O`RTA OSIYОDA QADIMGI DAVLATLAR. (MILODDAN AVVALGI 4 ASRI-MILODDAN ODNI 5 ASRI) - Tarix - Referatlar

O`RTA OSIYОDA QADIMGI DAVLATLAR. (MILODDAN AVVALGI 4 ASRI-MILODDAN ODNI 5 ASRI)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz O`RTA OSIYОDA QADIMGI DAVLATLAR. ( MILODDAN AVVALGI 4 ASRI-MILODDAN ODNI 5 ASRI ) . REJA: 1.Salavkiylar hukmronligi haqida. So`g`diyona, Baqtriya. 2.Grek Baqtriya davlatining tashkil topishi va uning ijtimoiy siyosiy tuzumi. 3.Qang`, Parfiya qadimgi davlatlar. 4.Kushon podsholigi va uning ijtimoiy siyosiy tuzumi.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR: 1.I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T. 1998. 2.Abu Rayhon Beruniy “Qadimgi ajdodlarimizdan qolgan yodgorliklar. 1 asar. 1 tom. 1989. 3.G`ulomov L. Qadimgi madaniyatimiz izlaridan. T. 1960. 4.Farobiy Fozil odamlar shahri. T. 1993. 5.SHoniyozov N. Qang` va qang`liklar. T. 1990. 6.Pidayev Sh. Kushonlar saltanati. T. 1990. 7.Istoriya Uzbekistana v T. 1986. 8.Eshov B. Yoqubov B, Afsonaviy Kushon davlati. Vatanparvar gazetasi. 1992. 11 noyabr. 9.Nuh allayxissalom diyori. T. 1993. 10.O`zbekiston tarixi. Universitet nashri. T. 1997.

www.arxiv.uz O`rta Osiyo hududida bundan bir necha ming yillar ilgari ibtidoiy tuzumi tarix taqazosi Bilan o`z o`rnini sinfiy jamiyat tuzilmasiga berishga majbur bo`lgan edi. Ma`lumki, insoniyat tarixida ikshini kishi tomonidan ekspluatatsiya qilinishiga asoslangan birinchi ijtimoiy-iqtisodiy farmatsiya bu quldorlik jamiyatidir. Bu jamiyat shunisi Bilan xarakterlanadiki, quldorlar qa qullar asosan qarama-qarshi sinflar bo`lib ular o`rtasidagi doimiy kurash mazkur jamiyat tarixini xarakatga keltiruvchi kuch bo`lib kelgan. O`tmishdan ma`lumki, eng qadimgi ilk quldorlik davlatlari bu Miloddan avvalgi IV va III ming yilliklarda vujudga kelgan Mesopotamiya va Misr hisoblanib, qolgan hududlarda esa ancha keyinroq ya`ni, miloddan avvalgi V-III asrlarda vujudga kelgan va rivoj topgan. Yozma tarix boshlangan davrda O`rta Osiyo shakllari na jamoat tuzilishida, na madaniyat va na davlat tuzilishida o`zining bevosita qo`shinlaridan qoloq emas edi. Iskandar O`rta Osiyoda istilogarchilik ishlarini tamomlab Hindistonga tomon ketishida So`g`dda yerli kishilardan birini hokim tayinlab qoldiradi. Miloddan avvalgi 323 yilda Iskandar Hindiston urushlarini tamomlab Mesopatamiyadagi Bobil shahriga qaytadi va u yerda o`ladi. Iskandarning qaynotasi mazkur Oksartning qizi Roksanadan tug`ilgan o`g`ilni podsho qilib ko`taradilar. Bola yosh bo`lganligi uchun Iskandarning yaqin kishilaridan Perdikka butun davlat ishlarini boshqara boshlaydi. Iskandarning o`lganligi haqidagi xabarni eshitgan O`rta Osiyodagi Grek- makedoniyalilar 20000 piyoda va 3000 otliq bo`lib Eron tuprog`i orqali Gretsiyaga tomon jo`naydilar. Lekin Pedrikkaning buyrug`i bilan ularning yo`li to`siladi va hammasi qirib tashlanadi. Tez fursatda Iskandarning yosh o`g`li o`ldirilib uning taxtiga merosxo`r qolmaydi. Butun davlat ishlari harbiy qo`mondonlar qo`lida qolib, ular Iskandar mamlakatini bo`lib olishga kirishadilar. Makedoniyali qo`mononlar orasidagi tortishuvlar natijasida miloddan burungi 312 yilda Iskandarning talantli sarkardalaridan biri Salavk nomli bir qo`mondonga Bobil mamlakati (Mesopatamiya) va uning sharqidagi mamlakatlar beriladi. O`rta Osiyo xalqlarining m iloddan avvalgi 312 yildan eramizning 250 yiligacha bo`lgan tarix Salavkiylar tarixi bilan chambarchas bog`liqdir. Salavk va uning o`g`li Antiox davrida O`rta Osiyo mulklari So`g`diyona, Baqtriya va Marg`iyonadan iborat bir satrapiyaga birlashdi. Xorazm salavkiylar davlati tarkibiga kirmadi, chunki u Aleksandrga tobe emas edi. 293 yili Salavka o`z poytaxtini Bobildan Suriya Antioxiyaga ko`chiradi va yuqori Satrapiyalar, shu jumladan So`g`diyona bilan Baqtriyani o`z o`g`li Antiox boshqaruviga topshirdi. Yunon tarixchilarining yozishicha, Salavka va Antiox O`rta Osiyoga katta e`tibor bilan qaradi, bu yerda ular o`z mustamlakalarini tashkil etishdi. Yunonlarni

www.arxiv.uz ko`chirib keltirishdi, shaxarlar barpo etib, ularni Salavkiya, Anitoxiya va boshqa nomlar bilan atashadi. Tarixchilar Salavk a ning 75 ta yangi shahar barpo etgani haqida yozishadi. Eng uzoqlikda joylashgan shaharlar sirasiga “Yaksart (Sirdaryo) ortidagi Antioxiya” kirgan. Miloddan avvalgi birinchi ming yillik o`rtalarida Eron, O`rta Osiyo va boshqa o`lkalarda oromiy yozuvi keng tarqalgan. Iskandar istilosidan keyin esa O`rta Osiyoga Yunon yozuvi kirib keladi. Oromiy yozuvi, Yunon yozuvi, forsiy mixxat muayyan davrlarda ma`muriy hujjatlarda qo`llanilib kelgan. Aleksandrdan farqli ravishda Salavkiylar Sharqda Yunon madaniyati va dining tozaligini saqlashga xarkat qiladilar, biroq bu hol ro`y bermadi. Aynan Salav ka va Antiox hukmronligi paytida Old va O`rta Osiyoda Sharq ellinizm asoslari tarkib topdi. Miloddan avvalgi III asrning ikkinchi yarmida Suriya va Misrga muvaffaqiyatsiz yurishlar, shuningdek mutassil qo`zg`olon ko`tarib turgan Old va O`rta Osiyo xalqlari bilan kurashlar oqibatida Salavkiylar qudrati sina boshladi. Aftidan hududlarning markazdan uzoqligi, birlashtiruvchi kuchning yo`qligi va boshqalar bunga sabab bo`ldi. Miloddan avvalgi II asrda qo`zg`olonlar soni ortib bordi va 60 yilda salavkiylar ulug` davlati rimning qudratli zarbalari ostida tugatildi. Miloddan avvalgi 250 yilda Yunon podsholgi taxtiga kuchli shaxs Yunon Yevditim bir o`tirib, yevtidemiylar sulolasiga asos soldi. Yevtidemning o`g`li Demetriy davrida Yunon Baqtriya podsholigi qudratli davlatga aylandi. Tarixchi Strabonning yozishicha, Yunon baxtriya podsholari o`z chegaralarini Sor (Xitoy) va Faunlar (Xunlar) mamlakatiga qadar kengaytirishgan va sharqiy Turkiston shaharlari bilan siyosiy va iqtisodiy aloqalarni yaxshilagan. Dmitriy yurishlar qilib, har sohada Aleksandr Makedonskiyga taqlid qilishga intilgan, tangalarni o`zini jang qalpog`i kiydirilgan fil tasvirida yoritgan, mahalliy an`ana va urf odatlarni rag`batlantirgan. Tangalardagi yozuvlar ikki tilda – Yunon va Koroshtiy yozuvida bitilgan. Dmitriy ko`p urushlar olib borishiga to`g`ri keldi. Uning eng kuchli raqibi Parfiya podshoxi Mitridat I bo`lib undan Marg`iyona va boshqa viloyatlarni tortib oladi. Mahalliy munajjimlar o`sha davrdayoq asosiy sayyoralarning nomlarini oydinlashtirgan. Munajjimlar bir paytning o`zida fizik, matematik va faylosoflar ham bo`lishgan. Yil hisobi Sal a vkiylar davridan boshlangan. Saroy rasmiy tantanalari va turmushda musiqa katta ahamiyatga ega bo`lgan. Nay, ud, nog`ora, arfa, qayrilgan shoh shaklidagi karnay, kamoncha bilan chalinadigan asboblar mavjud bo`lgan. Qo`shiqchilar, raqqoslar roviylar va ko`zbo`yamachilar bo`lgan. Grek-baqtriya davlati hozirgi Afg`oniston Sharqiy Eron Janubiy-Sharqiy Turkmaniston, O`zbekiston hamda Tojikistonning kattagina qismlarini o`z ichiga olgan edi. Bu davlatning markazi hozirgi Mozori Sharif o`rnidagi qadimgi Balx shahri edi. Uning qadimgi nomi Zoriaksu edi.

www.arxiv.uz Baqtriya tarixi Bilan yonma-yon makedon podshohligining yana bir qismi bo`lgan Porfiya tarixi ham rivojlanib bordi. Grek makedoniyaliklarning O`rta Osiyoda hukmronligi 100 yilga ham yetmadi. Mahalliy qavmlarning ozodlik yo`lidagi kurashlari bu hukmronlikni ag`darib tashladi. Miloddan avvalgi III asrda uning o`rnida Parfiya , Grek-Baqtriya davlati vujudga keldi. Bu mahalliy davlatlar o`z nomi bilan oltin va kumush pul zarb etar edilar. Bu vaqtda zarb etilgan pullarning bir tomonida hukmronning surati, ikkinchi tomonida otliq yoki ot surati tasvirlangan bo`lib suratlar atrofida grekcha yozilgan. Miloddan oddan avvalgi II- I asrlarda O`rta Osiyo hududida Yunon Makedon hukmronligini inqirozga olib kelgan voqealar ro`y berdi. Yunon makedon hukmdorligi massagetlar ittifoqining mahalliy ko`chmanchi qabilalari tomonidan tugatilgan. O`rta Osiyo xalqlari tarixi bundan boshlab Xitoy manbalari bo`yicha ta`riflanadi, shu bois qabila shaxar, daryo va davlatlar nomi xitoycha ataladi, ayrimlari qadimgi eloslar “Maxobxarata” va “Avesto”da keltirilgan mahalliy tilda qanday nomlangani ma`lum emas. Masalan, Xitoy tarixchisi Sima Tszyan miloddan avvalgi II asrning so`ngi choragida O`rta Osiyoda bo`lgan Xitoy elchisi va sayyohining so`zlariga tayanib yozishicha bu yerda aholisi Yus-chjiga o`xshash Kongyuy nomli yirik ko`chmanchi davlati bo`lgan “Ovisto” va “Maxabxarata”da saklar, toxarlar va kankalar yashagan qanka davlati qayd etilib o`tiladi «Ovasto”da ko`rsatilishicha, Qangada Urva (Urganch) shahri bo`lgan. Xitoy tarixchisining xabar berishicha, Ansi (Parfiya) Shimolda Kongyuy bilan chegaradosh bo`lgan. Bu ma`lumotlarga ko`ra, Kongyuy yoki konka qadimgi Xorazmdir. Miloddan avvalgi II-I asrlarda ushbu davlat hududi O`zbekiston va Qoraqalpog`istonning hozirgi hududida deyarli to`g`ri kelgan, (Farg`oana va Surxondaryodan tashqari ). Arxeologik izlanishlar qanqa davlati hududiga qadimgi Chochni ham kiritadi. Qanqa davlatining poytaxti sifatida Sirdaryo yaqiniga joylashgan ko`hna Qang`a shahar xarobasi ko`rsatiladi. Miloddan avvalgi I asr o`rtalaridan e`tiboran Xitoy imperatorlari Qashqar va Tsintszyana o`z ichiga olgan butun “G`arbiy o`lkani o`z territoriyasi deb e`lon qildi hamda ularning qarorgohlari xitoycha “Chji” deb ataladiki bu boshqarmani yoki boshliq turar joyni bildirardi, hammana knyazlar unvonlari berilib, maosh to`lanadigan bo`ldi. O`rta Osiyoga kelgan birinchi xitoy sayyoxi Chjan-Tsyan edi. U miloddan avvalgi 140 yilda xonni gunlarga qarshi xujum qilishiga ko`ndirish maqsadida Xivaga borgan edi. Chjan-tsyan 13 yil davom etgan sayyohatdan so`ng xukumatga Kaspiy dengizigacha bo`lgan yerda yashovchi xalqlar to`g`risidagi dastlabki ma`lumotlarni yetkazdi. U o`zining miloddan avvalgi 127 yilda bergan axborotnomasida bunday deb yozgan edi: “Davan” xunnlardan

www.arxiv.uz sul tomonda, poytaxtdan qaryib 100 li (li – 579 metr) masofada, bevosita g`arb tomondadur. Xitoy Davanning boy imkoniyatlarini tezda bilib oldi. Miloddan avvalgi I asr boshida Xitoy elchilari bu yerdan uzum va beda urug`larini olib ketdilar va ular imperator burug`iga ko`ra katta maydonlarda ekib o`stirildi. Farg`ona vodiysida yetishtirilgan ajoyib otlar ham xukumdorlar e`tiborini jalb etdiki, ular Xitoy qo`shinini bezatishi kerak edi. Xitoy ma`murlari allaqancha marta Farg`ona ustidan xukumronlik o`rnatishga muvaffaqiyatsiz urundilar. Farg`ona ustiga birinchi yurish miloddan avvalgi 104 yilda amalga oshirildi. Miloddan burungi VI-V asrlargacha O`rta Osiyo qavmlari orasida quldorlik tartibi hali tamom xususiy mulk xoliga aylanib ketmagan va urug` jamoalariga qattiq bog`liq bo`lib kelgan bo`lsa, shundan keyin urug` jamoalarining buzila boshlaganini undan alohida shaxslarning ajralib chiqib, urush o`ljalari hisobiga mahalliy jamoalar ustidan hukmdorlik boshlanganini kshramiz. Bu davr Eron Ahmoniylar davlatining kuchayishi va O`rta Osiyo xalqlarini zo`rlab idora qilish davri bo`lib, O`rta Osiyoda bunga qarshi ozodlik kurashlarning qizigan zamonidir. Shunday qilib, Miloddan oddan avvalgi birinchi asrning oxirida O`rta Osiyoda siyosiy, iqtisodiy va madaniy rivojlanish yuz berib, Xitoy, Hindiston, Eron, Suriya, Vizantiya va Sharqiy YEvropa bilan aloqalar qizg`in qizg`in tus oldi. So`g`dliklarning O`rta Osiyodan tashqari boshqa joylarda ham qaram yurtlari vujudga keldi. Mamlakatda asosan otashparstlik dini hukm surgan bo`lsada, lekin buddizm va xristian dinlari ham mavjud edi. O`shanda har bir joyning o`z yozuvi bor edi. Toxariston m iloddan avvalgi I ming yillikning so`nggi II - I asrlariga kelib mintaqaning Baqtriya qismida yana bir siyosiy birlik-Toxariston yuzaga keladi. Aslida “Toxariston” atamasi yozma manbalarda dastlab Milodiy 338 yildan boshlab uchrasa-da, lekin miloddan avvalgi II- asrlarda Baqtriya viloyatida kechgan ijtimoiy-siyosiy. Iqtisodiy, madaniy va tashqi munosabatlar majmuini boshqargan kuchlar Toxariston atamasi bilan atalsa tarixshunoslik nuqtai nazaridan to`g`ri bo`ladi (ko`p hollarda shunday bo`lib kelgan ham). Zero, bu vaqtda Baqtriya ustidan turuvchi asosiy siyosiy kuch toxarlar (yuyechjilar) edi.1 Toxariston siyosiy birligining asos topishi to`g`risida so`zlanar ekan, ko`rilayotgan davrda kechgan etnik jarayonlarning ba`zi bir tomonlari to`g`risida ham to`xtalmasdan bo`lmaydi. Xitoylik mualliflar qoldirgan ma`lumotlardagi anglashilmovchiliklardan yana biri shundan iboratki, yuyechjilar g`arbga tomon odimlar ekanlar, tabiiy ravishda, yo`l-yo`lakay mahalliy siyosiy kuchlar bilan keskinlik munosabatiga kirgan bo`lishi kerak. Xullas, miloddan avvalgi II asrning ikkinchi yarmida Baqtriyada yunonliklar hukmronligining uzil-kesil ag`darilishiga bosh sabab, xitoy manbalari ko`rsatib kelganidek, yuyechjilarning hunlar tazyiqidan qochib kelib, Baqtriyani “majburan” zabt etishlari bilan bog`liq emas. Asosiy sababni Orol bo`yidan to Ko`kko`lgacha bo`lgan ulkan xududda mavjud, ko`p jihatlardan bir biriga yaqin kuchlar tomonidan yunonliklarning mintaqada saqlanib qolgan so`nggi “siyosiy

www.arxiv.uz sarqiti”ni yo`qotish yo`lidagi haraktlar orqali tushuntirmoq kerak. Anna shu kuchlar orasida toxarlar (xitoyliklar nazdida yuyechjilar) ko`rilayotgan davrda Baqtriya hayotida katta siyosiy maqega ega bo`lganlar. Shunday qilib taxminan Miloddan avvalgi 130 yili Baqtriyada yunonliklar ta`siriga uzil-kesil chek qo`yilgan. Toxaristonning tashqi aloqalari xususida ma`lumotlar aytarlik ko`p emas. Masalan, yunon mualliflari hikoya qilishlaricha, taxminan miloddan o avvalgi 124-123 yili toxarlar sharqdagi qo`shinlari Parfiya bilan jangga kirganlar. Aftidan, toxarlar Parfiyaning shu yillardagi zaif siyosiy mavqeidan foydalanib qolishga intilganlar. Bo`lib o`tgan jangda parfiyalik hukmdor Artabaning og`ir yaralanganligi to`qnashuvlar shiddatli kechganini ko`rsatadi. Keyingi parfiyalik hukmdor Mitrida t ning say`-harakatlari tufayligina toxarlarning sharqqa tomon intilishlariga chek qo`yilgan. Shunday qilib, miloddan avvalgi 1-mingyillikning so`nggi asrlarida faoliyat ko`rsatgan Toxariston siyosiy birligi to`g`risida xotima yasar ekanmiz, yozma ma`lumotlarning oz bo`lishiga qaramay bir narsa aniqki, davlatchilik tariximizning eng qadimgi davrida Toxariston o`z munosib o`rniga ega bo`lgan. Milodiy I-IV asrlarda dong taratgan kushonlar sulolasi faoliyati bilan bog`liq saltanatning asos topishida xuddi shu o`tgan davr shart-sharoitlari muxim ahamiyat kasb etgani shubhasiz. Demak, miloddan avvalgi 1-mingyillikdayoq mamlakatimizda davlatchilik asoslari qaror topib, mazkur jarayonda Xorazm, Baqtriya, Parfiya, Farg`ona va Tohariston kabi siyosiy birliklarning o`rni alohida bo`lgan. Turli davr shart- sharoitlarida o`lkaning tabiiy, geografik , aqliy imkoniyatlarini rivojlantirib yuksaklikka ko`tarishda, o`sha qadim zamonlardayoq dunyo hamjamiyati madaniy taraqqiyotida o`z munosib o`rnimizni mustahkamlashda ular oMiloddan bo`lib xizmat qilganlar. Haqiqatan milodgacha kechgan asrlarda na Xorazm va Baqtriya, na Farg`ona va Toxariston siyosiy kuchlariga butun mintaqa va uning atrofidagi mamlakatlarni yagona yagona markaz ostida birlashtirish nasib etmagandi. Ta`kidlanganidek, o`zbek davlatchiligi taraqqiyotidagi saltanatchilik bosqichini ochib bergan aynan kushonlardir. Kushonlar yuqorida Toxaristonda mavjud besh siyosiy xonadon (Xyumi, Shuanmi, Guyshuan, Xeytun va Gaofu) to`g`risida to`xtalib o`tgan edik. Milodiy davr Xitoy solnomachilari guvohligiga qaraganda, dulardan biri guyshuanlar taxminan Milodiy 1 asrda Baqtriyada o`z xokimiyatlarini butunlay o`rnatishga muvaffaq bo`ladilar. Xitoy manbalarida guyshuanlarning bu vaqtdagi sardori sifatida Kiotszyukyu ko`rsatiladi.3 Arxeologik qazishmalari natijasida tanganlar bo`yicha aniqlanishicha, Kiotsyukyu asli Kujula Kadfiz nomining xitoycha jaranglashi ekan. Shuni ham qayd etib lozimki, guyshuan atamasi aslida kushonning xitoycha ifodasidir. Shunday qilib Kudzula Kadfiz Baqtriyani bo`ysundirganidan so`ng endi qo`shni viloyatlar sari otlanib, So`g`diyona, Marg`iyona, Hindistonning shimoli- g`arbiy qismini ham egallashga erishadi. “Kiotszyukyu sakson yildan ortiq umr ko`radi. Vafotidan so`ng uning o`g`li Yangaochjen taxtga o`tiradi va Yana bir bor

www.arxiv.uz Hindistonni zabt etadi... Shu vaqtdan boshlab yuyechji (ya`ni kushonlar-A.Z.) eng qudratli va badavlat sulola bo`lib qoldi”, deb yozgandi xitoylik muallif1 . Demak Kujula Kadfizdan so`ng oliy hokimiyat uning o`g`li Yangaochjen, ya`ni tangalardagi yozuvlarga ko`ra aslida Vima Kadfiz qo`liga o`tadi. U ko`proq Kadfiz II nomi bilan mashhur. Kushonlar hokimiyati chegaralarini kengaytirib borish borasida Kadfiz II ham bo`sh kelmagan. Chunonchi, Hind daryosi quyi oqimlari, hatto Gang daryosi vodiysigacha bo`lgan yerlarni ham o`z ixtiyori doirasiga tortishga muvaffaq bo`ladi. Kushonlar davrida saltanat qay yo`sinda boshqarilgan? Aytib o`tilganidek, avvalda kushonlar ham yabg`u unvonida o`z sulolalari doirasida faoliyat ko`rsatganlar. Saltanatga asos solinganidan so`ng mintaqa uchun an`anaviy satraplar oliy hukmdor tomonidan uning ishonchini qozongan, chamasi o`z doirasi namoyandalari orasidan tanlangan. Shu bilan birga satraplik lavozimiga harbiy yurishlarda jonbozlik ko`rsatgan lashkarboshilar ham lozim topilgan vaqtlar bo`lgan. Umuman olganda esa satraplar baqtriyaliklar orasida bo`lishi shart edi. Kushonlar davri iqtisodiy munosabatlari haqida so`z ketganda, eng avvalo shuni ta`kidlab o`tish lozimki, mintaqa aksar qismining siyosiy bir butunligi yagona iqtisodiy makonni yuzaga keltirgan. Kadfiz II davrida amalga oshirlgan pul islohoti esa iqtisodiy munosabatlarni yanada jadallashtirish uchun katta omil bo`lib xizmat qila boshladi1. Mazkur pul islohatini amalga oshirishdan asosiy maqsad muomalaga oltin tangalarni kirgizib, pul birligining qadrini oshirish, uzoq-yaqin mamlakatlar savdogarlarini jalb etishdan iborat edi. Mintaqaning qadimdan dexqonchilik bilan shug`ullanib kelgan So`g`diyona, Baqtriya, Farg`ona, Marg`iyona viloyatlarida kushonlar davrida ham yerni qayta ishlash. Sun`iy sug`orish borasidagi tajriba yanada takoMiloddan lashib borgan. Bu vaqtda tog`li va tog` oldi yerlarida lalmikorlik ishlari keng yo`lga qo`yilgan. Shu bilan birga buloq suvlaridan ham dexqonchilikda foydalanishda katta tajriba orttirilgan. Shuningdek Xorazm, Buxoro, Toshkent, Farg`ona vohalarida qator sun`iy sug`orish inshootlari barpo etilgan. Masalan , Zarafshon daryosidan chiqarilgan Salor kanali fikrimiz dalili bo`la oladi. tadqiqotlarga ko`ra, bu davrda g`allachilik, sholikorlik, paxtachilik, bog`dorchilik, uzumchilik, yem-xashak yetishtirish sohalariga oid barcha o`simlik turlari parvarish qilingan ekan. Forg`ona va boshqa viloyatlarda otlarni naslchilik asosida parvarish qilish xuddi shu chorvachilik sohasidagi yuqori darajadagi tajriba va tartibdan dalolat beradi. Uy-ro`zg`or asboblari, buyumlari, taqinchoqlar ishlab chiqarishda metalsozlar turli metall qorishmalaridan keng foydalanib kelganliklari ma`lum. Kushonlar davrida mintaqa madaniy hayotida quruvchilik, haykaltaroshlik, rassomlik, naqqoshlik kabi sohalarda ham ulkan utuqlarga erishildi. Xorazm, So`g`diyona, Baqtriya, Toshkent, Farg`ona, Sharqiy Turkitson, Shimoliy Hindistonda olib borilgan arxeologik qazishmalar natijalari xuddi shunday fikrga kelish uchun asos bo`la oladi. Quruvchilik ham mazmunan, ham shakl jihatlaridan taraqqiy etib borgan. Shuning uchun rasmiy, diniy, ishlab chiqarish, turar joy, sun`iy sug`orish,

www.arxiv.uz mudofaa, maxsus, tijoratga taalluqli qurilishlarning har biri o`ziga xos. Aloxida binolar (Saroy va xakazo) misolida biz, bir tomondan, quruvchilikning san`at bilan uyg`unlasha borib, mazmunan boyishi jarayonining guvohi bo`lamiz. Ikkinchi tomondan, ustalarning o`z kasb-koriga munosabati, tajribasi xususida ham ma`lum bir tasavvur hosil bo`ladi. Shu ma`noda Tuproqqal`a (Xorazm, III asr) devoriy suratida va Ayritomdagi (Termiz, I-II asrlar) qadimgi bino devorlari hoshiyasidagi toshdan o`yib ishlangan manzarada chiltor chalayotgan ayol tasvirlangani diqqatga sazovordir. Har ikki lavha ham o`z sohasi bobida g`oyat nafislik bilan amalga oshirilgani ko`rinib turibdi.

O'xshashlar

O’rta osiyodagi qadimgi davlatlar (miloddan avvalgi iv asrdan milodning iv asrgacha)

Miloddan avvalgi V-IV ( 5- 4 ) asrlarda Yunonistonning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi

So’nggi respublika tarixi (miloddan avvalgi III-I asrlar)

Miloddan avvalgi V IV asrlarda yunoniston polis tizimining inqirozi

Miloddan avvalgi V-IV asrlarda Yunonistonning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi