаланган ҳолда растрлаш вақтида, алоҳида растр нуқталари бир хил диаметрга эга ва бир- биридан турли масофада жойлашади (номунтазам структурани шакллантириш орқали растрлаш). Частотали модулясия усулида аслнусха ярим туслари ўзгартирилган вақтда нуқталарнинг (растр ячейкасидаги) сони ва ўлчамлари ва улар орасидаги масофа ўрнатилиши керак. Буни турли алгоритмлар асосида амалга ошириш мумкин. Одатда, туснинг маълум даражаси учун нуқтадан нуқтагача масофа турлича бўлади ва тасодифий қонуниятларга кўра тақсимланади. Шу сабабли частотали модулясия - растрлаш тасодифий ёки стохастик растрлаш деб аталади.

Растр нуқтасининг нисбий қиймати Бўёқ қатлами Қоғоз Амплитудали модуляция Растр нуқтаси (оддий растрлаш) Частотали модуляция Частотали модуляция (нуқталарнинг стохастик тақсимланиши) 5-расм. Амплитудали-модулланган ва частотали-модулланган растрлаш вақтида ярим тусларни ҳосил қилиш 6-расмда иккала усул - амплитудали модулясияланган ва частотали модулясиядан растрлаш тақдим этилган. Rastr yacheykasi Rastr davri

6-расм. Амплитудали-модулланган ва частотали-модулланган растрлашни таққослаш: а амплитудали-модулланган (автотип) растрлаш; б частотали- модулланган (стохастик) растрлаш 6-расмда келтирилган бир рангли тасвир мисоли шуни кўрсатадики, бир хил шаклдаги ва минимал кичик ўлчамли растр нуқталаридан фойдаланганда, Частотали модулясиядан растрлаш амплитудали модулясияланган растрлашдан кўра майда деталларни яхшироқ узатади. Бунда технология жараёнида кичик ўлчамли растр нуқталарининг истисносиз барчасини ишочнли ҳосил қилиш таъминланиши зарур. Rangli fotosurat (ko’p tusli) Amplitudali rastrlash Chastotali rastrlash

7-расм. Кўп рангли босмада оддий амплитудали модулясияланган ва частотали модулясиядан стохастик растрланган рангли фотосурат детали 7-расмда ярим тусли тасвирларни ҳосил қилиш мисолларида амплитудали модулясияланган - ва частотали модулясиядан растрлаш таққосланган. Кўриниб турибдики, частотали модулясиядан растрлаш янада юқори имконлилик қобилияти олишни таъминлайди. Тасодифий, стохастик растрлашдан фойдаланиш туфайли розеткалар ҳосил бўлишининг олдини олиш мумкин. Rastr nuqtasi Rastr nuqtalari nisbiy maydoni Rastr davri ( to’lqin uzundigi w ) Holat Rastr nuqtalari orasidagi masofa: w=w=w=w=const. Fazoviy chastota F 1 2 3 s=1/w=const. Rastr nuqtalari nisbiy maydoni Rastr nuqtasi HolatAmplituda a

Растр ячейкаси а Растр ячейкаси ичидаг растр нуқталари сатри Растр нуқталари орасидаги масофа (тўлқин узундиги w ) б 8-расм. Градацияни растр катталиклари ёрдамида узатиш: а амплитудали модулясия; б частотали модулясия Автотип растрлашда тасвир ҳақидаги ахборот амплитуда воситасида, яъни растр нуқтаси ўлчами билан узатилади (модулясия амплитудали ҳисобланади, чунки тасвир ҳақидаги ахборот даврий майдоний частота амплитудаси билан кодланади). Стохастик, ёки частотали-модулланган растрлашда тасвир ҳақидаги ахборот импульслар келиши частотаси ўзгариши, яъни растр нуқталари орасидаги масофа билан кодланади. Гибрид растрлаш Шунингдек, ярим тусли аслнусхаларни гибрид растрлаш технологияси ҳам мавжуд. Бунда, аслнусханинг сюжет мазмунига қараб, ҳам амплитудали модулясияланган растрлаш, ҳам частотали модулясиядан растрлаш қўлланмоқда. Эҳтимолли алгоритм шундай эчимга асосланганки, унга мувофиқ жуда оч ва жуда тўқ тусларни ҳосил қилиш частотали модулясиядан -растрлашдан фойдаланган ҳолда амалга оширилади, ярим тусларнинг қолган диапазони эса амплитудали модулясияланга-растрлаш орқали ҳосил қилинади (9 расм). 10-расмда растр нуқталарининг турли тақсимланишлари ва комбинациялари келтирилган. 9-расм. Комбинацияланган растрлаш усули: амплитудали модулясия ва частотали модулясия -растрлаш комбинацияси Бир хил ўлчам Турли ўлчам, ва масофа бир хил масофа

