Tarix fanidan sinfdan tashqari olib boriladigan ishlar - Tarix - Referatlar

Tarix fanidan sinfdan tashqari olib boriladigan ishlar

Yuklangan vaqt:

24.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Tarix fanidan sinfdan tashqari olib boriladigan ishla r Reja: 1) Sinfdan tashqari ishlarni ta`lim- tarbiyaviy vazifasi 2) Sinfdan tashqari ishlarni moxiyati, shakli va usullari A) Sinfdan tashqari o`qish B) Tarixiy kechalar va o`quv konferensiyalar

Ma`lumki, 1997 yil 29 avgust kuni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida “Ta`lim to`grisida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi qabul qilindi. Bu ikki hujjat har bir o`qituvchi, murabbiy va xalq ta`limi xodimining o`z vazifalarini bajarishda dasturilamal bo`lib qoldi. Tarix fanini o`qitish usullari muommolariga to`xtaydigan bo`lsak, tarix o`qitish usullari ilmiy pedagogik fan bo`lib, u o`quvchilarga tarixdan puxta bilim berish, ularni huquqiy demokratik, fuqarolik jamiyati barpo etishda maktabda o`qitiladigan tarix kursining maqsadini, ta`lim-tarbiyaviy vazifalari, mazmuni, uslub va usullarini hamda tarix o`qitishning eng muhim vositalarini belgilab beradi. Tarix o`qitish usullarining asosiy fan sifatida o`rganishdan ko`zda tutilgan maqsad kelgusida o`qituvchi bo`lib chiqadigan talabalarni maktabda tarix o`qitishning ilmiy asoslari bilan qurollantirishdan iborat. Tarix o`qitish uslubiyoti o`zining mustaqil tekshirish faniga ega. Maktabda tarix fanining o`qitilishi va o`qitish jarayonining o`rganilishi tarix o`qitish usullarining fanini tashkil etadi. O`qitish jarayonining ob`yektiv sur`atda amal qiladigan o`z qonuniyatlari bor. Ularni bilib olish va ta`lim tarbiya jarayonida bu qonuniyatlarga amal qilish, ulardan oqilona foydalanish maktabda tarix o`qitishni ilmiy asosda olib borishning muhim shartidir. Mustaqillik sharofati bilan biz huquqiy demokratik, fuqarolik jamiyati barpo etayotgan ekanmiz, shu bosqichda tarix o`qitishni yanada takomillashtirib borish, o`qitish jarayonini uning ob`yektiv ravishda amal qiluvchi qonuniyatlarini aniq va mukammal bilib olish, bu qonuniyatlardan huquqiy demokratik jamiyatning faol va ongli quruvchisini tayyorlab yetishtirish maqsadida to`gri foydalanish zarurdir. Chunki o`qituvchi jamiyatning yosh avlod ta`lim-tarbiyasiga qo`ygan ijtimoiy buyurtmaning asosiy ijrochisidir

Maktabda o`qitiladigan boshqa predmetlar qatori tarix o`qitishda o`quv- tarbiya ishlarining asosiy tashkiliy shakli dars ekanligini yoqorida ko`rib o`tgan edik. O`quvchilar o`quv materiallarining asosiy mazmunini sinfda dars davomida o`zlashtirib oladilar albatta biroq o`quvchilarning tarix programmasi yuzasida o`rganish zarur bo`lgan bilim va malakalarining hammasi ham sinf dars mashg`ulotlari doirasida sig`dirib maydi. Buning ustiga tarixiy bilimlar ilmiy va siyosiy informatsiyalar hajmi tez kengayib , muttasil oshib borayotgan sharoitda o`quvchilar ishlarni yaxshi yo`lga qo`yish g`oyat zarurdir. Tarix sevib o`qiladigan fandir uni o`rganish jarayonida o`quvchilarda o`tmishni puxta bilib olish tilagi ortib boradi, ulardagi bu istakni sinfdan tashqari ishlarni yaxshi yo`lga quyish yo`li bilangina bajo keltirish mumkin. Tarix predmetni yuzasidan sinfdan tashqari ishlarni mazmunan forma va metodlarni metodik adabiyotda turlicha klassifikatsiya qilinadi. Metodist V. N. Bernadskiy sinfdan tashqari ishlar klassifikatsiyasiga bilish manbalarini asos qilib ularni quyidagi turlarga bo`ladi. Ma`lumki o`quvchilar faqat darslikni o`qish bilan chegaralanib qolsa, ularning bilim doirasi va o`tmish haqidagi tassavurlari tor bo`lib qoladi. Shuni e`tiborga olib V. N. Bernadskiy sinfdan tashqari ishlarni asosiy formasi sifatida qo`shimcha o`qishni tavsiya qiladi. 1 Qo`shimcha kitob o`qish . U tarixdam o`qiladigan kitoblarni 3 gruppaga bo`ladi: a) ilmiy- ommabop kitoblar b) tarixiy billetristika d) tarixiy davrga oid badiiy adabiyotlar 2 Qo`shimcha suratlar ko`rish. 1 . Jamoa bo`lib teatr va kinolarga borish va ularni birgalikda muhokama qilish. 2 . tarixiy kechalar uyushtirish 3 . tarixiy inssenerovkalar yoki p`esalar qo`yish

