XVII – XVIII Asrlarda jahon san’ati - Tarix - Referatlar

XVII – XVIII Asrlarda jahon san’ati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz XVII – XVIII Asrlarda jahon san’ati Reja: 1. XVII – XVIII asrlarda yevropa san’ati. 2. XVII-XVIII asrlarda italiya san’ati. 3. XVII - XVIII asrlarda ispaniya san’ati. 4. XVII - XVIII asrlarda fransiya san’ati.

www.arxiv.uz Ilm-fan taraqqiyoti, jug‘rofiy kashfiyotlar, yangi qit’alar, dengiz y о ‘llari xalqlarning о ‘zaro aloqasi jadallashuviga imkoniyat yaratdi. Jahon xalqlarining ijtimoiy hayoti faollashdi. Yevropa mamlakatlarida taraqqiyot birmuncha tezlashdi. Ular k о ‘pgina о ‘lkalarni bosib olib, о ‘z hukmronliklarini о ‘rnatdilar. Fransiya, Ispaniya, Portugaliya, Angliya, Gollandiya va boshqa Yevropa mamlakatlari uchun arzon xomashyo, ishchi kuchi va yangi bozorlar ochilib, ular tez rivojlana boshladi. Bu davrda Osiyo, Afrika, Amerika, Avstraliya qit’alarida ham qator ijtimoiy, siyosiy va madaniy о ‘zgarishlar sodir b о ‘ldi. Jumladan, Sharq mamlakatlarida an’anaviy san’at va madaniyat turlari bilan bir qatorda, san’atning yangi tur va janrlari yuzaga keldi. Amaliy bezak san’atiga yangi davr texnologiyasi joriy qilina boshladi.G‘arb va Sharq san’ati an’analari uyg‘unligida yangi san’a ty о ‘nalishlari shakllandi. Jahon ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotida r о ‘y bergan bu о ‘zgarishlarda Yevropa muhim о ‘rin tutadi. Chunki Sharq va G‘arbning san’at sohasidagi yutuqlarini о ‘zida mujassamlashtirgan Yevropa qit’asida feodal jamiyati qoloqligiga, ijtimoiy hayotda dinning hukmron b о ‘lib qolishiga qarshi chiqish boshlandi. Bu esa yangi munosabatlarning shakllanishiga zamin yaratdi. Xususan, Niderlandiya va Angliya b о ‘lib о ‘tgan xalq g‘alayonlari О ‘rta asr tartibi va diniy cherkov hukmronligiga zarba berdi. Gollandiya Yevropada namunali kapitalistik davlat tarzida rivojlana boshladi. Lekin feodalizm Yevropaning k о ‘pgina mamlakatlarida о ‘z hukmronligini saqlab qolaveradi. Jumladan, Fransiya va Ispaniyada markazlashgan absoyut monarxiyalar vujudga keldi. Italiya va germaniyada feodal tarqoqlik hukm surdi. Xalq absolyut monarxiya zulmiga norozolik bildirib, bosh k о ‘tardi. Ilg‘or ziyolilar, ma’rifatparvarlar bu qarashlarni q о ‘llab-quvvatladilar. Ular feodalizm qoloqligini qoraladilar, fikr erkinligi rivojlanishiga t о ‘sqinlik qiluvchi kuchlarga qarshi chiqdilar. Italiya, Fransiya, Ispaniya va boshqa Yevropa mamlakatlarida eski tuzumga qarshi noroziliklar, xalq g‘alayonlari kuchaydi. Bu XVIII asr oxiriga kelib, feodalizmning uzil-kechil inqiroziga sabab b о ‘ldi. Ijtimoiy munosabatlar о ‘zgardi, uning yangi shakllari