10-расм. Нуқтали структуралар вариантлари ва градация поғоналарини ҳосил қилиш Интенсивлик модулясияси. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, ярим тусларни узатиш фақат растр нуқталари майдонини ёки улар орасидаги масофани ўзгартириш орқали амалга оширилади ҳамда босиладиган материал юзасидаги бўёқ қатлами қалинлиги барча нуқталарда бир хил бўлади (босмадаги кичик технологик фарқланишларини ҳисобга олмаганда). 11-расм. Бўёқ қатлами қалинлигини ўзгартириш орқали оптик зичликни модулясиялаш Градация қиймати растр нуқтаси майдони ва бўёқ қатлами қалинлигига боғлиқ. Бунга босилувчи элементлар чуқурлиги ўзгартириладиган чуқур босмада ёки электрофотография ёки пуркашли босма каби контактсиз Bir xil o’lcham, turli masofa Turli o’lcham, turli masofaChastotalimodullashgan rastrlash Odatiy rastrlash

усулларда эришиш мумкин (11-расм) Бўёқ қатлами қалинлиги Растр нуқтаси Растр ячейкаси Амплитудали модулясияланган - ёки частотали модулясиядан растрлашни интенсивлик модулясияси билан бирга қўллаш орқали репродукциянинг ранг қамровини кенгайтириш мумкин, частотали модулясиядан растрлашни зичлик модулясиялари билан бириктириш эса майда деталларни тасвирлаш ва рангни ҳосил қилиш борасида жараённи оптималлаштиради. Рақамли растрлаш Рақамли растрлаш дейилганда кичик бинар нуқтали элементлар ёрдамида ярим тусли тасвирни ҳосил қилиш тушунилади. Бунинг натижасида «Компьютер фотоқолип», «Компьютер - босма қолип» ва «Компьютер - босиш» каби замонавий технологиялар турли-туман растр структураларидан фойдаланиш билан боғлиқ чекловларга эга эмас. Рақамли растрлашда растр нуқталари алоҳида кичик элементлардан (тасвир элементлари - «пикселлар») ташкил топади. 12-расм растр нуқталарини рақамли ҳосил қилишни изоҳлайди. Чиқариш қурилмасининг («Компьютер - фотоқолип» фоточиқариш қурилмаси, «Компьютер - босма қолип» технологияси ёки «Компьютер - босиш» тизими учун ускуналарнинг) имконли қобилияти қанчалик юқори бўлса, растр нуқтаси шаклини шунчалик аниқ ҳосил қилиш мумкин. Растр катталиги

12-расм. «Рақамли» растр нуқталари структураси: а ёзиб олишнинг турли имконли қобилиятига эга бўлган (дпи) рақамли усулда пикселлардан аналогли растр нуқтасини моделлаштириш; б градацияларни узатиш Фақат тасвирларни рақамли қайта ишлаш технологиялари ривожланиши билан частотали модулясиядан -растрлашдан кенг фойдаланиш имконияти пайдо бўлди. Чиқариш қурилмасини генерациялашга ва ҳолатга келтиришга имкон берадиган энг кичик элемент, масалан, частотали модулясиядан - растрлаш учун нуқта бўлиб хизмат қилиши мумкин. Бу ҳолда тон қиймати растр ячейкаси доирасидаги нуқталар орасидаги масофа билан шакллантирилади (13расм). Частотали модулясиядан (стохастик) растрлаш алгоритмига биноан алоҳида нуқталар турли миқдорда ва турли усулларда гуруҳларга (кластерларга) бирлаштирилади. 14-расмда амплитудали-модулланган растрлаш ва частотали модулясиядан растрлашни таққослашнинг бошқа бир мисоли келтирилган. Иккала расмда растр нуқталари рақамли усулда қурилади ва худди ўша бир хил имконли қобилиятдаги алоҳида элементлардан ташкил топади. Analogli rastr nuqtasi Tasvie elementi ( piksel ) Raqamli rastr nuqtasi Rastr davri Rastr yacheykasimkm mkm a b

