Pokiston va Afg'oniston - Tarix - Referatlar

Pokiston va Afg'oniston

Yuklangan vaqt:

24.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57 KB

Ko'chirib olish

Pokiston va Afg`oniston Reja : 1. Pokistonning 40-50 yillardagi rivojlanishi. 2. 1959 va 1977 yilgi harbiy to`ntarish. 3. Benazir Bxutto va Navozi Sharif boshqaruvi. 4. Afg`onistonning respublika deb e`lon qilinishi. 5. Sovet qo`shinlarining kiritilishi. 6. Tolibonlar harakati. 7. O`zbekistonning Afg`oniston muammolariga munosabati.

O`qituvchi avval xaritadan Pokiston va Afg`onistonni joylashgan o`rnini, yirik shaharlarini ko`rsatadi. Pokiston davlati Hindistonning ikki mamlakatga bo`linib ketishi oqibatida 1947 yil 15 avgustda tashkil etildi. Kashmir muammosi 1947 yil Hindistonning ikkiga bo`linishi oqibatida har ikki tomon Kashmir muammosiga o`z noroziligini bildirdi. Pokiston bu hududda musulmon aholisi istiqomat qilishini sabab qilib ko`rsatsa , Hindiston tomoni bu yerni qadimdan induizm maxaraji boshqarishi va Kashmir , meros huquqiga ko`ra, uning mulki ekanligini da`vo qildi.Ikki o`rtada to`qnashuvlar kelib chiqdi.1949 yil 1 yanvarda o`t ochishni to`xtatish to`g`risida qaror qabul qildi.1954 yil may oyida hindlar hukumati Jammi va Kashmir shtat sifatida “Hindistonga qo`shib olish to`g`risida”qaror qabul qildi. Pokistonga asosan qishloq xo`jaligidan iborat qoloq iqtisodiyot meros bo`lib qoldi. Pokiston eksportining 90 foizini qishloq xo`jaligi va mineral xom ashyo tashkil etadi.Mamlakat sanoati soda texnika bilan jihozlangan,xom ashyo qazib olish va qayta ishlash bo`yicha uncha katta bo`lmagan korxonalardan iborat edi, xolos. Pokiston iqtisodida chet el monopoliyasi hukmronlik qilar va choy plantatsiyalari, tuz hamda ko`mir konlari, neft konlarining ko`pchiligi ularga qarashli edi. Pokiston iqtisodidagi asosiy-agrar masala hal etilmadi.1950-1952 yillarda qonunchilik yirik pomeshchik yer egaligini qisman chekladi, ammo bu dehqonlarga hech nima bermadi. 1959 yilda general Ayyub Xon diktaturasi o`rnatildi.Mamlakatda harbiy holat e`lon qilindi, konstitutsiya bekor qilindi, qonunchilik organlari va hukumat tarqatib yuborildi, siyosiy partiyalar faoliyati taqiqlandi.Namoyish va mitinglarda ishtirok etganlik uchun o`lim jazosi belgilandi.

Biroq 1969 yil mart oyida siyosiy tanglik kuchaygan bir sharoitda president Ayyub Xon iste`foga chiqdi va hokimiyatni armiya generali Yahyoxonga topshirdi.Ammo u ham nizolarni bartarag qila olmadi. Harbiy mag`lubiyat harbiy rejimning yo`q bo`lishi hukumat tepasiga Zulfiqor Alixon Bxutto rahbarligidagi Pokiston xalq portiyasining kelishiga sabab bo`ldi. 1977 yil 5 iyulda navbatdagi harbiy to`ntarish yuz berdi va hokimiyat general Ziyoulhaq qo`liga o`tdi.Yangi ma`muriyat konstitutsiyani bekor qildi, parlamentni tarqatib yubordi va PXT tarafdorlarini ta`qib qila boshladi.Z.Bxutto qatl qilindi. Qo`shni Afg`onistondagi sovet qo`shinlarining kiritilishi bilan bog`liq voqealar AQSH rejasiga ko`ra Pokistonning harbiy platsdarmi sifatidagi ahamiyatini oshirdi. Pokistonda qochoqlar uchun lager tashkil etildi va u afg`on jangarilari uchun tayanch bazasiga aylandi. 1988 yil 17 avgustda gen. Ziyoulhaq aviatsiya falokatida halok bo`ldi va senat raisi G`ulom Ishoq Xon prezidentlik lavozimini egalladi.1988 yil 16 noyabrda umumxalq parlament saylovlari bo`lib o`tdi. Asosiy kurash PXT va Pokiston musulmon ligasi o`rtasida bordi.Unda PXT g`alaba qozondi va Z. Bxuttoning qizi-Benazir Bxutto o`z otasi partiyasiga yetakchilik qilgan holda bosh vazirlikka saylandi. Siyosiy tajribaning yo`qligi sababli B.Bxytto hukumati mamlakat siyosatida bir qator jiddiy xatoliklarga yo`l qo`ydi, ichki qarama –qarshiliklar kuchayib ketdi.Bundan muxolifat kuchlar foydalanib mamlakat prezidentiga ta`sir o`tkazdi va B.Bxuttoni korrupsiyada ayblashdi.B.Bxutto lavozimidan chetlatildi.Ammo mamlakatda barqaror lik qaror topmadi.Mamlakat prezidenti Legari 1993 yil oktabrda qayta saylov o`tkazishga majbur bo`ldi va B.Bxutto yana g`alaba qozondi. To`rt yildan so`ng B.Bxutto korrupsiyada ayblanib bosh vazir lavozimidan chetlatildi.1997 yil 3 fevralda Pokistonda yangi umumxalq saylovi o`tkazildi. Unda Navoz Sharif etakchiligidagi Pokiston musulmon ligasi g`alaba qozondi va u bosh vazir lavozimiga saylandi.

1999 yil mayda Pokiston yadro sinovini o`tkazdi.Bu ham mamlakat mudofaa qobiliyatini mustahkamlamadi,ammo harbiy pozitsiyasini kuchaytirdi. 1999 yil 3 oktabrda Pokiston armiyasi generali Parviz Musharraf harbiy to`ntarishni amalga oshirdi va N.Sharif o`rniga bosh vazir etib saylandi.Biroq xalqaro ahvolning o`zgarishi va mamlakat iqtisodidagi tanglik P.Musharrafni Pokistonda demokratiyani tiklash to`g`risida gapirishga majbur qildi. Afg`oniston hududining katta qismini Hindiqush va Himolay tog` massivlari va Pomirning bir qismi tashkil etadi.Foydali qazilmalar deyarli yo`q. Mamlakatda 20 mln kishi istiqomat qiladi. Shuningdek 60 foizini pushtunlar,15 goizini afg`on Turkistoni deb ataluvchi shimoliy hududda yashovchi o`zbeklar va yana shuncha qismini Tojikistonga qo`shni Badaxshonda istiqomat qiluvchi tojiklar tashkil qiladi. Afg`onistonda jami 20 dan ortiq millat vakillari yashaydi. 1933 yilda Afg`oniston shohi Nodirshoh o`limidan so`ng, uning o`g`li Zohirshoh mamlakatning yangi yetakchisi deb e`lon qilindi.Uning 40 yillik boshqaruvi davrida mamlakatda deyarli hech qanday o`zgarish yuz bermadi. 1973 yil 17 iyulda mamlakatda harbiy to`ntarish yuz berdi va monarxiya ag`darilib Afg`niston respublika deb e`lon qilindi.Zohirshohning ukasi Muhammad Dovud Afg`oniston bosh vaziri deb e`lon qilindi. 1965 yilda Afg`oniston xalq-demokratik partiyasi tuzildi. Hukmron tuzum tarafdorlari islom ekstremistlari tashkilotlari bilan yaqindan aloqada bo`ldi.Ular orasida fanatik “musulmon birodarlari”, shuningdek, Afg`onistonning asosiy aholisi-pushtunlarning juda ko`pchiligini o`zida namoyon etuvchi ismoiliylar eng faollari edi. Partiyada ikki guruh-Nur Muhammad Taraqqiy boshchiligidagi Xalq va Babrak Karmal boshchiligidagi Parcham(bayroq) partiyalari o`rtasida ziddiyatlar yuzaga keldi. Doud AXDPga qarshi asosiy zarbani berishga qaror qildi.1978 yil 25 aprelda uning buyrug`i bilan partiyaning barcha rahbarlari qamoqqa olindi. Bu voqea tuzumga qarshi norozilik chiqishlarini boshlanishiga signal bo`ldi.1978 yil

27 aprelda mamlakat HHK(Harbiy Havo Kuchlari) qo`mondoni polkovnik Abdul Qodir boshchiligidagi Afg`oniston harbiy kuchlarining inqilobiy kengashi Qobul ko`chalariga doimiy qo`shinnig bir necha batal`onlarini olib chiqdi, prezidentlik saroyini egalladi va Doud hukumati ag`darilganini e`lon qildi.Prezidentlik saroyi uchun bo`lgan janglarda uning yaqin safdoshlari qatorida Muhammad Doud va uning akasi Sardor Nasim o`ldirildi.U tarixga “Savr inqilobi” nomi bilan kir di(1978 y 30 aprel). O`sha kuni Afg`oniston Demokratik Respublikasi e`lon qilindi,.N.M.taraqqiy bosh vazir, B. Karmal esa uning o`rinbosari bo`ldi. A.Qodir milliy mudofaa vaziri lavozimini egalladi.Yangi hukumat demokratik yer islohoti loyihasini ishlab chiqdi.Yangi maktablar,turar joylar va ijtimoiy binolar qurilishi boshlandi. Diniy ekstremistlar ADR rahbariyatini islomdan chekinishda ayblab , musulmonlarni ularga qarshi kurashga chaqirdi.Ular targ`iboti ta`siri ostida yuz minglab afg`onlar Pokistonga qochdi.Qurolli guruhlar shakllana boshladi.Ularning tarkibini “ mujohid “ nomini olgan musulmon birodarlari va ismoiliylar tashkil etdi. 1978 yil 17 avgustda hukumat respublikaga qarshi fitna fosh etilganinie e`lon qildi.Parchamning ayrim yo`lboshchilari,shuningdek,B.Karmal ham qamoqqa olindi.U shundan keyinroq Pragaga elchi qilib yuborildi.Abdul Qodir va boshqa taniqli arboblar ham qamoqqa olindi. Inqilobiy Kengashdagi kurashdan foydalangan N.Taraqqiyning sobiq o`rinbosari Hafizulla Amin hokimiyatga yorib kirdi.1979 yil martda u bosh vazir lavozimini egalladi.Sentabrda H.Amin N.Taraqqiyni zo`rlik bilan chetlatib, so`ngra esa o`ldirib, AXDP MK bosh kotibi va Inqilobiy kengash raisi lavozimlarini egalladi.Shu bilan Savr inqilobi tugadi. AXDP rahbariyati tor-mor etildi. 1979 yil oxiriga kelib qurolli muxolifot guruhlari Afg`onistondagi 26 viloyatdan 18 tasigda mavjud edi. Inqilobiy kengash davlat ustidan nazoratini yo`qotdi.

1979 yil 25 dekabrida afg`on askarlari kiyimini kiygan KGBning “Alfa” bo`linmasi prezidentlik saroyini ishg`ol etdi va H. Amin o`ldirildi.Shu kuni B. Karmal ADR prezidenti lavozimiga o`tirdi, u bundan bir necha kun avval Qobulga maxfiy ravishda qaytgan edi. B. Karmal sovet rahbariyatiga Afg`onistonga qo`shin kiritish iltimosi bilan murojaat qildi,, bu qo`shinlar oldindan tayyorlab qo`yilgan bo`lib, 28 dekabrda chegarani kesib o`tdi.Bir necha kun mobaynida Kobulga 50 ming askar va zobitlar yuborildi, yanvarning oxiriga borib esa ular soni 85 mingdan oshdi. Afg`onistonda davom etgan 10 yillik urush mamlakat iqtisodiyotiga ulkan zarar yetkazdi… Yuzlab qishloqlar, 2 ming maktab vayron etildi, o`nlab elektrostansiyalar buzib tashlandi,o`nlab sanoat korxonalari faoliyati to`xtab qoldi. 1989 yilda Sovet Ittifoqi urushni bundan keyin davom ettirishning foydasizligini tushunib yetib, o`z qo`shinlarini Afg`oniston hududidan olib chiqib ketdi.Mujohidlar o`z hukumatini tuzish,unda Sibxatulla Mujadaddiy mamlakat prezidenti etib tayinlandi. Asosiy dushman tugatilgandan so`ng mujohidlar orasida kelishmovchiliklar boshlandi.Qobulni dala qo`shinlari qo`mondoni Ahmadshoh Ma`sud nazorat qildi. Uning raqibi general Rashid Do`stum o`z qo`mondonligi ostida 40 ming ko`ngilli askarga ega edi.1992 yilda Burhoniddin Rabboniy president etib saylandi,u yangi konstitutsiyani qabul qilish uchun Ta`sis majlisini chaqirishga da`vat etildi. Mamlakatda hokimiyatsizlik boshlandi.Do`stum,Ahmad Shoh Ma`sud va Hikmatyor etnik lagerlari o`rtasida kurash o`zaro urushlarga aylanib ketdiki, unda 5 ming kishi halok bo`ldi.Asosiy mojaro Rabboniy va Pokiston yordamidan foydalangan Hikmatyor o`tasida ro`y berdi.Afg`onistonning siyosiy maydonida yangi kuch-o`zi haqida 1994 yil noyabrda ma`lum qilgan toliblar paydo bo`ldi. Ularning dasturi bir-biriga dushman guruhlarni qurolsizlantirish va tugatish hamda izchil islom hukmronligini o`rnatishni ko`zda tutdi.Ular pokistondagi tayyorgarlikni o`tadi va eng zamonaviy qurol-yarog`ga ega bo`ldi.Toliblar rahbari Mulla Umar izchil ismoiliy va vahhobiylik vakili bo`ldi.

