Tojikiston mezoliti - Tarix - Referatlar

Tojikiston mezoliti

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.7294921875 KB

Ko'chirib olish

Tojikiston mezolit Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism. 1.Tojikiston mezolit davri o’rganilash tarixi. 2. Tojikiston mezolit davri yodgorliklari. 3. Tojikiston mezolit davri yodgorliklarining asosiy xususiyatlari. III. Xulosa.

Tojikiston hududi mezolit davri yodgorliklari nisbatan yaxshi o’rganilgan. Bu borada arxeolog olimlardan, A.P.Okladnikov, V.A. Ranov, A.G.Amosova, A.Yusupov, V.A.Jukov, T.G. Filimonova kabi olimlarning tadqiqotlari muhim hisoblanadi. 1965 – 1984 yillar maboyinida 10 dan ortiq mezolit davri yodgorliklari tadqiqotiga erishilgan. Asosiy yodgorliklar Vaxsh, Kofirnigon va Panj vohalaridan topilgan bo’lib, ulardan Tutqovul, Say-Sayyod, Oq tanga, Snugnov va Darai-Sno’r yodgorliklarida bevosita qazilma ishlari bajarilgan. Madaniy qatlamlari buzilgan, lekin yaxshi tosh buyumlari to’plami topilgan yodgorliklar Cnilchor-Cnashma, Makoni-Mor manzilgohlari hamda Beshkent vohasi manzilgohlari hisoblanadi. 1.Dara-i-Sho’rg’or makoni. Bu makon 1978 yil A.X.Ynsupov tomonidan Nurek suv ombori atrofini arxeologik qidiruv va kuzatuv jarayonida kashf etilgan. 1977-78 yillarda V.A.Ranov, A.X.YUsupov, T.Filimonovalar tomonidan makonda qazilma ishlari amalga oshirilgan. A.X.YUsupov va T.Filimonovalar ko’rsatishicha mazkur g’or makoni madaniy qatlamlari qisman buzilgan qatlamlar hisoblanadi. SHu bois arxeologik topilmalar aralashib ketgan. Hammasi bo’lib 5000 dan ortiq arxeologik topilmalar qo’lga kiritilgan va tosh buyumlari to’plamlarining tipologik tahlili ularning 10 foiziga yaqini Hisor madaniyati elementlari tashkil etganligini ko’rsatgan. Tosh qurollari T.T.Filimonova tomonidan maxsus trassalogik jihatdan o’rganilgan bo’lib, ilmiy tahlillar natijalaridan tosh buyumlarning ko’pchiligi maxsus ishlov berilmasdan turmushda ishlatilgani ma’lum bo’ldi. 2.Tutqovul manzilgohi. Bu yodgorlik Dushanbe shahridan chamasi 70 km Janubiy-SHarqiy tomonda Vaxsh daryosining yon bag’rida joylashgan bo’lib, 1956 yilda taniqli arxeolog A.P.Okladnikov tomonidan topilgan. Keyingi yillarda V.A.Ranov yodgorlikni atroflicha tadqiq etgan. Qazilma ishlari natijalari yodgorlikni ko’p madaniy qatlamli ekanligini ko’rsatdi va ular mezolit, neolit davri jamoalariga tegishli hisoblanadi. Xususan, tadqiqotchining ma’lumoticha 3- gorizont ilk mezolit davriga mansub bo’lib, undan 300 dan ortiq tosh