Фотомеханик растрлашда растр ячейкасига тўғри келадиган кулранг градациялари растр нуқталари ўлчамлари ўзгаришларининг акс эттирувчанлигига боғлиқ. 60 лин/см линиатурали структуралар учун фараз қилиш мумкинки, тахминан 70 дан 100 гача бўлган турли ўлчамлар, майдонлар мавжуд (бу шуни англатадики, нуқталар диаметри тахминан 1 дан 2 мкм гача қадам билан ўзгаради). b 13-расм. Рақамли растрлаш: а 12,5% - Амплитудали модулясияланган - растрлаш ва частотали модулясиядан - растрлашда растр катталиги (имконли қобилияти 1200 дпи); б 25% - частотали модулясиядан - растрлашнинг турли алгоритмларида растр катталиги (ишлаб чиқарувчилар ва маҳсулот номлари ҳамда алоҳида нуқта диаметри кўрсатилган)a

Амплитудали растрлаш Частотали растрлаш 14-расм. Амплитудали-модулланган растрлашни частотали- модулланган растрлаш (ЧМ) билан солиштириш Растр нуқтаси алоҳида пикселлардан тузилганда, градация даражалари сони растр ячейкасининг ичида аслнусха градациялари даражалари ҳосил қилинадиган растр ячейкаси ўлчами билан (Л растр линиатураси бир сантиметрдаги чизиқлар ёки бир дюймдаги чизиқлар билан ўлчанганда) ҳамда алоҳида элементларни ҳолатга келтириш мумкин бўлган А имконли қобилият (дпи ларда, яъни бир дюймдаги нуқталарда ифодаланган) билан белгиланади. Растр ячейкаси (17 та градациялар даражаси) Пиксел майдончас Liniatura L [lpi], (L [lpcm]) (rastr chastotasi)Cgradatsiyadarajalarisoni A manzillilik (dpi) ( imkonli qobiliyat ) Rastr davri Element Qadam

Эслатма: Градациянинг 65 даражаси кулрангнинг 64 даражасига мос келади 15-расм. Рақамли растрлаш ва тасвирни тузишда линиатура, манзиллилик ва градация сони ўртасидаги боғлиқлик 15-расмга биноан, бир растр ячейкасига тўғри келадиган элементлари сони Н (кулранг даражалари) растр линиатураси Л ва манзиллилик А билан аниқланади. Н=(А/Л0)2 (масалан, Л=150 дпи ва А=1200 дпи учун Н=64). Растр ячейкаси энг кўпи билан Н пикселларни ўз ичига олиши мумкин бўлгани сабабли ҳамда “оралиқ” тусининг (босилмаган ячейканинг) қийматини ҳисобга олган ҳолда, ҳисоблаш мумкинки, жами 0 дан 100% гача бўлган диапазонда Н + 1 градация даражасини шакллантириш мумкин (яъни Н = 64 бўлган вақтда, оптик зичликлар интервали 1,56 ни ташкил этади). Бунда тахмин қилинадики, растр ячейкасининг алоҳида элементлари тўлиқ босилади ва фақат икки ҳолатга – босилган ва босилмаган, яъни қора ёки оқ ҳолатга эга бўлади. Алоҳида растр нуқталарини турли оптик зичликда, хусусан, унинг иккита эмас, балки бешта даражалари билан (г=5) узатиш мумкин бўлган мисол 15 расмда келтирилган. Шу тариқа, элементар растр майдончаси томонидан узатиладиган градациялар сони анча кўпаяди. 150 лпи линиатураси (бир дюймдаги чизиқлар) ва 1200 дпи чиқариш имконли қобилияти билан растрлаш эса, бинар ёзиб олиш вақтида (г=2) 65 та градациялар узатилишини таъминлайди (г=65). Аммо, ҳар бир элемент бешта градация даражаларида ёзилганда (г=5), растр ячейкасига тўғри келадиган умумий сон 257 га тенг бўлади, бу эса тус диапазони ҳосил қилишни сезиларли яхшилайди. Агар тасвир структурасида ўта кичик деталлар бўлмаса, кичикроқ имконли қобилият билан ҳам тасвирларни қайта ишлаш мумкин. Бешта даража билан ишлаганда (г=5), атиги 600 дпи имконли қобилият ёрдамида, худди 1200 дпи имконли қобилият билан ва бир элемент учун фақат икки даражадан фойдаланиш орқали (г=2) ишлагандаги каби, растр ячейкасига

