Sovet hokimiyatining O`zbekistonda amalga oshirgan - Tarix - Referatlar

Sovet hokimiyatining O`zbekistonda amalga oshirgan

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. 20-yillaridagi ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy vaziyat. 2.O`rta Osiyoda milliy-davlat chegaralanishining o`tkazilishi. 3.O`zbekiston da XX asrning 50-70 yillarida o`tkazilgan iqtisodiy islohotlar, ularning samarasizligi.

www.arxiv.uz Qarshilik ko`rsatish harakati mag`lubiyatga uchragandan so`ng sovet davlati O`zbekistonda sotsialistik tuzumni barpo qilishga kirishdi. 20-30-yillar davomida xususiy sektor deyarli butunlay tugatildi. Sanoat, transport, qishloq xo`jaligi va boshqa tarmoqlardagi ko`plab ishlab-chiqarish vositalari davlat yoki kolxoz-kooperativ mulkiga aylantirildi. Natijada davlat xalq xo`jaligini istalgancha boshqarish imkoniyatiga ega bo`ldi. Ma`muriyatchilik, buyruqbozlik iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy usuliga aylandi. Urushdan oldingi yillarda O`zbekistonda amalga oshirilgan yirik ijtimoiy tadbirlardan biri – bu industrlashtirish siyosati bo`ldi. 20-yillarning o`rtalarida O`zbekiston qoloq agrar o`lka edi. Respublika sanoati uncha katta bo`lmagan paxta tozalash, yog`-moy ishlab chiqarish, konserva sanoatidan iborat edi, holos. Shu boisdan respublikamizda ko`pdan-ko`p sanoat korxonalarining barpo etilishi muhim ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega edi. Ammo O`zbekistonda industrlashtirish oson kechmadi. Respublika ishlab chiqaruvchi kuchlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi, milliy ishchilar sinfi va injener-texnik xodimlarning ozligi, aholining savodxonlik darajasining pastligi – bularning hammasi industrlashtirish jarayonida qo`shimcha qiyinchiliklar tug`dirdi. Lekin bundan qat`i nazar xalqimizning fidokorona mehnati, Rossiya va boshqa respublikalarning qardoshlarcha yordami tufayli 1925-1940 yillarda O`zbekistonimizning industrial saloxiyati beqiyos darajada o`sdi. Yangidan-yangi korxonalarning ishga tushirilishi tufayli respublikamizda sanoat mahsulotining yalpi xajmi 1925-1928 yillar davomida 55 foizga, 1929-1932 yillarda 230 foizga, 19ZZ-1937 yillarda 243,8 foizga, 1938-1941 yillarda esa 132 foizga oshdi. Farg`ona va Toshkent to`qimachilik kombinatlari, Samarqand, Buxoro va Marg`ilon pillakashlik fabrikalari, Toshkent poyabzal fabrikasi, "Toshselmash" zavodi, Kattaqo`rg`on moy-ekstrakt zavodi va ko`plab boshqa korxonalar o`sha davrda bunyod etildi. Industrlashtirish natijasida respublikamizda ishchilar sinfining soni keskin oshdi. Ikkinchi besh yillikning ohiriga kelib sanoat ishchilarining soni 130,5

www.arxiv.uz ming kishini tashkil etdi, ularning 36,2 foizi xotin-qizlardan iborat edi. Urushdan oldingi davrdayoq O`zbekiston industrial-agrar respublikaga aylandi. Xalk xo`jaligida sanoat mahsulotining ulushi 70 foizni tashkil etdi. Yirik sanoat korxonalari bazasida Chirchiq, Bekobod, Kattaqo`rg`on, Yangiyo`l, Quvasoy singari yangi industrial shaharlar qad ko`tardi. Sanoat bilan bir qatorda energetika, temir yo`l, suv va avtomobil transporti hamda aloqa vositalari ham rivojlandi. Bularning hammasi respublikamiz qiyofasini tubdan o`zgartirib yubordi. Shu bilan birga industrlashtirish chog`ida ma`lum xatoliklar va nuqsonlarga ham yo`l qo`yildi. O`zbekistonda amalga oshirilgan industrlashtirish siyosatining mustamlakachilik mohiyati avvalo shunda namoyon bo`ldiki, respublikamizda asosan qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlaydigan yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari vujudga keltirildi. Og`ir sanoat, mashinasozlik va boshqa yetakchi tarmoqlarni rivojlaitirishga e`tibor berilmadi. Natijada O`zbekiston iqtisodiy jihatdan markazga qaramligicha qolaverdi. Ikkinchidan, yangi qurilayotgan sanoat korxonalarini ishchi va injener-texnik xodimlar bilan ta`minlash maqsadida Rossiyadan ko`p kadrlar olib kelindi. Mahalliy millat vakillaridan esa sanoat kadrlarini tayyorlashga yetarli - e`tibor berilmadi. Bunday noto`g`ri siyosatning natijaci shu bo`ldiki, 1937 yilda respublika ishchilar sinfining atigi 37 foizi mahalliy millat vakillaridan, qolgan qismi esa rusiyzabon aholi vakillaridan iborat edi. Uchinchidan, industlashtirish ma`muriy-buyruqbozlik usullari bilan amalga oshirildi. Sanoat korxonalari qurilishi uchun qo`shimcha mablag`larni izlab topish maqsadida aholi o`rtasida majburiy yo`l bilan zayomlar tarqatildi. Sanoat qurilishlariga odamlarni majburiy ravishda yuborish xollari ham ro`y berdi, qurilishlarda qatag`on qilingan fuqarolarning mehnatidan ham keng foydalanildi. Nihoyat, sanoat qurilishlarida mehnat va turmush sharoiti og`ir edi. 20-yillarning oxiri va 30-yillarda amalga oshirilgan yirik ijtimoiy tadbirlardan yana biri qishloq xo`jaligining kollektivlashtirilishi edi. Umuman olganda tarqoq dehqon xo`jaliklarini yirik xo`jaliklarga birlashtirilishi ijobiy

www.arxiv.uz xodisa deb qarash mumkin. Lekin bu jarayon dehqonlarning o`z xohishi bilan, ixtiyoriy ravishda amalga oshirilishi kerak. Amalda esa 1929 yilda majburiy yo`l bilan dehqonlarni kolxozlarga birlashtirish boshlanib ketdi. Yoppasiga kollektivlashtirish davrida kooperatsiyaning turli shakllariga barham berilib, faqatgina kolxozlar qoldirildi. Kolxozlarga ishlab chiqarish (ta`minot, kredit, sotish, matlubot, ishlab chiqarish vositalarining deyarli barchasi) umumiy jamoa mulkiga aylantirilar edi. Bu esa asrlar osha xususiy tarzda xo`jalik yurgizib kelayotgan dehqonlaning noroziligini tug`dirar edi. Kolxoz tuzish dehqonlarga tazyiq o`tkazish, qonunchilikni buzish sharoitida kechdi. Kolxozga kirishni xohlamagan dehqonlarni saylov huquqidan mahrum etish, ularga yangi tuzum dushmani sifatida qarash odat tusiga kirdi. Kollektivlashtirish jarayonida badavlat dehqonlar tabaqasini tugatish siyosati olib borildi. Ularning mol-mulki musodara qilinib, o`zlari oila a`zolari bilan birga boshqa o`lkalarga ko`chirib yuborilar edi. Shuni ham ta`kidlab o`tish kerakki, boy dehqon xo`jaliklarning asosiy qismi 1926-1929 yillarda yer-suv islohoti davridayoq tugatilgan edi. Ommaviy kollektivlashtirish paytida esa asosan o`ziga tinch bo`lgan o`rta hol dehqon xo`jaliklari "quloq" qilindi. Tovar mahsulotning asosiy qismini yetishtirib bergan boy va o`rta hol dehqonlar tabaqasini tugatish iqtisodiy nuqtai nazardan mutlaqo noto`g`ri siyosat edi. 19Z2 yilning aprel oyiga qadar O`zbekistondagi dehqon xo`jaliklariiing 81,7 foizi kollektiv-lashtirildi. Urush arafasida esa deyarli kolxozga kirmagan dehqon xo`jaligi qolmadi. Ammo kollektivlashtirish kutilgan natija bermadi. Qishloq xo`jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish keskin ko`paymadi, kolxozchilarning turmush darajasi juda past edi. Kolxozchilar arzimas maosh uchun yurakdan chiqarib mehnat qilmas edilar. Kolxoz dalalarida bitta xo`jalikdan bir kishi ishlar edi, qolganlar esa shaxsiy tomarqalarida band edilar. Natijada kolxozlarda surunkali ravishda ishchi kuchi yetishmas edi. O`sha davrdayoq shahardan qishloqqa yordamchilarni olib kelish boshlandi. Bu hol ayniqsa urushdan keyingi yillarda keng rasm bo`ldi. Kollektivlashtirish jarayonida chorvachilik ayniqsa katta zarar ko`rdi. Dehqonlar o`z uy xayvonlarini kolxozga bermaslik uchun qisman so`yib

www.arxiv.uz yubordilar. Natijada yirik va mayda qoramollarning soni keskin kamayib ketadi. Yoppasiga kollektivlashtirish respublikamiz qishloq xo`jaligida paxta yakka hokimligining kuchayishiga shart-sharoit yaratdi. SSSRning paxta mustaqilligini ta`min etish shiori ostida paxta ekin maydonlari muttasil kengayib bordi. Totalitar davlat asoratiga tushib qolgan kolxozlar bunga qarshilik qilolmas edilar 1932 yilga kelib O`zbekiston Sovet Ittifoqida yetishtirilgai paxtaning 60 foizini berdi. Shu paytdan boshlab xorijdan paxta olib kelish to`xtatildi. Kolxozlarni texnika bilan ta`minlash darajasi past edi. O`zbekistonda ko`plab mashina-traktor stansiyalari /MTSlar/ tashkil etilishiga qaramay, asosiy qishloq xo`jalik ishlari qo`l mehnati yordamida bajarilar edi. Shunday qilib, ommaviy kollektivlashtirish qishloq xo`jaligida barcha muammolarni yechmadi, aksincha yangidan-yangi muammolarni keltirib chiqardi. Eng asosiysi, kolxozlar dehqonlarni davlat tomonidan ekspluatatsiya qilish vositasiga aylandi. 2O-30-yillarda O`zbekiston xalq xo`jaligining rivojlanishi madaniyat sohasida ham zamonaviylashtirish jarayonining boshlanishiga olib keldi. Bu davrda madaniy sohada amalga oshirilgan tadbirlar sovet tarixshunosligida "madaniy inqilob" deb atalgan edi. "Madaniy inqilob" murakkab va ziddiyatli ijtimoiy hodisadir. Bir tomondan, fan va madaniyatni rivojlantirish borasida ma`lum bir yutuqlar qo`lga kiritildi. Ikkinchi tomondan esa bu sohada ham talay xatoliklarga yo`l qo`yildi. Madaniy sohadagi eng asosiy yutuqlardan biri savodsizlikning tugatilishidir. Barcha maktab yoshdagi bolalarni boshlang`ich, yetti va sakkiz yillik maktablarga jalb qilish, katta yoshdagilar uchun maxsus kurslar tashkil etish yo`li bilan aholining yalpi savodxonligiga erishildi. Bu borada X.X.Niyoziy, T.N.Qori- Niyoziy, P.Qayumov singari minglab fidoyi ma`rifatparvarlarning xizmatlari beqiyosdir. Ma`rifniig rivojlanishi, xalqning savodxonligining oshishi millatning ma`naviy salohiyatining yuksalishiga yordam berdi. Lekin partiyaning madaniy sohada ham zo`rlik qilishi tufayli milliy ta`lim cheklab qo`yildi. 1928 yilga kelib madrasalar va eski maktablar o`z faoliyatini butunlay to`xtatdilar. Sovet davrida O`zbekistonda hozirgi zamon oliy va o`rta maxsus

www.arxiv.uz ta`lim tizimi vujudga keltirildi. 1920 yilda Turkiston davlat universiteti (hozirgi O`zMU) o`z faoliyatini boshladi. Keyinchalik Samarqand, Toshkent, Buxoro, Farg`ona, Andijon va boshqa shaharlarda qator pedagogika, meditsina, politexnika, qishloq xo`jalik oliy o`quv yurtlari va texnikumlari ochildi. 1937 yilga kelib respublikamizda 31 oliy va 86 o`rta maxsus o`quv yurti bo`lib, ularda 53 ming talaba tahsil olar edi. Bundan tashqari Moskva, Leningrad va boshqa markaziy shaharlarda yuzlab O`zbekistonlik yoshlar o`qir edilar. F.Xujayev va A.Fitratlarning tashabbusi bilan 20-yillarda bir guruh yoshlar Germaniyaga o`qishga yuborildi. Lekin totalitar sovet tuzumi sharoitida ularning taqdiri ayanchli bo`ldi. Germaniyada o`qib kelgan mutaxassislar keyinchalik qatag`on qilindi. Ularning bir qismi xorijda qolib ketishga majbur bo`ldilar. Oliy va o`rta maxsus ta`limning rivojlanishi milliy ziyolilarni ko`paytirish imkonini berdi. Ayniqsa, tabiiy fanlar, texnika, meditsina singari sohalarda oliy ma`lumotli mutaxassislar tayyorlashning yo`lga qo`yilishi respublikamizning kelajagi uchun muhim ahamiyatga ega edi. O`zbekistonda fanning rivojlanishiga ham katta e`tibor berildi. 1932 yilda O`zbekiston SSR Fan komiteti tuzildi. Bu komitet qoshida ilmiy laboratoriyalar, bo`limlar va ilmiy-tadqiqot institutlari ish olib bordi. 194O yilda SSSR Fanlar akademiyasining O`zbekiston filiali ish boshladi. Bularning hammasi fan taraqqiyotiga ijobiy ta`sir qildi. Respublikamizda ilmiy tadqiqotlar ko`lami kengaydi. Bu borada birinchilar qatorida fan nomzodi va fan doktori ilmiy darajalarini olishga musharraf bo`lgan P.Soliyev, T.Qoriniyoziy, I.Mo`minov, T.Sarimsoqov, Y.G`ulomov kabi olimlarning xizmatlari salmoqlidir. Urushdan oldingi davrda o`zbek adabiyoti va san`ati ham katta yutuqlarni qo`lga kiritdi. Abdulla Qodiriy, S.Ayniy, Chulpon, Usmon Nosir, A.Qahhor, Oybek, X.Olimjon singari shoir va yozuvchilar o`zlarining o`lmas asarlarini yaratdilar. O`zbek adabiyotida qator yangi realistik janrlar paydo bo`ldi. Rus va jahon mumtoz adabiyotining eng yaxshi asarlari o`zbek tiliga tarjima qilinib, nashr etildi. Musiqa sanoati rivojlandi. Yunus Rajabiy, Muxtor Ashrafiy, T.Jalilov, T.Sodiqov singari bastakorlar xalqimizga manzur bo`lgan asarlar yozdilar.

