Урта осиё мусулмонларининг хаж зиёратлари тарихидан (XIX асрнинг охири ХХ аср бошларида) - Tarix - Referatlar

Урта осиё мусулмонларининг хаж зиёратлари тарихидан (XIX асрнинг охири ХХ аср бошларида)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ўрта осиё мусулмонларининг ҳаж зиёратлари тарихидан (XIX асрнинг охири ХХ аср бошларида) Ҳар йили Маккага ҳаж қилиш ислом динида қурби етган мусулмонлар учун фарз бўлган амаллардан биридир. Ўрта Осиё мусулмонлари ҳаж сафарини амалга оширишда анча машаққатли йўлларни босиб ўтишларига тўғри келган.XIX асрнинг охири ХХ аср бошларига келиб эса Ўрта Осиё мусулмонлари сув йўли ва темир йўл орқали ҳаж сафарини амалга оширганлар. Улар Одесса, Севастополь, Феодосия, Батумгача темир йўл хизматидан фойдаланиб, кейин Ҳижозгача сув йўли транспортларида кетишган1.Ҳаж зиёратини амалга оширишни қийинлаштирган сабаблардан бири Ҳижоз ҳамда мусулмонлар тўхтайдиган шаҳарлардаги тиббий аҳволнинг оғирлиги бўлиб, у ерларда вабо ва ўлат каби оғир юқумли касалликлар тарқалиб турар эди. Бундай касалликлар мамлакат ичкарисига олиб кирилмаслиги учун Батум, Феодосия, Баку, Красноводскда тиббий-назорат пунктлари ташкил этилган эди.Бу даврда мусулмонлар ҳаж зиёратига боришлари учун хориж паспортларини олиши керак бўлган. Бунинг учун эса чет элга чиқишда ҳеч қандай тўсиқ йўқлиги ҳақида полиция маҳкамасидан ҳужжат олишган2.Хориж паспортини Туркистонда олмасдан Севастополь ёки Одессага келган киши ўзи яшайдиган уезд ва волостдан телеграмма билан рухсат ҳужжати олиши мумкин бўлган. Бундай қилганда иши ҳам вақтдан, ҳам маблағдан ютқизган бўлиб, паспорт тайёр бўлишини ўша ерда икки ҳафта кутган ва бунинг учун 40-50 сўм сарфлаган. Агар Туркистоннинг ўзида хорижга чиқиш учун паспорт олинганда 17-18 сўм ҳаражат қилинган бўлар эди3. Хориж паспортини 1 Ҳажга борувчиларга/Самарқанд. 1913. №30. Путь мусулманских паломников./ Туркестанс кие ведомости. 1913. №58.2 Паломничество. / Туркестанский курьер. 1913. №116.3 Ҳожиларга раҳбар/ Садои Фарғона. 1914. №35.90олмаган мусулмонлар Қора денгиз