buyumlaridan iborat to’plam qo’lga kiritilgan. Tosh qurollari asosan chaqmoqtoshdan yasalgan bo’lib, ularning tipologik tahliliga ko’ra, bu to’plamda yaxshi ishlov berilgan mikrolit qurollar, jumladan geometrik qurollar ko’pchilikni tashkil etgan. O’zaksimon qirg’ich qurollarining, ponasimon qurollarning uchratilganiga asoslanib tadqiqotchilar bu madaniy qatlam mezolit jamoalariga tegishli ekanligi haqidagi xulosaga kelishgan. Qolgan madaniy qatlamlari neolit davriga oid deb topilgan. Say-Sayyod makoni. YOdgorlik 1972-1975 yillarida A.H.YUsupov tomonidan batafsil tadqiq etilgan. YOdgorlik ko’p madaniy qatlamli makon bo’lib, A.H.YUsupovning ko’rsatishicha 3 - madaniy gorizont yuqori paleolit davrining oxirgi bosqichlariga tegishli bo’lgan. Sababi, bu qatlam tosh qurollari to’plamida chakmoqtoshdan yasalgan tosh qurollari umuman uchramaydi. Ular asosan qo’pol tarzdagi otsheplar, chopper, chopping, boltasimon qurollardan iborat. Mazkur tosh qurollarini tipologik jihatdan tahlil etgan. V.A.Ranov uni ilk mezolit davriga ham tegishli bo’lishi mumkin deb hisoblagan. YOdgorlik tosh industriyasi qayroqtosh texnikasining rivojlanganligidan darak beradi. 3.Shugnov makoni. Tojikiston hududining Vaxsh, Kafirnigon va Panj vohalaridan 20 dan ortiq mezolit davri jamoalariga tegishli yodgorliklar tadqiq etilgan. Tutqovul, Say-sayyod, Oq-tanga, Daran SHur kabi yodgorliklar qatorida SHugnov yodgorligida V.A.Ranov tomonidan 1963-1970 yillari maboyinida qazilma ishlari amalga oshirilgan. Bu makon YAxsu daryosi xavzasidagi terrasada joylashgan bo’lib, uning joylashgan joyi dengiz sathidan 2000 m yuqori hisoblanadi. V.A.Ranov qazilma ishlari jarayonida makonda 5 ta madaniy gorizontlarni ajratlgan. SHundan «O» gorizonti tosh qurollari, xususan tosh o’zaklari, qirg’ich qurollari, ponasimon qurollar, teshgich, keskich qurollari, payraqa qurollari o’z yasalishi va ishlov berilishi texnologiyasi, texnikasi jihatdan Oshxona yodgorligi tosh qurollariga o’xshash. SHu bois, bu gorizont mezolit davriga tegishli deb topilgan. V.A.Ranov qolgan madaniy gorizontlar tosh qurollarini tipologik jihatdan tahlil etib, ularni so’nggi paleolit davri jamoalari

moddiy madaniyatiga tegishli deb xulosaga kelgan. Mezolit jamoalariga tegishli bo’lgan madaniy qatlamdan juda ko’plab tosh qurollar topilgan. Bu tosh qurollarning tosh industriyasi otshepli va paraqali industriya hisoblanadi. Asosiy qurollar katta o’lchamli otsheplardan hamda paraqa va mikroparaqalardan yasalgan. Tosh o’zaklari esa ko’p maydonli bo’lib, kub shakliga o’xshaydi. Qayroqtosh qurollar, keskichlar, geometrik shakldagi qurollar umuman uchramaydi. A.V.Vinogradovning fikricha shu xususiyatlari bilan Oq-Ko’prik II, - IIIa, Ko’kjar, Qorakamar I kabi SHimoliy Afg’oniston epipaleolit makonlariga o’xshaydi. V.A.Ranov SHugnov mezolit kompleksini Oshxona makoni qurollariga o’xshashligidan kelib, chiqib, yodgorlikning bu qatlamini bundan VIII ming yil oldin sanasi bilan yoshlaydi. G.F.Korobkova SHugnov mezolit kompleksini tipologik jihatlan tahlil etib, undagi ba’zi jihatlar Oq-Ko’prik II va III makonlari (Radiouglerod analizi 14615 ±215 ming yil oldin) qurollariga o’xshashligidan kelib chiqib, SHugnov mezolit kompleksini hech bo’lmasa mil. avv XII-X ming yilliklar hronologik yosh bilan belgilash lozim degan fikrni bildiradi. Bu mezolit kompleksning kelib chiqishi, SHugnov yuqori paleolit gorizontlari jamoalari moddiy madaniyati bilan bog’liq. Sababi, uning texnikaviy uslubi an’anaviy tarzda Oshxona, Tutqovul 2 makonlari tosh industriyaida kuzatiladi. 4.Oq tanga manzilgohi. Yodgorlik V.A. Ranov tomonidan dastlab 1951 - 1953 yillarda tadqiq etilgan. Keyingi tadqiqotlar esa 1961-1963 yillarda amalga oshirilgan. Tadqiqotlar natijalari yodgorlik ko’p madaniy qatlamli ekanligini ko’rsatdi. Xususan, V.A.Ranov 6-madaniy qatlamni mezolit davriga tegishli deb topdi. Bu madaniy qatlamdan tosh o’zaklari, qirg’ich qurollari, ponasimon qurollar, teshgich, keskich qurollari, payraqa qurollari topilgan bo’lib, ularning tipologik tahlili Tojikiston hududi mezolit davri yodgorliklari tosh qurollariga o’xshashligini ko’rsatdi. SHu bois, V.A.Ranov ushbu xulosaga kelgan. Tojikiston hududi mezolit davrini o’rganishimizda, Beshkent vohasida tadqiq etilgan qator manzilgohlarning ham o’rni bor. Bu erlarda o’tgan asr 50-

yillarida birinchi bo’lib A.P.Okladnikov tomonidan CHilchor-CHashma makoni tadqiq etilgan. Bu yodgorlikda qazilma jarayonida uning madaniy qatlamlari aralashib ketilgani ma’lum bo’lgan. A.P.Okladnikov Obi-Kiyik, CHilchor- CHashma kabi yodgorliklar tosh industriyasi xususiyatlarini tipologik jihatdan yaxshi tahlil etgan. Bu makonlar tosh industriyasi payraqali va mikropayraqali industriya hisoblanib, tosh qurollari asosan chaqmoqtoshlardan yasalgan. Payraqa qurollar ichida past bo’yli cho’zinchoq segmentlar, assimetrik shakldagi uchburchaksimon geometrik qurollar ko’pchilikni tashkil etadi. Bu yodgorliklar tosh industriyasiga boshqa mutaxassislar ham munosabat bildirishgan. Xususan, SHatelperron tipidagi teshgich qurollar ham uchraydiki, bu turdagi qurollar A.V.Vinogradov ko’rsatishicha o’z jihatlari bilan SHimoliy Afg’oniston Zodian guruhi makonlari qurollariga juda o’xshash. Obi-Kiyik madaniy kompleksi tosh qurollari V.A. Ranov fikricha o’ziga xos xususiyatlari bilan Dam-dam-chashma-II makoni 4-«yuqori» madaniy qatlami hamda Ali-Tappex mezolit makoni tosh qurollariga o’xshash. O’rta Osiyo mezolit davri jamoalari moddiy madaniyatini o’rganishda SHarqiy Pomir tog’liq hududlarida tadqiq etilgan Oshxona, Istiq yodgorliklari tadqiqoti natijalarining ham o’ziga xos o’rni bor. Bu yodgorliklar 1958, 1960 yillari V.A.Ranov, 1975,1976 yillari V.A.Jukovlar (Tojikiston FA instituti, Tojikiston arxeologiya ekspeditsiyasi Pomir otryadi) tomonidan tadqiq etilgan. 5.Oshxona manzilgohi Markan-Suy vohasida Uysu muzligidan 12 km. pastda joylashgan bo’lib, u terrasaga joylashgan ochiq tipdagi yodgorlik hisoblanadi. V.A.Ranov yodgorlikda 250 kvadrat metrdan ortiqroq maydon sathida madaniy qatlamni o’rgangan. Qazilma jarayonida yodgorlikda 4 ta madaniy qatlam mavjudligi aniqlangan. Birinchi madaniy qatlamdan 2 ta o’choq qoldig’i, uning atrofidagi toshlar bilan birgalikda topilgan. Bu qatlamdan qiziqarli mezolit davriga oid tosh qurollari to’plami qo’lga kiritilgan. Ular turli uchirindilardan yasalgan qirg’ich qurollari, ishlov berilgan paraqalar. disksimon ko’rinishli yirik tosh o’zaklari hamda SHarqiy Pomir Markan-Suy madaniyatiga

