Yangi davrda xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1871–1914 yy.) - Tarix - Referatlar

Yangi davrda xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1871–1914 yy.)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.5 KB

Ko'chirib olish

Yangi davrda xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1871–1914 yy.) Reja: 1. XIX asrning oxirida xalqaro munosabatlar. 2. Harbiy-siyosiy tashkilotlarning paydo bo‘lishi va ular o‘rtasidagi kurash. 3. I jahon urushi arafasidagi xalqaro vaziyat.

Franko – Prussiya urushi XIX asr oxiridagi XALQARO MUNOSABATLAR VA DIPLOMATIYA TARIXIda yangi sahifani ochdi. yevropaning siyosiy xaritasida kuchli harbiy va sanoat imkoniyatiga ega bo‘lgan qudratli Germaniya imperiyasi paydo bo‘ldi. Franko – Prussiya urushining muhim xalqaro natijasi – bu Italiyaning birlashish jarayonini tugutilishi edi. Ushbu yangi buyuk davlat Fransiyaning O‘rta yer dengizi havzasidagi raqibiga aylandi. O‘z navbatida Avstro-Vengriya Avstro – Prussiya urushidagi mag‘lubiyati uchun o‘ch olishdan voz kechib Germaniya bilan yaqinlashishga xulosa qildi. Germaniya iqtisodiy qudratining keskin kuchayishi va uning kolonial talonchilik arenasiga chiqishi anglo va germaniya o‘rtasidagi ziddiyatlarni yanada keskinlashuviga olib keldi. Shunday qilib, Franko-Prussiya urushi va Germaniya imperiyasini tashkil topishi yevropada kuchlarni qayta taqsimlanishiga va xalqaro munosabatlarni keskinlashuviga olib keldi. Germaniya imperiyasining tashkilotchisi va uning birinchi kansleri Otto fon Bismark Fransiyani yakkalatib qo‘yish va keyinchalik unga qarshi yangi urush boshlash uchun yaxshi diplomatik xolatni ta'minlash maqsadida Germaniya yetakchiligida harbiy – siyosiy Ittifoq tuzishga intilar edi. Kanslerning tashqi siyosatida aksil fransuz yo‘nalishi 1873 yilda barpo etilgan uch imperatorlar Ittifoqida namoyon bo‘ldi. Fransiyani Rossiya va Avstro – Vengriya bilan ittifoqdosh bo‘lishiga to‘sqinlik qilish uchun Bismark yevropada «tartibni» mustahkamlash uchun monarxiyalarning birdamlik g‘oyasidan foydalandi. Uch imperatorlar Ittifoqi Avstro – Rossiya va Germano – Rossiya ziddiyatlari yangi kuch bilan namoyon bo‘lganida, ya'ni 1887 yili barbod bo‘ldi. Rossiyani uch imperatorlar Ittifoqiga a'zo bo‘lib kirishi germaniyani yangi tajavvuzi oldidan Fransiyani qo‘llab - quvvatlashdan voz kechishi emas edi. Rossiya Fransiyani zaiflashishida manfaatdor emas edi. Angliya, «evropa kuchlarini tenglashish»siyosatini qo‘llab - quvvatlagan xolda G‘arbiy yevropada yagona davlatni (Germaniyani) gegemoniyasini o‘rnatilishiga qarshi edi. Aynan Rossiya va Angliyaning pozitsiyasi Bismarkka 1875 yili Fransiyaga qarshi yangi urushni boshlashga imkon bermadi. 1875 yilgi Fransiya – Prussiya o‘rtasidagi

