O`rta Osiyoda qadimgi davr va dastlabki madaniyatning shakllanishi - Tarix - Referatlar

O`rta Osiyoda qadimgi davr va dastlabki madaniyatning shakllanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz O`RTA OSIYODA QADIMGI DAVR VA DASTLABKI MADANIYATNING ShAKLLANISHI. AJDODLARIMIZNING MANZILGOHLARI Reja: 1.O`rta Osiyoda qadimgi davri tarixini davrlastirish. 2.O`rta Osiyoda paleolit va mezolit davrlari. 3.Neolit davri yodgorliklari. Joytun va Kaltaminor madaniy a ti.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1.I.A.Karimov Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T. 1998. 2.Ya. G` . G` ulomov. Xorazmning su g` orilish tarixi. T. 1959. 3.M.I.Isomiddinov. Sopolga bitilgan tarix. T., 1993. 4. H . H amidov. “S h o h noma”ning shu h rati. T., 1991. 5.U.Jo`rayev,N.Saidjonov. Dunyo dinlari tarixi. T. 1996. 6.A.Sa`dullayev. Qadimgi o`zbek ilk yozma manbalarda. T., 1996. 7.Vatan tuy g` usi. T.. 1996. 8.Abu Rayhon Beruniy. Qadimgi ajdodlardan qolgan yodgorliklar. T.asarlar,1 jild. T., 1968. 9.Abu Nasr Farobiy “Fozil odamlar shahri” T., 1993. 10.I.Jabborov. K o`h na xarobalar siri. T. 1968. 11.O`zbekiston tarixi. Universitet. 1997. Ibtidoiy jamoa tuzumi-kishilik jamiyati taraqqiyotidagi uzoq davom etgan davrdir. Bu davrning Markaziy Osiyo hududida qachon boshlanganligi tadqiqotchilar orasida hamon bahslarga sabab bo`lmoqda. Shuni nazarda tutish lozimki, ibtidoiy jamoa tuzumining boshlanishi dunyoning turli hududlarida, turli davrlarga to`g`ri keladi. Masalan: Afrikada bu davr 2,5 - 3 mln. yil ilgari boshlangan bo`lsa Amerikada 20-30 ming yil ilgari taxmin qilinadi. Markaziy Osiyoda ibtidoiy jamoa tuzumi davriga oid tadqiqotlar xususida to`xtalar ekanmiz, ayniqsa, A.Akadov, V.Masson, U.Islomov, V.Ranov, A.Asqarov, M.Qosimov va boshqa olimlarning Markaziy Osiyo hududida ijtimoiy odamning tarqalish jarayoni, qadimgi makonlarnig geografik joylashuvi, toshdan mehnat qurollari yasash uslublari, xo`jalikning rivojlanishi va oilalarning paydo bo`lishi, ibtidoiy mafkura, xo`jalik turlari, metalning hunarmandchilikka kirib kelishi, masalalariga bag`ishlangan tadqiqotlarni ko`rsatib o`tish zarur. Prezidentimiz I.A.Karimov bir guruh tarixchilar oldida so`zlagan nutqida «Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q” degan edi. Jamiyatimizning har bir a`zosi o`z o`tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo`ldan urush, har xil aqidalar ta`siriga olish mumkin emas.Tarix saboqlari insonni xushyorlikka o`rgatadi, irodasini mustahkamlaydi-deydi Prezidentimiz I.A.Karimov. Arxeolog olimlar topilmalarga qarab qadimda odamlarning qanday ishlar bilan shug`ullanganliklarini, nimalarni bilganliklarini va qanday yashaganliklarini aytib beradilar.

www.arxiv.uz Hozirgi kunlarda ham yer yuzining uzoq chekkalarida, xususan Braziliya o`rmonlari, Afrika yerlarida, Avstraliyaning ichki qismida va Tinch okean havzasidagi orollarda ibtidoiy va eng qadimiy jamiyat darajasida hayot kechirayotgan odamlar yashaydilar. Ular yarim-yalang`och yurib, metal nimaligini bilishmas, oddiy yog`och va tosh qurollardan foydalanib temirchilik va ov ovchilik bilan kun kechirishgan. Ularning turmush tarzlari oilaviy munosabatlari, mehnat faoliyati va e`tiqodlari ko`p jihatdan ibtidoiy va qadimgi davr odamlari hayotiga o`xshaydi. Bu odamlar orasida yashagan etnograf olimlar o`zlarini “Qadimgi zamonlarga” sayyohat qilganidek his etadilar. Taraqqiyot jihatdan orqada qolgan xalqlar hayotini, urf-odatlari va diniy e`tiqodini o`rganib, qadimgi odamlar hayotini o`rganishga yordam beradi. Bunday ish bilan etnografiya fani shu g` ullanadi. Etnografiya lotincha so`z bo`lib, “ urf-odatlarni o`rganuvchi fan ” degan ma`noni bildiradi. Xalqlarning turmush tarzi,urf-odatlari bilan shug`ullanuvchi olimlar esa etnograflar deb ataladi. Qadimgi odamlarning suyaklariga qarab, ularning qiyofasini o`rganadigan fan antropologiya, shu fan bilan shug`ullanuvchi mutaxassis olimlar esa antropologlar deyiladi. Bu so`z ham lotincha bo`lib, odamning qiyofasini o`rganuvchi ilm-fan degan ma`noni bildiradi. Antropologiya ashyolari h am tarix fani uchun qimmatli manbalardan biridi r . Hozirgi paytda Markaziy Osiyo hududi ibtidoiy jamiyat rivojlanishining alohida bosqichlariga bo`lib o`qiymiz. 1.P a leolit (qadimgi tosh davri). A.Odam Miloddan loddan 3-3,5 Million yil avval paydo bo`ladi. Eng qadimgi topilmalar Sharqiy Afrikaning Olduvay daryosidan topilgan bo`lib, ol d uvay madaniyati deb yuritiladi. Odamzodni paydo bo`lishi davri 3,5 mln. - 700 ming yilni o`z ichiga oladi. B.Ilk p a leolit. Ashel davri 700-100 ming yilni o`z ichiga oladi. Markaziy Osiyoda ilk paleolit davri yodgorliklari miloddan 500-100 ming yil avvalgi davrlarga oid bo`lib, ashel davri deb ataladi. V.O`rta p a leolit. Bu davr Muste, davri madaniyati m iloddan avvalgi 100-40 ming yilliklar deb yuritiladi. G.Yu q ori (s o` nggi) p a leolit m iloddan oddan avvalgi 40-12 - ming yilliklar. 2.Mezolit ( O` rta tosh davri.) Miloddan avvalgi 12-7 ming yilliklar. 3.Neolit (yangi tosh davri) Miloddan avvalgi 6-4 ming yilliklar. 4.En e olit davri (mis tosh davri) Miloddan avvalgi 4-3 ming yilliklar. 5.Bronza davri-Miloddan avvalgi 3-2 ming yilliklar. 6.Temir davri-Miloddan avvalgi 1 ming yillikning boshlari. Shuni alohida nazarda tutish kerakkki, har bir yangi davr va yangi tartibdagi madaniyatning notekisligi tufayli Markaziy Osiyo hududida rivojlanishi jarayoni ham bir vaqtda ro`y bermagan yoki bir xil bo`lmagan.

www.arxiv.uz Qadimgi Rimda yashagan mashhur tabib Klavdiy Galen (Miloddiy 1 asr) odamning badan tuzilishi maymunnikiga juda o`xshash ekanligini ko`rib, maymun anatomiyasini o`rgana boshladi. Odam degan keng tushunchani keng ma`nosini dastlab ochib berganlardan biri XVIII asr mashhur frantsuz ma`rifatparvari Jan Jak Russo bo`ldi. Odam hayvonot dunyosidan uzoq vaqt davom etgan rivojlanish jarayonining natijasida ajralib chiqqan. 1891-1892 yillarda gollandiyalik olim Dyubua Indoneziyadagi Yava orolidan maymun odamning (pitakantrop) suyak qoldiqlarini topishga muvaffaq bo`ldi. Bu topilmalarning yoshi 1,5 mln. yil deb taxmin qilinadi. Boshqa bir guruh olimlar esa odam ilk marta Osiyoning janubida paydo bo`lgan degan g`oyani ilgari suradilar. Umuman olganda, odamzotning dastlabki vatani haqida, olimlar orasida yagona fikr hozircha yo`q. Xususan 1938 yilda Boysun to g` ining Teshiktosh deb atalgan g` oridan topilgan yodgorliklar alo h ida q immatga egadir. Bu yerda o`tkazilgan arxeologiyaga doir izlanishlar natijasida ko`pgina ashyoviy dalillar bilan bir qatorda g`or devorining istidan 9-yashar bolaning qabri topilgan. Undagi suyak qoldiklari hayvon shohlari bilan murda o`ralganligini shuni ko`rsatadiki, Teshik toshliklar o`zlari uchun muqaddas hisoblangan hayvon shohlari bilan bolalarini o`rab “narigi dunyoga” jo`natganlar. Bu hol neandertal odamlar yashagan zamonda asta-sekinlik bilan diniy tasavvurlarning dastlabki belgilari paydo bo`layotganligini ko`rsatadi. Markaziy Osiyo hududida bugungi kunda yuqori paleolit davriga oid 30 dan ortiq yodgorliklar madaniyati topib o`rganilgan. Masalan: Kaltaminor madaniyati, Uzunko`l, Toyloqko`l makonlari (Farg`ona vodiysida), Jonbosqala makonlari (Qoraqalpog`iston), katta va kichik Tuzkon (Buxoroda) Miloddan avvalgi 2-ming yillikda. BRONZA DAVRI YODGORLIKLARI. Zamonbobo madaniyati (Buxoro) Suvyorgan madaniyati (Qoraqalpog`iston) Chust madaniyati (Namangan), Amirobod madaniyati (Xorazm) Sopollitepa madaniyati (Surxondaryo) Kuchuktepa manzilgohi (Surxondaryo) va boshqalar. Keyingi 30 yil ichida Markaziy Farg`onada Sho`rko`l, Achchiqko`l, Yangiqadam, Bekobod, Zambar, Toychoko`l kabi 80 ga yaqin mezolit davri yodgorliklari topilgan. JOYTUN MADANIYATI. Janubiy Turkmanistonda, Ashxobod shahridan 25 km Shimoldagi Joytun manzilgohidan topilgan bo`lib, bu madaniyat qoldiqlari faqat Turkmaniston emas, balki butun Markaziy Osiyoda mashhurdir. J o ytun q ishlo g` i bir necha uydan tashkil topgan b o` lib, uylarni maydoni 25-30 kv. m etrni tashkil etadi. Uylar yonida omborxona, sar o y va xo`jalik uchun o`ralar ham bor. H ar bir uyda 5-6 kishilik oila yashab, ona uru g` i hukmron b o` lgan. Joytun yana shuni bilan mashhurki, bu yerda Markaziy Osiyodagi ilk dehqonchilik madaniyati rivojlangan.

www.arxiv.uz KALTAMINOR MADANIYATI. Kaltaminorga oid makonlar dastlab Amudaryo etaklari va Xorazm hududi d an topilgan. Bular orasida Xorazmdagi yonbosh qal`a makoni diqqatga sazovordir. Bu yerni qazish vaqtida chayla shaklidagi makon ochilgan. Bu makon yog`och ustun bilan ko`tarilgan. Ustiga ko`ndalang yog`ochlar tashlanib, usti qamish bilan berkitilgan. Chayla o`rtasida katta markaziy o`chog` qoldig`i, atrofida mayda o`choq qoldiqlari ochilgan. Bu makonlarda yashagan neolit davri odamlari termachilik, jayron yovvoyi ot, cho`chqa, bug`u va boshqa hayvonlar baliq ovlab kun kechirganlar. XISOR MADANIYATI. Keyingi 25-30 yil ichida Markaziy Osiyoning neolit davri Xisor madaniyatiga oid yodgorliklarni o`rganishda katta yutuqlarga erishildi. Xisor va Pomir tog`laridan topilgan, neolit davri makonlari Xisor madaniyati nomi bilan ataladi. Bu madaniyat tog` madaniyati bo`lib, Turkistonning G`arbidan Hisor- Bobotog` oralig`idan olib tekshirilgan. Hisor madaniyatiga oid yodgorliklar 200 dan ortiq bo`lib, ularning eng mashhurlari Tutqovul, Soysayod, Quyi Bulyon va boshqalar. So`nggi vaqtda Turkistonning Vaxsh, Kofirnixon daryolari Ko`lob shahri atrofidan topilgan neolit davri yodgorliklari, ham Xisor madaniyatiga mansub bo`lib, Miloddan avvalgi III ming yilliklarga borib taqaladi. Mazkur joylardagi qoyatoshlarda O`zbekistonning qadimgi va hozirgi hayvonot olami vakillarini rasmlarini kuzatish mumkin. Ular ibtidoiy b uqalar, s herlar va yo`lbarslar, qoplon, tulki va bo`rilar bug`u va jayron kabilar.

www.arxiv.uz

O'xshashlar

O`rta Osiyoda muzeylarning shakllanishi

Xalifalikda madaniyatning shakllanishi

O`rta podsholik davrida qadimgi Misr

O`RTA OSIYODA MUSTAQIL DAVLATLARNING PAYDO BO`LISHI

O’zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari