Afg'oniston 1939 - 1960 yillarda - Tarix - Referatlar

Afg'oniston 1939 - 1960 yillarda

Yuklangan vaqt:

26.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.5 KB

Ko'chirib olish

Afg`oniston 1939 - 1960 yillarda Reja: 1 . Afgoniston 2-jaxon urushi davrida 2. Urushdan keyingi sosial muammolar 3. Afgonistonning tashki siyosati 4. Uzbekiston Afgoniston munosabatlari

Afgoniston Osiyoda, Urta Sharkda joylashgan davlat. Territoriyasi 655 ming km.kv. Afgonlar, tojiklar, turklar, uzbsklar, xazarlar va boshkalar yashaydi. Poytaxti Kobul. Afgoniston davlati XUNT- asrning urtalarida tashkil topgan. Kariyib 100 yil Angliya imperialistlari uni buysundirishga urindilar. SSSR yordamida bilan Afgoniston 1923 yil 23 iyulda diplomatik alokalar urnatdi. 1931 yil Uzaro urushmaslik tugrisidagi shartnoma tuzildi. 1939 yil sentabrda Yevropada ikki jaxon urushi boshlangach, Afgoniston xukumati siyesatda uzini betaraf deb e`lon kildi. Nemis va ital`yan armiyalari Afgoniston territoriyasidan antisovet divirsiya markaziga aylantirmokchi bulgan edilar. Xindiston-Afgoniston chegarasida uz kushinlarini kiritmokchilar edilar. Mamlakat shimoliy rayonlari bulish Sovet-Afgoniston chegaralarida Gitler Germaniyasining agentlari faoliyat kursatishda. 1941 yil oktabrda Afgoniston xukumati SSSR va Angliyaga murojaat kilib, ulardan maslaxat suraydi va mamlakat ichidagi nemis va italyan elchisi xisoblanmagan grajdanlarni chikarib yuborishga karor kiladi. Afgoniston urushga ishtirok etmay turib , Jaxon xujalik alokalarini buzganligi tufayli iktisodiyotda ancha kiyinchiliklarga duch keldi. Chet eldan olib kelinayotgan (import) ozik-ovkat maxsulotlari ancha kamayib ketishi narx-navoni oshirib yubordi. Mamlakatning chet el maxsulotlariga extiki orta borib, davlat byudjeti birdan kiskarib ketdi. Kogoz pullar inflyasiyaga uchradi. 1943-44 yillarda yuz bergan kurgokchilik okibatlari va 1944-45 yillar kishining misli kurilmagan sovugi mamlakatda mavjud bulgan ijtimoiy shart sharoitni yanada kiyinlashtirdi. Urush yillarida imperial stik davlatlar Afgonistondagi iktisodiy kiyinchiliklardan foydalanib, uz mavkeini mustaxkamlashga xarakat kildilar. Angliya mustamlakachilar Afgon savdogarlari uchun Angliya mustamlakasi xisoblangan Xindiston bilan savdo-sotik sharoitlarini ogirlashtirdi. Afgoniston butun eksportining yarmiga yakin xisoblangan Korakulni Amerika kompaniyalari uz mustamlakasiga aylantirdi. 1942 yilda Afgoniston Kobulida AKSH uzining diplomatik vakolatxonasini ochish topshirigini oldi. 1946 yilda iste`foga ketayotgan xukumat boshligi Muxammad Xoshim urnini uning ukasi

Shoxmaxmud (kirolning amakisi ) egalladi. Mamlakagda yuz berayetgan ichki siyesiy axvoliningogirligi bunga sabab bulgan edi. Ikkinchi jaxon urushi tugagandan keyin xam afgoniston asosiy ichki kuchi bulgan dexkonlarni ekspluatasiya kiluvchi yarim feodal tartibdagi agrar mamlakat bulib kolaverdi. Yerning 4G`3 kismi pomeshchiklarga tegishli bulib, ular uz xujaliklarini ijaraga berib yashardilar. Yirik bukachilik bilan shugullanuvchilar va katta yer egalari bor ediki, ular mamlakatga chet el tovarlarini olib keltiruvchi manba xisoblanadi. Tashki savdo maxalliy yirik kapitalning kobigi bulib koldi. Ularga keng imkoniyat yaratib berilgan edi, Ishlab chikarish darajasi uta past edi. Mamlakatda atiga bir necha korxona bulib, ular xam yengil sanoat korxonasi edi. Asosiy ishlab chikarilayotgan maxsulot xam mayda xunarmandchilik korxonalarida tayyorlanardi. Chet el import oshib borayotgan bir sharoitda xukumat eksportni kuchaytirishga jon jaxdi bilan tirishdi. Urushdan keyingi yillarda imperialistlar, birinchi navbatda Amerika imperialistlari Afgonistonga ekspansiyani kuchaytirdilar. (Ekspansiya-yangi mustamlakalarni bosib olish). AKSH Afgoniston uz pozisiyasini mustaxkamlash maksadida 1946 yilda Amerikaning yirik kompaniyasi xisoblanmish “Morreson Nadson” bilan aloka kilishga undadi. Kompaniya Janub mamlakatlariga irrigasiya tarmoklari va yullar kurishga kumaklashishga maksad kilgan edi. 1949 yilga kadar kompaniya kurilish uchun kushimcha pul ajratmay turdi, Afgoniston AKSH dan karz surashga majbur buldi. 1949-54 yillarda AKSH bergan karz mikdori 39,5 mln dollarni tashkil etdi. Kobuldan chikadigan “Anis” gazetasining yozishicha olingan karz Afgonistonni butunlay AKSH ga karam kilib kuydi. 1951-53 yillardagi AKSH bilan “Texnik xamkorlik” va AKSH kapitalining. Afgonistonga ` keng kirib kelishi mamlakat iktisodiyotini va xujalik xayotini zaiflashtirib yubordi. Urushdan keyingi yillardan Afgoniston keskin iktisodiy kiyinchiliklarga duchor buldi. Bu paytda mamlakatda iktisodiy va sinfiy karama-karshiliklari avj olib ketdi.

Axolining 12 mln ini, (ya`ni 90 % ini) dexkonlar tashkari etardi. Kishloklardagi yarim feodal munosabatlar chorakorlar tashlab ketgan yerlarga kayta ishlashga majbur kilishardi. Koramolchilik bilan shugullanuvchi 2 mlndan ziyod kishi kuchmayachi va yarim kuchmanchi xolida yashar edi. Afgonistopdagi dexkon tashkilotlarining chikishlari stixiyali tarada davom etayotgan edi. Afgonistondagi sanoat proletariati juda sanokli edi.Ularning chikishlari xam fakat iktisodiy xarakatga ega edi. Iirik afgon kapitali yirik va urta burjuaviya kulida tuplangan edi. 1947 yildan yoshlarning tashkiloti yashirin ish boshladi.1950-51 yillarda bu tashkilot ularning burjua demokratik xarakteridagi rejalarini tuzib chikdi.1952 yil may oyida bu tashkilot Kobulda demonstrasiya utoshtiradi va unga repressiyalarga karshi bulgan talablar ilgari suriladi. Afrika va Osiyo mamlakatlarining mustamlakachilik zulmidan ozod bulishidek tarixiy vokea Lfgoniston uchun xam Xalkaro maydonda xam ichki iktisodiy xolatga xam ishlab chikarishning ekspluatasiya formasining uzgarishiga sabab buldi. 1953 yilda ogir bir vaziyatda Afgoniston xukumatida almashish yuz berdi va yangi xukumat raxbari Muxammad Dovud (kirolning ammakivachchasi) u ishdab chikarish suratini oshirish bilan davlat iktisodiyetini kutarish prinsinini kulladi.1956 yilda xukumat mamlakatni iktisodiy rivojlantirishning 5 yillik rejasini kabul kildi.Unda asosiy goya mamlakat iktisodiyoti, energetika, ochik-ovkat sanoati, transport, kishlok xujaligi, irrigasiya xamda ta`lim soxasini kengaytirishga karatilgai edi. 1959 yilda ayollarning paranji (chodir) tashlashi, ya`yai etilishiga katta axamiyat kasb etdi.1962 yilda kabul kilingan 2-5 yillik rejadan yirik iktisodiy va madaniy masalalar keng urin egalladi.Muxammad Dovud un yilga yakin davlatni boshkardi. 1963 yildan uning urish premyer ministr etib, Muxammad Yusuf saylandi.Yangi xukumat Muxammad - “ Dovud sissatini davom ettirib, bir kancha iktisodiy va siyosiy isloxatlar utkazdi.Masalan: axolining fukarolik xukukini

ximoya kiluvchi komissiya tuzildi va yangi konstitusiya loyixasi xamda saylov tugrisidagi konun ustida ish olib bordi. Afgonistonning mustakillik uchun olib borgan kurashi tashki siyosatidagi tinchlisevarlik siyosati bilan belgilanadi.Ikkinchi jaxon urushidan keyingi Afgoniston -]ashki siyosachida betaraflik siyosati asosiy urinni egallaYdi.AKSH va Angliya esa bu davla-shi Osiyodagi ularning agressiv xarbiy siyosiy maksadlariga xizmat kiluvchi tayanchga aylantirmokchi buldilar- Bu borada imperia-tistlar afgon^tar yashaydigan- ayni paytda Pokiston ixtiyorida bulgan Pushtiniston mojorasidan foydalanmokchi buldilar. Pushtiniston inglia mustamlakasi xisoblangan Xindiston ixtiyorida XIX chi asrdan buyen saklanib kelardi.1947 Yilda Pokiston Xindistondan bulingandan sung Pokiston ixtiyoriga utadi. Afgonlar kupchilikni tashkil etgan bu xududni Afgoniston olish uchun xarakat kildi. 1955 yilda Afgoniston - Pokiston munosabatlari keskinlashadi. Pokiston territoriyasi orkali olib utiladigan Afgoniston tovarlarining tranzit narxi kukka chikib ketadi.1955 yilda Afgoniston sovet itfoki bilan tranzit masalasida shartnoma tuzadi. 1955 yil noyabrda Kobulda Pushtiniston va u yerda yashovchi axolining ximoyasi masalasida yigilishi buladi. Pokistonni garb imperialistik mamlakatlari gij-gijlab turadi va Pokistonning xududi deb xisoblaydi. . Natijada 1956 yil martida Pushtinistonni agressiv blok xisoblangan SEATO ga kirishiga kumaklashadilar. 1956-58 yillardagi Afgoniston - Pokistonning muammosi buyicha uchrashuvlar natijasitugaydi.1961 yil Afgoniston va Pokiston urtasidagi uzaro savdo alokalari tugatiladi. 1963 yil mayda Eron Shoxi vositachiligida xar ikkala mamlakat urtasidagi diplomatik savdo iktisodiy alokalari urnatildi. Shunday kilib, Afgoniston Garb mamlakatlari uning ichki ishlariga ayiiksa betarafligiga aralashishini rad etdi. 1946 yildan buyen VMT a`zosi bulib kelayotgan Afgoniston mustamlakachilik siyosatiga karshi yanada keng ish olib bora boshladi Afgoniston xukumati bir necha marta xalklar ozodligi mustamlakachilikka karnti kurash, yadro kurollarini takiklash maksadida bir necha

takliflar bilan chikdi.Sovet ittifoki Afgoniston bilan yaxshi kushnichilik, dustona munosabatlarni davom ettiradi. 1946 yilda tuzilgan chegaralar masalasidagi Sovet-Afgon shartnomasi yana kuchga kirib, Amudaryo va panjob suvidan teng foydalanish nazarda tutildi.(avval chegarada ularning janubiy tomonidan xisoblangan edi)1950 yilda Sovet davlati Afgonistonga iktisodiy yordam < kursatib, uning kishlok xuG`kaligini tiklashga kurilish va yengil sanoat soxasini rivojlantirishga katta mablag ajratdi. 1955 yil dekabrda sovet xukumati delegasiyasiiing Afgonistonda bulishi yaxshi kushpichimlik munosabatlarini rivojlantirishda yangiboskinchi boshlab berdi. Sovet xukumati yana iktisodiy-siyosiy madaniy, moliyaviy, texnik va transport soxasida yordamini ayamadi, SSSR 1956 yil bu ishlarni amalga oshirish uchun 100 mln dollar mablag ajratdi, Bu yordam Afgonistonda xech kanaka siyosiy talab kuyib emas, balki Afgonistonning milliy mustakil rivojlanishi uchun kursatilgan edi. 1961 yil Maskvada Afgoniston bilan xamkorlik kilishning ikkinchi 5 yillik rejasi tuzildi. SSSR ning iktisodiy va siyosiy yordam kursatishi Afgonistonning 5 yillik rejalarini bajarishda katta rol uynadi. 1960 yil bopsharida Afgoniston xali agrar mamlakatligicha kolib kelayotgan edi. Yerlarning aksariyati pomeshchiklar kulida tuilangan bulib, Rossiyadagi yuz bergan inkilob Afgonistonda milliy ozodlik xarakatining kuchayshiga olib keldi 1919 yil fevralda Kobul xukumatiga Amir Omonullo keldi. U yosh Afgonlar xarakati katnashchilaridan biri bulib, mamlakatda mustakillikni tiklash va bir kancha burjua isloxatlarn utkazish tarafdori edi. 1919 yil 28 fevralida Afgoniston uzini mustakil davlat deb e`lon kildi. Angliya esa buni rad etib Afgoniston xukumatidan tomonlarning teng xukukligini suradi. Bir vaktning uzidayok mustamlakachilik urushiga tayyorlana boshladi. Afgoniston mustakilligi Rossiya tomonidan kullab kuvvatlanishi natijasida 1919 yil 27 martda Afgoniston davlati suverinetetini Angliya rasman tan oldi. 1919 yil aprelida Amir Omonullo sovet - afgon shartnomasini tuzishni taklif etdi.

1919 yilning may - iyunida Angliya Afgonistonga karshi 3 - boskinchilik urushiga tayyorlana boshladi. Afgonlar inglizlarga karshi jangga Rossiya kushinlari bilan birgalikda kirdilar. Afgon kushinlariga eng katta xarbiy yordamni pushtinstonlik asirlar kusatdi, ular Xind - afgon chegarsida turib ingliz mustamlakachilariga, kolonizatorlariga karshi bosh kutardilar. Zur kurollangan ingliz armiyasi kuchli xarakatdan sarosimaga tushib kelishuv yulini izlay boshladi. 1919 yil avgustida dastlabki sulx shartnomasnni tuzishga majbur buldilar. Unda angliya afgoniston mustakilligini tan oldi. 28 fevral 1921 yil Kabulda RSFSR va Afgoniston urtasida dustlik uzaro xamkorlik shartnomasi imzolandi. Bu shartnomaga asosan Afgonistonga sovet davlati pul va boshka maxsulotlar bilan yordam berdi. Sovet Afgon shartnomasi imzolangandan keyin 1921 yil noyabrida Angliya Afgoniston bilan yakuniy sulx tuzishga kirishdn. Xamda diplomatik alokalarni tikladi. Shundan keyin bir necha mamlakatlar bilan Afgoniston urtasida diplomatik alokalar tiklandi. 1920 yiliklarda yosh afgonlar xukumati bir kancha isloxatlar utkazdi. Bu isloxatlar mamlakatda kapitalistik munosabatlar rivojlanishiga turtki buldi. Markaziy va maxalliy davlat apparatlari mustaxkamlavdi. Mamlakatda konstitusion boshkaruv vujudga keldi. 1923 yilda 1 - Konstitusiya kabul kilindi. Konun xammaning teng xukukligi, uy joy xukuki kabilarni belgilab berdi. Eng asosiysi tenglik, birodarlik konun yuli bilan m ustaxkamlandn. 1921 yilda ishlab chikarish tugrisida konun kabul kilindi. Xukumat savdo aksionerlik jamiyatlari (shirkatlar) shli bilan shutullana boshladi. 1923 yil "Yerga egalik kilish va uni olib - sotish" tugrisida konun kabul kilindi. Konun yerga egalik knlish xukukini berdi. Yer soligi belgilab kuyildi. Reformalar Afgonistonda kapitalizmni rivojlantirishni kuchaytirdi. Reoksionerlar, -xonlar, ingliz mustamlakachilari siyosatini kullab kuvvatlay boshladi. Ular yosh afgonlar xukumati snyosatiga karshi chika boshladilar. 1927 - 28 yillarda amir Omanullo Xindistonga Mif, Turkiya, Eron va Yevropa mamlakatlarsha xamda SSSR ga safar kildi.

Kaytib kelgach u isloxatlarni kengaytirish borasida ish olib bordi. 1928 yil kuzida mamlakatda reaksion tuntarish yuz berib ingliz aygokchilari bilan bevosita ish olib borayotgan Bachan Sakao xukumati uchun kurash olib b ordi. Mamlakatdagi mnlliy kuchlar esa unta karshi Muxammad Nodirxon atrofida birlashdalar. Muxammad Nodirxon Omonullo xukumatining xarbiy ministri edi. 1929 yil oktabrida Bachan Sakaoni yenggan Muxammad Nodir xon Afgoniston kiroli deb saylandi. Yangi xukumat ichki siyosatda uz ishini pomehchik va burjuaziyaning faoliyatini kuchaytirishdan boshladi. Markaziy boppsaruv organlarida Nodir shox xukumatn pomehchik va savdogarlar kizikishi bilan ish kurdi. Yangi xukumat konstitusiya bekor kilinganligini e`lon kilib yangi konstitusiya ishlab chikdi. Unga binoan esa absalyut monarxiya tuzildi. Nodir shox xukumati mustakil afgon xukumati SSSR bilan dustona alokada ekanligini bildirdi. SSSR xam Afgoniston mustakilligini tuda kullab kuvvatladi. Ammo imperializm ta`siri bilinib Afgoniston bosmachilari, bandalari SSSRning Urta Osiyo kismiga bostirib kira boshladilar. 1931 yil 24 iyunda SSSR bilan Afgoniston urtasidagi xujum kilmaslik va neytralitet xakidagi shartnoma buzildi. 1933 yil Nodir shox vafitidan keyin taxt uning ugli Muxammad Zoxir shox kuliga utdi. Tatki va ichki siyosatdan deyarli kuzga kurinarli uzgarish yuz bermadi. 1930 yillarda Afgoniston milliy savdo kapitalini markazlashtirishni kuchaytirdi. Iirik aksionerlik shirkatlari mamlakat iktisodiy xayotida yetakchi rol uynadi. Ular asosan ichki bozorda import kilingan ozik ovkat maxsulotlari, tashki savdoda kishlok xujalik ekinlarini eksportda namoyon bula boshladi. Tashki savdoda kuprok ingliz-xind savdo sanoat kapitali urin egallardi. Afgoniston milliy iktisodining rivojlanishi sovet afgon iktisodiy alokalarini kengaytirdi. (Afgoniston milliy iktisodining rivoji bilan.) 1929-33 yillarda yuz bergan jaxon iktisodiy krizisi Afgonistonga uncha kattik ta`sir kilmadi. Urushdan oldingi yillarda Afgonistonda davlat kapitali ishtirokida bir kancha yengil sanoat korxonalari kurildi. Ularning aksariyatiga sobik SSSR yerdam berdi. Urushdan oldingi yillarda imperialistik kuchlar Afgonistonni iktisodiy va siyosiy

karam kilishga urindilar. Bu borada Gitler Germaniyasi va Fashistik Italiya asosiy rol uynadi. Gaman monopoliyasi uzining iktisodiy adokasini kengaytnrdi. Nemis va ntalyan mutaxassis va maslaxatchilari mamlakat armiyasi va davlat apparatiga uz goyalari bilan sukyalyab kira boshladyalar. Fashist agent-(aygokchi)lari Afgonistonga kelib ish olib bora boshladi.

O'xshashlar

1918-1939 yillarda xalqaro munosabatlar

Pokiston va Afg'oniston

XVIII-XX asr boshlarida Afg'oniston

1940-1960 йилларда Узбекистонда архив иши

Turkiya 1918-1945 yillarda