xos bo’lgan, old yon tomonidan paraqalar uchirilib olingan tosh o’zaklari, ponasimon qurollardan iborat SHuni alohida ta’kidlash lozimki, bu madaniy qatlamdan turkum bargsimon yoki suyri shaklida ikki taraflama ishlov berilgan uchirmalardan yasalgan o’q-yoy uchlari topilgan. Ikkinchi madaniy qatlam 30 santimertli chuqurlikdan topilib, birinchi madaniy qatlamdan 15 sm. Qalinlikdagi oraliq, toza qatlam bilan ajralib turadi. Bu madaniy qatlamning, birinchi madaniy qatlamdan farqi shundaki, birinchidan – bu madaniy qatlamdan juda kam miqdorda ishlov berilgan tosh qurollar topilgan, ikkinchidan -bu qatlamdan bir- biriga nisbatan tartib bilan qalangan toshlar konstruksiyasi topildi. 20 metr kvadrat maydonda tekshiruv, qidiruv transheyasi qazilgan paytida, uchinchi va to’rtinchi madaniy qatlamlar borligi ham aniqlangan. Lekin, V.A Ranovning ko’rsatishicha bu madaniy qatlamlarni ajratish juda qiyin. Uchinchi madaniy qatlam ikkinchisiga qaraganda pastroqda joylashgan bo’lib, er qatlamining biroz qoramtirligi bilan ajralib turadi. 5-6 kontrol chiziqlari bo’yicha to’rtinchi madaniy qatlam aniqlanganki, bu qatlam ham qoramtir rang bilan ajralib turadi. Bu qatlamlardan ham ishlov berilgan yirik otsheplar, mikroparaqalar, turli tosh o’zaklari topilganki, ular o’z ishlov berilishi uslublari va tipologiyasi bilan o’zidan oldingi qatlamlar tosh qurollaridan farqqilmaydi. SHuning uchun ham V.A.Ranov bu madaniy qatlamlardan topilgan tosh qurollarni tipologik jihatdan tahlil qilib, ularning bir-birlariga o’xshashligiga asoslanib, mazkur madaniy qatlamlar bir tarixiy davrga mansub degan dastlabki xulosaga kelgan va bu makon ovchilar makoni bo’lib, ular makonga qayta-qayta kelishib yashashgan deb hisoblagan. Lekin, 1960 yilgi yodgorlikning tadqiqoti natijasida birinchidan ko’p sonli tosh qurollar topilishi, ikkinchidan tosh qurollarining tipologik tahlili bir tomondan tosh qurollarda so’nggi paleolit davri tosh qurollarining yasalishi texnikasi kuzatilishi, ikkinchi tomondan «mikrolitli» tosh qurollari industriyasining uchratilishi V.A.Ranovning yodgorlik to’g’risida xulosasini o’zgarishiga asos bo’lgan. V.A. Ranovning fikricha, Oshxona yodgorligi mikrolit qurollari O’rta Osiyoning Kaspiybo’yi hududi qurollariga o’xshamaydi. SHu