тўғри келадиган градациялар даражаларининг худди шундай сонини (64) олиш мумкин. Матбаа соҳасида этакчилик қилаётган ПостС c рипт саҳифаларни тавсифлаш тили процедурасида амплитудали-модулланган растрлаш учун юқорида кўриб чиқилган учта параметр: линиатура, растр структурасини буриш ва растр нуқтасининг шакли кўрсатилади. Растр нуқтасининг шакли “нуқта функцияси” билан тавсифланади ва дастлабки ҳолатда думалоқ деб қабул қилинади. Назарий жиҳатдан, частотали-модулланган растрлашда тасвир майдони элементар растр майдончаларига ажратилмайди. Амалий мулоҳазалардан келиб чиқиб, частотали модулясиядан -растрлаш чоғида элементар майдончалар кўпинча компьютер тизимининг ўзида белгиланади, бунда алоҳида нуқталарнинг алоҳида ячейкаларда тақсимланиши тасодифий бўлади. Градациянинг қийматларини мураккаб математик таҳлилдан ўтказмаслик учун ва шу тарзда машина вақти харажатларини қисқартириш учун нуқталар тасодифий тақсимланган алоҳида растрлаш майдончалари тузилади. Аммо даврийлик муар манзараси вужудга келиши хавфини туғдиради. Частотали модулясиядан растрлаш усулининг энг муҳим сифат хусусияти, эҳтимол, растрли тасвирда янада табиий, майин градация ўтишлари мавжудлиги бўлиши мумкин. Алоҳида нуқталар элементлари тасодифий жойлашганда номақбул нуқталар тўпланиши (конгломератлар) вужудга келмайди, улар эса кузатувчи нигоҳида ортиқча элемент каби қабул қилиниши мумкин. Дарҳақиқат, алоҳида элементар нуқталар меъёрий томоша қилиш масофасидан туриб қараганда анча майда бўлади ва кўп кузатувчиларга кўринмайди. Ва аксинча, нуқталарнинг алоҳида конгломератлари кўп ҳолларда кўз билан дарҳол аниқланади ва сохта нақшлар каби кўринади. Рақамли экспонирлаш қурилмалари асрида алоҳида кичик элементлардан катта ўлчамли нуқталарни шакллантириш орқали бажариладиган

амплитудалимодулланган -растрлашни аналогли фотографик репродукция технологияси оламининг қолдиғи деб ҳисоблаш мумкин. Айнан частотали модулясиядан растрлашни замонавий рақамли репродукция технологиясининг мукаммал усули деб қабул қилмоқ керак. Аммо амалиётда тасвирнинг амплитудали модулясияланган -структураси ҳозирча этакчилик қиляпти. Бу эса, масалан, босма қолипларига нусха кўчириш чоғида максимал катталикдаги растр нуқталари билан ишлашга ва анча катта қўйимларга эга бўлган қолип тайёрлаш жараёнини амалга оширишга имкон беради. Растр нуқталарининг кичик ўлчамлари туфайли частотали модулясиядан -структура халақитлар (помехалар) таъсирига янада сезгир бўлиб қолмоқда. Тасвирнинг частотали модулясиядан структураси одатда ярим туслар узатилиши майинлигини яхшилашга олиб келади, аммо кичрайтирилган ўлчамли алоҳида нуқталардан фойдаланиш туфайли бу ўзгаришлар градация узатиш эгри чизиқларининг барқарорлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. частотали модулясиядан растрлашнинг устунлиги шундаки, бир текис кўп рангли майдонларда бўёқларни бир-бирига мослаштириш бузилишлари ранг фарқланишларининг олдини олади ва уларни жуда паст даражада бўлишини таъминлайди.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

O'xshashlar

Офсет босма усули

Чуқур босма усули

Босма қолипларнинг ададга чидамлилиги

Принт медия босма технологиялари

Юқори босма усулида босиш