www.arxiv.uz yuzaga kela boshladi. Ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy kurashning kuchayishi san’at va madaniyatning ijtimoiy hayotda mavqeini oshirdi. Dvoryanlar va cherkov san’at va madaniyatni о ‘z manfaatlariga b о ‘ysundirishga harakat qildilar. Lekin jamiyat taraqqiyotini orqaga burish mumkin emas edi. Ziddiyat yanada keskinlashb bordi. shular zamirida san’atning mafkuraviy kurashdagi roli ortib, uning uslubiy rang-barangligi kengayib bordi. XVII – XVIII ASRLARDA YEVROPA SAN’ATI Bu davrda Yevropa san’ati avvalgi an’analar, eng avvalo, Uyg‘onish davri an’analari zaminida kamol topdi. Unda ham inson, uning jismi, xis-tuyg‘u, hayol- о ‘ylari, orzu-istaklari ifodasi asosiy mavzu b о ‘ldi. San’atkorlar bu davrda inson qiyofasini yanada haqqoniy k о ‘rsatishga, uning ruhiy xolatidagi murakkabliklarni va uning yangi qirralarini yoritishga intildilar. Inson hayoti, uning turmush tarzini t о ‘laqonli talqin etish shu davr asarlari uchun muhim y о ‘nalish b о ‘lib qoldi. Hayot murakkabligi, uning ichki ziddiyat va kurashlari rassom va haykaltaroshlar nazaridan chetda qolmadi. Ozodlik, tenglik g‘oyalari kuylandi, shakllanib kelayotgan burjuaziyaning kirdikorlari tanqid ostita olindi. San’at sintezi masalasi bu davrga kelib yangicha talqin etila boshlandi. Tabiat relyefi shu davrda yaratilgan me’morlik majmualarida hisobga olindi. Me’morlik binolari k о ‘cha, maydon va tabiat bilan yanada uyg‘unlashdi. Suv kaskadlari va favvoralarga qiziqish ortdi. Endilikda san’ at turi va janrlari orasidagi nisbatlar ham о ‘zgardi. Uning yangi tur va janrlari yuzaga keldi. Mavjud an’anaviy syujetlar bilan birga, hayotiy voqealarga bag‘ishlangan asarlar ham keng miqyosda badiiy hayotga kira boshladi. Maishiy, manzara va natyurmort janrlari mustaqil san’at turlariga aylandi. Insonning ichki dunyosiga qiziqishning ortishi portret san’atini yangi pog‘onaga k о ‘tarilishiga olib keldi. Grafika rivojlandi. Haykaltaroshlik imkoniyatlari yanada ortib u me’morlik ansambllariga keng k о ‘lamda kirib keldi, park-bog‘ san’atida keng q о ‘llanildi. Dekorativ rangtasvir interyerlarning komponenti sifatida davr ruhini aks ettiruvchi muhim vositaga aylandi. Bu davrga kelib, ijodiy metod, san’atning badiiy tili ham boyidi, rang-

www.arxiv.uz baranglik kasb etdi. Yaratilgan kompozitsiyalarning hayotiy va tabiiy k о ‘rinishiga erishish uning emotsional jihatini oshirishda muhim omil b о ‘ldi. San’atkorlar ijo dida rang, nur-soya, faktura masalalari muhim о ‘rinni egalladi. Albatta, bu davrda Yevropa mamlakatlarining iqtisodiy va madaniy taraqqiyoti, ijtimoiy kuchlari bir xil darajada emas edi. Bu davrda madaniyatda qator g‘oyaviy-badiiy y о ‘nalishlarining paydo b о ‘lishi,avvalo ayni shu.xodisa bilan bog‘liqdir. XVII asr "Barokko asri" deb ham yuritiladi. Bu esa, bejiz emas. Chunki davrning g‘oyaviy-estetik qarashlari ayni shu uslubda k о ‘proq о ‘z ifodasini topdi. San’at tarixida XVII asr me’morchiligining о ‘ziga xos jihatlarini ta’riflash uchun q о ‘llanilgan, keyinchalik tasviriy san’atga nisbatan ham ishlatila boshlangan barokko uslubining belgilari dastlab Italiyada paydo b о ‘lgan. Vinyola, Palladio me’morlik asarlarida, Mikelanjelo haykallarida, Korrejo dastgoh va dekorativ rangtasvirlarida shu tamoillar namoyon b о ‘lgan. Barokko uslubiga xos dekorativlilik, nur-soya о ‘yiniga e’tibor berish va his-hayajonga t о ‘la asarlar yaratish tamoyillari tezda k о ‘pgina san’atkorlarni о ‘ziga jalb eta boshladi. Bu xususiyat G‘arbiy Yevropa mamlakatlariga yoyildi va mahalliy san’at uslubi va an’analari ta’sirida о ‘ziga xos milliy ruh kasb eta bordi. Jumladan, Ispaniya va Portugaliyada barokko nihoyatda hashamdor, jimjimador edi. Buning sababi, bu yerda mahalliy naqqoshlik san’ati ravnaq topganligidadir. Germaniyada esa barokko gotika ta’sirida rivojlanganligi seziladi. Flandriyada "flamand barokkosi" shakllangan b о ‘lsa, Fransiyada barokko klassitsizm tamoyillari ta’si rida namoyon b о ‘ldi. Barokko Angliya, Skandinaviya mamlakatlari, keyinroq, esa Rossiyaga ham kirib keldi. Barokkoga xos fazilatlar Rim me’morligida о ‘zining klassik k о ‘rinishiga erishdi. Barokko interyerlarida dekorativ ranggasvir, haykal va kolonnalar muhim о ‘rinni egallaydi. Ular xonalarga badiiy mazmun kiritadi. Tasviriy san’atda barokko k о ‘proq diniy mavzudagi asarlarda о ‘zini namoyon qildi. Iso va avliyolarning azob chekishlari, ularni butga mixlash, Bibi Maryamning aza tutishi kabi voqealar barokko uslubida ishlangan asarlar uchun mavzu b о ‘ldi. Asarning dramatik ekspressiv holati tasvirlanuvchilarning murakkab rakurslarida, nur-soya

www.arxiv.uz qarama-qarshiligi va serharakat kompozitsiyada ifoda qilinadi. Fazoviy kenglik masalasi ham о ‘ziga xos talqin etiladi. U kompozitsiyada yagona majmua tashkil etuvchi omil vazifasini bajaradi. Rang surtmalari ham muhim ifoda vositasi sifatida ishtirok etadi. Agar klassik va Renessans san’atida chiziq muhim о ‘rin t о ‘tgan b о ‘lsa, endilikda rang surtmalari, ularning erkin ishlatilishi kompozitsiya dinamikasini oshiritsda muhim о ‘rin egallab, asar badiiyligini kuchaytiruvchi vosita sifatida ishtirok etadi. Shuningdek, kompozitsiyada uzoq va yaqindagi buyumlarni tasvirlashga, obrazlarni murakkab rakurslarda joylashtirishga e’tibor beriladiki, (masalan, uchib ketayotgan, tepadan shiddat bilan tushayotgan kabi), bular ham barokko asarlariga xos j о ‘shqinlik va harakatni gavdalantirishga xizmat qiladi. Barokko uslubida diniy mifologik syujetlardan tashqari, tarixiy va maishiy mavzularda yaratilgan kompozitsiyalar ham mavjud. Lekin ularda reallik va noreallik qorishib ketadi.Ular bezovtalik, hayajonli va romantik k о ‘rinishda ifoda qilinadi. XVII asrga xos yana bir yirik badiiy uslub klassitsizm Fransiyada paydo b о ‘ldi. Uning vakillari aql-idrokni san’atga t о ‘g‘ri y о ‘l k о ‘rsatuvchi yagona mezon, deb hisoblashgan. Aql-idrokni his-hayajonga qarshi q о ‘yishgan. Ularning fikricha, aql kuchi bilan yaratilgan asargina haqiqiy san’at asari hisoblanadi. Klassitsizm uslubi tarafdorlari ham Uyg‘onish davri san’atidan ilhomlandilar. Ular ham ideal obrazga murojaat qiladilar. Shakllarning aniq va elastik tugal, kompozitsiyalarning jiddiy muvozanatli va mantiqiy b о ‘lishiga e’tibor berdilar. Antik davr mifologiyasi, Tavrotga murojaat qilib, ulardagi syujetlar orqali о ‘z davrlarining etik-ahloqiy va siyosiy muammolarini k о ‘tarishga harakat qildilar. Klassitsizm san’atida ham umumlashma asar yaratish asosiy muammo hisoblangan. Lekin barokko vakillari yirik umumlashma mavzudagi asarlarni dinamik kompozitsiyada ifoda etsalar, klassistlarning asarlari birmuncha vazmin, ritm va plastik musiqiylikka intilish asosida yaratiladi. Bu asrga kelib san’at asarlari oliy va kichik janrlarga ajratildi. Tarixiy, mifologik va diniy mavzuda yaratilgan asarlar oliy, komediya, satira va xalq maishiy hayotini aks ettiruvchi janrlar kichik yoki quyi janrlarga ajratilishi shu davrga xos mafkura