asosda, tdqiqotchi SHarkiy Pomir hududida o’ziga xos xususiyatni namoyon etgan Oshxona materiallari asosida Markan-Suy mezolit madaniyatini alohida mustaqil madaniyat sifatida ajratgan. Markansuy madaniyati xususiyatlari A.P.Okladnikov, F.Debelya, I.Maringer, CHen Te, K. Kunlar tomonidan SHarqiy Pamirga tutash joylardan topilgan yodgorliklar tosh industriyasida kuzatiladi. Masalan, Tibetdagi tosh davri yodgorliklar tosh qurollari to’plamidagi mikrolitli komplekslarda uchraydi. Oshxona, Istiq yodgorliklari V.A.Ranov tomonidan 1958, 1960-1964 yillari, V.A.Jukov tomonidan 1975-1976 yillar mobaynida o’rganilagan (Tojikiston FA instituti, Tojikiston arxeologiya ekspeditsiyasi, Pomir otryadi). SHarqiy Pomir hududida Istiq g’or makoni 1975 yili V.A.Jukov tomonidan topilgan va u yodgorlikni 1975-1978 yillarda tadqiq etgan. 6.«Istiq» g’or makoni. Sharqiy Pomir Istiqsoyning chap yon qirg’og’ida joylashgan bo’lib, bu joy dengiz sathidan 460 metr balandlikga ega. Yodgorlik V.A.Jukov tomonidan 1975 yilda aniqlangan bo’lib, unda keyingi 1976,1977,1978 yillar mobaynida uch arxeologik dala mavsumida arxeologik qazilma ishlari olib borilgan. G’orning og’iz qismi janubga tomon, ya’ni quyosh nuri bemalol tushadigan tomonga qaragan bo’lib, old supa maydoniga ega. V.A.Jukov supada 16 metr kvadrat maydon sathida madaniy qatlamni o’rganib, 4 ta madaniya qatlam borligini aniqlagan. Bu madaniy qatlamlarning ustki 2 ta gorizonti odamzodning keyingi faoliyati natijasida buzilib ketgan. Ular faqat g’or devoriga yaqin joylarda qisman saqlangan. Madaniy qatlamlardan qiziqarli tosh qurollar kolleksiyasi, ko’plab hayvon suyagi qoldiqlari va bitta uchoqqoldig’i topilishiga erishilgan. V.A.Jukovning ko’rsatishicha, pastki madaniy gorizontlardan qayroqtosh qurollari, arxaik ko’rinishidagi paraqalar, otshepdan yasalgan qurollar, qo’pol tosh qurollari hatto bir qancha qo’l cho’qmorlari ham topilgan. Bu topilmalar o’z shakli turmushda bajargan funksiyasi bilan paleolit davri so’nggi bosqichlari jamoalari moddiy madaniyatiga tegishli hisoblanadi. SHuningdek, tadqiqotchining ko’rsatishicha, bu qurollar bilan birgalikda makon

tosh industriyasida paraqali, mikrolitli elementlar ham mavjud. Payraqa va mikrolit qurollar prizmasimon, qalamsimon tosh o’zaklaridan uchirib olingan. Buni topilgan tosh o’zaklarning gir atrofida saqlanib qolgan izlar o’rni tasdiqlaydi. V.A.Jukov Istiq g’or makoni tosh industriyasini otshepli -payraqali industriya ekanligini ta’kidlab, payraqadan yasalgan qirg’ichlar, keskich qurollari, shuningdek mikropayraqalar, enli payraqa qurollari ko’p jihatlari bilan Oshxona yodgorligi tosh qurollariga o’xshashligi haqida ma’lumot beradi. Keskich qurollar o’z shalki va ishlov berilishi uslublari bo’yicha turlicha, ularning eng uzuni 5 sm, kichik o’lchamlari 3 sm gacha borgan. V.A.Jukov tosh industriyada qisman qayroqtoshli element ham mavjudligi, shatelperron tipidagi teshgichlar, chopper qurollar uchrashi haqida ham ma’lumot berib, hatto Istiq materiallarini mustaqil madaniyat deb hisoblaydi. Bu fikrga, G.F.Korobkova tosh qurollari kompleksi ozligi bilan e’tiroz bildiradi va Istiq manbalarini mustaqil madaniyat emas, balki «Istiq madaniyati kompleksi» deb atasa maqsadga muvofiq deb hisoblaydi. V.A.Jukov Istiq g’or makoni materiallarini Oshxona yodgorligi tosh qurollari bilan solishtirib, uni mil avv.VIIIming yil bilan yoshlagan, shuningdek makonda uchratilgan arxaik ko’rinishidagi paraqalar, shatelperron tipidagi teshgich qurollar, chopping qurollar hamda, geometrik shakldagi qurollarining uchramasligi faktlari bilan, uni SHugnov va Tutqovul makoni 3- gorizonti bilan bog’lab, biroz yoshini qadimiylashtirish mumkin degan fikrni ham bildirgan. Markansuy madaniyati o’zining qanday xususiyatlari bilan qolgan mezolit davr madaniyatlaridan farq qiladi? Birinchidan o’ziga xos tosh qurollari industriyasi bilan, ya’ni mehnat qurollari ichida qo’pol, ishlashga noqulay qurollar bilan birgalikda, juda mohirona yasalgan kichik, yaxshi qurollar uchraydi. Mehnat qurollari asosan, aniq shaklga ega bo’lmagan otщeplardan va o’rtacha qo’pol paraqalardan yasalgan, kichik paraqalar juda oz. Ayniqsa, mehnat qurollari ichida eng qiziqarlisi ikki taraflama ishlov berilgan nayza uchlarining madaiy qatlamda uchrashi katta ilmiy ahamiyat kasb etadi, chunki avvallari biz bu qurolni asosan neolitning so’nggi davrlariga xos qurollardan deb hisoblardik. Demak, ikki