www.arxiv.uz портларидан орқага қайтариб юборилганлар. Туркистон генерал- губернаторининг 1901 йил 23 январдаги буйруғига кўра, хориж паспорти берилганда ҳаж зиёратига борувчилардан Ҳижозга Қора денгиздаги Россия портлари орқали кетиш ҳамда шу йўл билан Феодосия ёки Батум орқали келиш ҳақида тилхат олинган4.Умуман, Қора денгиз орқали ҳаж зиёратига борувчиларни ташиш ҳисобига Россия пароход жамиятлари катта фойда кўрар, бундай жамиятлар ўртасида рақобат мавжуд эди. Шунинг учун улар ҳаж сафарини ташкил этшни йўлга қўйишга ҳаракат қилган эдилар. Шу мақсадда бу жамиятлар Туркистон шаҳарларида ўз вакилларига эга бўлиб, улар йўловчиларни ўз пароходларида кетишга тарғиб қилар эди. Саид Ғани Саид Азимбоев бу кўнгилли флотнинг Туркистондаги бош вакили эди.Тошкентдан Одессагача зиёратчилар алоҳида вагонларда олиб борилган. Тошкентдан ҳафтасига уч маротаба, Самарадан ҳар куни иккинчи классли 2 та вагон қатнаб турган. Бундан ташқари, учинчи классли ингга яқин вагон мусулмонларни Одессага олиб борган, шу вагонларнинг 60 фоизи Тошкентдан, 20 фоизи Самарадан, қолганлари эса Қабулсой, Туркистон, Оренбург ва Пензадан жўнаган5. Почта поездининг 1,2,3- классли вагонларида Одессага 8 1/2 суткада, товар поездининг 4-классли вагонида 12 суткада етиб борганлар6.Туркистон шаҳарлари ва станцияларидн Одесса, Феодосия ва Ботумгача учинчи класс вагони билетининг нархи 25 сўмдан 28 сўмгача бўлган7. Саид Ғани Саид Азимбоев зиёратчилар ҳаракатига аҳбарлик қилган. Бу агентлик томонидан Тошкент станциясида мусулмонлар учун кичик бир вокзал ҳам очилган8.1908 йилда Саид Ғани Саид Азимбоев Одессада ҳожихона ташкил этган эди. Ҳаж зиёратига борувчи мусулмонлар Одессада пароходга ўтирганларигача фақат ушбу ҳожихонада яшаб туришларига рухсат берилган. Одесса генерал-губернатори генерал-майор Толмачевнинг буйруғига биноан, Одессадаги меҳмонхоналар ҳамда уй эгаларига ҳажга кетаётган мусулмонларга жой бериш учун ҳар сафар генерал-губернатордан рухсат олиши керак эди9. Зиёратчилар Одессада фақат 4 Правила для

www.arxiv.uz паломников, установленные приказом Туркестанского генерал-губернатора от 23 января 1901 года / ТВ. 1902. №96.5 ТВ. 1908, №130.6 ТВ. 1910, №41.7 Ҳожиларга раҳбар / Садои Фарғона. 1914. №35.8 Организация паломнического движения и грядущая опасность / ТВ. 1910. №215.9 ТВ, 1908, №186.91битта станцияда поезддан тушганлар ва уларни ҳожихонага агентлик вакиллари келиб олиб кетганлар. Ҳожихонадан улар жуда катта зарурат туғилгандагина ҳожихона тиббий ходими кўригидан ўтгандан сўнг чиқиши мумкин бўлган.Пароходга чиқишдан олдин зиёратчилар шаҳар врачи, ҳожихона ва кема врачи томонидан тиббий кўрикдан ўтказилган. Бу буйруқни бузганлар уч ойгача қамоқ жазосига ҳукм қилинган ёки 3000 р. жарима солинган10.1909 йилнинг охирида Туркистон генерал- губернаторига бир гуруҳ туркистонлик ва бухоролик мулла ҳамда имомлар пароход кўнгилли жамияти вакиллари устидан шикоят қилган эдилар. Шикоятда зиёратчилар темир йўл станцияларида бу жамият вакиллари томонидан таланаётгани мисоллар билан кўрсатиб берилган ҳамда Тошкент темир йўл полицияси тергов ишларини бошлаб юборган11.1910 йилга келиб Туркистон матбуотида ҳам бу муаммо кўтарилиб, Одесса шаҳрида ўлат ва вабо касаллиги кенг тарқалгани учун зиёратчилар Севастополь портидан ҳажга кетиши мақсадга мувофиқлиги тўғрисида ёзила бошлаган эди12.Агентлик вакиллари кўп фойда кўриш мақсадида рақобатни синдиришга ҳаракат қилган эди, улар зиёратчиларнинг Севастополга боришларига ҳар хил йўллар билан қаршилик кўрсатар эди.Севастополдан Ҳижозга ва ундан Россияга қайтиш учун учта пароход, Батумдан эса битта пароход қатнаган. Истанбулда пароходлар тўхтаган вақтда ҳажга кетаётган мусулмонлар кундуз куни шаҳар айланиб, кечқурун пароходга қайтиб келишган. Севастополь ва Батумдан Ҳижозга ҳамда Феодосияга қайтишга билет биринчи класс учун 250 р., иккинчи класс 200 р. ва 3 класс 100 р. турган13. Пароходнинг барча класс йўловчилари учун койка /осма каравот/, бепул совуқ ва иссиқ сув, шунингдек, таҳорат қилинадиган жой ажратилган ҳамда овқат пишириш