www.arxiv.uz maxsulidir. Klassitsizm uslubining о ‘ziga xos jihatlari dastlab XVII asrning ikkinchi yarmida Italiyada me’morlar Vinyola va Palladio ijodida sezila boshlandi. Klassitsizmga xos xususiyatlar me’morlikdagi shakllarning geometrik aniqligi va ritmi, mantiqiy rejalashtirilishi va keng k о ‘lamda antik me’morlik shakllaridan foydalanishda namoyon b о ‘ladi. Klassitsizm uslubida ishlangan me’morlik kompozitsiyalarida order tizimi muhim rol о ‘ynaydi. Me’mor k о ‘pincha order va ularning nisbati hamda shakllarini antik davrdagiga xos ifodalashga harakat qiladi. Bunda interyer ham harakterli. Unda ham yaxlitlik va ulug‘vor tantanavorlik mavjud b о ‘lish kerak. Kolonna va devor yuzasi tekisliklari ritmi bu yaxlitlik va tantanavorlik k о ‘rinishiga xalaqit bermasliti lozim. Mahobatli rangtasvir esa me’morlik yechimining yetakchiligiga xalaqit bermasligi, mayin va nafis ranglar gammasi xonaning ulug‘vor va bahavo k о ‘rinishiga xizmat qilishi lozim. Klassitsizm shahar qurilish san’atida k о ‘proq Renessans va barokko uslubi tamoyillaridan ijobiy о ‘zlashtirgan tarzda k о ‘rindi va rivojlandi. Tabiat k о ‘rinishlari me’morlik kompozitsiyalarida, majmualarida hisobga olinib, klassitsizmning talablari asosida о ‘zlashtirildi. Tasviriy san’atda klassitsizmning о ‘ziga xos jihatlari mavzu tanlashdan tashqari, chiziq plastikasi va faktura harakteriga e’tibor berishda ham k о ‘rinadi. Chiziqlar-ning musiqiyligi va tugalligi, fakturaning silliqligi klassitsizm uslubida ishlangan asarlarda yaqqol k о ‘zga tashlanadi. Klassitsizm о ‘z taraqqiyotida boshqa uslublardan, masalan, barokko uslubidan ham ta’sirlandi,uning ayrim tomonlarini о ‘zida uyg‘unlashtirdi. XVIII asrda yunon va Rim tarixi b о ‘yicha qilingan kashfiyotlar, Pompei, Gerkulanum kabi qadimiy shaharlarning ochilishi, nemis olim va san’atshunoslari Gyote va Vinkelmanlarning ilmiy nazariy faoliyatlari klassitsizm uslubi rivojlanishga t о ‘rtki b о ‘ldi. Antik san’atga qiziqish yanada ortdi. XVIII asr oxiri va XIX asrda esa bu uslub jahon san’atida yetakchi badiiy uslublardan biriga aylandi. Nafaqat Yevropa, balki Osiyo, Amerika qitalarida ham shu uslubda asarlar yaratildi. XVII asrdan boshlab, avvalo, Yevropa san’atida, keyinroq esa jahon san’atida

www.arxiv.uz mavjud borliqni t о ‘laqonli aks ettirishga, davr ruhi va mazmunini ochib berishga asoslangan realistik san’at y о ‘nalishi asta-sekin yetakchi о ‘rinni egallay boshladi. San’at yangi mavzu, yangi tur va janrlar bilan boyib bordi. Ular yangi tasvir va ifoda vositalarining yuzaga kelishini ta’minladi. Demokratiyaga asoslangan mamlakatlarda bu y о ‘nalish о ‘zini yanada kuchlirok. namoyon eta boshladi. Milliy burjuaziya madaniyati shakllangan, feodal hukmronligiga qarshi milliy ozodlik yarakatlari kuchaygan mamlakatlarda realistik san’at y о ‘nalishi birmuncha yetakchi о ‘rinni egallay boshladi. Jumladan, ispan absolyutizmiga qarshi milliy ozodlik kurashi Gollandiyada realistik san’atning gurkirab yashnashi uchun zamin tayyorladi. Realistik san’at asarlari kishilarning xis-tuyg‘ularini, insonning jismoniy g о ‘zalligi, uning olijanobligi va yuksak manaviyatini ifodalovchi san’at sifatida shuhrat qozondi. Gollandiyada xalq hayotini t о ‘laqonli aks ettiruvchi maishiy janr paydo b о ‘ldi, manzara, natyurmort, portret janrlari yuzaga keldi. Rassomlar о ‘z asarlarida hayotning yangi qirralarini ifoda qildilar. Bu bilan kishilarning estetik idroki yanada boyishiga hissa q о ‘shdilar. Ularning hayot bilan bevosita aloqador asar yaratishlari rassomlik san’atini yangi pog‘onaga k о ‘tardi. Albatta, yuqoridagi badiiy-uslubiy y о ‘nalishlar о ‘z о ‘zicha emas, balki bir- biri bilan uzviy munosabatda b о ‘ldi. Birining ta’siri boshqa birida о ‘z aksini topdi. Bu о ‘zgarish va ta’sirlar , eng avvalo, u yoki bu mamlakatning ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy tuzumi, tarixiy sharoiti bilan uzviy bog‘liq b о ‘ldi. XVII asrda Italiya, Ispaniya, Flomandiya, Gollandiya va Fransiyada milliy badiiy maktablar mavjud edi, Skandinaviya mamlakatlari, Angliya, Germaniya, Avstriyada esa xali yuzaga kelmagan edi. Bu mamlakatlardagi notinchlik, turli urushlar (30 yillik urush) bunga asosiy sabab b о ‘ldi. XVIII asrga kelib vaziyat birmuncha о ‘zgarib, yangi munosabatlar yuzaga kela boshladi. San’at ijtimoiy hayotning dolzarb muammolari bilan uzviy bog‘liq holda rivojlana boshladi. Voqelikka tanqidiy munosabatda b о ‘lish, illatlarni tanqid qilish kuchaydi. Uslublarning о ‘rni ham о ‘zgara bordi. Barokko uslubi о ‘zining s о ‘nggi rivojlanish bosqichini kechira borib, k о ‘p joylarda о ‘z о ‘rnini rokkokoga b о ‘shatdi. Realistik y о ‘nalish esa

www.arxiv.uz klassitsizmga qarshi kurashda о ‘z mavqeini oshirib bordi. Me’morlikda ham о ‘zgarishlar sezilarli b о ‘ldi. Cherkov qurilishi kamaydi. Aksincha, uy-joy me’morligi jonlandi. Shaharni rejalashtirish masalasi me’morlikdagi muhim masalalardan biriga aylandi. Turar joylarning yangi tiplari vujudga keldi. Shaharda ma’muriy binolarning majmualari paydo b о ‘ldi. San’atda san’at sintezi masalasi birmuncha susaydi. Haykaltaroshlik va rangtasvirning mahobatli shakllari о ‘rnini dastgoh san’ati egallay boshladi. Amaliy va dekorativ san’ati buyumlarita ehtiyoj о ‘sdi. XVIII asrga kelib, milliy maktablar ham k о ‘paya boshladi. Fransiya badiiy maktabi Yevropa san’atida yetakchi о ‘ringa chiqdi. Angliyada san’at rivojlandi, Italiyada Venetsiya badiiy maktabi, Germaniyada о ‘ziga xos nemis san’ati ravnaq. topib, ular jahon madaniyati taraqqiyotida о ‘z о ‘rniga ega b о ‘ldi. Rossiya ham bu davrga kelib, madaniy taraqqtyotning yangi bosqichiga kirdi

www.arxiv.uz A d a b i yo t l a r 1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T.,1998 2. Karimov I.A. O’zbekiston XX1 asrga intirlmoqda. T.,1999. 3. Kаrimоv I.А.Yukcak ma’naviyat-engilmas kuch.T.,2008 4. Abdullaev N. San‘at tarixi.T. O’qituvchi, 1987. 5. San‘atshunoslik masalalari. Ilmiy maqolalar to’plami.T., 1998. 6. Alpatov M.V. Etyud po istorii zapadnoevropeyskogo iskusstva.-M.,1963. 7. Benesh O. Iskusstvo Severnogo Vozrojdeniya.-M.,1966. 8. Burkxardt Ya.Kultura Vozrojdeniya v Italii.-M.. 1966 9. Dmitrieva N.A. Kratkaya istoriya iskusstv.M., 1985. 10. Istoriya iskusstvo zarubejnx stran. T. 1-2. M.,1961-1963. 11. Istoriya zarubejnogo iskusstva.Pod red. N.L.Maltsevoy, M.L.Kuzminoy.- M.,1980. 12. Kaziev A.Yu. Xudojestvennoe oformlenie rukopisnoe knigi. M.,1977. 13. Kratkiy slovar terminov izobrazitelnogo iskusstva.M.,1959. 14. Ocherki po istorii russkogo iskusstva.M., 1954. 15. Polevoy V.M. Iskusstva XX veka . 1901-1945. M.,1991.

O'xshashlar

XVIII –XIX asrlarda Fransiya

XVII asrlarda Yevropa san'ati

XVII asr o'rtalari va XIX asrlarda AQSH

XVI-XVIII asrlarda Naxshab va Keshda siyosiy va madaniy hayot

XVI-XVII asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiyaning asosiy tavsifiy xususiyatlari