1918-1939 yillarda xalqaro munosabatlar - Tarix - Referatlar

1918-1939 yillarda xalqaro munosabatlar

Yuklangan vaqt:

26.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

1918-1939 yillarda xalqaro munosabatlar Reja: 1. German blokining maglubiyati.Kompyen bitimi. 2. Versal sistemasi, uning reaksion mazmuni. 3. Mamlakatlar o` rtasidagi o` zaro ziddiyatlar. Reparasiya t o` lovlari. 4. Vashington sistemasi va uning antisovet xarakteri. 5. Genuya va Gaaga konferensiyalari.

I. Birinchi jaxon urushida Germaniya ittifokchilari Bolgariya (29 sentabr 1918 y), 30-oktabrda Turkiya, 3-noyabrda Avstriya-Vengriya Antanta oldida taslim bўldi. (Antanta- fransuzcha blok rozilik bўlib Angliya-Fransiya ittifoki. (1917) AKSH va Yaponiya xam kirgan. Uchlar ittifokiga karshi blok. Uchlar ittifokiga Italiya Turkiya, Avstro-Vengriya kirgan.) Avstriya-Vengriya Gabsburglar imperiyasi parchalandi. Germaniya yakkalanib koldi. Germaniya 1918 yil 5-oktabrida AKSH prezidenti Vilsonga murojaat kilib, yarash bitimi tuzishni suradi. Antanta Germaniyadagi revolyusiyaning chukurlashuvidan kurkib, german armiyasini batamom tor-mor keltirishni istamadi, ўz kushinlarini Germaniya ichkarisi Berlinga kiritishni istamadi. 1918 yil 11 noyabrda Fransiyaning shimoli- sharkidagi Kompyen ўrmonida Antanta kўshinlari bosh kumondoni marshal Foshning vagonida Germaniyaning Ersberger boshchiligidagi delegasiyasi Antanta kўmondonligi taklif etgan taslim bўlish aktiga kўl kўydi. Bu aktda Germaniyaga ўz kushinlarini Fransiya, Belgiya, Lyuksemburg, Elzas-Lotaringiyadan va Reynning chap kirgogidan tezda, ammo Avstriya va Vengriyadan, Ruminiya va Turkiyadan, Rossiyaning ishgol kilingan joylardan Antanta kursatgan muddatda olib chikib ketish majburiyatini yukladi. Germaniya golib davlatlarga juda kўp mikdorda kurol aslaga, samolyot, garbiy kemalar, transport, chorva mollari va boshkalarni topshiradigan bўldi. Kompyendagi yarash, bir tomondan Antantaning Germaniya ustidan galabasini mustakkamladi, ikkinchi tomondan, Antantaning sobik SSSRga karshi Germaniya bilan til biriktiruvining dastlabki payti bўldi. 1918 yilda 9 noyabrda Germaniyada inkilob boshlangani va Germaniya maglubiyatga uchragandan keyin, 1918 yil 13 noyabrda Sovet davlati Brest sulxini bekor kildi. Birinchi jaxon urushida golib chikkan AKSH, Angliya, Fransiya, Italiya, Yaponiya va boshka davlatlarning taslim bўlgan Germaniya, Avstriya, Vengriya, Turkiya va Bolgariya bilan sulx shartnomalarni ishlab chikish uchun 1919 yil 18- yanvarda Versal sulx konferensiyasi ochildi. Bu konferensiya 1920 yil 21 yanvargacha davom etdi.Konferensiyada Antanta tomonida turib urushga

katnashgan 27 davlat vakillari ishtirok etdi. Germaniya va maglubiyatga uchragan boshka davlatlar fakat konferensiyaning sўnggi boskichida, tayyorlagan sulx shartnomasini topshirish vaktida katnashtirildi. Konferensiyada AKSH (prezident Vilson), Angliya ( bosh vazir Lloyd Jorj), Fransiya (Klemanso) va Italiya(Orlondo) asosiy rol ўynadilar. Ulardan tashkil topgan “Tўrtlar kengashi” eng asosiy organ bўlib, bir kancha yashirin kengashlar ўtkazdi, kamda ular xalklar va davlatlarning takdiri yuzasidan surbetlarcha savdolashdilar. Parij sulx konferensiyasida Germaniya va uning sheriklarining maglubiyatini, Avstriya-Vengriya va Turkiya imperiyasining Antanta foydasiga kayta taksimlandi. Shuni aytish kerakki, Germaniya bilan sulx shartnomasi vaktida (1919) Polshaning sharkiy chegarasi masalasi xal kilinmagan edi. Versal sestimasi sulx shartnomalarining xammasi Parij yonidagi shaxarlarda, saroy va kasrlarda imzolandi. 1919y 28 iyunda Germaniya bilan Versal sulg shartnomasi. 1919y 10 sentabrda Avstriya bilan Sen-Jermen. 1919y 27 noyabrda Bolgariya bilan Neyn shartnomasi. 1920 y 4 iyulda Vengriya bilan Trianon shartnomasi. 1920 y 10 avgustda Turkiya bilan Sevr sulx shartnomalari tuzildi. Bu sulglarning xammasi “Versal sistemasi”deb nomlandi. II. Versal sulg shartnomasiga muvofik Germaniya va uning ittifokchilari urushning aybdorlari deb xisoblandi.Germaniyaning xamma mustamlakalari tortib olinib, Angliya, Fransiya, Belgiya va Yaponiyatasida taksimlandi. Fransiya va Angliya Afrikadagi Togo va Kamerunni taksimlab oldilar. Germaniya Yevropadagi anyaagina xududlaridan ajraldi.Fransiya ilgari kўldan ketgan Elzas va Lotaringiyani kaytarib oldi. U 15 yil davomida Saar oblasti kўmiriga egalik kiladigan bўldi. Bu oblast Millatlar Ittifoki tomonidan idora kiladigan bўldi. Reyn oblasti esa demilitarizasiya (de bekor kilish)-xalkaro shartnoma, muayan xududda mavjud garbiy istekkomlarni va inshootlarni saklab turish yoki yangilari kurish kilindi. Gdansk (Dansig) dan Germaniya voz kechdi. U millatlar ittifoki xuzuridagi

“Erkin shaxarga” aylantirildi. Klaypeda (Memel) xam Germaniyadan ajratib keyinchalik Litvaga berildi.Lekin Germaniya-Polsha chegarasi Polsha zarariga xal kilindi. Polshaning 100 000 kv. Km. Yer va ancha polyak axolisi Germaniya sostavida koldi. Polsha koridori orkali tutashdi xolos. Germaniya-Polsha, Chexoslavakiya, Avstriya va Finlandiyaning mustakilligini tanidi. Elba, Oder, Neman, Dunay xalkaro suv yўli deb e`lon kilindi. Germaniya Garbiy tomondan sikib kuyildi. Germaniya umumiy xarbiy majburiyat bekor kilindi. Armiyaning soni 100 000 kishidan oshmasligi belgilandi. 1921 yil 1-mayigacha reparasiya tulovlarini aniklash belgtlandi. Golib davlatlarga 20 mlrd marka mikdorida oltin va turli mollar tulash majburiyati yuklandi. Deyarli majburiyat yuzasidan golib davlatlarga deyarli butun savdo flotini, 8 ming paravoz, 230 000 vagon, 40 ming ot, 140 000 bosh koramol va xakozalarni topshirdi. Reynning sul kirgogi Antanta kushinlari tomonidan 1935 yilgacha ishgol kilib turiladigan bўldi. Sen-Jermen- Sulx shartnomasiga muvofik Yuliya Krayna, Treist, Istriya, Karantiyaning bir kismi, Janubiy Tiroya va Trentino oblasti Italiyaga berildi. Avstriya Chexoslavakiya va Yugoslaviyaning mustakilligini tan oldi. Galisiya Polshaga, Bukovina Ruminiyaga kaytariladi. Sulx Avstriyadan mustakil bўlib yashashga asos soldi. Avstriyani Germaniyaga kushish Anshlyus ni takikladi. Shunday kilib Sen Jermen sulgi xam eng reaksion shartnomalardan biri edi. Trianon-sulg shartnomasiga kura Vengriya ўz xududining 70% dan ajraldi. Transilvaniya va Banat Ruminiyaga, Slovaniya Yugoslaviyaga, Burgenland Avstriyaga berildi. Vengriya Chexoslavakiya va Yugoslaviya mustakilligini tan oldi. Venger armiyasining soni 35 000 kishidan iborat kilib belgilandi. Sevr- sulg shartnomasiga kura Turkiya ўz xududining 75% dan maxrum bўldi. Turkiyaga krashli Falastin va Irok Angliya nazoratiga, Suriya va Livan Fransiya nazoratiga topshirildi. Armaniston mustakilligini tan oldi. Turkiya Moliyasini boshkarish Xalkaro moliya komissiyasiga topshirildi. 1922-1923 yillarda Sulton monarxiya rejimini bekor kildi.

1. Versal sistemasining ўziga xos xususiyati shuki, u sobik SSSR ga karshi karatilgan edi. 2. Shuningdek, Germaniyani SSSRga karshi kurash boshlashiga yul ochib berdi. Bu sistema zaif va uning barbod bўlishi mukarra edi. III. Versal sistemasi Yevropada mustaxkam tinchlik ўrnata olmadi. Urushda golib va maglub mamlakatlar ўrtasida ziddiyatlarni kuchaytirdi. Germaniya mustamlakalarning aksari Angliya va Fransiyaga ўtdi. Angliya Yakin Sharkda, Xindiston va Britaniya dominionlariga borish yullariga xukmron buldi. Dunyo ikki sistemaga bўlinib ketdi. Fransiya Angliyaning Yakin Sharkda xukmron bўlishiga karshi edi. 1921 y Fransiyaning yordami bilan va uning ta`siri ostida Kichik Antanta tuzildi. Fransiya-Polsha bilan siyosiy iktisodiy aloka urnatdi. Birok AKSH Yevropa va jaxon siyosatiga aralashishni davom ettirdi. 1920-1921 yillarda ruy bergan iktisodiy inkiroz zaminida imperializmning barcha ziddiyatlari eng asosiy ziddiyatlar bulib koldi. Uzok Sharkda jiddiy nizo vujudga keldi. Yaponiya Shandunda ўz pozisiyasini kuchaytirib olganligi Amerika imperializmning agressiv muddaolariga zid edi. AKSH ittifokchilarining AKShdan karzi 11 mlrd dollarni tashkil kilar edi. AKSH karzlarni kistash yuliga ўtdi. Reparassiya masalasida 1920-1921 yillarda bir necha marta konferensiya bulib ўtdi. 1921 yil yanvardagi Parij konferensiyasida reparasiya tulovi 226 mlrd oltin marka mikdorida kilib, tulov muddati 42 yil kilib belgilandi. Reparasiyaning 52% Fransiyaga, 22% Angliyaga, 10% Italiyaga va kolgan kismi boshka davlatlarga berildi. Germaniyaning iltimosi bilan reparasiya tulovi 1 yilga kechiktirildi. 1923 yilda tulov muddatini uzaytirishni Germaniya suradi. Fransiya bunga karshi yangi nizolar kila boshladi. Angliya karzlari 30% kamaytirilib, tulash muddati 62 yil kilib belgilandi. Lekin AKSH bilan uning urtasidagi ittifokchilar ўrtasida ziddiyatlar vakti-vakti bilan keskinlashib turdi.

1921 yil martda xokimiyat tepasiga kelgan prezident Garding boshchiligidagi respublikachilar xukumati Parij konferensiyasining Uzok Sharkka doir karorlarini kayta kurib chikishni ўzining asosiy vazifalaridan biri kilib kuydi. AKSH Angliyaning dengizdagi xukmronligini yukotishga, Angliya- Yaponiya ittifokini tugatishga, Yaponiyaning Xitoyda kuchaygan pozisiyasiga putur yetkazishga xamda Xitoyda “ochik eshiklar “ va teng imkoniyatlar “ prinsipiga rioya kilish baxonasi bilan Xitoyning AKSH tomonidan asoratga solinishi uchun sharoit yaratishga zўr berib intildi . AKSH ўzining iktisodiy va moliyaviy kuvvatiga tayanib, ўzidan boshka iperialistik davlatlarning Uzok Shark rayonlaridagi ziddiyatlaridan foydalandi. AKShning tashabbusi bilan yangi xalkaro konferensiya-Vashington konferensiyasi chakirildi. IV . Vashington konferensiyasi . 1921y 12 noyabrdan 1922y 6 fevralgacha davom etdi. Konferensiyada 9 davlat: AKSH, Angliya,Fransiya, Italiya, Belgiya, Gollandiya, Portugaliya. Yaponiya, Xitoy katnashdi. Bu konferensiyada AKSH asosiy rol ўynadi. Konferensiyada Xitoyning manfaatlari, xukuklari va konuniy talablari e`tiborga olinmadi. Vashington konferensiyasi Xitoyga va Rossiyaga karshi karatilgan edi. Asosiy masalalar: 1.Xitoy va Rossiya masalasi, ya`ni AKSH delegasiyasi Rossiyaga karashli Sharkiy Xitoy temir yўli (K.V.J.D) ustida xalkaro nazorat va rejim ўrnatishga urinib kўrdi. 2. AKSH, Angliya, Fransiya va Yaponiyaning 1921y 13 dekabrda kabul kilingan “Tўrt davlat shartnomasi”ga kўra Tinch okeanidagi orollar daxlsizligi kўrsatildi. 3. Konferensiyaning yana bir xujjati AKSH , Angliya,Yaroniya, Fransiya, Italiya 1921 yilda 6- fevralda kabul kilingan “Dengiz kurollarini cheklash tugrisida shartnoma”bўlib, bu 5 davlat shartnomasi edi. AKSH Angliya floti bilan teng darajada bulishga erishdi. Yaponiya ixtiyorida kulay xarbiy flotlar koldi.

4. Xitoyga nisbatan 9 davlat shartnomasi edi. Bunga kura davlatlar Xitoyning suverintetini, mustakilligini, xududiy daxlsizligini tan oldilar. Yaponiya Shandanning Angliya Vey Xayveydan voz kechdi. 5. Umuman 9 davlat shartnomasi imperialistik davlatlarning Xitoyning talash usullari tugrisidagi bitim edi. AKShning maksadi Xitoydagi boshka davlatlarning konkurensiyasining yengib, ularni Xitoydan sikib chikarib, ўz xukmronligini ўrnatishga intildi. Vashington sistemasi Versal sistemasining davomi edi. Bu sistema AKSH bilan Yaponiya ўrtasidagi ziddiyatlarni kuchaytirib yubordi. 1921 yil dekabrda Londonda Angliya, Fransiya, Italiya bosh vazirlarining Parijda Angliya, Fransiya, ITaliya, Belgiya ekspertlarining kengashlari bўlib utdi.1922 yil yanvarda Antanta Oliy sovetining kengashi Markaziy va Sharkiy Yevropani iktisodiy tiklash programmasini ishlab chikish uchun Genuyada xalkaro iktisodiy konferensiya chakirishga karor kildi. Bunga Rossiya, Germaniya, Avstriya, Vengriya va Bolgariya taklif kilindi. Genuya konferensiyasi 1922 yil 10 apreldan 19 maygacha davom etdi. 34 mamlakat deligasiyasi ishtirok etdi. Angliya va Fransiya asosiy rol ўynadi. AKSH vakili kuzatuvchi bulib katnashdi.Konferensiyada Rus delegasiyasi zaxarli gazlar ishlab chikarishni, kurol- yarogni kiskartirishni taklif etdi. Imperalistik davlatlar Genuya konferensiyasida ўz maksadlariga erisha olmadilar, Muzokaralar Gaaga Konferensiyasida 1922 yil 15 iyun-20 iyulda davom ettirildi. Xar kancha intilmasinlar kўzlangan natijaga erishalmadilar. 1922 yil 2-dekabrda Moskvada Rossiya, Polsha, Latviya, Litva, Estoniya va Finlandiya tuknashib kurolli kuchlarni 2.5 ichida 75% ga kiskartirishga kelishildi. 1922 yil 20 noyabrda Shveysariyada Lozanna konferensiyasi bўldi. Antanta va Turkiya ўrtasida yarash bitimi imzolandi.1924 yilga kelib kapitalizm kisman stabillashuvi boshlandi. 1923 yil noyabrda yangi reparasion plan – Daues plani kabul kilindi. U amerikalik bankir Charlz Daues boshchiligida tuzilgandi.Bu plan 1924 yil iyul-avgustda London konferensiyasida makullandi. 1924 yilgi London konferensiyasidan sung Yevropa siyosatidagi gegemonlik Fransiyadan

Angliyaga amalda esa, Daues plani tufayli AKShga ўtdi. Germaniya 1924-1929 yillarda chet ellardan 21 mlrd karz oldi. 1929 yilda OUEN Yung plani kabul kilindi. 1929 yil avgust Gaaga xalkaro konferensiyasida ma`kullandi. Bunga kura AKSH kapitalining kўprok Yevropaga, Ya`ni Germaniyaga kiritish rejalashtirildi. Yung planiga muvofik Germaniyaning reparasiya tulash muddati 59 yilga (1988y) uzaytirildi. V. Ikkinchi jaxon urushining boshlanishi. Shunday kilib Yung plani Germaniyaga kup erkinliklar berdi. Yaponiya butun Osiyoda ўz xukmronligini ўrnatishga intila boshladi. 1929-1933 yillarda jaxon iktisodiy inkirozi yuz berdi. Yaponiya, AKSH va Angliya ўrtasida rakobat kuchaydi. 2 ta urush uchogi paydo buldi. Yevropada Germaniya Osiyoda Yaponiya edi. 1933 yilda Germaniyada Gitler boshchiligida fashistik xokimiyat ўrnatildi. Bu diktatura shovinistik, reaksion, fashistik edi.Shunday kilib, Yevropa markazida urushning ikkinchi uchogi ochildi. AKSH va Angliya Germaniyaga iktisodiy jixatdan kўp yordam berdi. 1933 yilda Rimda turt davlat Angliya, Fransiya, Germaniya va Italiyaning yakdillik va xamkorlik axdnomasi tўzildi. 1935 yilda German fashistlari Avstriyani bosib olishga urinib kurdilar. Avstriya mexnatkashlarining karshiligi, Italiyaning noroziligi bilan Avstriyani bosib olish kechiktirildi. Uzok Shark va Yevropadagi vaziyat Yaponiya va Germaniyani jaxonga xukmron bўlishga da`vosini kuchaytirdi. Angliya, Fransiya, AKSH ўrtasida dengiz va mustamlakalar masalasida kelishmovchiliklar kuchayib ketdi. 1933-1937 yillar aloxida uzok davom etgan depresseya-sanoat turgunligi yillari bўldi. AKSH xukumati 1935 yilda Betaraflik siyosatini e`lon kildi. 1937 yil iyulida Yapon militarizmi Xitoy xalkiga karshi ochikdan ochik urush boshlab yubordi. Yaponlar Xitoyning Pekin, Shanxay, Nankin Xankau kabi katta shaxarlarni, deyarli xamma portlarni ishgol kildilar. 1938 yil noyabrda Yaponiya “Sharkiy Osiyoda Yangi tartib” e`lon kildi. Bu esa Sharkiy Osiyoda Yaponiyaning mustamlakachilik xukmronligini ўrnatishdan iborat edi.1939 yil 24 iyulda Tokioda Angliya va Yaponiya ўrtasida “Kreygi Arita” bitimi ya`ni Uzok Shark Myunxeni

bitimi tuzildi. Germaniya xam 1938 y 11 martda AVstriyani bosib oldi. Anliya, Fransiya, AKSH bu narsani ma`kulladi. 1939 yil 23 avgustda SSSR va GErmaniya ўrtasida ўzaro xujum kilmaslik axdnomasi tuzildi. Bu pakt 1926 yilgi sovet-german shartnomasining asosiy koidalariga tayanar edi. Ikkinchi jaxon urushi 1939 yil 1 sentabrda Germaniyaning Polshaga bostirib kirishi bilan boshlandi. 3 sentabrda Angliya va Fransiya Germaniyaga karshi urush e`lon kildi. 1940 yilda gitlerchilar xukkisdan Daniya va Norvegiyaga bostirib kirdilar. Fransuz sanoatchilari va bankirlari Germaniyaga sotildi. Fashistlarga xech kanday karshilik kursatilmadi. Poytaxt egasiz koldi. 1940 yil 22 iyunda Kompyen ўrmonda Franyiyaning taslim bulgani xakida yarash axdi imzolandi.Fashistlar Germaniyasining SSSrga xujumi 1941 yil 22 iyunda Germaniya xujum kilmaslik shartnomasini xiyonatkorona buzib, urush e`lon kilmasdan bostirib kirdilar. Italiya, Vengriya, Ruminiya, Slovakiya va Finlandiya Germaniya tomonidan turib urushga kirdilar.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Dementyev YU.P. Politika Fransii v Indokitaye i obrazovaniye Indokitayskogo Soyuza (1858-1907) M. 1975 g 2. Praktikum po novoy istorii 1870-1917 gg. Sost. N.I.Kochegarova M. 1989 g. 3. Jelumbovskaya E.V. Krusheniye Vtoroy imperii i vozniknoveniye Tretyey respubliki vo Fransii. M. 1956 g 4. Kapustin B.T. Globalno`e problemo` Mirovogo obhestvennogo razvitiya. M. 1991 g 5. Vsemirnaya istoriya s drevneyshix vremen do nashix dney. Pod. red. G.B.Poyalka M.1997 g 6. Guber A.A., Kim G, Xeyfes A.A. Novaya istoriya stran Azii i Afriki M., 1982 7. Istoriya Tropicheskoy Afriki M., 1981 g 8. Istoriya stran Azii i Afriki v novoye vremya Uchebnik Redkal F.M. Asamba i dr. M., 1919 9. Istoriya Irana M., 19Novaya istoriya Vetnama M., 1980 10. Novaya istoriya Kitaya M., 1972 11. Razvitiye kapitalizma v arabskom mire M., 1988 g 12. Vneshnyaya politika gosudarstva Sin v XVII Nauka 1977

O'xshashlar

Afg'oniston 1939 - 1960 yillarda

Turkiya 1918-1945 yillarda

Italiya 1918 - 1945 yillarda

Polsha 1918-1945 yillarda

Hindiston 1918-1945 yillarda