Kalendar va uning tarixi. Kalendar turlari - Tarix - Referatlar

Kalendar va uning tarixi. Kalendar turlari

Yuklangan vaqt:

24.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

132.5 KB

Ko'chirib olish

Kalendar va uning tarixi. Kalendar turlari Reja: 1. Kalendar va uning tarixi 2. Kalendar turlari 3. Shamsiy kalendarlar 4. Qamariy va qamariy – shamsiy kalendarlar 5. Musulmon va Grigoriy kalendarlari sanalarining mos tushishi

Bizni о `rab turgan dunyo doimo harakatda, rivojlanishda. Unda xech narsa abadiy va о `zgarmas emas, hammasi harakatlanadi va о `zgaradi. Barcha о `zgarishlar ma`lum vaqtda r о `y beradi. vaqtning muxim xususiyati uning ortga qaytmasligidadir. Insoniyat jamiyatining butun hayoti vaqt bilan bog`liqdir. Tabiat qonunlari asosida kun va tun, yil vaqtlari doimiy almashinib turadi. Oyning Yer atrofidagi harakatida, shuningdek, Yerning Quyosh atrofidagi harakatida sodir b о `ladi. Bu xodisalar vaqtning ma`lum о `lchov birliklari – sutka, oy va yil, turli kalendarlar tizimiga asos soldi. Kalendar bizning doimiy yordamchimizdir. Unga hammamiz deyarli har kuni va har qadamda murojaat qilamiz. Albatta, insoniyat tarixida kalendar b о `lmagan davrlar ham b о `lgan. Ammo endilikda hayotimizni kalendarsiz tasavvur etishimiz qiyin. U bizga kunlar hisobini olib borishga yordamlashadi; hafta, oy va yil boshidan beri qancha vaqt о `tganligini yoki ularning oxirigacha yana qancha vaqt qolganligini ma`lum qilib beradi. Shuningdek, u quyoshning chiqishh va botish vaqtlarini hamda oy fazalarini ham k о `rsatib turadi. Kalendarda muxim sanalar, dam olish kunlari aloxida ranglar bilan belgilanadi. Yil, oy va kunlar fuqarolarning shaxsiy hamda davlat xujjatlarida qayd etiladi. Kun davomida vaqtni bir necha bor esga olamiz. Uni bizga gazeta, radio va televizor ham eslatib turadi. Kalendar bizning kundalik hayotimizda eng zarur, eng muxim narsalardan, eng yaqin yordamchilarimizdan biri hisoblanadi. Kalendarlarsiz har qadamda turli qiyinchiliklarga duch kelishimiz tabiiy. Kalendarsiz har qanday davlatda ulkan va murakkab x о `jalikni boshqarish mumkin emas, albatta. Kalendarning yordamiga suyanmay turib mamlakatdagi va turli о `kuv yurtlaridagi о `kuv mashgulotlari jadvalini, temir y о `llaridagi poyezdlarning, dengizdagi va oqeanlardagi kemalarning hamda samolyotlarning katnash grafigi tuziladi. Kalendar asosida gazetalar, kitob va jurnallar chop etiladi. Qishloq x о `jalik ekinlari eqish ham bevosita kalendar asosida amalga oshiriladi.

Kalendar turli davlatlar, mamlakatlar va Xalqlar о `rtasidagi munosabatlarda ham katta rol о `ynaydi. Bu kalendarlarning hammasi bitta tartib qoidaga asoslanadi. Yil grigorian kalendari b о `yicha qishning о `rtasida 1 yanvarda, Hijriy kalendar amal qilayotgan islom diniga e`tikod qilinadigan mamlakatlarda 21 martdan boshlanib, 365 kun 6 soatdan iborat b о `ladi. Har t о `rt yilning t о `rtinchi yili, ya`ni soni t о `rtga b о `linadigan yil k о `shimcha 366 kunga ega b о `ladi va bu yil kabisa yili deb ataladi. (Kabisa s о `zi haqida boshqa mavzuda ma`lumot beramiz). Oddiy va kabisa yillarining almashish tartibi doimo bir xil. Lekin asriy yillar bu qoidadan mustasnodir. Ular uchun maxsus tartib о `rnatilgan. 2100, 2200 hamda 2300 yillar hisobda tashlab о `tiladi va ular oddiy yil hisoblanadi. 2000 va 2400 yillar esa kabisa yillari b о `ladi. Demak, asriy yillarning almashish qoidasi quyidagicha: yuz yilliklarning soni t о `rtga b о `linadigan asriy yillargina kabisa yil hisoblanadi. Yil о `n ikki oyga b о `lingan. Lekin oy kunlarining mikdori bir xil emas. Yildagi eng qisqa oy fevral hisoblanadi. U 28 yoki 29 (kabisa yiliga; 366 kun shu oyda) kundan iborat. Boshqa qolgan oylar esa 30 va 31 kundan iborat. Oylar ham о `z vaqtida yetti kunlik haftalarga b о `lingan. Har bir oy t о `rt yoki t о `rt yarim haftadan iborat. Har bir yil esa ellik ikki haftayu va yana bir yoki ikki kunni о `z ichiga oladi. U ana shu bir yoki ikki kunni о `zidan keyin keladigan yilning birinchi haftasidan “qarzga” oladi. Hozirgi bizning davrimizda Kishilar foydalanayotgan kalendar tartibi qisqacha shunday. U hali unchalik mukammal emas. Bu kalendar uzoq о `tmishda yaratilgandan buyon ham turli davrlarda turli olimlar, shu soha mutaxassislari, davlat va diniy asboblarning takror-takror “hujumi”ga uchragan, islox etilgan. Oylarning nomlanishi ham ma`qul emas. (A.D.) Kalendar deganda biz Hozir vaqtning asr (yuz yil) lar, yillar, oylar va kunlardan iborat uzoq muddatli b о `laklarini hisoblovchi har qanday sistemani tushunamiz. Demak, kalendar vaqtning tabiat xodisalarining takrorlanishida yaqqol seziladigan uzoq muddatli b о `laklarini hisoblash tizimidir. Bu tizimda yil kunlarini

hisoblash uchun ma`lum bir tartib belgilangan va yil hisobi boshlangan davr albatta k о `rsatilgan b о `ladi. “Kalendar” termini lotincha “kalendarium” hamda “kaleng” s о `zlaridan olingan b о `lib, “qarz kitobi” ma`nosini anglatadi. Qadimgi Rimda qarzdor kishilar о `z qarzlarini ma`lum foizini odatda har oyning birinchi kunida t о `lashar edi, shuning uchun har oyning birinchi kuni kalend deb atalgan. Rimliklar, masalan, 1 yanvarni “yanvar kalendi”, 1 fevralni “fevral kalendi” va xoqazo deb atashgan. Demak, bu s о `z bizga qadimgi rimliklardan yetib kelgan. Lekin kalendar turli mamlakatlarda turlicha paydo b о `lgan. Kalendarning yaratilish tarixi ancha ilgari boshlangan. Kalendar turlari. Kishilarning chorvachilik, dehqonchilik va boshqa hayotiy extiyojlar tufayli vaqtning kun, oy hamda yil kabi о `lchov birliklarini bir-biriga muvofiqlashtirishlari oqibat natijada kalendarni keltirib chiqargan. Vuqorida ta`kidlaganimizdek, turli xalqlar turli davrlarda turlicha kalendar yaratganlar. Biroq yer yuzidagi turli xalqlarning x о `jalik hayot shakllari va yashash sharoitlari asosan bir xil b о `lganligi sababli ular yaratgan kalendarlar ham bir-biriga о `xshash b о `lgan. Har qanday stivilizatsiya k о `pdan-k о `p Xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va samarali ta`sirining maxsulidir. Dunyoda turli xalqlar orasida kelib chiqqan barcha kalendar tizimlarini ularning nazariy xususiyati va moxiyati e`tibori bilan quyidagi uch turga b о `lish mumkin: shamsiy kalendar, qamariy kalendar va qamariy-shamsiy kalendar. Ilk jamiyat rivojining birinchi bosqichida vaqt hisobi kun va tun almashuvi asosida olib borilgan. О `sha davr odamlari oy о `z kiyofasini doimo о `zgartirib turishiga о `z e`tiborlarini karatganlar. Keyinroq oy fazalariga qarab yangi oy, t о `lin oy sifatida hisob yuritilgan. Biz bilamizki har bir yangi oy chiqishhi bilan boshlanib 29 kun davom etadi. Qamariy kalendar tarixiy jixatidan eng birinchisi hisoblanadi. Bunday kalendarning asosiy vazifasi vaqt hisobida kunlar bilan qamariy oyni bir-biriga muvofiqlashtirishdangina iborat b о `ladi, xolos. Jazirama issiq mamlakatlarda, quyoshning issigi kishilarni о `zlarining kunduzgi ishlarini

tungi salkin paytlarga k о `chirishga majbur etgan о `lkalarda, birinchi navbatda chorvachilik bilan shug`ullanuvchi xalqlarda paydo b о `lgan. (Bu haqda keyingi mavzularda batafsil ma`lumot beramiz). Hozirgi paytda dunyodagi deyarli hamma mamlakatlar shamsiy kalendardan foydalanadi. Shamsiy kalendar tizimi quyoshning yer atrofidagi yillik harakatiga asoslangan b о `lib, u о `zida asosan kunlar bilan yilni bir-biriga muvofiqlashtirish vazifasini bajaradi. Bunday kalendarda yil fasllari, ularning о `zaro takroriy almashuvi va tropik yil asosiy о `rin tutadi. Kishilar о `troqlashib, dehqonchilik bilan shug`ullana boshlashlari natijasida ekin eqish va yig`im-terim vaqtini aniqlashga extiyoj tug`ilgan. Bu bevosita yil almashuvi va Quyoshning yillik harorati bilan bog`liq b о `lgan. Shu tariqa Quyosh kalendari paydo b о `ldi. Shamsiy kalendar dastlab qadimgi Misrda eramizdan taxminan t о `rt ming yillarcha ilgari dehqonchilik ishlarini boshqarish natijasida kelib chiqqan. U keyinroq, eramizdan avvalgi uchinchi ming yillik boshlarida Vavilonda (birinchi oy kalendari shu davlatda k о `llanilgan) ham paydo b о `lgan va u yerdan keyinchalik boshqa mamlakatlarga tarqalgan. Shamsiy kalendarlar. Shamsiy kalendarlardan hozirgi paytda dunyodagi deyarli barcha xalqlar foydalanmoqdalar. U uch kalendar tizimining biridir. Bu kalendar faqat Quyoshga, uning Yer atrofidagi harakatiga va bu harakat natijasida sodir bо`ladigan tabiiy xodisalarga- yil boshlarining, mavsumlarning ketma-ket takroriy о`zgarishigagina asoslangan bо`ladi. Shamsiy kalendar Oy bilan, uning harakati bilan bog`lanmagan bо`ladi. Ma`lumki, kalendar yili kunlarning ma`lum butun sonidan iborat bо`lishi kerak. Bu son yo 365, yo 366 bо`lishi kerak. Astronomik yil esa kunlarning butun soniga ega emas, balki u vuqorida kо`rganimizdek, taxminan 365, 2422 shamsiy (365 kun 5 soat 48 daqiqa 46 soniya) kunga tengdir. Shuning uchun kalendar yilini tropik yilga moslashtirib turish maqsadida 365 kunlik oddiy yillarning ma`lum mikdori orasida 366 kunlik kabisa yillarini kiritib borish talab etiladi.

Biroq kalendar yilining о`rtacha uzunligi tropik yil uzunligiga iloji boricha yaqinroq, teng bо`lishi uchun oddiy va kabisa yillarining о`zaro munosabatini qanday bо`lishini belgilash birmuncha murakkab vazifadir. Tropik yilining uzunligini о`rtacha hisoblaganda 365, 2440 о`rtacha shamsiy kunga teng deb qabul etsak, unda 365 kunlik oddiy yil 0, 24220 kun qisqa bо`lib qoladi. Bu murakkab vazifaning qanday xal etilganini navbatdagi mavzularda kо`ramiz. Vaqtning kun, oy va yil kabi uchchala tabiiy о`lchov birliklarini bir-biriga moslashtirishga karatilgan urinishlar Kalendarning uchinchi turini – qamariy – shamsiy kalendarini keltirib chiqargan. Bunga misol qilib vavilonliklarning, yaxudiylarning , qadimgi yunonlarning, qadimgi xitoy, qadimgi rimliklar va boshqa Xalqlarning kalendarlarini keltirish mumkin. Bu kalendarning vazifasi kunlar va oyni yilga moslashtirishgan karatilgan b о `ladi. Qamariy-shamsiy kalendar hozirgi paytda yaxudiylik dinida diniy bayramlarning qachon kelishini hisoblash uchun, shuningdek Isroil davlatida k о `llaniladi. Ularning dini ham, kalendari ham ancha murakkab kalendar hisoblanadi. Unda yil har biri 29 va 30 kunlik 12 qamariy oydan iborat b о `lsa-da, lekin quyoshning harakatini hisobga olish uchun unga vaqti-vaqti bilan q о `shimcha о `n uchinchi oyga ega b о `lgan kabisa yili q о `shib turiladi. Bu Kalendarning oddiy, ya`ni о `n ikki oylik yillari 353, 354 yoki 355 kundan, kabisa, ya`ni о `n uch oylik yillari esa 383, 384 yoki 385 kundan iborat b о `ladi. Shu y о `l bilan har oy boshlanishining yangi oy tugilishiga deyarli aniq t о `gri kelishiga erishib boriladi. Qamariy va qamariy – shamsiy kalendarlar. Buyuk olim Abu Rayxon Beruniy: “Ilm-fan Kishilarning hayotiy extiyojlarini kondirish zaruriyatidan paydo b о `ldi”,- deb yozganidek, jamiyat taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida Kishilarda vaqtning kun va tunga nisbatan yirikroq о `lchov birligini yaratishga extiyoj tugiladi. Kishilar bunday о `lchov birligini Oy fazalarining о `zgarishidan, Oyning k о `rinma harakatidan topganlar. Shuning uchun ham qadimgi xalqlar orasida paydo b о `lgan kalendarlar avvaliga faqat Oyga

asoslanib tuzilgan. Bunday kalendarlar qamariy kalendarlar b о `lib, ular qadimgi xalqlar dinida, ayniqsa sharq xalqlarining dinlarida katta ahamiyat kasb etgan. Bu kalendar islom diniga e`tiqod qiluvchi xalqlarda doimo amal qilib keladi. Astronomiya faniga ham dastlabki tamal toshi sharqda vujudga kelib, bu yerlik munajjimlar Oyni о `rganishda, ayniqsa uning ikkita bir xil fazalari о `rtasidagi vaqtni aniqlashda katta yutuklarga erishganlar. Oyning yer atrofida quyoshga nisbatan bir marta t о `lik aylanib chiqishh vaqti sinodik oy deb nomlanadi. Sinodik oy davrining birmuncha aniqroq belgilanadigan payti uning oy boshiga (yangi oyga) t о `gri keladigan paytidir. Biroq yangi boshini, yangi oy tugilishini quyosh tutilgan paytlardagina aniqlash mumkin. Quyoshning tutilishi esa juda kam kuzatiladigan xodisadir. Shuning uchun oyning yangi oy fazasiga eng yaqin b о `lgan boshqa fazasini tanlab olishga, ya`ni yangi oy tug`ilganidan keyin uning ingichka о `roq shaklida birinchi marta k о `rinishini kuzatishga t о `gri kelgan. Oyning harakatidagi, о `zgarishidagi bunday xolatini qadimgi yunonlar neomeniya deb atashgan. Buni biz hozir shartli ravishda yosh oy deylik. Yosh oyni biz oqshom paytlarida botib ulgurmasidan bir necha daqiqa ilgari k о `ra olamiz. U bizga alfavitimizdagi teskari “S” harfiga о `xshab k о `rinadi. Qamariy kalendar b о `yicha vaqt hisobi olib boruvchi barcha xalqlar kalendar oyining boshlanishi deb yosh Oy birinchi marta k о `ringan kunni hisoblashadi. Yangi oy tug`ilishidan yosh oy k о `ringuncha (neomeniyagacha) о `tgan vaqtning qancha b о `lishi ham astronomik, ham ob-xavo sharoitlariga bog`liqdir. Bu vaqt xronologiyada о `rtacha 36 soatga teng deb hisoblanadi. Bir necha ming yillar mukaddam ikkita quyosh oy oralig`ida 29 yoki 30 kun о `tadi deb aniqlanilgan. Shuning uchun sinodik oyning uzunligini avvaliga 29,5 kundan iborat deb hisoblashgan va qamariy kalendar yilining oylari esa navbatma- navbat 29 va 30 kundan almashib turgan. Lekin har bir yangi qamariy oyning birinchi kuni osmonda yosh Oy birinchi marta k о `ringan kundan boshlanishi albatta shart b о `lgan.

Vaqtning oyga nisbatan yirikroq birligiga b о `lgan extiyoj qamariy yilni keltirib chiqargan. Qamariy yil 12 qamariy oydan iborat b о `lib, u taxminan 354 kunga tengdir. Kalendarning barcha toq oylari 30 kundan, barcha juft oylari esa 29 kundan iborat. (“Hijriy qamariy kalendar oylari” jadvaliga karang). Shunday qilib, qamariy kalendar yili ham qamariy yil singari 354 kundan iborat b о `ladi. (6x30+6x29=354) Biroq, biz sinodik oyning haqiqatda 29,5 kunga teng b о `lmay, balki 29,53059 kundan (yoki 29 kun 12 soat 44 daqiqa 2,8 soniyadan) iboratligini bilamiz. Shuning uchun oylarni 29 va 30 kundan hisoblaganda kalendar oyidagi 29,5 kundan ortiqcha vaqt asta-sekin t о `planib borib, natijada u ham qamariy oyning, ham qamariy yilning boshlanishi – birinchi kunini Oyning yangi oy fazasidan (yoki neomeniya xolatidan) uzoqlashtirib yuboradi. Bu xatto 10 yilda deyarli 3,67 kunni Tashkil etadi va yangi kalendar yilining yoki oyning boshlanishi yangi oy tugilishidan ancha orqada qoladi. Bunday noqulayliklardan kutilish uchun vaqti- vaqti bilan kalendarni tuzatib turishga qaror qilingan. Buning uchun ayrim qamariy yillarga k о `shimcha 1 kun q о `shib turiladi. (Zulxijja oyig`a). Yil 355 kunni tashkil etadi. Bunday yillarni shamsiy Kalendarning 366 kunlik yillari singari kabisa yillar deb ataymiz. Shunga k о `ra qamariy kalendar yillari gox 354 kundan, gox 355 kundan iborat b о `ladi. Shu y о `l bilan oylar hamda qamariy yillarning boshlanishi osmonda yangi Oy k о `ringan kunga t о `gri kelishiga erishilgan. Kabisa tizimini tanlash, ya`ni qaysi qamariy yillarni 355 kundan hisoblash zarurligini aniqlash kerak b о `lgan. Hozir ishlatilayotgan barcha qamariy kalendarlar 8 yillik davrga ega b о `lgan “turk sikli” ga yoki 30 yillik davrga ega b о `lgan “arab sikli” ga asoslanadi. “Turk sikli” ga asoslangan qamariy kalendar b о `yicha 354, 36706 kunlik 8 ta qamariy yil taxminan 2835 kundan iborat b о `ladi. Lekin 354 kunlik 8 ta oddiy qamariy yil esa 2832 kunni Tashkil etadi, xolos. (ya`ni u 3 kuncha ozdir). Shunga k о `ra, oradan sakkiz yil vaqt о `tganda qamariy kalendar yilining boshlanishi oy boshiga yoki xech b о `lmasa neomeniyaga t о `gri kelishi uchun unga yana uch kun k о `shish kerak b о `ladi.

(354 x 5 + 353 x 3 = 2835 kun). Sikl doirasida kabisa yillarining 2,5 va 7 yillarga t о `gri kelishi ma`qul topilgan. Chunki har yil oxiridagi xatolik yarim kundan oshmasligi kerak. “Arab sikli” ga asoslangan qamariy kalendar b о `yicha 354, 36706 kunlik 30 ta qamariy yil taxminan 10631 kunni tashkil etadi. Biroq har biri 354 kundan b о `lgan 30 ta oddiy qamariy yil esa faqat 10620 kunga ega. Shuning uchun har 30 yilda oy boshi deyarli aniq 11 kun kechiqadi. Demak, 30 yillik siklning 11 yiliga bittadan kun k о `shish kerak b о `ladi. Unga bu siklning 19 ta oddiy yili 354 kunga va 11 ta kabisa yili 355 kunga ega b о `ladi. Bu kalendar siklida ham qaysi yillarni kabisa yili deb hisoblash masalasida “turk sikli” dagi kabisa yillarini aniqlash qoidasiga amal qilingan: agar sikl boshida xatolikni nolga teng deb hisoblansa, har kalendar yilining oxiridagi xatolik 0,5 kundan oshmasligi kerak. Shuning uchun bu 30 yillik sikl ichida 2, 5, 7, 10, 13, 16, 18, 21, 24, 26 va 29 yillarni kabisa yili deb hisoblash ma`qul topilgan. Kabisa yillarini vuqoridagi tartibda belgilashda, shuningdek har kalendar oyining birinchi kuni va yangi yilning boshlanishi neomeniyaga, ya`ni osmonda yangi Oyning birinchi kuniga t о `gri kelish qoidasiga ham albatta rioya qilinadi. 30 yillik davrga asoslangan Kalendarning aniqligi juda vuqori. Bunda xatoliklar yig`ilib bir kunga yetishi uchun, taxminan, 3 ming yil kerak b о `ladi. Musulmon va Grigoriy kalendarlari sanalarining mos tushishi. Hijr iy yillar Yilning 30 yillik davridag i tartib raqami Yildagi kunlar soni Muharram oyining birinchi kuniga tо`gri keluvchi Grigoryan kalendaridagi sana 137 1* 21 355 02. X. 1951. seshanba 137 2 22 354 21. IX. 1952 * yakshanba

137 3 23 354 10. IX. 1953 payshanba 137 4* 24 355 30. VIII. 1954 dushanba 137 5 25 354 20. VIII. 1955 shanba 137 6* 26 355 08. VIII. 1956* chorshanba 137 7 27 354 29. VII. 1957 dushanba 137 8 28 354 18. VII. 1958 juma 137 9* 29 355 07. VII. 1959 seshanba 138 0 30 354 26. VI. 1960* yakshanba 138 1 1 354 15. VI. 1961 payshanba 138 2* 2 355 04. VI. 1962 dushanba 138 3 3 354 25. V. 1963 shanba 138 4 4 354 13. V. 1964* chorshanba 138 5* 5 355 02. V. 1965 yakshanba 138 6 6 354 22. IV. 1966 juma 138 7* 7 355 11. IV. 1967 seshanba 138 8 8 354 31. III. 1968* yakshanba 138 9 9 354 20. III. 1969 payshanba 139 10 355 09. III. 1970 yakshanba

0* 139 1 11 354 27.II. 1971 shanba 139 2 12 354 16. II. 1972* chorshanba 139 3* 13 355 04. II. 1973 yakshanba 139 4 14 354 25. I. 1974 juma 139 5 15 354 14. I. 1975 seshanba 139 6* 16 355 03. I. 1976* shanba 139 7 17 354 23. XII. 1976 payshanba 139 8* 18 355 12. XII. 1977 dushanba 139 9 19 354 02. XII. 1978 seshanba 140 0 20 354 21. XI. 1979 chorshanba 140 1* 21 355 09. XI. 1980* yakshanba 140 2 22 354 30. X. 1981 juma 140 3 23 354 19. X. 1982 seshanba 140 4* 24 355 08. X. 1983 shanba 140 5 25 354 27. IX. 1984* payshanba 140 6* 26 355 16. IX. 1985 dushanba 140 7 27 354 06. IX. 1986 seshanba 140 28 354 26. VIII. 1987

8 chorshanba 140 9* 29 355 14. VIII. 1988* juma 141 0 30 354 04. VIII. 1989 seshanba 141 1 1 354 24. VII. 1990 shanba 141 2* 2 355 13. VII. 1991 payshanba 141 3 3 354 02. VII. 1992* dushanba 141 4 4 354 21. V I. 1993 juma 141 5* 5 355 10. VI. 1994 chorshanba 141 6 6 354 31. V. 1995 yakshanba 141 7* 7 355 19. V. 1996* juma 141 8 8 354 09. V. 1997 seshanba 141 9 9 354 28. IV. 1998 shanba 142 0* 10 355 17. IV. 1999 payshanba 142 1 11 354 06. IV. 2000* chorshanba 142 2 12 354 26. III. 2001 dushanba 142 3* 13 355 15. III. 2002 juma 142 4 14 354 04. III. 2003 seshanba 142 5 15 354 22. II. 2004 yakshanba 142 16 355 10. II. 2005 payshanba

6* 142 7 17 354 31. I. 2006 seshanba 142 8* 18 355 20. I. 2007 chorshanba 142 9 19 354 10. I. 2008 payshanba 143 0 20 354 29. XII. 2008 dushanba 143 1* 21 355 18. XII. 2009 juma 143 2 22 354 08. XII. 2010 chorshanba 143 3 23 354 27. XI. 2011 yakshanba 143 4* 24 355 15. XI . 2012 payshanba 143 5 25 354 05. XI. 2013 seshanba 143 6* 26 355 25. X. 2014 shanba 143 7 27 354 15. X. 2015* payshanba 143 8 28 354 04. X. 2016 dushanba 143 9* 29 355 24. IX. 2017 juma 144 0 30 354 14. IX. 2018 seshanba

Adabiyotlar ro`yxati : 1. K а rim о v I. А .Yukcak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. K а rim о v I. А .O`zb е kist о nning o`z istiql о l v а t а r а qqiyot yo`li. T., 1992. 3. K а rim о v I. А .T а rixiy x о tir а siz k е l а j а k yo`q. T., 1998. 4. K а rim о v I. А .J а hon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. 5. va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.T.,2010 . 6. T.Choriyev. A.Do`stov. Xronologiya.T- "Yangi asr avlodi" - 2003. 7. Mustaqil О `zbekiston tarixi 3 kitob. T- " Sharq" – 2000. 8. Sharqshunoslik. 2- son. T- 1991. 9. Azimboy Sa `dullayev. Xorazm Ma `m и n Akademiyasi.Xiva-2000 10. Al - Xorazmiy muzeyi. Urganch. 2001. 11. Виуик siymolar, allomar. 2- kitob. T- 1996 . 12. T. Choriyev. A.Do `stov. Kalendarlar tarixi va xronologiya.Q- 2002.

O'xshashlar

Yil hisobi. Taqvim (kalendar)

Xronologiya fani predmeti, maqsad va vazifalari

Qadimgi Misr kalendari

Arab yozuvining vujudga kelishi, rivojlanishi va uning turlari

Vaqt mintaqasining vaqtni hisoblashdagi ahamiyati