harbiy xatarli xolat bilan deyarli bir vaqtda yaqin sharq inqirozi paydo bo‘ldi. Rossiyani rus – turk urushidagi (1877-1878y) muvaffaqiyatlari Bolqon xalqlari uchun juda katta ahamiyat kasb etdi. Ular umuman yo‘q bo‘lib ketishdan saqlanib qoldilar, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Chernogoriya, Serbiya va Ruminiyani mustaqilligi tan olindi. Fransiyani yakkalatib qo‘yish bo‘yicha Bismarkning keyingi faoliyati Germaniya, Italiya va Avstro – Vengriya tarkibidagi Uchlik Ittifoqini bunyod etilishiga olib keldi. 1882 yilgi Uchlik Ittifoq to‘g‘risidagi Shartnoma besh yil muddatga tuzilib. Keyinchalik bir necha bor uzaytirilib to 1915 yilgacha amal qildi. Yangi harbiy konvensiya (shartnoma) bir tig‘i bilan Fransiyaga boshqasi bilan Rossiyaga qarshi qaratilgan edi. Shu bilan birgalikda Fransiya bilan yaqinlashuviga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida Rossiya bilan do‘stona munosabatlarni saqlab qolish Bismarkni ahamiyatli vazifalaridan biri edi. 1887 yili Rossiya va Germaniya o‘rtasida o‘zini saqlab qolishga urinish (perestraxovka) to‘g‘risida shartnoma imzolandi. Rossiya, Fransiya Germaniyaga hamla qilgan xolatda do‘stona betaraflik saqlashni o‘z zimmasiga olardi va javoban agar Angliya Yaqin Sharqda zid amalllarni olib borsa Germaniya tomonidan Rossiyani qo‘llab - quvvatlash to‘g‘risida va'dasini oldi. Avstro – Vengriya va Angliyani Bolgar knyazligiga ta'sirini kuchayishi bilan bog‘liq Rossiyaning og‘ir xalqaro ahvoli chor hukumatini ushbu shartnomaga imzo chekishga majbur qildi. O‘zini saqlab qolishga urinish (perestraxovka) shartnomasi to 1890 yilgachcha kuchda edi. Fransiya va Rossiyaga qarshi qaratilgan Avstro – Germaniyaning 1879 yilgi ikkilik Ittifoqi, hamda shunga o‘xshash 1882 yilgi Uchlik Ittifoqi uch imperatorlar Ittifoqi hamda o‘zini saqlab qolishga urinish Shartnomasiga qarama - qarshi edi. Umumiy raqib Germaniyani kuchayib borishi natijasida Rossiya va Fransiya o‘rtasida yaqinlashuv kuzatilar edi. Angliya va Italiya bilan chuqur qarama - qarshilikda bo‘lgan Fransiya, agarda Germaniya bilan urushga kiradigan bo‘lsa, faqatgina Rossiyadan amaliy yordam olishi mumkin edi. Undan tashqari, Rossiya bilan yaqinlashuv Fransiyani tashqi siyosiy yakkalanishdan forig‘ qildi. Ikki mamlakat o‘rtasida mustamlaka siyosati yoki

yevropa siyosati bo‘yicha bir oz bo‘lsada jiddiy qarama - qarshilik mavjud emas edi. Bunga qo‘shimcha, Bismark xukmronligining oxirgi yillarida Germaniya va Rossiya o‘rtasida avjiga chiqqan «bojxona urushlari» tufayli Fransiya Rossiyaga qarz beradigan asosiy davlatga aylandi. Franko – Rossiya yaqinlashuviga Bismarkning Fransiyaga qarshi yangi urush boshlashga urinishlari bilan bog‘liq 1887 yilgi harbiy vahima muhim omil bo‘lib xizmat qildi. 1891 yili Uchlik Ittifoqining qayta tiklanishi davrida Germaniya va Angliya o‘rtasida yaqinlashish alomatlari sezildi. Va 1891 yili Rossiya va Fransiya o‘rtasida konsultativ Pakt o‘rnatildi va 1892 yili, 1893 yili ratifikatsiya qilingan (ya'ni tasdiqlangan) maxfiy harbiy konvensiya imzolandi. Bu xolat Germaniya va Italiya bilan harbiy to‘qnashuv bo‘ladigan bo‘lsa Fransiya Rossiyaga harbiy yordam berish imkonini ta'minladi va kontinental bosqinchilik uchun erkinlik berildi. XIX asrning ikkinchi yarmida Angliyaning tashqi siyosati uchun «Yarqiroq yakkalik» (izolyasiya) deb nomlangan siyosat xos edi. Ushbu sisatning izchil tatbiqchisi Loyd Solsberi quyidagilarni takrorlashni yaxshi ko‘rar edi: «Angliyaning doimiy ittifoqdoshari va doimiy dushmanlari yo‘q, faqat doimiy va abadiy manfaatlari mavjud». Angliyaning «yarqiroq yakkalik» siyosati, hyech bir uzoq muddatli ittifoqlar bilan o‘zini bog‘lab qo‘yishga olib bormoydigan sanoat yakkaxonligi va dengizdagi qudratiga asoslangan edi. O‘z maqsadlariga erishish uchun Angliya diplomatiyasi kontinental davlatlarning o‘zaro mojarolaridan foydalanar edi. XIX asrning oxiri Angliyaning kolonial hududlarini nihoyatda kengaygani bilan belgilanadi. Germaniyaning «dunyo siyosatini» olib borish urinishlari Bismark hokimiyatining oxirlarida namoyon bo‘la boshladi. XIX asrning 90-nchi yillarida germaniya hukmdor doiralari «quyosh ostida hudud» uchun urush olib borish g‘oyalarini o‘ta faollik bilan targ‘ibot qildilar. Aynan shu davrda boshqa ikki yirik davlat – AQSh va Yaponiya faol kolonial siyosati maydoniga chiqishdi. Shunday qilib, bir guruh yirik davlatlar daxshatli kurashda keyinchalik qayta taqsimlash niyatida dunyoni bo‘lish jarayonini yakunlashdi. Shular sabab, dunyoning barcha jabhalarida xalqaro ziddiyatlar o‘choqlari paydo bo‘ldi. XIX