4 . Maktab tarixiy ko`rgazmalarini tashkil etish 5 . Olisdagi tarixiy joylarga ekskursiyalar uyushtirish V. N. Bernadskiy va A. Sa`dievning fikricha o`quvchilar sinfdan tashqari qo`shimcha kitob o`qib, filmlar ko`rib va radioleksiyalar eshitish, olgan bilimlari va tasavvurlari ommaviy faoliyat bilan qo`shib olib borib hosil qilingan taqdirdagina ko`zlangan maqsadga erishadi mustaqillikni tashabbus va ijodiy ishlash qobiliyatini ustira oladi. Keyingi 20-40 yil ichida, ayniqsa mustaqil davlat tashkil topgan so`ng maktabdan va sinfdan tashqari ishlar ko`lami kengaydi, mazmunan boyidi, ish formalari o`zgaradi. Bu ishlarning nazariy tomonlari ham ishlab chiqildi. Sinfdan tashqari ishlar tashkiliy jihatdan ommaviy va to`garak ishlariga bo`linadi Metodist olimlar asarlarida sinfdan tashqari ishlarning nazariy masalalari ishlab chiqilgan, maktab tajribasiga suyanib sinfdan tashqari ishlarning asosiy boshlang`ich formasi ommaviy ishlar ekanligi isbot qilib berilgan. Sinfdan tashqari ishlarning ommaviy formasiga ovoz chiqarib o`qish, kinofilmlar ko`rish, ekskursiyalar uyushtirish, o`quv konferensiyalari, kechalar, konkurslar tashkil qilish, olimpiadalarda ishtirok etish, o`lka burchagi va maktab ko`rgazmalarini tashkil etish kabilar kiritilgan. Metodist M. N. Vagin tarix ta`limida sinfdan tashqari qilinadigan ish metodlari sohasida keyingi yillarda orttirilgan ilg`or tajribalarini umumlashtirib ularni 3 guruhga bo`ladi. 1. Og`zaki metod. Sinfdan tashqari ishlarning bu guruhiga o`qituvchining hikoya qilib berish, ovoz chiqarib o`qish, yuqori sinflarda esa o`qituvchining darsdan keyin bo`ladigan ma`ruzasi kiradi. Sinfdan tashqari ishlarda o`qituvchining darsdan keyin bo`ladigan leksiyasi kiradi. Sinfdan tashqari ishlarda o`quvchining darsdan faolligi va mustaqilligini oshirish maqsadida foydalanadi. O`quvchilar to`garak yig`ilishlarida tarixiy kechalarda qisqacha axborotlar, ma`ruza va referatlar bilan qatnashadilar, muhozalarda nazariy konferensiyalarda tarixiy materiallar muhokamasida ishtirok etadilar.

2. Yozma va bosma manbalar blan ishlash metodi. Sinfdan tashqari ishlarning bu turiga qo`shimcha kitob o`qish, tarixiy adabiy to`plamlar, xususiyatlar, arxivlardagi hujjatlar va boshqalarni o`rganish vaqtli matbuotni o`rganuvchilar to`garagi “barpo qilish” “Kitob va uning tarixi” degan mavzuda kecha tashkil etish, o`lkaining o`tmishi va hozirgi hayotida doir har xil kitob va maqolalar qulyozmalarni o`rganish kabi ishlar kiradi. 3. Ko`rsatmali materiallar bilan ishlash usuli. Illyustratsiya o`rganish kabi darsda boshlangan ishlarni sinfdan tashqari ekskursiyalar, paxod va ekspedisiyalar davomida ko`rilgan materiallar nusxasini ko`paytirish , rasmga olish shu materiallar asosida modellar yasash va namoyish qilish ham shu guruhga doir ishlarda qaytariladi. Bu ishlar ham sinfdagi ishlar bilan bog`lab olib boriladi. Gap shundaki, o`quvchilar dars jarayonida egallangan ko`nikma va malakalarni sinfdan tashqari ishlarda yanada rivojlantirib takomillashtirib boradilar. O`quvchilarning yoshi, bilim va malakalari ularning individual mayilligiga va qiziqishlariga qarab tarix ta`limida sinfdan tashqari ishlarning mazmuni forma va metodlari turlicha bo`ladi. Hozir maktabda sinfdan tashqari ishlarning quyidagi asosiy tashkiliy formalari mavjud: 1) Tarix to`garagi . 2) Uzoq joylarga tarixiy o`lkashunoslik ekskursiyalari. 3) Arxeologiya ekspedisiyasida qatnashish. 4) Tarixiy yoki o`lkashunoslik burchaklari, muzeylari tashkil etish. 5) Yuqori sinf o`quvchilari uchun maktab ma`ruzasi, seminar, suhbatlar. 6) Tarixiy yoki tarixiy o`lkashunoslik konferensiyalari, munozara va muhokamalar. 7) Maktab o`quvchilarning tarixiy voqealarining qatnashuvchilari va shohidlari, yozuvchilar va ijtimoiy arboblar bilan uchrashuvlari. 8) Tarixiy mavzularda intelektual o`yinlar (A.D.). 9) Tarixiy devoriy gazetalar chiqarish, al`bomlar tayorlash. 10) Sinfdan tashqari o`qishlar.

Ko`rinib turibdiki sinfdan tashqari ishlarning formalari turli tuman mazmunga boy, xatto maktab tarix fanining mavzusidan chetga chiqish ham mumkin. Shuni aytish kerakki sinfdan tashqari ishlarning mazmuni qanchalik boy va turli tuman formalarda olib borilmasin, ular bir maqsadga ta`lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi. Maktabda tashkil etillagan tarix to`garagi yoki tarixchilar jamiyati sinfdan tashqari qilinadigan barcha ommaviy ishlarni uyushtirish markazi va uning eng izchil formasidir. Qo`shimcha ommaviy ishlarni uyushtirish markazi va uning izchil formasidir. Qo`shimcha o`qish sinfdan tashqari ishlarning muhim formasidir. Bu ish o`quvchilatga kitob o`qishni targ`ib qilish, uning ahamiyatini tushuntirib kitobga qiziqtirishdan boshlanadi. Sinfdan tashqari o`qishni tashkil etishda o`quvchilarning yoshi bilimi hamda malakalari e`tiborga olinishi lozim. O`qutuvchi o`quvchilarni avvalo darslikda ko`rsatilgan badiy va ilmiy-ommabop asarlar bilan tanishtiradi va ulardan foydalanish yo`llarini gapirib beradi, yangi chiqqan kitoblar haqida ularni xabardor qilib turadi va kitob o`qishni uyushtiradi. Maktab tajribasida V-VII sinf o`quvchilari kitob o`qishga qiziqtirish maqsadida ilg`or o`qituvchilar quyidagi usullardan foydalanadilar. O`qituvchi o`quvchilarga o`qishi kerak bo`lgan kitoblarni aytish bilan birga shu ktoblarni o`quvchilarga ko`rsatadi va xatto eng muhim maroqli joylarini o`qib beradi, biroq o`qishni cho`zib yuborish yaramaydi. 15-20 minutdan oshirib yubormaslik kerak. Qo`shimcha o`qishni tashkil etishda o`quvchilarrni kitobga qiziqtirish bilan birga mustaqil o`qishni tashkil qila bilish ham zarur. O`quvchilarning qo`shimcha o`qishi zarur bo`lgan kitoblar o`z vaqtida tavsiya etiladi. Ba`zi metodik asarlarda ko`rsatilganidek hamma sinflardagi o`quvchilarni chorak ichida yoki o`qish yilining yarimida o`qishi uchun yoki o`qish yilning yarimida o`qishi uchun kitoblarning katta ro`yxatini birdaniga tavsiya etish to`g`ri bo`lmay, tajriba ham rad qiladi. Bu masalada ham har bir sinf bolalarining yoshi, bilim darajasi va malakalarini nazoratga olib ish ko`rish lozim bo`ladi. Masalan V-VII sinflarda o`quvchilar mustaqil o`qishlari lozim bo`lgan kitoblarga doir mavzu darsda o`rganib bo`linganda ko`proq samara beradi.

Keyin qanday kitob o`qishi kerakligi tavsiya qilinadi. VII-VIII sinfda mavzuga kirish darsida agar o`qishga tavsiya qilinadigan kitob programmasi katta bo`lsa mavzuni o`rganishdan 2-3 xafta oldin IX sinflarga esa yil boshida qilingan hattoki eski yilning oxiridayoq tavsiya qilish ma`qul, negaki tavsiya qilingan kitoblardan ba`zilarini o`quvchilar yozgi kanikul vaqtida ham o`qishlari mumkin. O`quvchilarning yozuvchilar bilan uchrashuvlari ularning kitobxonlik ishtiyoqini oshirishdan muhim rol o`ynadi. Tarixiy mavzularga bag`ishlangan kecha va konferensiyalarni o`tkazish, o`qilgan kitoblarni muhokama qilish kabi tadbirlar ham muhim o`rin tutadi. O`quvchilarning sinfdan tashqari ishlarini, shu jumladan tavsiya qilingan kitoblardan qanday foydalanganliklarini o`qituvchi doim nazorat qilib turadi. Bu bilan o`qituvchi o`quvchilarda qo`shimcha adabiyot o`qishga rag`batni kuchaytiradi, kitoblarni tushunib o`qishga o`rgatadi, qo`shimcha kitoblar o`qib olgan bilimlarini darsda tarix to`garagida va ekskursiyalarda olgan bilimlari bilan bog`lay bilishga va ulardan foydalana bilishga o`rgatadi. V-VII sinflardayoq o`quvchilar o`qigan narsalarni tushunib, ularga baho bera bilish va ulardan xulosa chiqarish malakasini bir qadar hosil qiladi. O`quvchilarda mustaqil o`qish uchun tavsiya etilgan kitoblar ongli va to`g`ri munosabatni tarbiyalash uchun ularni o`qigan kitoblarini maxsus daftarga qayd qilib va har bir kitobga o`zlarining qisqacha taqrizlarini yozib borishga o`rgatish kerak. Daftar quyida ko`rsatilgan formada olib boriladi. № Avtor Kitobning nomi Kitobga qisqacha taqriz, uning to`g`risidagi fikrlar Tarixiy mavzularda o`tkaziladigan kechalar sinfda tashqari ishlarning muhim tashkiliy formasi bo`lib, ularning asosiy vazifasi har xil san`at vositalari, badiiy o`qish, musiqa, ashula, sahna ko`rinishlari yordamida o`quvchilarga tarixiy faktlar, voqealar hamda xodisalarning mazmuni, mohiyati va ahamiyatini uqtirishdan iboratdir. Hozirgi vaqtda tarixiy mavzulardagi kecha va ertaliklar maktab tajribasida keng qo`llanilmoqda.