www.arxiv.uz учун манқал олишларига рухсат берилган. Ҳижоздан Феодосиягача ҳожилар пароходда 10-12 кунда етиб келишган.Ҳожилар қайтиб келганларидан сўнг асосан Россия портлардаги карантин пунктлари орқали ўтишган ҳамда улар тиббий муҳофаза мақсадида ҳаммомда чўмилишган ва уларнинг кийимлари ҳамда бошқа юклари дезинфекция қилинган, ҳаммомга киришда уларга аврат жойларини беркитиш учун сочиқ берилган. Дезинфекциядан 10 Шу ерда.11 Туркестанский курьер. 1910. №31.12 ТВ. 1910. №235. Вопль паломников. / Закаспийское обозрение. 1910. №31.13 К сведению паломников-мусулман. / Закаспийское обозрение. 1905. 192.92ўтилгани ҳақидаги белги паспортда қайд этилган, агар бундай белги бўлмаса тиббий тадбирлардан бош тортган киши сифатида ҳожи яшайдиган жойида қонун бўйича жавобгарликка тортилиши кўзда тутилган эди14.Туркистон генерал-губернаторлиги уезд ва полиция бошлиқ-ларига ҳаж зиёратчиларига берилган паспорт миқдорини қаттиқ назорат остига олиш вазифаси юклатилган эди. Ҳожилар сафар-дан келгандан кейин паспортларини жойлардаги маъмурий бошқар-маларга топширишган15.Лекин ҳожилар баъзи вақда Жидда-Бомбей пароходига билет арзон бўлгани учун Ҳиндистон ва Афғонистон орқали ҳам ҳаж сафаридан қайтганлар16. Ҳаж сафарини ташкиллаштиришни тартибга солиш учун таклифлар Туркистон матбуотида вақти-вақти билан кўтарилиб турган. Шундай мақолалардан бирида айтилишича, зиёратчилар учун ҳеч қандай жамиятнинг кераги йўқ эди, улар билетларни бевосита пароход компаниясидан олиши мумкин эди, темир йўл ходимларининг ўзи зиёратчиларга керакли маълумотларни бериши керак ҳамда темир йўл маъмурияти шу мақсадда маҳаллий тилларни билувчи мусулмон- таржимонни ёллаши керак эди17.Шуни айтиш керакки, чор ҳукумати 1898 йилдаги Дукчи Эшон қўзғолонидан кейин жазо тарзида Маккага бориш таъқиқлаб қўйилган. 1900 йилда бундай таъқиқлаш бекор қилиннади ва фақат Фарғона вилоятининг ўзидан 10.000 киши ҳажга борган18.Ҳаж зиёратига борувчилар сони 1913 йилга келиб, охирги ўн йилликка

www.arxiv.uz нисбатан икки баравар ошган ва ҳар йили 50.000 туркистонлик мусулмонлар Макка ва Мадинага ҳаж зиёратини амалга ошириб қайтар эдилар. Бу зиёрат учун бир киши энг камида 600-700 р. бойлар эса 3000 р. атрофида пул сарфлашган19, жуда оз маблағ билан ҳажга борган мусулмонлар ҳам учраб турган, улар асосан қариялар бўлиб, уларнинг кўпчилиги йўлда силласи қуриб йўл азобига дош бера олмай вафот этганлар20.14 Правила для паломников, установленные приказом Туркестанского генерал-губернатора от 23 января 1901 года / ТВ. 1902. №96.15 Паспорта для паломников. / Закаспийское обозрение. 1905. №19216 Шу ерда.17 Юлин Г. Эксплуатация мусульман паломников. / ТВ. 1910. №235.18 Наливкин В.П. Туземцы раньше и теперь. Т. 1913. С.139.19 Паломничество мусульман. / ТВ. 1913. №28.20 Наливкин В.П. Туземцы раньше и теперь. Т. 1913. С.140.93Туркистонлик бойлар Макка ва Мадина шаҳарларида жойлар сотиб олиб, ўз ҳисобидан моддий аҳволи ночорроқ иёратчилар учун ҳожихоналар ташкил этишган. «Туркестанские ведомости» газетаси ёзишича, аҳволни яхши биладиган кишиарниг фикрига қараганда ҳар йил 50.000 киши зиёратга борса, шулардан 1/10 қисми бой кишиларни ташкил этиб, улар ҳаж зиёрати учун 15.000.000 р. сарфлашган, қолган 45.000 киши эса 27.000.000 р. сарфлаганлар. Умумий ҳисобда ҳар йили туркистонлик зиёратчилар 42.000.000 р. сарфлаганлар21.XIX аср охири ХХ аср бошларида ҳаж сафарини амалга оширган мусулмонлар ичида аёллар ҳам бор эди. 1897 йилда бухоролик 165 та эркак ва 10 та аёл Батумдан Бокуга келган эди22. 1903 йилда «Закаспийское обозрение» газетасида ёзилишига қараганда, Красноводск шаҳрига 300 туркистонлик мусулмон ҳаж сафаридан қайтиб келган эди, уларнинг 15 таси аёллардан иборат эди23.XIX асрнинг охири ХХ асрнинг бошларида туркистонлик мусулмонларнинг Макка ва Мадинага ҳаж зиёратини амалга оширилишини давлат томонидан ташкиллаштиришга ҳаракат қилинган ва бундан бир неча мақсадларни кўзланган эди.

www.arxiv.uz Биринчидан, мусулмонлар устидан назорат ўрнатишни кучайтириш ҳамда давлатга қарши кайфиятларнинг олдини олиш, туркчилик ва исломчилик ғояларининг тарқалишига йўл қўймаслик, иккинчидан, давлат хазинасига ҳаж зиёратига борувчилар ҳисобидан маблағ тўплашни, учинчидан аҳоли орасида турли юқумли касалликлар тарқалишининг олдини олишни мақсад қилган эди. Темир йўл қурилиши билан ҳаж зиёратига бориш ишлари бироз тартибга туширилган эди Ҳаж зиёратига отланган мусулмонлар Россия портларигача темир йўл орқали борган бўлса, Ҳижозгача сув йўли орқали кетишган. Ҳаждан қайтишда ҳам асосан шу йўллардан фойдаланишган, лекин йўл ҳақининг қиммат бўлгани учун ҳожилар баъзида Ҳиндистон ва Афғонистон орқали ҳам қайтишга мажбур бўлганлар. 21 Шумилов В. Паломничество мусульман/ ТВ. 1913. №28.22 Возвращение паломников. / Окраина. 1897. №21.23 Закаспийские обозрение. 1903. №94.94 Қ. ҚАЛЕКЕЕВўқитувчи, Қорақалпоқ давлат университетиТАРИХИЙ эришгандан сўнг узоқ ва яқин ўтмишда фаолият юритган қорақалпоқ халқининг тарихий шахслари ҳақида янгича талқин ва фикрлар юзага кела бошлади. Бу хусусда Қорақалпоғистон матбуотида кўплаб материаллар нашр этилди. Ушбу типдаги мақолаларни матнда акс эттирилган фактологик базасига кўра икки турга бўлиб ўрганиш мумкин. Биринчи гуруҳга миллий қаҳрамонларнинг публицистик сиймосини архив ҳужжатлари, тарихий манбалар ва йилномаларга ҳамда В.Г.Тизенгаузан, В.Ф.Греков, А.Ю.Якубовскийларнинг тарихий асарларига, Огаҳий ва Баёнийларнинг хроник шажараларига суянган ҳолда яратилган журналистик асарлар киради. Бу йўналишдаги мақолалар муаллифлари таниқли журналист-публицистлар ва олимлар С.Камалов, А.Пахратдинов, К.Мамбетов, Ю.Пахратдинов, Б.Алланиязов, Қ.Байниязов, У.Юсупов, У.Утеўлиев ва бошқалардир. Ушбу мақолаларни хусусияти- муаллиф фикри ва келтирган фактлари тарихий манбалар билан тасдиқлашга қаратилганидадир. Профессор К.Мамбетовнинг «Амир Темур ва Едиге»

www.arxiv.uz номли мақоласида тарихий манбаларга асосланиб шундай ёзади: «В.Г.Тизенгаузан ўзининг “Олтин Ўрда тарихига тегишли манбалар тўплами” китобида: “Едиге жуда серғайрат ва ботир одам бўлганлиги учун Олтин Ўрдани сақлаб қолишга тиришади. У ўзи Чингизхон авлодларидан бўлмаганлиги учун хонлик тахтини эгаллай олмайди. Бошқа қўғирчоқ ҳисобидаги хонлардан фойдаланди. Хон саройи билан алоқаси йўқ инсонларнинг ўзини хон деб аташи мумкин бўлмаганлиги туфайли, ҳатто бутун дунёга машҳур соҳибқирон Темурнинг ўзи ҳам ўзини хон деб атай олмай, Амир деб атаган эди”(«Еркин Қарақалпақстан», 03.02.96.). «Эрназар Алакўз-халқ ботири» номли мақоласида эса К.Мамбетов Баёнийнинг «Шажарайи Хоразмшоҳий» номли тарихий хроник манбаларига мурожаат этиб, қорақалпоқ халқи тарихий шахсларининг образларини яратганлиги кўринади. Масалан, мақолада: «Эрназар кенагас ўша даврларда хоннинг энг эътиборли одамларидан бири бўлиб, у Русия, Қозоқ ва Бухоро хонликларига Хива хонлигининг элчиси сифатида борган. Бу ҳақда Хоразм тарихчиси Баёний ўзининг «Шажарайи Хоразмшоҳий» номли китобида бир неча фактлар келтиради»(«Еркин Қарақалпақстан».01.05.93.), деб тарихий манбалардан имкон қадар кенг фойдаланишга ҳаракат қилинган.Тарихий шахслар образини халқ оғзаки ижоди намуналари ва одамлардан эшитган тарихий воқеаларга таянган ҳолда ёзилган мақолалар иккинчи гуруҳга киради. Масалан, И.Бердиевнинг “Яна Ўраз оталиқ ҳақида” номли мақоласида: “Мен Ўраз оталиққа боғлиқ суҳбатни давом эттиришга тарихчи эмасман... Отам Турдимурат мени Қулназар, Ҳамза эшон, Алламурат деган оталаримизни кўришга олиб борди... Мен фақат шу оталаримдан эшитган Ўраз оталиққа боғлиқ гапларни мувофиқлаштириб, қоғозга туширувчиман» («Еркин Қарақалпақстан», 30.04.92.), деб кўрсатади.Публицистик асарларда журналистнинг қаҳрамонга берган баҳоси жамоатчилик фикрини уйғотади, аудиториянинг янги дунёқарашинишакллантиради. Лекин ҳар бир қаҳрамонга ёки маълум бир даврга баҳо беришда журналистдан энг аввало,