taraflama ishlov berilgan nayza uchlari mezolit davridan boshlab paydo bo’lishgan ekan. Oshxona manzilgohi misolida Markansuy madaniyati tosh qurollari industriyasi otщeplarga asoslangan ekan, paraqalardan yasalgan qurollar uchramaydi. Markansuy madaniyati manzilgohlari mezolit davrining so’nggi etaplariga oid. Hozirgi kungacha bu madaniyat ildizi noma’lum. Tojikiston hududi mezolit davri jamoalari ma’naviy madaniyatini bilib olishimizda shubhasiz, V.A.Ranov tomonidan 1958 yili SHaxta g’or makonidan topilgan qoyatosh rasmlarining ahamiyati juda katta. SHaxta g’or makoni dengiz sathidan 4200 m balandlikda joylashgan. G’orga kirish qismi eni 7,5 m, g’orning chuqurligi 6 m, lekin balandligi 25 m. Qoyatosh rasmlari 20-25 metr kvadrat maydon sathida o’rganilgan. Bu rasmlar g’orning polidan 1,6-2 m balandlikda g’or devoriga qizil bo’yoq bilan ishlangan. G’orda hammasi bo’lib 7 guruhrasmlar tasviri borligi aniqlangan, shundan to’laqonli ravishda 4 ta guruhi saqlangan. Rasmlar manzarasida odam gavdasi, cho’chqa, ayiq tasvirlari bo’lib,odamlarning bosh qismi qush ko’rinishida, huddi Zarautkamar rasmlaridagidek keltirilganligi bilan ahamiyatlidir. Ba’zi manzaralarda o’q-yoy bilan yaralangan cho’chqani ovlash jarayoni keltirilib, xattoki 3 ta niqoblanib olgan ovchilarning ham tasviri ko’rinib turibdi. Zarautkamar rasmlaridan farqli o’laroq, bu rasmlar kontur uslubida ishlangan. V.A.Ranov, A.A.Formozov va boshqa tadqiqotchilar SHaxta g’or makoni rasmlarini atroflicha ilmiy tahlil qilar ekan, uni ovchilik bilan bog’liq bo’lgan, sig’inish e’tiqodi mazmunini ifodalovchi yodgorlik deb hisoblaydilar. Bu sig’inish e’tiqodi, ovni o’ngidan kelishi uchun bajariladigan rasm-rusmlardan iborat. G’or madaniy qatlamidan topilgan tosh qurollarning tipologik tahlili hamda qoyatosh suratlarining mazmuni, ishlov berilishi texnikasiga qo’ra tadqiqotchilar bu yodgorlikni mezolit-neolit davri jamoalari moddiy madaniyatiga tegishli deb hisoblagan. Shuningdek, Oqbaytal daryosi chap qirg’og’idagi CHechekta qayirining maydon sathidan 2 dona qirg’ich qurollari va bir necha dona uchirindidan yasalgan tosh qurollari, Oqbaytal daryosining Pishart daryosiga qo’yilish joyidagi 30x15 metr maydon sathiga ega bo’lgan qayirdan ham yashil

rangli chaqmoqtoshdan yasalgan otsheplar, katta o’lchamli qirg’ich qurol, bir nechta tosh o’zaklari yig’ib olingan.Oqsuv daryosi o’ng qirg’og’ida 150x120 metr maydon sathiga ega bo’lgan Qoratumshuq qayiridan5 dona yaxshi ishlov berilgan qirg’ich qurollari, prizmasimon, disksimon ko’rinishli tosh o’zaklari topilgan. Shaxta g’or makoniga qarama-qarshi bo’lgan daryo qirg’og’iKurteksoy kayiri sathidan ham bir nechta uchirindidan yasalgan yaxshi ishlov berilgan tosh qurollari, tosh o’zaklari hamda payraqa qurollari topilgan. V.A.Ranovning ko’rsatishicha, bu tosh buyumlari to’plamlari mezolit davriga oid bo’lib, topilma joylari mezolit davri jamoalariga tegishli bo’lgan. Xullas, Tojikiston hududi mezolit jamoalari moddiy madaniyatini tadqiqotida mustaqil madaniyat sifatida Tutqovul, Vaxsh madaniyatlari va SHarqiy Pomirda Markansuy madaniyati ajratilgan. SHuningdek, 2 ta mustaqil madaniy kompleks - Obi-Kiyik va SHugnov ilmiy muamilaga kiritilgan. Bu madaniyat va komplekslar bir-birlaridan kelib chiqish ildizi, tosh industriyasi, tosh qurollarining yasalishi texnologiyasi va texnikasi bilan farqqiladi. Tutqovul madaniyatiga -Tutqovul makoni 3-gorizonti, Oqtanga makoni 6-madaniy qatlami va CHilchor-Chashma makoni, Vaxsh madaniyatiga Tutqovul makoni 2a- gorizonti, Darai-Sho’r makoni kiradi. Obikiyik kompleksiga Obikiyik, Quyi-bulon makoni kiradi. Shugnov kompleksiga Shugnov makoni «O» gorizonti kiradi. Tutqovul, Say-Sayyod, Oqtanga, Shugnov makonlari stratigrafik ma’lumotlari hamda Tutqovul 2 gorizontidan (6070 – 6310), Oqtanga makoni 6-madaniy qatlamidan (6830 – 7100), Say-Sayyod pastki gorizontlaridan (6350 – 6600; 8900 – 9170) radiouglerod analizlarini olinishi hamda bu makonlarni YAqin SHarq makonlari moddiy madaniyati bilan madaniy yaqinligidan kelib, chiqib tadqiqotchilar Tojikistonning Vaxsh, Kafirnigon, Panj vohalari mezolit jamoalari moddiy madaniyatini mil. avv.XI-VII ming yilliklar xronologik ramkasi bilan belgilashgan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Egamberdieva. Arxeologiya. (o’quv qo’llanmasi) - T.: ‘’ Fan va texnaogiya” nashryoti 2011 – yil  R.Z Ibragimov"O`rta Osiyo arxeologyasi"Toshkent -2020  .Egamberdiyeva N."Arxeologyqaga kirish"Toshkent-2011  Ташкенбаев Н.Х., Сулейманов Р.Х. Культура древнекаменного века долины Зарафшана. – Ташкент: ФАН, 1980.

O'xshashlar

Mezolit davri arxeologiyasi

Kushon podsholigi

O'zbekiston Respublikasi tarkibidagi Farg'ona viloyati va Furqat tumani tarixi

O`zbеkistonning jahon hamjamiyati bilan hamkorligida dеmokratik tamoyillarga asoslanish

O’zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi