Швейцарияда ва европанинг бошқа мамлакатларида реформация.Католик контрреформацияси - Tarix - Referatlar

Швейцарияда ва европанинг бошқа мамлакатларида реформация.Католик контрреформацияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93.5 KB

Ko'chirib olish

Швейцарияда ва европанинг бошқа мамлакатларида реформация.Католик контрреформацияси Режа: 1. Реформациянинг Европага тарқалиши 2. Ульрих Цвингли 3. Жан Кальвин 4. Католиклар контрреформацияси

Реформациянинг Европага тарқалиши. Реформация фақат Германия билангина чекланиб қолмади. XVI асрнинг 20-ва айниқса 30-йилларида лютеранлик Скандинавия мамлакатлари Швеция, Норвегия, Данияга ўтиб кирди. Балтикабўйи мамлакатларида Прус ордени (1525 йилдан бошлаб) секуляр-лашди ва дунёвий герцогликка айланди. Лютеранлик қисман Англияда, Францияда, Польшада, Венгрияда ўзига тарафдор-лар топди. Реформация жанубий Германияга қўшни бўлган Швейцарияда айниқса қулай шароитга эга бўлди. Буржуа ре-формацияси худди ана шу мамлакатлар (Германиядан кейин) идеологик жиҳатдан ҳам, ташкилий жиҳатдан ҳам олға қараб қадам ташлади. Бу ерда протестантизмнинг янги системалари ишлаб чиқилди ва янги реформацион черков ташкилотлари ву-жудга келтирилди. XVI асрда Швейцария. Шаҳар ва қишлоқ кантонларининг Швейцария иттифоқи XIII асрнинг охиридаёқ пайдо бўлган эди. 1291 йилда — Ури, Швиц ва Унтервальден деган учта «эски» кантон қўзғолони бўлди. XVI асрнинг ўрталарида унга яна бир неча кантон — Цуг, Гларус, Люцерн, Цюрих ва Берн кантонла-ри қўшилди. XV аср давомида Швейцария иттифоқи немис Габ-сбургларига қарши, шунингдек, бошқа шимолий итальян ва ғарбий француз феодалларига қарши курашда ўз озодлигини қаттиқ туриб ҳимоя қилган мустақил федератив давлат сифати да узил-кесил ташкил топди. Бирмунча вақт ўтгач, 1511йилда составила 13 кантон, 10 та иттифоқдош ва бир нечтагина қарам (фогтлик деб аталувчи) ерлар бор эди. Сиёсий жиҳатдан Швейцария XVI -асрда жуда хилма-хил эди. Баъзи кантонларга, яъни шаҳар кантонларига ривожланган са-ноат марказлари (Берн, Цюрих ва бошқалар) бошчилик қиларди, бошқалари, яъни қишлоқ («ўрмон») кантонлари эса иқтисо-дий жиҳатдан орқада қолган округлар эди, Айрим шаҳарларда ҳокимият тепасида танҳо патрициат турарди (масалан, Бернда), бошқа шаҳарларда (Цюрихга ўхшаш шаҳарларда) шаҳар кен-

гашининг состави бирмунча демократик эди. Швейцариянинг анчағина катта шаҳри йирик савдо ва саноат маркази бўлган Женева 1530 йилдагина Савойя герцоги ҳукумронлигидан озод бўлиб, Швейцария иттифоқига иттифоқдош ер сифатида кирган эди. Аммо унинг федерация составига кантон сифатида батамом киритилишига ҳали анча вақт бор эди. Швейцария федерациясининг таги бўш ва мужмаллигидан фойдаланиб, йирик қўшни давлатлар Швейцарияни ўз сиёсатларининг қуролига айлантирдилар. Француз короли, герман императори, Рим папаси Швейцария деҳқонларидан ёлланма сол-датлар сифатида фойдаландилар. Деҳқонларни ёлланма солдат қилиб сотиш Швейцария бошига битган бало бўлди. Иттифоқ ҳукумати ўз фуқароларининг қони билан очиқдан-очиқ савда қиларди. Шаҳар кантонлари чет эл ҳукуматлари билан қишлоқ кантонлари ўртасида олиб борилган музокараларда одатда во-ситачилик вазифасини ўтар эдилар. Аммо Швейцария иттифо-қидаги аҳолининг энг илғор табақалари деҳқонларни ёлланма солдат қилиб сотиш мамлакатга нақадар катта зиён етказиши-ни тушуна бошладилар. Улар кантонларни анча марказлашган ягона Швейцария давлатига жипслаштиришни орзу қилардилар. Янги протестант динини улар Швейцарияни сиёсий жиҳатдан уйғотиш қуроли деб, шунингдек маҳаллий руҳоний ва дунёвий феодалларга қатъий зарба бериш учун кураш формаси деб қа бул қилдилар. Бу вақтда маҳаллий феодаллар орқада қолиб келаётган кантонларида сиёсий йўлбошчи сифатидаги ўз аҳами-ятларини ҳали йўқотмаган эдилар. Ульрих Цвингли. Швейцария реформациясига Ульрих Цвингли (1484—1531) йўлбошчилик қилди. Цвингли бадав-лат швейцар деҳқонининг ўғли эди; бундан ташқари унинг анча обрўли ва таъсири зўр руҳонийлардан қариндошлари ҳам бў либ, унинг жуда яхши илм олишига ёрдам бердилар. Цвингли Вена университетини тамомлаб, латин ва грек тилларини яхши ўрғаниб олди. Бир

қанча вақтгача у гуманист, Эразм Роттер-дамскийга дуст бўлиб келди. 1518 йилда Цвингли Цюрих собо-рининг попи бўлди. Цвингли «динни покизалаш» тўғрисидаги ваъзи билан, унинг ўз гапига қараганда, Лютердан олдин, 1516 йилдаёқ майдонга чиққан. Аммо папалик билан муносабатини кейинроқ, 1519 йилда, Цюрих маъмурлари ўз кантонларида ин дульгенция билан савдо қилишни унинг таклифига мувофиқ тақиқ этган вақтда узган. 1522 йилда Цвингли «67 модда» сар-лавҳали китобини чиқариб, унда у ўз реформациясининг пр-ин-ципларини баён қилиб берди. Цвингли муқаддас китобни Лютерга қарағанда анча рационал тарзда талқин қилади. У Исо-нинг жамолига мушарраф бўлиш расм-одатини Исога сиғиниш-дан бошқа бир нарса эмас, деб қарайди ва черковда ейилган бир бурда нон билан ичилган муқаддас вино Исонинг тани ва қонига айланиши тўғрисидаги таълимотни рад қилади. Цвингли черкови ташкилий жиҳатдак ҳам анча демократик негизга қурилган эди. Маҳалла жамоасининг раҳбари бўлган пасторни намоанинг ўзи сайлаб қўярди. Черков жамоалари ва-килларининг съезди ўтказиб туриларди. Черков ташкилотлари устидан бош назоратчи кантон ҳукумати эди. Цвингли реформациясини бошқа шаҳарларнинг (Берн, Ба зель, Сен- Галлен ва ҳоказо) кантонлари ҳам қабул қилди. Аммо эски қишлоқ, «ўрмон» кантонлари Швиц, Ури, Унтервальден, Люцерн ва Цугнинг патриархал деҳқон аҳолиси ёлланмачилик туфайли папа билан ёки католик француз короллиги ва герман императорлик ҳукумати билан боғлиқ бўлганликлари туфайли янги динни қабул қилишдан қатъий бош тортдилар. Протестант-лик шаҳар кантонлари дин байроғи остида ўрмон кантонлари билан уруш бошлаб юбордилар, уларни ўзларига батамом бўйсундириб олишга уриндилар. Бу юришлорда Цвинглининг ўзи ҳам актив қатнашди. Цюрихликлар ва иттифоқчиларнинг 1529 йилда. олиб борган биринчи уруши муваффақиятли бўлди. «Ўр мон» кантонлари мағлубиятга учраганларидан кейин, уруш ха- ражатларини тўлашга рози бўлдилар ва чет давлатлар билан шартномалар тузиш ҳуқуқларидан воз кечдилар. Аммо 1531 йилда бўлган иккинчи уруш

Цюрихнинг мағлубияти билан тугади, Цвинглининг ўзи Каппель ёнидаги жангда ўлдирилди. Бу гал энди шаҳар кантонлари товон тўлашга ҳамда «ўрмон» кантонларининг «хорижий сиёсатига» аралашмаслик тўғрисида мажбурият олишга мажбур бўлдилар. Жан Кальвин. Швейцариянинг бршқа бир чеккасида Женевада чиққан бошқа бир швейцар реформатори Жан Каль вин (1509—1564) бўлди. Кальвин аслида Пикардиядан чиққан француз бўлиб, вйлоят амалдорининг ўғли эди. Отаси уни юрист қилмоқчи бўлган. Шу мақсадда Кальвин даставвал Бурж, сўнгра Париж университетида ҳуқуқшуносликни ўрганган эди. Шу билан бир пайтда у жуда чуқур классик маълумотга эга бўлиб, қадимги тилларни пухта- ўрганган, тарихни яхши билар, католик ва протестант (лютеранлик) қоидаларини ўрганган эди^ Кальвин 30- йилларнинг бошларида эътиқодли протестант бўлди. Диний таъқиблар туфайли Франциядан кетишга мажбур бўлган Каль вин вақтинча Ғарбий Германияда, Страсбург шаҳрида яшади, сўнгра эса Базелда турди, пировардиДда у Женевага таклиф этилди. 1536 йилда Базелда у «Христиан динидан қўлланма» деган китобини нашр қилди, бу китоб протестантлар орасида катта муваффақият қозонди. Китоб даставвал латин тилида ёзилган ва нашр қилинган эди. Аммр кўп ўтмай, у француз тилига ва Евро-падаги бир қанча миллатлар тилига таржима қилинди. Бу китобда Кальвин протестантизм асосларини бирмунча систематик равишда баён қилиб бера олган эди. Бир қанча қоидаларда Кальвин Лютерга қараганда католизмдан хийла узоққа кета билган эди. Лютер сингари Кальвин ҳам одамзодни «имон халос қилади» деган ақидага асосланди ва қисмат азалдан белгилаб қў-йилган бўлади, деган таълимотни илова қилди. Одамзоднинг ха лос бўлиши батамом худонинг иродасига боглиқ эмиш. Худо олдинданоқ («аввалдан») бир хил одамларни халос қилган, бошқа бировларни ҳалокатга маҳкум этиб қўйган эмиш.

Жаҳон-даги барча одамлар икки категорияга «сара» одамлар ва «паст» одамлар категориясига бўлинган эмиш. Кальвиннинг таърифида худо даҳшатли зотга, дунё ва айрим одамларнинг қис-матини сўзсиз ҳал қиладиган қандайдир бир тақдирга айлантирилган. Тақдири азал ҳақидаги таълимот янгилик эмас эди. Кальвинга қадар ҳам бу таълимотни турли динлар бир неча марта майдонга ташлашган, айниқса энг оғир пайтларда шун-дай қилишган эди. Хусусан бу таълимот илк христианлик даври-да, христианлик эски мажусийлар идсологиясига қарши Рим жамиятида ўз ўрнини эгаллаш учун кураш олиб боришга тўғри келган даврда кенг тарқалган эди. И'слом дини «кофирлар» га қарши «ғазот урушлари» даврида тақдири азал ҳақидаги догматга ғоят катта эътибор берган эди. Бу пайтда мусулмон дини Яқин ва Урта Шарқда бир мамлакаг кетидан иккинчисини ўз таъсирига бўйсундираётган эди. Аммо XVI аср шароитида бу догмат Европа протестантларида ўзига хос тарзда талқин қилинди ҳамда жиддийроқ идеологик оқибатларга олиб келди. Кальвиннинг тақдир азалдан белгилаб қўйилгандир, деган таълимоти дастлабки жамғарилиш пайтини ёрқин акс эттирарди. Кальвин XVI асрда бўлиб ўтган социал-иқтисодий ўзгариш-ларга худо томонидан олдиндан белгилаб берилган қонуний ҳолдир деб қараган эди. Урта асрдаги аскетик қарашларга .қарамақарши ўлароқ, у бойлик тўплашни гуноҳ иш, одамнинг «гуноҳдан халос бўлишига» халақит берадиган нарса деб эмас, балки одамзод эришган муваффақиятнинг бир кўриниши, унга худонинг марҳамати, деб қараган эди. Энгельс Кальвиннинг тақдири азал ҳақидаги таълимотини унинг даври билан боғлаб, XV — XVI асрларда пул муносабатлари ривожланганини ва бу нарса янги диний идеологияда ўз аксини топганлигини кўрсатган эди: «Унинг (Кальвиннинг — ред.) догмаси ўша вактд"аги буржуазиянинг энг жасур қисмининг талабларига мое кеяар. эди. Унинг тақдири азал тўғрисидаги таълимоти — савдо ва кон куренция дунёсида омад келиш ёки синиш айрим кишиларнинг ҳаракатига ва маҳоратига боғлиқ бўлмай, уларнинг ихтиёридан ташқари ҳолларга боғлиқ

эканлигини диний шаклда ифода қи-лишдан иборат эди. Буни бирон кишининг хоҳиши ёки ҳаракати белгиламайди, балки қудратли, лекин кўринмайдиган иқтисодий кучларнинг мархамати белгилайди. Бунинг тўғрилиги иқтисодий згариш вақтида, барча эски савдо йўллари ва савдо марказла-рининг ўрнини янгйлари олаётган, Америка ва Ҳиндистон очил- ган, ҳатто азалдан иқтисодий эътиқод символи бўлиб ҳурмат-ланйб келган нарсанинг, яъни олтин ва кумушнинг қиймати тушиб кетган бир вақтда айниқса яққол кўринди». Кейинчалик Кальвиннинг шогирдлари, айниқса унинг инглиз издошлари — пуританлар орасида тақдирнинг азалдан белгилаб қўйилганлиги ҳақидаги таълимот «дунёвий вазифа» деб аталмиш таълимотга айланиб кетди, бу таълимотга кўра, одамнинг бутун амалий фаолияти унинг «бурчи», «вазифаси», «худонинг амри» ни амалга оширишдан иборатдир. Пуританлар эса дастлабки жамғарилиш даврига мое кела-диган янги диний-буржуа ахлоқини ҳам батафеил ишлаб чиқди-лар. Тежамкорлик, хасислик, меҳнатсеварлик ва мол жамғариш бу ахлоқнинг энг асосий фазилатлари эди. Иккинчи томондан, гуманистик маърифат ривожланган ша-роитда Кальвин таърифлаб берган тақдири азал ҳақидаги таъ лимот рационалроқ руҳда ҳам талқин қилиниши мумкин эди. Худо, Кальвиннинг таъкидлашича, дарҳол («дунёни яратиш пайтидаёқ») бу дунё қонунларини, дунё қонуниятларини олдин дан белгилаб қўйган бу билан дунё ишларига ва инсонияг тарихи жараёнига худонинг «мўъжизакор» аралашуви мантиқан ортиқча қилиб қўйилган эди. Бу жиҳатдан Кальвин XVI I — XVIII аерлардаги сўнгги фалсафий деизмнинг узоқ ўтмишдоши бўлган эди. Кальвин ўзининг янги черков ташкилотига катта аҳамият берган эди. Кальвин черковни «руҳ кишиларидан» иборат «саралар жамоаси» деб билди. Унда интизом жуда қаттиқ бўлган. Реформа қилинган черковни князь- феодаллар назора-тига бўйсундирган лютеранликка нисбатан Кальвин черкови-нинг тузилиши анча демократик эди. Ундаги барча мансабдор

руҳонийлар сайланиб қўйилган. Жамоанинг руҳоний раҳбарла-ри бўлган пасторлардан ташқари Кальвиннинг черков жамоаси-да шу жамоа қавми ичидан сайланиб қўйилган оқсоқоллар (пресвитерлар) катта роль ўйнаган. Айрим жамоалар иттифоққа бирлашиб, миллий черков ташкил қилганлар, бу черковлаога иақти-вақти билан чақирилиб турадиган синод (съезд)лар бошчилик қилган. Кальвин Жёневада маҳаллий протестант партиясига бошчилик қилди. У салкам йигирма беш йил (1540—1564) Женева черковининг тепасида туриб, маҳаллий шаҳар кенгашига катта таъсир кўрсатди. Кальвин бу ерда протестант руҳонийлар ака-демиясини ташкил этди. Бу ердан кальвинчи миссионерлар Ев ропанинг барча мамлакатларига юбориларди. Кальвин турли мамлакатларда яшовчи ўз издошлари билан тез-тез хат ёзйшиб турди. У яшаган даврда Женевани «Протестантлар Рими» деб атаганлари бежиз эмас эди. Кальвин дин соҳасидаги муносабати жиҳатидан ҳам Рим папасига ўхшарди. Папалар еретикларни шафқатсиз таъқиб қилганлари сингари, Кальвин ҳам бошқача фикрдаги кишилар-нинг ҳаммасига ғоят чуқур нафрат билан қарарди, Кальвиннинг таклифйга кўра, Женева кенгаши худосизликда ва ахлоқсизлик-да айбланган турли шахслардан 58 тасини қатл қилдирди ва 76 тасини сургунга юборди. Булар орасида машҳур испан олими Мигель Сервет ҳам бор эди, у илоҳий троица тўғрисидаги таълимотни рад қилгани учун 1553 йилда гулханда куйдирилди. Кальвинчилар Европанинг кўпгина мамлакатларида-турли номлар билан черков намояндалари сифатидагина эмас, балки сиёсий арбоблар сифатида ҳам ҳаракат қилардилар. «Кальви низм Голландияда республика вужудга келтирди, Англияда ва хусусан Шотландияда кучли республикачи партиялар вужудга келтирди». XVI асрнинг иккинчи ярмида кальвинизм муносабати билан Кальвиннинг ватани Францияда кенг ижтимоий диний-сиёсий ҳаракат пайдо бўлди, бу ҳаракатни давом эттирувчиларга у ерда гугенотлар деб ном бердилар.

Католиклар контрреформацияси. Реформация тўлқини бутун Европага ёйилиб кетадигандай бўлиб кўринган эди. XVI аср нинг 30- йилларида (король Генрих VIII Тюдор замонида) инглиз черкови пападан ажралди, 40 ва 50-йилларда реформация кальвинизм ва бошқа хил протестантлик таълимотлари форма-сида Нидерландия мамлакатларида жуда кенг тарқалди. Фран цияда, айниқса унинг жанубида протестант-кальвинистларнинг сони тобора кўпайиб борди. Германияда лютеранлик, шунингдек қисман бу ерга кириб келаётган кальвинизм ҳамда цвингликан-чилик католицизмни сиқиб бориб, уни орқага суриб қўйган эди-лар. Протестантлик Скандинавия мамлакатларига ёйилди. XVI асрнинг ўрталарида ҳатто Польша билан Венгрияда ҳам Рим черкови учун хавф туғилди. Бироқ XVI асрнинг ўрталарида ва айниқеа иккинчи ярмида католик черкови протестантларга қарши ўзи ҳужум бошлади. У ҳали тамомила умидсиз ҳолга тушган эмас эди. Европанинг ижтимоий тузуми асосан ҳали ҳам феодал тузумидан иборат эди. Капиталистик муносабатлар фақат феодал формация ичи-дагина туғилиб келаётган эди. Деярли ҳамма давлатлар тепа сида XVI асрнинг биринчи ярмидаги Буюк деҳқонлар урушидан ҳамда у билан боғлиқ бўлган бошқа халқ ҳаракатларидан қўрқиб қолган феодал синфлар турарди. Европанинг энг йирик мамлакатларида — Франция, Испа ния, Австрияда тантана қилган абсолютизмнинг ўзи католицизм-га муҳтож эди, унга католицизм идеологик ва'" сиёсий куч сифа тида зарур эди, абсолютизм халқ оммасини, даставвал, деҳқон лар оммасини шу католицизм ёрдами билан итоатда тутишга умид боғлаган эди. Католицизмнинг афзал томони унинг протестантлар чер кови сингари тарқоқ ҳолда эмас, балки марказлашган ҳолда эканлигида эди. Католик епископлиги,қавм руҳонийлари, тур ли монахларнинг орденлари бир марказдан Римдан бошқа-рилар ва йўлйўриқ олардилар. Бироқ католик