www.arxiv.uz ҳақиқий тадқиқот ўтказиш, фактларни чуқур ўрганиш, моҳирлик талаб этилади. Журналистикада ҳужжатлилик ва фактлардан фойдаланиш катта аҳамиятга эгадир. Бир-бирига тўғри келмайдиган ёки асоссиз фактларни асарларда ишлатиш жамоатчилик фикрини чалғитишга олиб боради.Тарихий шахслар фаолиятини акс эттиришда баъзи публицистларнинг фактлардан нотўғри фойдаланиши аудитория савиясини туширади. Бундай ҳол газетхонлар фикрини чалкаштиради. Масалан, бундай англашмовчиликлар Е.Ермановнинг “Ўроз оталиқни биласизми?”( «Еркин Қарақалпақстан», 21.02.92.) номли мақоласида кўзга ташланади. Муаллиф мақоласида Ўроз оталиқ ҳақида қўйидаги фактларни келтиради: “Адашмасам Ўроз ота тахминан 1805 йили туғилган ва юзга кириб ўлган. Ўроз отамиз менинг бобом Ажигелдининг укаси Султаннинг боласи. Ажигелди менинг еттинчи бобом” каби маълумотларни муаллиф Бобоназар отанинг тили билан беради. Бу кўрсаткичларнинг нотўғри эканлигини тасдиқловчи “Ўроз оталиқ ҳақида янги маълумотлар”( «Еркин Қарақалпақстан», 11.02.92.) номли А. Шерназаровнинг мақоласи эълон қилинди.Фикримизни исботлаш учун А. Шерназаровнинг ўша мақоласидан қуйидаги матнни келтирамиз: “Ўроз отанинг биринчи хотинидан Арзимбет, Аваз, Сейтназар деган уч бола туғилган. Авазнинг Қобил, Реим, Ҳабиб деган уч боласи бўлган. Бобоназар Қобилнинг боласи, менинг дадам Шерназар Сейтназарнинг боласи. Арзимбетнинг Мамит, Убби деган болалари бўлган. Дадамнинг айтишларича, Ажигелдининг Ханкелди, Жанкелди, Султангелди деган болалари бўлган. Султангелди бобомиз - бу Айдоснинг отаси. Энди, Эрназар Алакўз бобомиз бўлса, Айдос бийнинг укаси Миржиқнинг боласи. Бундан кейин Ханкелдидан Қорабас, Қорабасдан Эшон, Эшондан Ниёз, Ниёздан Ўроз оталиқ туғилган деб айтар эди дадам”, дейди Ўроз оталиқнинг авлодларидан бўлган А.Шерназаров. У Е.Ермановнинг фактлари нотўғри эканлигини ва ўз маълумотларини исботлаш учун Е.Ермановнинг мақоласидан ушбу парчани келтиради: “Ўроз оталиқ менинг еттинчи бобом

www.arxiv.uz Ажигелдининг укаси, Султаннинг боласи”. Ва буни шундай изоҳлайди: «Бу оқсоқолимизнинг ёки журналистнинг газетхонларни адаштиришидан бошқа нарса эмас. Сабаби, мен дадамдан эшитганларимни ёзиб қўймоқдаман. Бу қўлёзмадаги фактлар Бердақнинг шажарасига ҳам мос келади. Масалан, шажарада: “Ханкелди ўғли Қарабас, Қарабас ўғли Эшниёз, Қанияз ўғлидир Ўроз, У оталиқ бўлган экан, Хажкелди ўғли Султан, Андин, Айдос, Майбас туғилган - дейилган”, деб кўрсатади. А.Шерназаровнинг берган фактлари XIX асрда яшаган мумтоз адабиёт шоири Бердақнинг шажарасига мослиги билан бирга У.Раҳматуллаевнинг “Яна Айдос бий ҳақида” мақоласидаги кўрсатмаларга ҳам тўғри келади. Демак, уч муаллифнинг ўз асарларида берган далиллари бир-бирига уйғунлашиб, тарихий ҳақиқатни юзага чиқаради.Чалкаш фактлар газетхонларда нотўғри тасаввур уйғотибгина қолмасдан, айни пайтда кенг жамоатчиликда норозилик пайдо бўлишига ҳам олиб келади. Шунинг учун ҳам фактларнинг ҳаққонийлиги, уларнинг тарихий воқеаларга зид бўлмаслиги журналистикада катта роль ўйнайди.Қорақалпоғистон матбуотида тарихий шахслар сиймосини ёритиш борасида иккинчи гуруҳга тегишли мақолаларда учрайдиган яна бир камчилик – бу журналистларнинг фақат битта афсонага асосланиб хулоса чиқаришда намоён бўлади. Ваҳоланки, халқ ғзаки ижоди тарихий ҳақиқатга яқин бўлгани билан маълум бир шахс Қорақалпоқ халқининг тарихий шахслари сиймосини ёритишда, унинг оғзаки ижоди асосий мезон бўлиши мумкин. Лекин матбуот орқали давр ва шахсга баҳо бераётганда ҳар қанақа оғзаки ижод энг аввало, архив ҳужжатлари билан қиёсий ўрганилиши зарур.Таниқли журналист Хуршид Дўстмуҳаммад таъкидлаганидек, «Журналист текшируви жараёнида тўпланган факт ва маълумотлар, айниқса уларнинг мақолада фойдаланадиганлари тегишли ҳужжатлар билан тасдиқланган бўлишига жиддий аҳамият берилади» (ОАВ ривожлантиришнинг демократик андозалари. – Т.: Ўзбекистон. 2005. 38-б.). Бу борада қорақалпоқ журналистларининг тарихий шахслар фаолиятини ўрганишда Хива,

www.arxiv.uz Бухоро, Оренбург, Қозон, Москва, Санкт-Петербург ва узоқ хориж архивларида «журналистик текширув» ўтказилмаётганлиги яққол сезилади. Масалан, Е.Қанаатовнинг «Чимбой ботир» («Жипек жолы», 01.09.05.), «Генжебай ботир» («Жипек жолы», 01.10.05.), А.Сатаевнинг «Ақманғитлик Эрназар палвон» («Еркин Қарақалпақстан», 18.10.03.) сингари иккинчи гуруҳга тегишли бўлган бошқа кўплаб мақолаларда келтирилган фактлар чуқур таҳлил қилинмасдан «жиддий» фикрлар билдирилган.Хулоса қилиб айтганда, Қорақалпоғистон матбуотида чоп этилган публицистик материалларда журналист - публицистлар ва олимлар томонидан тарихий шахслар образларини маҳорат билан тасвирлашга, фактларни чуқур таҳлил қилишга уринишлар кўзга ташланади. Улар бу масала атрофида матбуотда ўзаро фикрлашиб, баҳслашиб бир қатор публицистик асарлар ёздилар ва муайян миллатнинг тарихий-миллий қаҳрамонлари образларига янгича талқинларини бердилар. Баъзи бир муаллифларнинг мақолаларида тарихий ҳақиқатга мос келмайдиган фактларни қўллаш ҳолатлари ҳам учрайди. Тарихий шахслар дунёсини матбуот орқали ёритишда журналист учун тарихийлик ва ҳужжатлилик тамойилларини чуқур ўрганиш ва фактларга холис муносабатда бўлиши катта аҳамият касб этади.

O'xshashlar

ХХ аср бошларида Туркистонда истиклол учун курашлар

XVI аср ва XVII аср бошларида Англия

XX - аср бошларида Хива хонлиги

Узбек халкининг этник шаклланиши

Чор Россиясининг мустамлакачилик даврида давлатчилигимиз. ( XIX асрнинг иккинчи ярми 1991 й )