O`rta podsholik davrida qadimgi Misr - Tarix - Referatlar

O`rta podsholik davrida qadimgi Misr

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.5 KB

Ko'chirib olish

O`rta podsholik davrida qadimgi Misr Reja: 1. Qadimgi podsholikning yemirilishi. 2. Misr giksoslar hukmronligi ostida 3. Yangi podsholik davrida Misr 4. Foydalanilgan a dabiyotlar .

1. Qadimgi podsholikning yemirilishi. Misr fir`avnlari, ruhoniy va a`yonlari ulkan ehromlar, saroylar va ibodatxonalar qurilishiga ko`plab mablag`lar sarf etganlar. Ularning kundalik turmushi va dabdabali hayoti uchun ham behisob boyliklar sarf qilinardi. Tashqi mamlakatlarga uyushtirilgan bosqinchilik urushlari oddiy xalq boshiga og`ir musibatlar olib kelar edi. Qadimgft podsholikning oxirlariga kelib mamlakatdagi hokimliklar – nomlar (kichik davlatlar) fir`avnlarga itoat etmay, mustaqil boiishga intilgafllar. Soliqlar miqdorining ortishi va qo`shimcha majburiy xizmatlar oddiy xalqning sabr kosasini to`ldirib, mamlakatda qo`zg`olonlar boshlanishiga sabab boigan. Qadimgi podsholikning oxirlariga kelib markaziy hokimiyat zaiflashgan. Miloddan avvalgi XXIII asrda mamlakat mayda davlat - chalarga bo`linib ketgan. Mayda davlatlar esa bir-birlari bilan qonli urushlar olib borganlar. Shu tariqa Misrda tarqoqlik davri boshlangan. 2. O`tish davrida Misrdagi ahvol va o`rta podsholikning tashkil topishi. Misrda tarqoqlik davri miloddan avvalgi XXIII asr o`rtalarigacha davom etgan. Bu davrda mamlakat xo`jaligi ishdan chiqqan. Kanallar, suv omborlarini o`t, loyqa bosib, sug`orish tarmoqlari yaroqsiz bo`lib qolgan. Unumdor yerlar botqoqlikka va to`qayzorlarga aylangan. Hunarmandchilik, savdo-sotiq va chorvachilik ham izdan chiqqan. Markazlashgan Misr davlatining yemirilishi va parchalanishidan qo`shni qabilalar foydalanganlar. Ular Misrga bostirib kirib, mamlakatni vayron qilib, boyliklarini talab qaytganlar. Qadimgi podsholikning markazi Memfis ham inqirozga uchragan. Unda hukmronlik qilayotgan 8-sulola vakillari mamlakatni birlashtirishning uddasidan chiqolma-ganlar. Miloddan avvalgi XXI asr oxirlariga kelib Misrni qaytadan birlashtirish uchun kurash boshlangan. Misrni yangidan birlashtirish shimol bilan janubda bir vaqtda boshlandi. Shimoliy Misrdagi davlatlarni birlashtirish ishiga Gerakleopol shahrining hukmdorlari boshchilik qilganlar. Gerakleopol podsholari shimoldagi davlatlarni birlashtirib osiyo va liviyalik ko`chmanchilarni mamlakatdan haydab chiqarganlar. Ular o`zlarini Yuqori va Quyi Misr podshosi deb e`lon qilganlar. Ammo 9–10-sulola podsholari mamlakatni o`z qo`llarida saqlab qola olmaganlar. Shundan so`ng Misr janubida mamlakatni birlashtirish ishiga Fiva hukmdorlari boshchilik qilganlar. 11-sulola hukmdori Mentuxatep Gerakleopol podsholariga qarshi kurashib, Yuqori va Quyi Misrni birlashtirib Markazlashgan Misr davlatini qayta tiklagan. Fiva yagona Misr davlatining poytaxti bo`lib qolgan. Budavrda 11– 13-sulola vakillari Misrda podsholik qilganlar. Bu Misr tarixida o`rta podsholik nomi bilan mashhur bo`lgan. O `rta podsholik Misrda miloddan avvalgi 2050-yildan 1750- yilgacha hukm surgan. O`rta podsholik davrida fir`avnlar qo`shni mamlakatlarga talonchilik va bosqinchilik yurishlari qilganlar. Misr qo`shinlari Nubiyaga, Sinayga, Finikiyaga,

Palastinga, hatto Frot daryosi sohillarigacha kirib borganlar. Fir`avnlar buysundirilgan o`lkalardan mis, oltin, kumush, qora yog`och, qimmatbaho bu- yumlar, ko`p minglab asir va chorva mollarini haydab olib ket-ganlar. 3. O`rta podsholik davrida xo`jalik. Misrda markazlashgan kuchli davlatning tashkil topishi natijasida xo`jalik ancha rivoj topgan. Misr fir`avnlari yangi yerlar ochishga va sug`orish inshootlarini qurish ishiga katta e`tibor berganlar. Fayum vohasidagi ko`l chuqurlashtirilib sun`iy suv omboriga aylantirilgan. Nil daryosidan suv ombori tomon kanal qazilib unga suv keltirilgan. Baland joylarga suv chiqarish uchun shaduf kashf etilib, ulardan foydalanilgan. Shu tariqa Misrda dehqonchilik ancha rivojlangan. Voha atrofida chorvachilik ham rivoj topgan. Misr shaharlari va qishloqlarida hunarmandchilik, xususan shishasozlik ham shu davrda rivoj topib ichki va tashqi savdo taraqqiy etgan. Misr Finikiya, Palastin, Nubiya, Kichik Osiyo va ikki daryo oralig`idagi mamlakatlar bilan qizg`in savdo borgan. Savdo ishlari quruqlik va suv yo`llari orqali amalga oshirilgan. O`rta podsholik davrida Fayum vohasida Ittaun shahri qurilib, u fir`avnlarning qarorgohiga aylangan. 11 - sulola davrida Misr Sharqdagi eng qudratli davlatga aylangan. 4. O`rta podsholikning tushkunlikka uchrashi, kambag`allar va qullar qo`zg`oloni. Miloddan avvalgi XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab O`rta podsholik tushkunlikka yuz tutadi. 13-sulola davridan boshlab o`zaro urushlar boshlanib tushkunlik yana kuchayadi. Mamlakatdagi ichki nizolar, soliqlar va firVivnlarning bosqinchilik urushlari mehnatkash xalq va qullarning ahvolini yanada yomonlashtirib yubordi. Toj-taxt uchun kurash qizg`in tus olib, fir`avnlar tez-tez almashinib turganlar. Misrdagi tush-kunlikdan qo`shni mamlakatlar foydalanib, birin-ketin Misrga bostirib kiradilar. 13-sulola podsholari esa qo`shni qabilalarning hujumini qaytara olmaydilar. Ichki urush-janjanlar va qo`shni qabilalarning hujumlari mamlakat xo`jaligiga katta zarar keltiradi. Mamlakatdagi qiyinchiliklarning barcha og`irligi mehna t kash xalq va qullar yelkasiga tushar edi. Og`ir jabr-zulm va qiyinchiliklardan sabr kosalari to`lgan mehnat-kash xalq miloddan avvalgi 1750-yilda qo`zg`olon ko`taradi. Qo`zg`olonda jabrdiyda qullar ham faol ishtirok etadilar. Bu qo`zg`olon butun podsholikni larzaga soladi. Misrdagi bu voqealar o`sha vaqtda yaratilgan « Ipuser so`zlari» degan yozma bitikda o`z ifodasini topgan. Bu bitik muallifi yirik mansabdor shaxs bo`lgan. U xalq ommasi va qullar qo`zg`oloniga nafrat bilan qaragan. «Ipuser so`zlari» dagi ma`lumotlarga qaraganda kambag`allar va qullar, zodagon va a`yonlarga qarshi bosh ko`targanlar. «Ipuser»da qo`zg`olonning oqibati nima bilan tugagani bayon ctilmagan. Keyinchalik qo`zg`olon bostirilgan bo`lsa kerakki, Misrda fir`avnlar hokimiyati qayta tiklangan. Qo`zg`olon bostirilgani bilan, oddiy xalq va quilar zolimlarga qarshi ko`p marta bosh ko`targanlar.

Misr giksoslar hukmronligi ostida (miloddan avvalgi 1710-1580- yillar) 1. Giksoslar haqida umumiy ma`lumot. Qadim zamonlarda Arabistonning shimoli-g`arbiy qismidagi dashtlarda semit va xurrit naslidan bo`lgan giksos qabilalari yashar edilar. Ular turli urug` va qabilalar birlashmasidan tashkil topgan edilar. Giksoslar asosan dashtlarda yashab, qo`y, echki, qoramol va yilqichilik bilan shu- g`ullanganlar. «Giksos» so`zi aslida misrcha bo`lib, «x ekou xasut» degan so`zdan kelib chiqqan. Bu so`z «cho`ponlaminghokimlari», «cho `l mamlakatining hukmronlari» degan ma`noni bildirar ekan. Giksoslar ko`chmanchi chorvador qabilalar bo`lib, xo`jalik va madaniyat darajasi jihatidan misrlik yoki mesopotamiyaliklarga qaraganda ancha past bo`lishgan. Miloddan avvalgi XIX asrda Arabistonning shimoli-sharqida giksoslarning harbiy ittifoqi tashkil` topadi. Ular Sinay Yarirn oroli, Palastin va Suriya dashtining katta qismini bosib oladilar. Megiddo va Kadesh shaharlarini ham o`zlariga itoat ettiradilar. 2. Giksoslarning Misrga bostirib kirishi. XVIII asr o`rtalariga kelib Misr podsholigi zaiflashib, bir nechta mayda davlatchalarga bo`linib ketadi. Misrning zaiflashib ketganligidan foydalanib giksoslar Quyi Misr yerlariga kirib keladilar. Ular Misrdagi mayda podsholarga xiztnatga kirib, xiztnatlari evaziga yer-mulklar oladilar, katta-katta viloyatlarni boshqaradilar. Dastlab giksoslar mamlakatga tinchlik bilan kirib kelib joylashganlar. Keyinchalik esa Quyi Misrni butunlay bosib olganlar. Ular Quyi Misrda o`rnashib olganlaridan keyin, Nil daryosi tarmog`ining sharqiy qismida Avoaris shahrini barpo qilib, uni poytaxtga aylantirganlar. Ular shu shahardan turib mamlakatni boshqarganlar. Giksoslar Misrga kirib kelar ekanlar misrliklar madaniyati va xo`jaligida erishgan yutuqlaridan foydalanganlar. 3. Giksoslarning kuchayishi. Giksoslar misrliklardan ko`p narsalarni o`rganganlar. Ayni paytda ular Misrga otliq qo`shin va ot qo`shilgan ikki g`ildirakli jang aravalari bilan kirib kelganlar. Gik-soslar kelgunicha misrliklar otni ham, ot qo`shilgan jang aravala-rini ham bilmas edilar. Giksoslarning kirib kelishi munosabati bilan Misrda yilqichilikka katta e`tibor berilgan. Misr yaylovlarida uyur-uyur yilqilar boqilib parvarish qilingan. Keyinchalik misrliklar giksoslarning ot qo`shilgan jang aravalarini ham o`zlashtirganlar. Giksoslar Misrda miloddan avvalgi 1710- yildan 1580-yilgacha qari`yb 130 yil hukmron-lik qilganlar. Shu yillar davomida 15–16-sulolaga mansub podsholar giksoslardan edi. Giksos podsholari Avoarisdan turib mamlakatni boshqarganlar. Ammo Misr janubidagi Fiva nomi giksos podsholariga itoat etmagan. Giksos podshosi Xian davrida giksos podsholigi kuchayadi. Shu davrda Palastinning katta qismi, Krit broli va boshqa joylar giksoslarga itoat etib boj to`lar edi.

Xian davrida Misrda dehqonchilik, hunarmandchilik, chorvachilik sezilarli darajada rivojlanadi. Bu davrda savdo-sotiq ancha ravnaq topadi. Misr, Krit oroli, Suriya, Palastin, O`rta yer dengizining sharqiy sohilidagi shahar davlatlar bilan qizg`in savdo ishlarini olib boradi. Xian vafotidan so`ng giksoslar davlati zaiflashadi. 4. Misrdan giksoslarning quvib chiqarilishi. Miloddan avvalgi XVI asr boshlaridan boshlab Misrda ozodlik, mustaqillik uchun kurash boshlanadi. Mustaqillik uchun kurashga 17-sulolaga mansub Fiva podsholari boshchilik qiladilar. Bosqinchilarga qarshi ozodlik kprashi Fiva podshosi Kamesu davrida kuchayadi. Kamesu njamlakatdagi amaldorlarni saroyiga chaqirib, ularga giksoslarni mamlakatdan haydash vaqti yetganligini tushuntiradi. U amaldorlar oldida nutq so`zlab, oxirida «Mening maqsadim Misrni qutqarish va osiyoliklarni yer bilan yakson qilishdir», deb xitob qiladi. Darhaqiqat Kamesu bosqinchilariga qarshi kurash boshlaydi. Kamesu boshlagan kurash ozodlik urushiga aylanadi. Og`ir janglardan so`ng Misr qo`shinlari giksoslar ustidan g`alaba qozonadilar. Ozodlik uchun bo`lganjanglarvaqtida Kamesujuda ko`p tan jarohati oladi. O`sha vaqtdagi solnomalarda Kamesu Misrni giksoslar zulmidan ozod qilish uchun kurash olib borgan qahramon sifatida madh etiladi. Kamesudan so`ng uning ukasi Yaxmos I qo`shinlari giksoslarni mamlakatdan butunlay uloqtirib tashlaydilar. Yaxmos I qo`shinlari Palastin janubidagi Sharuxen qal`asini uch yillik qamaldan so`ng bosib olganlar. Janglar davom etib, Misr qo`shinlari Palastin, Finikiya va Suriyaning ko`p joylarini istilo qilganlar. Misr qo`shinlarining g`olibona janglari natijasida Misr giksoslardan ozod qilingan. Shu bilan Giksoslar davlati yemirilib barham topgan. Yangi podsholik davrida Misr (miloddan avvalgi 1584-1085- yi ll ar) 1. Misrda Yangi podsholikning tashkil topishi. Giksoslar mamlakatdan quvilgach, Misrda Yangi podsholikdavri boshlangan. Bu podsholik miloddan avvalgi 1584-yildan 1085-yilgacha davom etib, unda 18–20- suloladan chiqqan kishilar podsholik qilganlar. Bu davrda podsholikning chegarasi ancha kengaygan. U jariubda Nubiyaga, shimol va shimoli-sharqda O`rtayer dengizining sharqiy sohillarigacha bo`lgan yerlami egallagan edi. Yangi podsholikning kuchayishi munosabati bilan xo`jalik yangidan rivoj topgan. Yangi yerlar ochilib, suv omborlari, kanallar ta`mirlanib, yangilari qurilgan. Dehqonchilikda ishlatiladigan mehnat qurollari takomillashtirilgan. Qishloq xo`jaligida qullar mehnatidan keng foydalanilgan.

2. Hunarmandchilik va savdo-sotiq. Yangi podsholik davrida hunarmandchilik ham ancha rivoj topgan. Temirchilik, yog`och-sozlik, ko`nchilik, binokorlik, kulolchilik, to`qimachilik, zar-garlik, qurolsozlik va boshqa kasb-korlik rivojlangan. Yangi podsholik davrida mamlakatning ichki va tashqi savdosi ravnaq topgan. Ichki va tashqi savdoda mol ayirboshlash Nil daryosi, O`rtayer, Qizil dengiz va quruqlikdagi yo`llar orqali amalga oshirilgan. Misrdan o`zga mamlakatlarga quyma oltin, oltin, fil suyagi, kumush, yog`ochdan ishlanib, lojuvard toshlari bilan bezatilgan buyumlar chiqarilgan. Misr chet mamlakatlarga yana shisha buyumlar, qimmatbaho mato, qurol-aslaha va boshqa buyumlar ham chiqargan. Suriyadan Misrga don, sharob, quruq meva, yog`och, asal, chorva mollari, charm va boshqa buyumlar keltirilgan. Kipr oroli, Sinay yarimoroli va Mesopotamiyadan esa mis, jez, Badaxshon lojuvardi, gazmol, kiyim-kechak, jang aravalari va boshqa narsalar olib kelingan. Shunday qilib, Yangi podsholik davrida Misrda hunarmandchilik ichki va tashqi savdo rivojlanadi. Bu davrda Misr Sha r qdagi eng boy mamlakatga aylangan. 3. Misr qo`shini. Misr fir`avnlariga mamlakatni tashqi dushman-lardan himoya qilish va o`zga o`lkalarni bosib olish, mamlakatdagi ichki qo`zg`olonlarni bostirish uchun kuchli qo`shin zarur edi. Shuning uchun Misr fir`avnlari o`z qo`shinlarini qayta tuzishga kirishganlar. Ilgarigi podsholik davrida Misr qo`shinlari faqat piyoda askarlardan iborat edi. Yangi podsholikdan boshlab esa Misr qo`shinida ot qo`shilgan jang aravalaridan iborat yangi qismlar tuzilgan. Misrliklar jang arava - laridan tuzilgan harbiy qismlardan foydalanishni giksoslardan o`rgan - ganlar. Shu davrdan boshlab Misrda yilqichilikka katta e`tibor berilib, ot parvarish qilinadigan alohida davlat xo`jaligi tashkil etilgan. Piyoda, otliq va jang aravalaridan tuzilgan harbiy qismlaming asicarlari o`q-yoy, nayza, oybolta, qilich va boshqa aslahalar bilan qurollangan edilar. Misr jangchilari qalqon tutib, dushmanlarning o`tkir qurollaridan himoya-lanadigan zirhli kiyimlar kiyib jangga kirganlar. Og`ir qurolli qismlar kamonchi va nayzachi guruhlar bilan to`ldirilgan. Misr qo`shinlariiia ot qo`shilgan ikki g`ildirakli yengil jang arava - lari alohida o`rinni egallar edi. Aravada ikki askar bo`lib, jang vaqtida ularning biri otlarni boshqarar, ikkinchisi esa kamondan dushmanlarga o`q uzib, nayza sanchib, qilich chopar edi. Jang vaqtida ular dushman ustiga shiddat bilan hujum qilar, chekinayotgan dushmanlarni tezkorlik bilan ta`qib qilib borar edilar. Misr fir`avnlari dengiz jangini olib borish uchun harbiy-dengiz floti qismlarini ham tuzganlar. Shunday qilib yangi podsholik davrida misrliklar butun Sharq dunyosida eng kuchli qo`shinga ega bo`lganlar.

4. Misr fir`avnlarining istilochilik yurishlari. Yangi podsholik davrida Misr fir`avnlari qo`shni mamlakatlar ustiga tez-tez talonchilik va bosqinchilik urushlarini uyushtirib turganlar. Fir`avn Tutmos I Suriya va Palastinga bostirib kirib, Frot daryosi sohillarigacha yetib borgan. Tutmos III esa O`rtayer dengizining sharqiy sohilidagi mamlakatlarga 15 marta yurish qilgan. Misr qo`shinlari Suriya va Palastinni qayta ishg`ol qilib, Frot daryosi bo`yidagi Karxemish shahrini ham bosib olganlar. Misr qo`shinining kuch-qudratidan cho`chigan Ossuriya, Xett, Bobil va Mitanni podsholari o`zlarini fir`avnning «birodarlarimiz» deb e`lon qilganlar va o`z mustaqilliklarini saqlab qolganlar. Tutmos III qo`shinlari janubdagi Kush, Nubiya va Punt kabi mamlakatlarga ham bir necha bor bostirib kirganlar. Askarlar bu mamlakatlardan oltin, kumush, qimmatbaho buyumlar, fil suyaklari olib qaytganlar. Fir`avn Amenxotep davrida ham Misr qo`shinlari Suriya, Palastin, Mitanni va Nubiyaga harbiy yurishlar uyushtirib, Misrga juda ko`p o`lja va harbiy asirlar bilan qaytganlar. Tutmos III va Amenxotep II davrida Misr Yaqin Sharqdagi qudratli davlat boiib qolavergan. Fir`avn Amenxotep III davrida behuda urushlar bo`lmagan. U tinchlik siyosatini qo`llab, qo`shni mamlakatlar bilan do`stona savdo va madaniy aloqalarini kuchaytirgan. Amenxotep III podsholigining oxirlarida Misrning bosib olingan mamlakatlar ustidan o`rnatilgan ta`siri susaya boshlagan. Finikiya va Palastin Misrga itoat etmay qo`yganlar. Amenxotep IV davrida esa Misr davlati kuchsizlanib, qaram mamlakatlar uning ta`siridan chiqib keta boshlaganlar. Misrning kuchsizlanishidan foydalangan ko`chmanchi urushqoq qabilalar mamlakatga bostirib kirganlar. . 5. Exnaton islohotlari. Amenxotep IV davrida Misrda har xil nizo va fitnalar kuchaygan. Fir`avn diniy islohot o`tkazib, ko`p xudolikni cheklab yakka xudolikni joriy qilishga uringan. U Amon xudosiga sig`inishni bekor qilib, ularning xodimlarini quvg`in qilgan. Amenxotep IV mamlakatda Aton – quyoshga sig`inishni joriy qilgan. Shu munosabat bilan Misrda yangi poytaxt – Axetaton shahrini bunyod etgan. Bu shahar «Exnaton» deb atalgan. Uning ma`nosi quyosh shu`lasi demakdir. Amenxatop IV ham o`zini Exnaton nomi bilan atashni buyurgan. U yangi din – Quyosh ruhoniysi bo`lib olgan. Ammo yangi din eski din ruhoniylari va aholi tomonidan qo`llab-quvvatlanmagan. Misr zodagonlari ham Exnatonning diniy islohotiga qarshi turganlar. Exnaton vafotidan so`ng uning yaqin qarindoshlari va amaldorlari ilgarigi dinning ruhoniylari bilan murosa qilishga majbur bo`lganlar. Zodagon va ruhoniylar Exnatonning kuyovi Tutanxamonni taxtga o`tqizganlar. Mamlakatda eski din tartibi o`rnatilib, uning kohinlari ruhoniylariga katta imtiyozlar berilgan. Ularning baxtiga qarshi Tutanxamon 19 yoshda o`lgan. Ruhoniylar uni g`oyat katta dabdaba bilan yer osti dahmasiga dafn etganlar. Tutanxamonning beva qolgan xotini Xett shahzodasiga turmushga chiqqan. Misrning oliy amaldorlari Misr taxtiga begonaning kelib

o`tirishiga yo`1 qo`ymaganlar. Xett shahzodasi fitnachilar tomonidan oidirilgan. 18-sulola davrida Misrda parokandalik boshlanib mamlakat zaiflashib ketgan.

Foydalanilgan a dabiyotlar . 1. Arxeologlar hikoya qiladi. To’plam. Toshkent, 1974. 2. Arsixovskiy A. Arxeologiya asoslari. Toshkent, 1970. 3. Askarov A, Alьbaum L.Poseleniye Kuchuktepa. Tashkent, 1970. 4. Borisovskiy A.I. Drevneysheye proshloye chelovechestva. Moskva. Nauka, 1980. 5. Kabirov J, Sagdullayev A.O’rta Osiyo arxeologiyasi. Toshkent, 1990. 6. Muhammadjonov A. Qadimgi Buxoro. Toshkent, 1991. 7. Okladnikov A.P. Paleolit i mezolit Sredney Azii. Vkn. Srednyaya Aziya v epoxu kamnya i bronzi. M. - L., 1966. 8. Tolstov S.P. Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab. Toshkent, 1964. 9. Taylor E.B. Pervobыtnaya kul’tura. Per. s angl. D. A. Koropchevskogo.M., 1989. 10. Cheboksarov N.N., Cheboksarova I.A. Narodы, rasы, kulьturiы. M.: Nauka, 1985. 11.O’zbekiston tarixi. Sagdullayev A., Eshov B. tahriri ostida. Toshkent.Universitet, 1997, 2-nashri, 1999.

O'xshashlar

Yangi podsholik davrida Misr

Ilk podsholik davrida Misr

Ehromlar davrida qadimgi Misr

Qadimgi Misr epigrafiyasi

Qadimgi Misr kalendari