www.arxiv.uz An`anaviy sharqona o`zbek musiqa san`atiga yevropa musiqasi elementlari va janrlari kirib kela boshladi. O`zbek professional teatri vujudga keldi. Bu sohada atoqli rejissor Mannon Uyg`urning xizmati diqqatga sazovordir. Mannon Uyg`ur 1937 yilda Hamza teatrida SHekspirning Gamlet" asarini sahnalashtirdi. 1939 yilda birinchi o`zbek operasi – M. Ashrafiy va S.Vasilenkolarning "Bo`ron" spektaklining premyerasi bo`lib o`tdi. Bir yildan so`ng to`ng`ich o`zbek baleti – “Gulandom" sahna yuzini ko`rdi. O`sha davrda faoliyat ko`rsatgan A.Xidoyatov, S. Eshonto`rayeva, X. Nosirova singari aktyorlarning ijodi o`zbek teatri tarixining yorqin sahifasidir. U. Tansiqboyev, B. Hamdamiy, Z. Saidnosirova va boshqa musavvirlar o`zbek tasviriy sanoatining rivojiga katta xissa qo`shgan ijodkorlar edilar. Lekin 20-30-yillardagi madaniy jarayon nihoyatda ziddiyatli holatda kechdi. Bu sohada ham totalitar sovet tuzumi qator xatoliklarga yo`l qo`ydi, xatto kechirib bo`lmas jinoyatlar sodir etdi. Yangi milliy ziyolilarni tarbiyalash bilan bir qatorda ziyolilarni qatag`on qilish aqlga sig`maydigan xodisa edi. A.Qodiriy, A.Fitrat, Cho`lpon, Usmon Nosir, Otajon Hoshimov, Botu va boshqa iste`dodli ijodkorlar qatag`onlar qurboni bo`ldilar. Dinga qarshi kurash niqobi ostida qanchadan-qancha masjidlar vayron qilindi, arab yozuvidagi diniy va dunyoviy kitoblar yo`q qilindi. Bir tomondan savodsizlikni tugatish borasida jonbozlik qilindi, lekin ikkinchi tomondan 1929 va 1940 yillarda ikki marotaba o`zbek yozuvining o`zgartirilishi yana xalqning besavod bo`lishiga olib keldi. Arab alifbosiga asoslashgan o`zbek yozuvidan voz kechish xalqni ming yillik madaniy merosidan ajratib qo`ydi. Totalitar tuzum adabiyot va san`atning rivojlanishini "sotsialistik realizm" deb atalmish qolipga solib qo`ydi. Davlat ijodkor ziyolilardan faqat sotsialistik turmushni tarannum etishni, inqilobdan oldingi hayotni qora bo`yoqlarda tasvirlashni talab etardi. “Shaklan milliy, mazmunan sotsialistik” shiori ostida madaniyatdan milliy ruh va milliy qadriyatlarni yhq qilishga harakat qilindi. Adabiyot va san`atga sinfiylik, partiyaviylik nuqtai nazaridan yondashish xalqimizning ma`naviy dunyosining

www.arxiv.uz qashshoqlashishiga, umumbashariy qadriyatlardan yiroqlashuviga olib kelishi muqarrar edi. Respublikamizda tobora chuqurroq ildiz otayotgan ma`muriy buyruqbozlik tizimi o`zbek ayollarini ozodlikka olib chiqishdek savobli ishni ham fojeaga aylanishiga sabab bo`ldi. Xotin- qizlarning teng huquqliligini ta`min etish sinfiy kurash sifatida talqin etildi. Shuning uchun bu tadbirga "Hujum" deb nom qo`yildi. “Hujum" kompaniyasi davomida ma`muriy usullardan keng foydalanildi. Amalga oshirilayotgai tadbirlarning to`g`riligiga odamlarni ishontirish o`rniga ularni qo`rqitish, vahimaga solish, jazolash kabi usullar keng qo`llanildi. Targ`ibot ishlari faqat ayollar o`rtasida olib borildi, vaholanki erkaklar orasida ham shunday ishlarni olib borish g`oyat zarur edi. Paranji tashlashga qarshi bo`lgan shaxslar sinfiy dushman deb e`lon qilindi. Mahalliy xalqning qoniga singib ketgan islom omili inobatga olinmadi. Natijada “Hujum” kompaniyasining sahifalarida qonli satrlar paydo bo`ldi. Paranji tashlagan yuzlab ayollar jaholatdan qutulmagan erlari va boshqa qarindoshlari tomonidan o`ldirildi. Ularning qotillari ham qabul qilingan yangi qonunga binoan otib tashlandilar. Bu voqealar ijtimoiy vaziyatni keskinlashtirib, odamlarda norozilik tuyg`ularini uyg`otdi. “Hujum" kompaniyasining asl mohiyati faqat paranji tashlashdan iborat emas edi. U xotin-qizlarni ishlab chiqarishga, ijtimoiy hayotga jalb etish vazifasini ham hal etishi kerak edi. Minglab ayollar sanoat, qishloq xo`jaligi, maorif, sog`liqni saqlash va boshqa sohalarda faoliyat ko`rsata boshladilar. Keyinchalik o`zbek ayollari orasidan taniqli olimalar, sanoatkorlar, jamoat arboblari, ishlab chiqarish ilg`orlari yetishib chiqdilar. Shubxasiz, bularning hammasi muhim tarixiy ahamiyatga ega bo`lgan voqea edi. Urushdan keyingi yillarda ham O`zbekiston xalqining hayoti totalitar sovet tuzumi sharoitida kechdi. 5O-80-yillar davomida respublikamiz xalq xo`jaligi rivojlandi. Lekin kompartiyaning rejalarida O`zbekistonga, asosan, xom ashyo yetkazib beruvchi manba sifatida qaraldi. Xuddi shu narsa respublikamiz iqtisodiyotining aslida bir tomonlama rivojlanib borishiga olib keldi. Bunday

www.arxiv.uz siyosat oqibatida boy xom ashyo resurslarini tayyor mahsulotga aylantirishning imkoni yo`q edi. O`zbek dehqonlarining mehnati bilan yaratilgan paxta, pilla va boshqa mahsulotlarning huzurini ularni qayta ishlab tayyor mahsulot chiqaradigan mintaqalar ko`rardilar. Shu boisdan respublikamiz aholisining turmush darajasini oshirish ancha qiyin masala edi. Urushdan keyingi davrda har bir besh yillikda O`zbekistonda o`rta xisobda 100 ga yaqin sanoat obyektlari ishga tushirilar edi. 1985 yilga kelganda respublikada 1,5 mingdan ortiq ishlab chiqarish va ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalari, kombinatlar va korxonalar bor edi. Sanoat mahsulotini ishlab chiqarish 1940 yilga nisbatan 21 baravarga ko`paydi. Xuddi shu yillar ichida elektr energiyasini ishlab chiqarish 180 baravarga oshdi. Markaziy Osiyoda eng yirik bo`lgan va yiliga 3 million kv-soat energiya beradigan Sirdaryo GRESi bunyod etildi. Energetika bazasining mustahkamlanishi sanoat tarmoqlarini rivojlantirish imkonini berdi. 80-yillarning boshlarida O`zbekistonda 100 dan ortiq, mashinasozlik va metall ishlovchi korxonalar bor edi. Paxtazorlarda ishlatishga mo`ljallangan traktorlar TTZda, paxta terish mashinalari "Toshselmash" zavodida ishlab chiqarilar edi. "Tashtekstilmash" zavodi to`qimachilik sohasida ishlatiladigan dastgohlar va asbob-uskunalar ishlab chiqarishda sobiq ittifoqda yetakchi o`rinlardan birini egallardi. 60-70-yillarda kimyo sanoati, neft, toshko`mir, gaz, tog`-kon sanoati rivojlandi. Oltin ishlab chiqarish sanoati vujudga keltirildi. Biroq totalitar tartibot sharoitida aslida mustamlaka qatorida bo`lgan respublikamiz o`z yerining boyliklaridan mustaqil foydalana olmas edi. Oltin, uran, rangli metallar va boshqa bir qancha foydali qazilmalarni qazib chiqarish va olib ketishni ittifoq vazirliklari amalga oshirar va bunda respublika rahbar organlarining roziligi hamda nazoratidan tashqari ish ko`rilar edi. Ximiya sanoatining rivojlanishi ijobiy ahamiyatga ega bo`lishi bilan birga salbiy oqibatlarga ham olib keldi, chunki ko`pgina kombinat va zavodlar atrof-muhitni ifloslantirib, ekologik vaziyatni mushkullashtirib qo`ydi.

www.arxiv.uz O`zbekistondagi sanoat korxonalarining faoliyati ko`p jihatdan Rossiyadan olib kelinadigan butlovchi detallarga bog`lab quyilganligini ham eslatib o`tish kerak. Totalitar davlatning bunday siyosati respublikani har qanday iqtisodiy mustaqillikdan mahrum qilishga qaratilgan edi. Nihoyat, O`zbekistonda aholiniig tabiiy o`sishi sur`atlari baland bo`lishiga. qaramay, aholini ish bilan ta`minlash dasturi ishlab chiqilmadi. Natijada ishsizlarning soni tobora oshib boraverdi. 80-yillarga kelib sanoatda inqirozli holatlar ro`y berdi. Mehnat unumdorligi deyarli o`smay qoldi. Davlat sanoat va boshqa sohalarni intensiv taraqqiyot yo`liga o`tkaza olmadi. Ekstensiv rivojlanish taraqqiyotning ustivor yo`nalishi bo`lib qoldi. Ekstensiv taraqqiyot, ayniqsa, qishloq xo`jaligiga xos edi. Paxta, pilla, meva va sabzavot, chorva mahsulotlari asosan yangi yerlarni ochish, ishchilar sonini oshirish hisobidan ko`paytirilar edi. Urushdan keyingi yillarda Markaziy Farg`ona, Mirzacho`l, Qarshi, Surxon- SHerobod cho`llari o`zlashtirildi. Yangi irrigatsiya inshootlari qurildi, yangi sovxozlar tashkil etildi. Minglab gektar yangi yerlar xo`jalik oborotiga kiritildi. Cho`lda yangi paxtakor rayonlar, shahar va qishloqlar qad ko`tardi. Natijada respublikamizning iqtisodiy salohiyati sezilarli darajada oshdi. Ammo keng miqyosda yangi yerlarning o`zlashtirilishi va sug`orilishi natijasida yer osti suvlarning sathi ko`tarildi, haydaladigan yerlarni sho`r va botqoq bosdi, bog`- rog`lar va tokzorlar qurib qoldi. Sirdaryo va Amudaryodan tobora ko`p suv olaverish Orol dengizining qurib qolishiga olib keldi va misli ko`rilmagan mushkul ekologik vaziyatni keltirib chiqardi. Quriq yerlarni o`zlashtirish paxta yakka hokimligini kuchaytirdi. Oqibatda oziq-ovqat masalasi keskinlashdi. Yuqoridan noreal rejalarning berilishi natijasida qo`shib yozishlar keng rasm bo`ldi. Ekstensiv taraqqiyot, paxta va boshqa xom ashyo mahsulotlarini tobora ko`proq ishlab chiqarish va chet elga eksport qilish respublikani og`ir iqtisodiy- ijtimoiy ahvolga solib qo`ydi. Totalitar siyosiy tuzum sharoitida xalq ommasining ijtimoiy faolligi past edi. Partiya va sovet byurokratiyasi mamlakatni o`z bilganicha boshqarar, jamoatchilikning fikri, hoxish-irodasi hisobga olinmas edi. Sovet davrida bir

www.arxiv.uz qaraganda demokratik tartiblar xukmrondek tuyular edi: konstitutsiya va qonunlar mavjud edi, o`z vaqtida saylovlar o`tkazilardi, tanqid va o`z-o`zini tanqid haqida ko`p gapirilar edi. Amalda esa kommunistik partiyaning yakka xukmronligi, siyosiy va mafkuraviy plyuralizmning yo`qligi "sotsialistik demokratiya" degan narsani safsatabozlikka aylantirib qo`ydi. Mavjud kamchiliklar va nuqsonlarni fosh etish, ular xaqida ochiq, gapirish sovet tuzumiga qarshi faoliyat deb baholanardi. Dabdababozlik, soxta raportlar, xushomadgo`ylik, tilyog`lamachilik keng tarqaldi. Totalitar sovet jamiyati, uning iqtisodiy va siyosiy tizimining inqirozi shu darajada chuqur ediki, 1985-1991 yillarda bu jamiyatni qayta qurish, uning xastaligini davolashga qaratilgan sa`y- harakatlar ijobiy natija berishi mumkin emas edi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. Toshkent. O`zbekiston. 1996 2. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. Toshkent. Sharq. 1998. 3. Isxakov F. Proshloye glazami istorika. Toshkent. O`zbekiston . 1990. 4. Karimov Sh. G`alabaga qo`shilgan xissa. Toshkent. O`zbekiston. 1990 Muhiddinov N.A. Kremlda o`tgan yillarim. Toshkent O`zbekiston . 1995 y. 5. www.ziyonet.uz 6. www.pedagog.uz

O'xshashlar

Turkistonda mustabid sovet hokimiyatining o'rnatilishi. Istiqlolchilik harakati

Turkistonda mustabid sovet hokimiyatining o`rnatilishi va unga qarshi qurolli harakat

Turkistonda sovet hokimiyatining o’rnatilishi va unga qarshi qurolli harakat

20-30 yillarda Sovet hokimiyatining O'zbekistonda yuritgan iqtisodiy va madaniy siyosati, uning mustamlakachilik mohiyati

O`zbekistonda jamoalashtirish siyosati va uning oqibatlari