asrda eng keskin ziddiyat – bu Anglo – Fransuz kolonial qarama - qarshilik edi. Boshqa tomondan esa o‘ziga xos xususiyat, ya'ni harbiy – dengiz raqobat shaklini olgan Anglo – Germaniya qarama - qarshilik ham kuchayib bordi. Bunday raqobat natijasida, angliyaliklarning dengizdagi sobiq ustunligi ham yo‘qqa chiqdi.XIX asr oxiridagi Anglo – Germaniya qarama - qarshiligining keskinlashuvi Angliyaning tashqi siyosiy yo‘nalishida keskin o‘zgarish yasadi. Sanoat ustunligini hamda kontinental davlatlarning ziddiyatlaridan foydalanish imkoniyatlarini yo‘qotgan Angliya siyosiy yakkalanish xolatidan chiqishga majbur bo‘ldi. Angliyaning hukmron doiralarida vujudga kelgan xolatda mamlakat ittifoqdoshlarga muxtoj degan fikrlar paydo bo‘ldi. 1902 yilning 30 yanvarida «Yarqiroq yakkalik» siyosatiga chek qo‘ygan Angliya- Yaponiya ittifoq shartnomasiga imzo qo‘yildi. 1902 yildan Angliya diplomatiyasi Fransiya, undan keyin Rossiya hamda Germaniyaga qarshi kurashda ittifoqdosh bo‘la oladigan mamlakatlar bilan o‘z munosabatlarini yaxshilash yo‘nalishiga o‘tdi. Rus yapon urushi va Rossiyada 1905-1907 yillardagi inqilob kuchlarni qayta taqsimlanishiga ta'sir ko‘rsatdi. Rossiya Angliya uchun xatarli dushman bo‘lmay qoldi. Anglo – Germaniya munosabatlari va Germaniya – Fransiya o‘rtasidagi o‘sib borayotgan ziddiyatlar 1904 yil 8 aprelda Londonda imzolangan ikki mamlakat o‘rtasidagi maxfiy kelishuv sababli anglo – fransuz yaqinlashuvni vujudga keltirdi. Angliya va Rossiya o‘rtasida kolonial masalalar borasida kelishuv paydo bo‘lishi bilan 1907 yili Peterburgda Angliya va Rossiya o‘rtasida shartnoma imzolandi. Anglo – Rus shartnomasi imzolanishi bilan Antantani tashkil topishi nihoyasiga yetdi. Antantani tashkil topishi bilan Germaniyaga qattiq zarba berildi. Bundan tashqari, 1902 yili Italiyani Uchlik ittifoqdan uzoqlashishidan darak beruvchi Italiya va Fransiya o‘rtasida betaraflik to‘g‘risda yangi maxfiy kelishuv imzolandi. Ushbu xolat nafaqat Adriatik dengizining sharqiy sohili bo‘yicha italiya – avstriya ziddiyatlaridan, balki Italiyani fransuz sarmoyalari va tijoratidan manfaatdorligidan kelib chiqar edi. Ikki asosiy harbiy– siyosiy bloklar o‘rtasidagi raqobatlik Bolqon urushlardan o‘z ifodasini topdi: natijada, Serbiya, Gretsiya va Chernogoriyaning xududlari

anchagina kengaydi. Bolqon ittifoqining barbod bo‘lshi avstro – german ittifoqining g‘olibligi edi. Antanta esa Serbiyada o‘z ta'sirini mustahkamlab oldi. Urushdan oldingi o‘n yillikdagi xalqaro inqirozlar, Bolqon urushlari anglo – german, franko – german, rus – german, rus – avstriya ziddiyatlarini yanada keskinlashishiga sabab bo‘ldi. Antantada, ishtirkochilar o‘rtasidagi qarama- qarshiliklarga qaramay, kuchlar jipslashish jarayoni kuzatilar edi. XX asr boshidan uchlik ittifoqi, Italiya o‘zini chetga tortganligi sabab ikkilik ittifoqiga aylana boshlandi. Ayni shu davrda urush oldi yillarida Turkiyani o‘z tarafiga jalb qilganligi Germaniyaning jiddiy diplomatik muvaffaqiyati edi. Uning, ya'ni Turkiyaning muhim strategik joylashuvi, kelajakda Germaniyani Antanta bilan bo‘ladigan to‘qnashuvlarida yaxshi kelajakni bag‘ishlar edi. 1914 yilning boshlariga kelib, ikki guruh davlatlarda qurol – aslaha uchun kurash yuqori darajaga ko‘tarildi. yevropaning yirik davlatlari orasida iqtisodiy rivojlanishda eng yuqori sur'atlarga erishgan Germaniya urushga boshqalarga nisbatan yaxshiroq va tezroq tayyorgarlik ko‘rib qo‘ydi.

O'xshashlar

Birinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1914–1918 yy.)

Birinchi jahon urushidan so’ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1919–1939 yy.)

Ikkinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1939–1945 yy.)

II Jahon urushidan so‘ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1946-1990 yy.)

O‘rta asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiya