Ikkinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1939–1945 yy.) - Tarix - Referatlar

Ikkinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1939–1945 yy.)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.5 KB

Ko'chirib olish

Ikkinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1939–1945 yy.) Reja: 1. «G‘alati urush»ning boshlanishi. 2. Tinch rivojlanishi siyosatining barham topishi. /arbiy yevropada Germaniya agressiyasi. 3. Germaniyaning SSSRga hujumi. 4. Antigitler ittifoqining tashkil topishi. 5. Harbiy harakatlarning borishi. 6. Urushning tugashi va natijasi.

1939 yilga kelib Germaniya urushga tayyorgarligini yakunladi. Gitler Myunxen va Chexoslavakiyani bosib olish tajribasiga tayangan xolda Polshani ittifoqdoshlari Buyukbritaniya va Fransiyani Germaniyaga umuman urush qilmasliklariga, yoki har holda Polshaga amaliy yordam ko‘rsatmasliklariga ishonch hosil qilgan edi. 1939 yil 1 sentyabrda Germaniya Polshaga bostirib kirdi. 1939 yil 3 sentyabrda Buyukbritaniya va Fransiya Germaniyaga urush e'lon qildi. Shunday qilib ikkinchi jahon urushi boshlanib ketdi. Italiya Germaniyaning «jang qilmas ittifoqdoshi» yo‘lini tutdi. AQSh o‘zining betarafligini e'lon qildi. Son va texnik jihatdan nemis qo‘shinlariga teng kelmaydigan Polsha armiyasi dushmanga bardosh beraolmas edi. 17-18 sentyabrda Polsha hukumati va harbiy qo‘mondonliik Ruminiya hududiga o‘tib ketdi. 28 sentyabrga kelib nemis qo‘shinlari Varshavani qo‘lga oldilar va oktyabrning boshlarida Polsha armiyasi qarshiligining oxirgi nuqtalarini bostirdi. Polsha mag‘lubiyatga uchradi. Fransiya va Angliya Germaniyaga qarshi urush e'lon qilib hyech bir harbiy amallarni boshlamadi. Shuning uchun ham, G‘arbiy frontda «ajab urush» deb nomlangan urush olib borildi. 1939 yil 17 sentyabrda xujum qilmaslik to‘g‘risidagi sovet – german shartnomaining «qo‘shimcha maxfiy protokoliga» asosan SSSR o‘z qo‘shinlarini G‘arbiy Ukraina va G‘arbiy Belorussiyaga olib kirdi. Sovet qo‘shinlari Polshani sharqiy chegarasi sifatida 1919 yilda beliglangan «Kerzon chizig‘ida» to‘xtatilgan edi. 1939 yilning 28 sentyabrida SSSR va Germaniya tomonidan imzolangan «Do‘stlik va chegara to‘g‘risidagi» shartnomaga asosan Germaniya va SSSR armiyalari o‘rtasidagi demaraksion chiziq San va g‘arbiy Bug daryolari bo‘ylab o‘rnatilgan edi. Polsha yerlari Germaniyaning nazoratida bo‘lib, ukrain va beloruss yerlari esa SSSR qaramog‘ida qolar edi. Sovet – german shartnomalarini imzolash, 1939-1940 yillardagi sovet – finn urushi, 1940 yilda SSSRni Millatlar Ligasidan chiqarilishi, boshlangan urushga Angliya, Fransiya va AQShning munosabatlari bularni hammasi aksil urush harakatiga juda katta zarar yetkazar edi va xalqaro axvolni tanglashtirdi.

«Ajab urush» dan foydalanib Germaniya faol harbiy amallarga tayyorgarlik ko‘rdi. 1940 yil aprel oyida Daniya va Norvegiya bosib olindi. 1940 yil 10 maydan to 22 iyungacha Gollandiya, Belgiya va Fransiya bosib olindi. Angliya va Fransiyaga Italiya ham urush e'lon qildi. «ochiq shahar» deb e'lon qilingan Parij nemis qo‘shinlariga jangsiz topshirildi. Fransiyaning o‘zi ikki zonaga bo‘lingan edi: bosib olingan hudud (mamlakatning shimoliy va markaziy qismi) va bosib olinmagan qismi (Marshal Peten xukmronligi o‘rnatilgan mamlakatning janubiy qismi). «Xotirjamlik» siyosatining to‘la barbod bo‘lishi natijasida Angliyada N.Chemberlen o‘rniga xokimiyat tepasiga nemis qo‘shinlariga qarshi kurashni tashkil etgan Uinston Cherchill boshchiligidagi koalitsion hukumat keldi. Gitlerning vaxshiyona bombardimon qilish yo‘li bilan Angliyani sindirish rejalari barbod bo‘ldi. Britan orollariga qo‘shin tushirish rejasidan ham voz kechildi. 1939 yilning o‘zida AQSh urushidagi mamlakatlarga AQShdan qurol – aslaxa va harbiy anjomlar sotib olish imkoniyatini berish uchun betarflik qonunini qayta ko‘rib chiqdi. 1941 yil 11 martda AQSh uchun mudofaasi o‘ta muhim bo‘lgan mamlakatlarga qurol – aslaha va anjomlarni ijaraga yoki qarzga berishga yo‘l qo‘yuvchi Lend-liz to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Ushbu qonun Angliyaga AQShdan katta miqdorda yordam olishga imkon berdi. 1940 yilning sentyabr oyida siyosiy va harbiy iqtisodiy ittifoq to‘g‘risida Germaniya, Italiya va Yaponiya o‘rtasidagi Uchliklar pakti imzolandi.Shu vaqt ichida harbiy amallar Afrikada va O‘rtaer dengizi hududida olib borildi. Italiya qo‘shinlarini Shimoliy–Sharqiy Afrikadagi Britaniya armiyasidan mag‘lubiyati Germaniyani Liviyaga ekspeditsion armiyasini tashlashga majbur qildi. Nemis qo‘shinlari Italiya qo‘shinlari bilan birgalikda 1941 yil martida britaniyaliklarni Misr sarhadi tomon chekinishga majbur qildi. 1941 yil apreliga kelib Germaniya Yugoslaviya va Sharqiy yevropa ustidan o‘z nazoratini o‘rnatdi. Ruminiya, Vengriya, Yugoslaviya va Gretsiya ham bosib olingan edi. Nemis qo‘shinlari kiritilgan Bolgariya ham 1941 yilning mart oyida uchlik paktiga kiritilgan edi. Shunday qilib, SSSRga xujum qilish uchun maydon (platsdarm) bunyod etilgan edi. 1941 yil 22 iyunda hujum qilmaslik to‘g‘risidagi

shartnomani buzgan holda Germaniya urush e'lon qilmasdan turib SSSRga xamla qildi. Qurolli kuchlaridagi qayta qurish oxiriga yetkazilmaganligi va dag‘al xatolarga yo‘l qo‘yilganligi, armiyaning qo‘mondon tarkibidagi ommaviy jazo choralar, Germaniya bilan tuzilgan shartnoma bahosini oshirib yuborilganligi, urushning birinchi yillarida SSSRni deyarli mag‘lub holatga olib keldi. Lekin, katta ichki imkoniyatlarni ishga solish bahosi evaziga SSSR urushda burilish yasashga muvaffaq bo‘ldi. Butun urush jarayonida Sovet – German fronti asosiy va hal qiluvchi front edi. Sovet – german frontida bo‘lib o‘tgan bir qator yirik janglarda (Moskva ostonasidagi jang, Leningrad qamali, Stalingrad jangi, Kursk jangi va b.)nemis qo‘shinlari qaqshatgich zarbaga duchor bo‘ldilar. Aslida, ushbu janglarda Germaniyaning harbiy mashinasi tor–mor qilingan edi va urush natijasi oldindan ayon bo‘ldi. Germaniyaning SSSRga hujumi boshlanganidan so‘ng davlatlarning aksilgitler kaolitsiyasi shakllana boshlandi. SSSR, AQSh va Buyukbritaniya tashkil qilgan bunday kaolitsiya asosini 1942 yilning iyuniga kelib uzil–kesil shakllandi. 1943 yil yozidagi nemis qo‘shinlarini Kurskdagi qaqshatgich mag‘lubiyati va shu yilning sentyabr oyida Italiyani urushda boy berishi anglo– amerika qo‘shinlari tomonidan Sitsiliyani qo‘lga olinishi va ularni Appenin yarim oroliga kirib borishi fashist – harbiy blokini barbod bo‘lishini boshlanishi edi. Asosiy janglar yevropa qit'asida bo‘lgan bo‘lsa–da harbiy amallar Afrika, Osiyo va Tinch okeanida ham boshlangan edi. 1941 yil 7 dekabrida Yapon havo kuchlari tomonidan AQShning Pyorl- xarbordagi (Gavay orollari) harbiy dengiz bazasiga yopirilgan o‘q uzildi. Janubiy – Sharqiy Osiyoda Yaponiya juda keng hujumlarni boshlab yubordi. 1942 yilning may oyiga kelib, yapon qo‘shinlari Tinch okeanining ko‘p sonli orollarida joylashgan AQSh va Angliyaning harbiy – dengiz bazalarini bosib oldi. Janubiy - G‘arbiy Xitoy va Sharqiy Xindiston ham bosib olingan edi. Lekin, 1942 yil may – iyun oyidagi janglar natijasida AQSh Yaponiyaga qator tor – mor qiluvchi zarbalar berishga erishdi. Yaponiyaning harbiy – dengiz qudrati zaiflashdi va u Tinch Okeani xavzasida mudofaaga o‘tishga majbur bo‘ldi.

Nemislarning asosiy kuchlarini sovet – german frontiga tortilishi, 1942 yilning oktyabrida britan qo‘shinlariga Afrikada xujumga o‘tishga imkoniyat berdi. Yaqin Sharq mamlaktalariga qaratilgan tahdidi yo‘q qilindi. 1943 yilning may oyida shimoliy Afrikadagi italo – german qo‘shinlari to‘la taslim bo‘ldilar. AQSh, SSSR va Angliya hukumat boshliqlarining Tehron konferensiyasi vaqtida (28 noyabr – 1 dekabr 1943 y) g‘arbiy yevropada, Fransiyada ikkinchi front ochish to‘g‘risida qaror qabul qilingan edi. Lekin ittifoqdoshlar qo‘shinlarini turishi bir necha bor kechiktirilgan edi. 1944 yilning birinchi yarmida sovet qo‘shinlari qator yirik harbiy operatsiyalarni amalga oshirdilar. Bundan keyin ikkinchi frontni ochishni kechiktirilishi mumkin bo‘lmay qoldi. 1944 yilning 6 iyunida ittifoqdosh anglo – amerika qo‘shinlari Normandiyaga (Fransiya) borib tushdilar va asta – sekinlik bilan sharqqa qarab yurdilar. 1944 yil oxiriga kelib, ittifoqdoshlar Fransiya, Belgiya va Markaziy Italiyadan nemis qo‘shinlarini haydab chiqardilar. 1944 yilning ikkinchi yarmi 1945 yil boshlarida janubiy–sharqiy va markaziy yevropa mamlakatlari sovet qo‘shinlari tomonidan ozod etdilar. Germaniya o‘z ittifoqdoshlari Ruminiya, Bolgariya, Finlyandiya va Vengriyadan ajraldi – ular qurshov holatida edi. 1945 yil fevral oxiridan harbiy amallar Germaniya hududiga ko‘chirildi. 1945 yil, 4-11 fevralda Qrimda (Yalta) uch buyuk davlatlar boshliqlarining SSSR, AQSh va Buyukbritaniya konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Konferensiyada ittifoqdoshlarning keyingi harbiy amallari tartibga solindi, taslim bo‘lganidan keyin Germaniya ustidan nazorat usullari va shakllari belgilab olindi. SSSR Germaniya taslim bo‘lganidan so‘ng 2-3 oydan keyin Yaponiya bilan urush boshlash shartlarini o‘z zimmasiga oldi. Uch davlat qaroriga ko‘ra, 1945 yil 25 aprelda San – Fransiskoda ochilgan konferensiyada Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) ta'sis etildi. Umumiy tinchlikni qo‘llab - quvvatlash borasida bosh ma'suliyat xavfsizlik Kengashiga yuklandi. 1945 yil aprelida Sovet armiyasi Berlinga qat'iy hujumni boshladi. G‘arbdan esa anglo – amerika qo‘shinlari xamlani boshladilar. 1945 yili, 25 aprelda Elba daryosida, Torgau shaxri yonida ittifoqdosh qo‘shinlarining uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. 1945 yil 29 aprelda Shimoliy Italiyada nemis qo‘shinlarining qoldig‘i taslim

bo‘ldi. «Salo respublikasi» barbod qilinib, Mussolini esa partizanlar tomonidan otib tashlandi. Germaniya poytaxtini qurshovga olib, sovet qo‘shinlari 2 may kuni hujum bilan Berlinni qo‘lga kiritdilar. 1945 yil 8 may kuni Germaniya qo‘mondonligi shartsiz taslim bo‘lish to‘g‘risidagi hujjatga imzo chekdi. Germaniya qo‘shinlarining bir qismi Praga hududida qo‘zg‘olonchilarga qarshi harbiy amallarni davom ettirdi, lekin sovet qo‘shinlarining tez sur'at bilan qilgan zarbalari tufayli ular tor – mor etildi. 1945 yil 9 mayda Praga ozod etildi. yevropada harbiy harakatlar to‘xtatildi. 1945 yil 17 iyundan to 2 avgustga qadar Berlin atrofida Potsdam degan shaharchada SSSR, AQSh va Buyukbritaniya rahbarlarining uchinchi konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Potsdam konferensiyasi dunyoni urushdan keyingi tartibotiga bag‘ishlangan edi. Konferensiya ishining markazida Germaniyaga nisbatan siyosat masalasi edi. Ittifoqdoshlar Germaniyani to‘la qurolsizlantirish, harbiysizlantirish, fashist partiyasini yo‘q qilish, bosh harbiy jinoyatlarni sudga berish, Germaniyada so‘z, axborot va din erkinligini, erkin kasaba uyushmalarini hamda demokratik partiyalarning faoliyatini tiklashga qaror qildilar. 1945 yil martida anglo – amerika qo‘shinlari Janubiy – Sharqiy Osiyo va Tinch okeani havzasida Yaponiyaga qarshi muvaffaqiyatli harakatlarni amalga oshirdi. SSSR o‘z zimmasiga olgan majburiyatlariga asosan 1945 yil 9 avgustda Yaponiyaga qarshi urushga kirdi. Sovet qo‘shinlarining Mongoliya qurolli kuchlari bilan birgalikda kuchli zarbasi natijasida Kvantun armiyasi tor – mor qilindi. Shimoliy – Sharqiy Xitoy, Shimoliy Koreya, Janubiy Saxalin va Kuril orollari Yapon qo‘shinlaridan ozod qilindi. 6 va 9 avgust kunlari amerika aviatsiyasi Yaponiyaning Xirosima va Nagasaki shaharlariga atom bombalarini tashladi. Yadro qurolini ishlatish harbiy zaruriyatdan kelib chiqmagan edi, chunki Yaponiyaning harbiy mashinasi barbod bo‘lgan edi. 1945 yil 2 sentyabr kuni Tokio ko‘rfazida «Missuri» deb nomlangan amerika linkori bortida Yaponiya urushda mag‘lubiyatga uchraganligi to‘g‘risidagi AKTni imzoladi. Shunday qilib ikkinchi jahon urushi yakun topdi. Ikkinchi jahon urushi insoniyat tarixidagi eng og‘ir va eng qonli urush bo‘ldi. U XX asr tarixida

keskin burilish yasagan davrga aylandi. Urushning asosiy natijasi – fashizm ustidan o‘rnatilgan g‘alaba edi. Urush jarayonida kolonial tizimining barbod bo‘lishi boshlandi. SSSRning obro‘yi nihoyatda oshib ketdi. Buyuk davlatlardan faqat AQSh urushdan e'tiborli darajada qudratli bo‘lib chiqdi. Ikkinchi jahon urushi natijasida xalqaro siyosatida kuchlarning nisbati keskin o‘zgardi.

O'xshashlar

Birinchi jahon urushi davrida xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1914–1918 yy.)

Ikkinchi jahon urushi arafasida xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Birinchi jahon urushidan so’ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1919–1939 yy.)

Ikkinchi jahon urushi yillar (diplomatiya fani)

II Jahon urushidan so‘ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1946-1990 yy.)