Tarixiy mavzulardagi kecha va ertaliklar oldida quyidagi talablar qo`yiladi. 1) Maktabda o`tkaziladigan kecha yoki ertaliklar o`quvchilarni axloqiy baynalminallik, vatanparvarlik, mehnatsevarlik ruxida tarbiyalashga yordam berishi lozim. 2) O`tkaziladigan har bir kecha va ertalik o`quvchilarning ommoviy bayramlarga aylansin, unda ishtirok etgan har bir o`quvchi qobiliyati va talantini namoyish qilsin. 3) Kechaning ko`ngilli o`tishiga erishish lozim. Uning maroqli o`tishi uchun harakteriga qarab, turli mavzularda ma`ruzalar tinglash, she`rxonlik qilish, tarixiy voqealarning qatnashuvchilari bilan uchlarshuvlar tashkil qilish mumkin. Har bir kecha albatta badiy qism, ashula musiqa, viktorina o`yinlar, hazil toifadagi konkurslar va shu kabilar bilan yakunlanadi. Bunday kechalar o`quvchilar faolligini oshiradi, ularni tashqari ishlaridagi ishtirokini, ijtimoiy foydali mehnatga o`rgatadi, jamoa oldidagi javobgarlik hissini oshiradi. Tarixiy kechalar mavzuiy jihatdan o`quv rejasining mazmuni bilan zamonamizning dolzarb masalalari va tarixiy sanalari bilan bog`lab o`tkaziladi.. Tarixiy kechalar davrimizning ijtimoiy-siyosiy hayotiga doir mavzularga ham bag`ishlanadi. Yubeley sanalariga bag`ishlangan kechalar o`tkazish odat tusiga kirib qoldi. Maktab tajribasida shaharlar yubeleyiga bag`ishlangan kechalarni o`tkazish ham rasm bo`lib bormoqda. Maktab tajribasida o`lka tarixini o`rganishda tarixiy kechalarning roli borgan sari ortib borayotganini ko`rsatmoqda. Maktabda o`lkani o`rganish bilan bog`liq hamma ishlarni tarixiy kecha bilan yakunlash odat tusiga kirib qoldi. O`lkani o`rganishga bag`ishlangan kechalar o`quvchilar orasida emas, balki o`lka aholisi orasida ham tarixga qiziqish tug`dirmoqda. Mustaqillik mafkurasi tarixiy haqiqatni tiklash va uni yangicha tafakkur etish, respublikadagi g`oyaviy va siyosiy va ijtimoiy muhitni tubdan o`zgartirish uchun tarixni chuqurroq o`rganishga intilish kuchayib borayotgan sharoitda tarixiy kecha va konferensiyalar tashkil etishning ahamiyati yanada ortib boradi.

Maktabda o`tkaziladigan tarixiy kechalarning muhim turlaridan biri kitobxonlar konferensiyasidir. Konferensiyada o`qituvchi rahbarlarigida o`qilgan kitoblar mushohada etilib, tadbirda kitobning avtori ishtirok etsa yana yaxshi bo`ladi. Shunday qilib tarixiy kecha va konferensiyalarning darsda olgan bilimlarini to`ldirish, ularning mustaqil va ijodiy ishlash qobiliyatlarini o`stirish, ijtimoiy faoliyatga tayyorlashning muhim vositasi bo`lib xizmat qiladi. Tarixiy o`lkashonoslik to`garagi odatda bir xildagi sinf o`quvchilaridan tashkil topadi. Maktabda parallel sinflar bo`lmagan taqdirda boshqa sinf o`quvchilarini ham jalb etilishi mumkin Masalan V-VII yoki IX sinf o`quvchilarining birlashgan to`garaklarini tashkil etsa bo`ladi. To`garak ishining mazmuni a`zolarining o`zi tashkil etsa bo`ladi.To`garak ishining mazmuni a`zolarining yoshiga bilim saviyalar va malakalariga qarab turlicha bo`ladi. V-VI sinf o`quvchilari uchun tashkil etilgan tarix to`garagining asosiy vazifasi o`quvchilarda tarixni o`rganishga paydo bo`la boshlagan qiziqishni rivojlantirish, ularni tarixiy materiallar ustida mustaqil va ijodiy ishlay boshlashga o`rgatishdan iboratdir. VII-VIII sinflarda ayniqsa IX sinflarda tashkil etilgan to`garak mavzusi uning mazmuni o`quvchilarning o`sib borayotgan talablariga to`la javob beradigan bo`lishi kerak. Maktab tajribasida IX sinflardagi o`quvchilar uchun tashkil etilgan to`garaklarda mamlakat iqitisodiga oid masalalarni o`rganishga katta e`tibor berilganini ko`ramiz. Tarix yoki tarixiy o`lkashunoslik to`garagida o`quvchilarning qiziqishlariga qarab har xil masalalar, mavzular ulug` kishilar , tarixiy arboblar va mashxur qahramonlarning biografiyasi , madaniyat va san` at tarixi, tarixiy o`lkashunoslik materiallari, Prezident asarlari, kundalik voqealar va boshqalar o`rganiladi. To`garak o`quvchilarni tarixiy tadqiqotning ba`zi tomonlari bilan ham ma`lum darajada tanishtiradi. Masalan yosh arxeologlar, yosh arxivshunoslar to`garagida o`quvchilar arxeologiya ishlarini olib borish, arxivda ishlash malakalarini egallaydilar. To`garakda ma`ruza qilishda axborot berishga, ko`rgazmali qurollar tayyorlash va ta`limining texnik vositalari bilan ishlashga o`rganadilar. Tarixiy to`garaklarining faoliyati ko`proq yuqori sinf

o`quvchilarining kichik yoshdagi o`quvchilar orasida olib boriladigan tashviqot ishlari bilan bog`langan bo`ladi. To`garakda tarixiy biografik mavzularni o`rganish o`quvchi yoshlarni tarbiyalashda va ularda istiqlol mafkurasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. VII-VIII va IX sinflardagi to`garaklar mavzusining asosiy mazmunini ko`pincha biografik xaraktertagi mavzular tashkil etadi. Masalan: Sohibqiron Amir Temurning hayoti va faoliyatini o`rganish o`quvchilarni g`oyaviy jihatdan tarbiyalashda juda ham muhim rol o`ynaydi. To`garakda o`tmishni o`rganish alohida ahamiyat kasb etadi. Masalan, V-VII sinf o`quvchilari to`garaklarda qadimgi dunyo, o`rta asrlardagi fan va madaniyat taraqqiyotini o`rganishi mumkin. VII, VIII, IX sinflardagi o`quvchilarning to`garaklarida mustaqillik, tarixiy qadriyatlar o`rganiladi. Tarixiy sanalarga oid mavzular ham to`garak mashg`ulotlarida salmoqli o`runni egallaydi. Bu mavzularni o`rganish o`quvchilarning o`tmishimizga qiziqishni oshiradi. Ularni o`zbek xalqining milliy iftixori ruhida tarbiyalaydi, g`oyaviy- siyoviy va axloqiy jihatdan chiniqtiradi. Shunday qilib, sinfdan tashqari ishlarning muhim formasi bo`lgan tarix to`garagi ham o`quvchilarning tarixni o`rganishga qiziqishini oshiradi, olgan bilimlarini chuqurlashtirish va kengaytirishga hamda mustaqil ijodiy ishlay bilish sohasida malakalarni hosil qilishlariga yordam beradi.

Аsоsiy аdаbiyotlаr : 1. Kаrimоv I.А.Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. Kаrimоv I.А.O`zbеkistоnning o`z istiqlоl vа tаrаqqiyot yo`li. T., 1992. 3. Kаrimоv I.А.Tаrixiy xоtirаsiz kеlаjаk yo`q. T., 1998. 4.KаrimоvI.А. Jаhon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. 5. Kаrimоv. I.А. O`zbеkistоn XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari .T., 1997. 6. Prezident I.Karimovning BMT sammiti ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag`ishlangan yalpi majlisidagi nutqi. «Xalq so`zi» gazetasi 2010 yil 22 sentabr. N: 184 7. Kаrimоv. I.А. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. T.,2010.

O'xshashlar

Tarix falsafasi tushunchasi

Tarix ta'limining amaliy usuli

Mustaqil О'zbekistonda tarix falsafasi

Tarix o'qitishning og'zaki usullari

Tarix o'qitishning ko'rsatmali usuli