XVI-XVII asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiyaning asosiy tavsifiy xususiyatlari - Tarix - Referatlar

XVI-XVII asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiyaning asosiy tavsifiy xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32 KB

Ko'chirib olish

XVI-XVII asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiyaning asosiy tavsifiy xususiyatlari Reja: 1. XVI asrda xalqaro munosabatlarning o‘ziga hos xususiyatlari. 2. Xalqaro huquq fanining vujudga kelishi. 3. XVII asr boshlaridagi xalqaro munosabatlarning asosiy muammolari.

15 asr oxirida yevropa yangi xalqaro munosabatlar doirasiga o‘tdi. Shu davrda ko‘p mamlakatlarda absolyut monarxiyalar vujudga kelishi uchun sharoit yaratilayotgan edi. Buyuk geografik kashfiyotlar Yangi Dunyo va Sharqni yevropaga yaqinlashtirdi. Ispaniya va Portugaliya Janubiy Sharqiy Osiyoda mustamlakachilik xukmronligini o‘rnatishdi. Yagona davlatning vujudga kelishi siyosat shaklini o‘zgartirdi. «Davlatning tashqi aloqalarga qiziqishi» deb baholangan bu siyosat barchaga ma'qul kelgan. Absolyut monarxik davlatlarning vujudga kelishi natijasida yirik davlatlar (Angliya, Fransiya, Ispaniya, Portugaliya, Daniya, Shvetsiya) o‘rtacha va mayda davlatlar bilan qarama-qarshi bo‘lib qoldi. 16 asrda diplomatik xizmat tashkil qilingan bo‘lib, ular markaziy va hududiy tashkilotlardan iborat bo‘lgan va yangi davlatlarning tashqi siyosatiga xizmat qilgan. O‘sha davrda sirli bo‘lgan diplomatik aloqalar bilan faqat shohning eng kishilarigina shug‘ullanishgan. Haqiqiy monarxik davlat tuzumiga sulolalar, hukmdorlar va ularning yaqinlari qiziqqqanlar. Bu holat monarxik davlatning tuzilishiga hos narsa hisoblanadi. 16-18 asrlarda yangi diplomatik tantanalar paydo bo‘lib, ular xalqaro siyosatda muhim rol o‘ynagan. Diplomatik muzokaralar olib boruvchi shoh yoki vazirga katta e'tibor berilib, ular o‘z davlatlarinng timsollari bo‘lishgan. Katta davlatlarning paydo bo‘lishi va ular o‘rtasidagi diplomatik aloqalar yangi qonun-qoidalarni vujudga keltirdi. Diplomatik qonunlar kengaya boshladi. 1582-yil Niderlandiyalik Baltazar Ayyala «Urush va harbiy ittifoqlar qonun- qoidalari to‘g‘risida» asar yozgan. 1585-yil Italiyalik Alberiko Jentilining «Elchixona haqida»gi kitobi juda keng tarqaldi. Xalqaro huquq to‘g‘risidagi fan bo‘yicha birinchi o‘rin Gugo Grotsioga tegishli. Gollandiyalik ushbu huquqshunosning tarixiy ishlarinng ma'nosi shuki-u o‘sha davrdagi to‘xtovsiz urushlar, talonchiliklarning oldini olishga harakat qilgan. U 1625 yilda «Urush va tinchlik huquqlari to‘g‘risida» kitob yozgan. Kitobning

asosiy boblalari elchi huquqlariga bag‘ishlangan. O‘sha boblarda 17 asr boshlaridagi elchilar huquqlari bilan bog‘liq urf-odatlarga e'tibor berilgan. 17 asrda chiqa boshlagan asarlarda elchilarga qo‘llanmalar yaratishga e'tibor berildi, sababi elchilar o‘z vazifalarini yaxshi bilishlari kerak edi. Urush – o‘sha davrdagi tashqi siyosat ko‘rinishlaridan biriga aylandi. Urushlarning kelib chiqishiga chegaralar, sulolaviy ziddiyatlar va savdo-sotiq bilan bog‘liq masalalar sabab bo‘lar edi. 16 asrda yevropada asosan uchta holat urushga sabab bo‘ladigan bo‘ldi: 1. Ispaniyaning savdo va mustamlakachilikka qiziqishlari; Angliya va Fransiyaning Italiya urushlariga qo‘shilishi; 16 asr 2-yarmida Ispaniya va Angliya o‘rtasidagi urush. 2. Usmoniylar imperiyasi bilan yevropa mamlakatlari o‘rtasidagi ziddiyatlar. 3. Shimoliy yevropa davlatlariningt Baltika hududlarida hukmronlikni qo‘lga kiritishi bilan bog‘liq masalalar. Hukmdorlarning diplomatik qiziqishlari, o‘z davlatlarini yangi yerlar hisobiga kengaytirishga bo‘lgan intilish 17 asr 2-yarmi va 18 asrdagi xalqaro munosabatlarga katta ta'sir qildi. Shu bilan birga katta kuch to‘plash uchun yangi omil vujudga keldi – dengizorti mustamlakachiligi uchun kurash, dengiz yo‘llariga ega bo‘lish, yevropa va boshqa uzoq hududlarda xom ashe bozorlariga ega bo‘lish kabilar. Mana shu omillar davlatlararo munosabatlarnigg muhimliligini ko‘rsatib beradi. 17 asr 2-yarmi va 18 asrlarda hukmronlik uchun markazlashgan davlatlar, umumdavlat va sulolaviy qiziqishlar kuchaydi. Bularning barchasi 18 asrdagi uchta yirik janglarda («Ispaniya vorisligi uchun kurash»-1701-1714; Shimoliy-1700-1721; Avstriya merosi uchun kurash- 1740-1748), Angliya, Fransiya, Rossiya, Avstriya va Prussiya kabi buyuk davlatlarning Ispaniya, Portugalii, Daniya, Gollandiya, Shvetsiya kabi davlatlardan ilgarilab ketishida ko‘rinadi.Aynan birinchi besh davlat jahon xalqaro

munosabatlar tizimini 18 asr o‘rtalaridan Buyuk Fransuz inqilobiga qadar bo‘lgan davrda aniqlashtirgan. Usmoniylar imperiyasi (Sharq) masalasi-xalqaro maydondagi yirik muammoga aylandi. Mana shu davrdagi xalqaro munosabatlarda yevropa davlatlari va Usmoniylar imperiyasi o‘rtasidagi munosabatlar muhim o‘rin tutadi. 17-18 asrlarda yevropa mamlakatlarining xalqaro munosabatlar geografiyasi kengayganligi ko‘zga tashlanadi. Ular yevropani markaz sifatida qolshiga harakat qilishdi, xalqaro munosabatlar alohida hududlarni-Yangi Dunyo (Amerika), Uzoq Sharq (Xitoy, Yaponiya), Afrikaning g‘arbiy va sharqiy qirg‘oqlarini qamrab oldi. Xalqaro munosabatlarnig yangi davrida mustamlakachilik muammoasi (xom ashe va bozorlarga ega bo‘lish) asosiy muammoga aylandi. Mustamlakachilik muammosi 17-18 asrlardagi xalqaro munosabatlarning muhim jihati bo‘lib qoldi. «Eski» mustamlakachi davlatlar Ispaniya va Portugaliyaga qarshi «yosh» mustamlakachilar Gollandiya va Angliya raqib bo‘lishdi, Fransiya ham bunda faol ishtirok etdi. Yangi Dunyo, Janubiy SharqIy Osiyo Hindiston, /arbiy Afrikada mustamlakachilik uchun shiddatli janglar kuchaydi. Bosib olish va talashlar manufakturaga asoslangan davlatlarga juda katta daromad keltirdi. Manna shu davrda mustamlaka mamlakatlar aholisi shafqatsizlarcha ekspluatatsiya, ochlik va qoloqlika duchor qilindi. 17-18 asrlardagi mustamlakachilik siyosati shiddatli raqibchilikni boshlab berdi, shu bilan birga ko‘plab harbiy to‘qnashuvlarni keltirib chiqargan-«savdo urushlari», yevropa davlatlari o‘rtasida mustamlaka va savdoda oldinda bo‘lish kabi (ingliz-golland, ingliz-fransuz, fransuz-golland…). Savdo-mustamlakachilik raqibchiligi bu davrdagi barcha yirik urushlarda muhim rol o‘ynagan (ispan vorisligi uchun, yetti yillik urush). Har bir mustamlakachi davlat mustamlaka bozorlarida yakka hukmdor bo‘lishga intilgan.

Yangi paydo bo‘lgan mustamlakachi imperiyalar alohida mamlakatlardagi bir qator omillarga ta'sir ko‘rsatgan: mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy qiyofasiga, egallangan yerlardagi aholi zichligi va rivojlanish darajasiga, jahon bozori mablag‘ini vujudga keltirish. 18 asr oxirida asosiy yevropa mamlakatlari siyosiy kuchlarining joylashuvida muhim o‘zgarishlar bo‘ldi. Angliyaning 1775-1783 yillarda Shimoliy Afrikada urush bilan band bo‘lishi uning yevropa qit'asida vaqtinchalik kuchsizlanishiga olib keldi. Amerika inqilobi «Shimoliy tuzumni» jiddiy sinovdan o‘tkazdi va XVIII asrda 80-yillarning boshida uning qo‘llashiga olib keldi. Rossiyaning xalqaro maydondagi ajoyib yutuqlari Angliyani darhol «sharqy masala» bilan shug‘ullanishga majbur etdi. Rossiyaning rus-turk va rus-shved urushidai yutuqlari yevropadagi xalqaro vaziyatni o‘zgartirdi. Markaziy yevropada Fransiyaning Avstriya-Prussiya bilan eski ziddiyatlarining keskinlashuvi va Anglii bilan mustamlakachilik bahsi Baltik hududi uchun kurash va «sharqiy» masalani ikkinchi darajaga tushirdi. Fransiya bilan kurash yevropa davlatlarining yangi guruhini chaqirdi, antifransuz ittifoqini vujudga keltirdi. 1792 yildan xalqaro munosabatlarning yangi davri boshlandi- inqiloblar, Napoleon urushlari davri; yevropa va Dunyo siyosiy haritasi yangitdan tuzildi.

O'xshashlar

O‘rta asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiya

XVII–XIX asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya

XVI-XVII асрларда Туркия

XVI-XVII асрларда Польша

XVI—XVII асрларда Эрон