1995 yil yanvarda ular Qobulga hujum boshladilar. Mamlakat vayron etildi.Toliblarga qarshi muxolifat kuchlari parchalanib ketdi.Prezident Rabboniy Badaxshonga qochdi, bu yerda Ahmad Shoh Ma`sudning asosiy kuchlari joylashgan edi.General Do`stum o`z qismlari bilan shimolga yo`l oldi va Hirot, Balx, Mozori Sharifni o`z tayanch punktlariga aylantirdilar.Hikmatyor o`z tarafdorlari bilan Jalolobodni egalladi, bu bilan mag`lubiyatga uchrab qolsa,Pokistonga qochishni mo`ljalladi. 1996 yil oktabrda toliblar Qobulni egalladi. Afg`onistonning sobiq prezidenti Najibullo qatl etildi. Toliblar o`z raqiblarining tarqoqligidan foydalandi.1997 yil iyulda ular ikki yo`nalishda-Hirotdan Mozori Sharif, Qobuldan Bog`lon va Toluqon tomon hujum boshladi.Do`stumning xalq ko`ngillilaridan bir qismi sotlinlik qilib,toliblar tomoniga o`tdi.Ahmad Shoh Ma`sud o`z qo`shinini hal qiluvchi jangdan olib chiqdi. Millionlab kishilar mamlakatdan tashqariga qochib ketdi. Toliblarning shimoliy viloyatlarni bosib olishi ularni mamlakatning 90 foizi ustidan nazorat qilishiga olib keldi.Toliblar tuzumi terroristik edi.Ular odamlarni televizor ko`rgani, radio eshitgani uchun ham,shariat me`yorlarini buzgani uchun ham qatl etdilar.Ayollarga o`qish va ishlash man etildi,erkaklarga soqol qo`yish majburiy bo`ldi,musiqa,raqs va konsertlar taqiqlandi. 1993 yil martda president I.Karimov BMTga maktub orqali qilgan murojaatida o`z e`tiborini voqealarning xavfli rivojlanishi,xususan, butun O`rta Osiyo mintaqasida qo`poruvchilik harakatlarini amalga oshirishni mo`ljallagan terroristik guruhlarning tayyorlanayotganligiga qaratdi.1998 yilda uning taklifi bilan Toshkentda “6+2” formulasi bo`yicha(Eron,Pokiston,Turkmaniston,O`zbekiston,Xitoy,Tojikiston,Rossiya va AQSh) uchrashuv o`tkazildi,unda Afg`nistonning qarama-qarshi turgan kuchlari vakillari ishtirok etdi.Uchrashuvda mamlakatga qurol-yarog`olib kirishni to`xtatish g`oyasi ma`qullandi. AQSH Usoma bin Lodenni tutib berishni talab qildi.Toliblar rahbariyatining bundan bosh tortishi 1998 yil 26 avgustda Qobulga Amerika qanotli raketalari

hujumiga olib keldi. BMT 1999 yil 14 noyabrda Afg`onistonga qarshi sanksiya kiritib,oziq-ovqat yordamidan mahrum etdi.Bunga javoban toliblar o`z tuzumi dushmanlariga qarshi qatag`onlarni kuchaytirdilar. Amerika hokimiyatining ta`kidlashicha, Nyu-Yorkda 2001 yil 11 sentyabrda Savdo markaziga amalga oshirilgan hujum Usoma bin Loden tomonidan amalga oshirilgan, president Bush bunga nisbatan antiterroristik urushni e`lon qildi.2001 yil 7 oktabrda Amerika va Britaniya samolyotlari Afg`onistondagi jangovar nishonlarni bombardimon qildi.Terroristlarni tayyorlagan barcha lagerlar tor-mor etildi.Toliblarning barcha bazalari vayron qilindi, ularning asosiy qo`shin qismlari tog`larga va Pokistonga qochdi.Afg`onistonga 2002 yil yanvarida mamlakatda qayta tiklash ishlarini boshlagan qonuniy hokimiyat qaror topdi.Mamlakatni qayta tiklash dasturi jahon hamjamiyati tomonidan qabul qilindi.Hamid Karzay hukumat boshligi etib saylandi.

O'xshashlar

Afg'oniston 1939 - 1960 yillarda

XVIII-XX asr boshlarida Afg'oniston

Markaziy va janubi sharqiy Yevropa davlatlari

Ikkinchi jahon urushidan so'ng dunyo siyosati va hayotidagi o'zgarishlar

II Jahon urushidan so‘ng xalqaro munosabatlar va diplomatiya (1946-1990 yy.)