черкови .ўзининг ҳукмронлик мавқеини бир даража бўлса ҳам тиклаш мақсадида ҳоким синфларга бир қанча ён беришга мажбур бўлган эди. Бир қанча мамлакатларда черков қисман секулярлашни, яъни черков ерлари ва бошқа мулкларининг озми кўпми қисми дунёвий одамлар қўлига ўтишини тан олишга мажбур бўлди. Абсолют ҳокимлик ҳукм сурган давлатларда короллар маҳал лий черковлар устидан илгаригига қараганда яна ҳам кўпроқ ҳокимлик қила бошладилар. Хусусан, бу нарса маҳаллий епис- копларнинг короллар томонидан белгиланишида ва маҳаллий черков даромадлари улушининг папага ажратилиши устидан у ёки бу маҳаллий ҳукуматнинг назорати ўрнатилганида намоён бўлди. Католик черкови ўз ичида катта реформалар ўтказиши ло-зим эди. Протестантизмга қарши олиб борилаётган курашнинг янги шароитлари католиклардан ўз кучларини кўпроқ марказлаштиришни ва папанинг обрўсини янада кўпроқ кўтаришни та-лаб қиларди. 1545—1547, 1551—1552 ва 1562—1563 йилларда Тридентда (Германия чегарасидаги Тридентда) мажлис қурган Трйдент собори протестантлар билан ҳар қандай муросага келишни рад қилди, протестантларнинг ҳаммасиви «еретиклар» деб эълон қилди. Собор папани дин ишларида энг мўътабар шахе деб эълон қилди; илгариги барча ақида ҳамда одатлар, руҳонийлар-нинг целибати монахлик, бутга чўқиниш, қудратга сажда қи- лиш, худога латин тилида сиғиниш ва шу сингарилар сақлаб қолинди. Руҳонийларнинг саводини ошириш мақсадида свяш ченниклар тайёрлаш учун махсус диний семинариялар барпо қилинди. Айни вақтда католицизм черковнинг «обруси» га бирор даражада путур етказадиган ҳамда унинг догматлари ва ташки лотига зид келадиган барча янги ғоя ва йўналишларга қарши систематик кураш олиб борди. Папалар католик ёзувчилар нашр қиладиган адабиётлар устидан қаттиқ цензура ўрнатдилар. Диндор католиклар учун Римда мунтазам суратда «тақиқлан-ган китоблар рўйхати» тузиб бериладиган бўлди. Бу рўйхат-ларга папага душман бўлган протестант ёзувчиларнинг асарларигина эмас, ҳатто энг янги илмйй китоблар ҳам,

жумладан, оламнинг тузилишини' Тавротдан бошқача тушунтириб берувчи янги астрономия асарлари ва ҳоказолар ҳам киритилди. Иезуитлар о р де ни. Янг идан барпо қилинган иезуитлар орде-ни («Исо жамиятив "» oocietas lesu ») католик реакциясида ғоят катта роль ўйнади. Орденга испан дворяни Игнатий Лойола (1491 —1556), асос солган эди. Орденнинг уставини апа 1540 йилда тасдиқлади. Тридинт соборидаёқ иезуитлар актив иш бошлаб юбордилар, улар ашаддий папа партиясига (ультрамонтан партиясига) бошчилик қилдилар. Иезуитлар католицизм тантанасини таъминлаш учун ҳеч қандай воситадан ҳам қайтмасликлари билан фарқ қилар эди. Орден ўз ишида «мақсадга эри-шиш учун ҳар қандай восита ҳам ярайверади» деган шиорни байроқ қилиб олган эди. Иезуитлар бошқа монах орденлари син-гари дунёни тарк зтмадилар, ўз ҳужраларига бекиниб олмадилар, балки оламни ўз чангалларига кўпроқ чирмаштириб олиш учун шу олам ичида яшадилар. Орден аьзоларни пухта саралаб танлаш асосида тузилди ва унинг интизоми жуда қаттиқ эди. Орден генерали Римда яшарди, у ғоят катта ҳуқуқларга эга эди, аммо уни орденнинг юқори табақалари сайлаб қўярди ва аслида уларнинг доимий контроли остида ищ қилар эди. Орденнинг оддий аъзоларига ўз бошлиқларининг айтганини ҳеч сўзсиз бажарадиган қурол деб қараларди. «Тобе бўлган одам ўзидан каттага хоҳлаган ёққа айлантириб қўйса бўладиган улик жасаддек, ҳар ёққа эгса эгилаверадиган новдадек, ҳар қандай шаклга солса, солиб бўладиган, истаган ёққа чўзса чўзила берадиган мумдек бўйсунмоғи лозим-» (Лойола ваъзидан). Орден ўз фаолиятини ҳар бир жиҳатдан кенгайтириб юбор-ди. Иезуитлар аҳолисининг бир қисми католик бўлиб, бошқа бир қисми протестантлардан иборат бўлган районларда пропа ганда ишларини ўз қўлларига олдилар ва шу районларда (Жа-нубий ва Жануби-Шарқий Германия, Польша, Венгрия ва бошқаларда) католицизмнинг ҳукмронлигини тикладилар. Иезу итлар руҳонийлар тайёрлайдиган махсус диний мактабларниги-на эмас, балки католик руҳда дунёвий маълумот. берадиган умумий маълумот мактабларини

ҳам ўз қўлларига киритиб ол дилар. Бу мактаблар машҳур коллегиумлар эди, уларда XVI , XVII асрларда ва қисман XVIII асрда Ғарбий ва қисман Шар-қий Европанинг (Польша) дворян ёшлари маълумот олардилар. Иезуитлар сарой руҳонийлари, яъни король ҳамда маликалар-нинг руҳонийлари сифатида ҳам катта сиёсий роль ўйнайдилар. Кўгшнча улар абсолютизмнинг маъмурий аппаратларидан юқори лавозимларни эгаллар эдилар. Аммо иезуитларнинг ўзлари каголикларга зид сиёсат юргизувчи королларга ва ҳукмдорларга қарши фитна ва иғволар туғдирардилар (Англия, айрим давр-ларда Францияда). Кўпгина иезуитлар миссионерлар сифатида мустамлакаларга — Жанубий Америка, Ҳиндистон, Ҳинди-Ҳи-той, Индонезия, шунингдек Хитойга ва бир вақт Японияга ҳам кириб бордилар. Европа қитъасида ижтимоий-сиёсий реакция давом этиб тур-ган пайтда иезуитлар муваффақият қозониб турдилар. XVIII асрда Франция буржуа революцияси арафасида буржуа маъри-фатчилари иезуитларга қарши жуда қаттиқ ҳужум бошладилар. Католик черковининг ўзида иезуитларнинг душманлари кўп эди, бу душманлар орденнинг сиёсати черковга фойдадгн кўра кўпроқ зарар етказди, деб ҳисоблар эдилар. 1773 йилда папа Климент XIV орденни ёпиб қўйди. Аммо 1816 йилда реставра ция даврида иезуитлар ўз ишларини яна бошлаб юбордилар.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 2. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 3. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 4. Культура эпоха Возрождения М., - "Наука" 1986. 5. Урта асрлар тарихи В.Н. Семёнов, М., - 1971. 6. Культура эпоха Возрождения и Рефорфации Л., 7. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 8. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 9. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 10. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ғарбий Европанинг ўрта аср маданияти

XI асрда Европанинг иқтисодий тараққиёти Ғарбий Европа Урта аср шаҳарининг вужудга келиши ва унинг илк ривожи

Ўрта аср Европасида шаҳарларнинг янада ривожланиши (XII—XV асрлар)

Буюк географик кашфиётлар ва мустамлакаларнинг босиб олина бошлаши

Варварларнинг ижтимоий тузуми. Кельтлар, Германлар, Славянлар