Xronologiya fani predmeti, maqsad va vazifalari - Tarix - Referatlar

Xronologiya fani predmeti, maqsad va vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Kirish. Xronologiya fani predmeti, maqsad va vazifalari. 2. Yevropada xronologiya fanining vujudga kelishi va taraqkiyoti. 3. O`rta Osiyo olimlarining xronologiya rivojlanishiga qo`shgan xissasi.

www.arxiv.uz Kirish. Xronologiya fani predmeti, maksad va vazifalari. Xronologiya tarixiy fanlarning rivojlanishi natijasida vaqgni o`rganadigan fan sifatida XVI asrda vujudga keldi. Xronologiya ilm sifatida Bobil, Misr, Yunoniston va Rimda shakllandi. O`rta asrlarda xronologiyaning rivojlanishiga O`rta Osiyolik olimlar ham o`z hissalarini ko`shdilar. Abu Rayhon Beruniyning «Al-osor al-boqiya ani-l-holiya» (O`tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar), «Qonuni Mas`udiy" asarlarida xronologiya faniga oid ko`gshab ma`lumotlar berilgan. Umar Hayyom kalendari esa mukamallik jihatidan Grigoriy kalendaridan ham ustun turadi. 1935 yilda Oliy o`quv yurtlarida tarix fakultetlari ochilgandan keyin boshqa tarixning yordamchi fanlari qatorida talabalarga xronologiya fani ham o`kitila boshlandi. Xronologiya - yordamchi tarix fanlaridan biri bo`lib, u vaqt to`g`risidagi fandir. Xronologiya so`zi yunoncha so`z bo`lib, «xronrs» - vaqt, «logos» - fan, ya`ni vaqgni o`rganish haqidagi fan deganidir. Xronologiya vaqglarni o`rganish, hisoblash haqidagi fan sifatida ikki qismga bo`linadi, bular astronomik (matematik) xronologiya va tarixiy xronologiyadir. Astronomik xronologiyaning vazifasi -osmon jismlarining siljishi to`g`risidagi aniq astronomik davrlarning vaqtini aytib berishdir. Tarixiy xronologiya tarixiy taraqqiyot davomida vaktni xisoblash sistemasini o`rganadi, ularning o`zaro bog`likligini, vaqglarni bir hisob sistemasidan ikkinchisiga aylantirish uslublarini ishlab chiqadi. Tarixiy xronologiya yuqoridagi hisoblash sistemasidan tarixiy vaqtlarni hisoblashda amadda foydalanadi va tarixiy manbalardagi sanalarning anikligini tarixiy tahlil kiladi. Insoniyatning xo`jalik hayotidagi ehtiyoji vaqtni hisoblash zaruratini yuzaga keltirdi. Qadimda vaqgai hisoblashda tabiatning doimiy takrorlanib turuvchi hodisasi bo`lgan sutka, kun, tun, oy fazalarining o`zgarishi, yerning yillik aylanma harakatidan foydalanilgan. Asta-sekin vaktni aniq hisoblashga bo`lgan ehtiyoj yuzaga keldi. Buning uchun osmon jismlar harakatini, umuman astronomiyani bilish zarur edi. Bundan tashqari yana bir vazifani, kun, oy, yillar o`rtasidagi farqlarni aniqlash zarurati ham tug`ildi. Buning uchun esa matematik hisob-kitobni puxta bilish lozim edi. Xronologiya bilim sohasi rivojlanishiga Qadimgi Yunoniston va Rim olimlari Erot Kalipp, Gipparx, Varron, Ptolomeylar katga hissa qo`shganlar.

www.arxiv.uz Gipparx - (milodgacha 190-125 yillar) birinchi bo`lib Oyning o`lchamini va undan Yergacha bo`lgan masofani aniqlagan. U shaxsiy kuzatuvlari natijasida Quyosh yilining uzunligini deyarli aniq hisoblab chiqqan (xato 6 daqiqa). Olim o`sha davr uchun ulkan hisoblangan 850 ta yulduzlarning holati katalogini tuzgan edi. Klavdiy Ptolemey - mashhur «Almagest» asari muallifi. Asar o`rta asrlargacha astronomiyaga oid asarlarning sarasi hisoblangan. Shuningdek, Ptolemey sakkiz kitobdan iborat «Geografiya» asarining muallifi hamdir. U kartografik proyeksiyalar nazariyasini ham yaratgan.Uning «Podshohlarning xronologik jadvali» asari xronologiyaga oid muhim manba hisoblanadi. Mark Terensiy Varron (milodgacha 116-27 yillar xronologiya fanining rivojiga katta hissa qo`shgan. U qomusiy olim bo`lib olti yuzga yaqin asarlar muallifidir. Terensiy Varron asarlarining aksariyati xronologiyaga bag`ish-langan. VII asr oxiri - VIII asrning birinchi choragida yashagan ingliz monaxi, solnomachi Beda Dostopochtenniy xronologiyaga oid «Dunyoning olti yoshi» nomli asar muallifidir. Uning asarida xristian erasining asoslari hakida ma`lumot beriladi. Yevropada xronologiya fanining vujudga kelishi va taraqqiyoti. XVI asrda fransuz olimi J.Skaliger tarixiy xronologiyada tizimlashtirishni amalga oshirdi. U yulian uslubidagi solnomalar tahririni ishlab chiqadi. 1583 yilda J.Skaliger «Vaqtni hisoblash yuzasidan yangi tadqiqot» nomli asarini e`lon qiladi. 1582 yilda italyan olimlari A.Liliya va I.Danti yangi kalendarni tuzib chiqadi. Bu kalendar tarixda Grigoriy kalendari nomi bilan shuhrat qozonadi. XVII asrda fransuz monaxi D.Petavi ham vaqtni hisoblash yuzasidan tadqiqotlar olib boradi. XVIIIasrda Rossiya olimlari ham xronologiya faniga oid tadqiqotlar olib borgan. «Rossiya tarixi» kitobining birinchi jildida V.N.Tatishev yozgan maxsus bir bob «Yilning boshida vaqtni hisoblash» deb nomlanadi. Bu davrda M.V.Lomonosov, M.M.SHerbatov, I.N.Boltin va A.L.Shletser Xronologiya bilan jiddiy shug`ullandilar. XVSH asrga kelib, Yevropada xronologiya mustaqil tarixiy fanga aylandi. Bunga kator angliyalik matematik va astronomlar o`z hissasini ko`shdilar. XVIII asr o`rtalarida lord Chesterfildning tashabbusi bilan mamlakatda Grigoriy kalendari qabul qilindi.

www.arxiv.uz 1825-1826 yillarda nemis astronomi X.L.Ideler tomonidan yozilgan ikki jildlik «Matematik va texnik xronologiya», L.Brossening «Xronologiya texnikasiga doir» (SPb., 1868), F.Kaltenbrunnerning «Grigoriy kalendari islohoti tarixidan» (Vena., 1876), O.YE.Gartmanning «Rim kalendari» Leypsig., 1882), Y.I.Makdonaldning «Xronologiya va kalendar» London., 1897) asarlari xronologiya fanining taraqqyotida asosiy o`rinni egalladi. XIX asr boshlarida Rossiyada tarixning yordamchi fani sifatida xronologiyaning ahamiyati yanada yuksaldi. «Rossiya davlati tarixi» kitobining birinchi jildida N.M.Karamzin Qadimgi Rusda yil hisobi to`g`risida ma`lumot beradi. XIX ning birinchi yarmida V.Shteyngel va K.Trominlar yilnoma kalendar masalasini tadqiq qiladi. P.V.Xavskiy Rusda yilnomalar tarixiga oid tadqiqotlar va Yulian kalendarini Griigoriy kalendariga taqqoslashga doir xronologik jadvallarni tuzadi. 1850 yilda, D.M.Perevoshikovning «pravoslav cherkovida qabul qilingan vaqgni hisoblash qoidasi» nomli kitobi nashr qilindi. XIX asr oxirlarida D.I.Prozovskiy nasroniylikkacha bo`lgan davrda slavyan – rus vakt hisobi va Qadimgi Rusda soatni hisoblash asoslarini ishlab chikdi. XX asrga kelib, xronologiya tarixning asosiy yordamchi fanlaridan biriga aylanadi. Bu davrda Quyosh, Oy-quyosh kalendarlariga doir tadkiqotlar yuzaga keladi. 1906-1914 yillarda nemis olimi. Ginsel uch jilddan iborat «Matematik va texnik xronologiya» nomli kitobini yozadi. Zamonaviy xronologiyaning rivojlanishida E.Meyyer (1904), R.Parker (1950) (Misr kalendarlari), M.M.Underxil (1921) hindlarda xronologiya fani, M.Maler yaxudiy kalendarlari, S.G.Morley (1954) mayya xalklarida vakt hisobi, X.Mitsman «Rim xronologiyasi» (1957), E.Bikerman «Qadimgi dunyo xronologiyasi» (1966), R.Noygebauer, A.YE.Shtamp, V-Grumel kabi tadqiqotchilarning xronologiya uslublari va nazariyasiga oid tadkiqotlari katga axamiyat kasb etdi. XIX asr oxirlarida Rossiyada Yulian` kalendarini isloh qshshsh bo`yicha maxsus komissiya tuziladi. Unga mashxur olim D.I.Mendeleyev boshchilik kiladi. XX asr boshlarida xronologiya faniga oid ko`plab ilmiy tadqiqotlar olib borildi. N.V.Stepanov «Yangi uslub va provoslav pasxasi» (1907) kitobida yangi kalendarga

www.arxiv.uz o`tish zaruratini takidlaydi. Olim tomonidan 1909-1915 yillarda rus solnomalari kalendari, Qadimgi Rus yil hisobi, mart va sentabr ultramart uslublari o`rganiladi va tadqiqotlar jamlanib, 1917 yilda «Kalendar-xronologiya malumotnomasi» nashr qilinadi. 1918 yilda Rossiyada Grigoriy kalendari qabul qilinadi. Natijada yangi kalendar sistemasiga oid ko`plab ilmiy tadqikotlar olib boriladi. I.F.Polak «Kalendarning o`zgarishi» (1918) va «Vakt va kalendar» (1928), O.A.Doblash -Rojdestvenskiy «Insonlar qanday qilib yilni hisoblashni o`rganadilar» (1922), N.I.Idelson «Kalendar tarixi» M.Matye, N.Sholkolarning «Hozirgi, o`tmish-dagi va kelajakdagi kalendarlar» (1931) kabi asarlari o`sha izlanishlar mevasidir. 1938 yilda V.K.Nikolskiyning «Bizning yil hisobimizning paydo bo`lishi», 1941 yidsa L.Klimovichning «Bayramlar va islom ro`zalari» nomli kitoblari nashr qilinadi. N.G.Berejkovning «XV asrgacha bo`lgan rus solnomalari xronologiyasi» nomli maqolasi va Rus solnomalari xronologiyasi» (M., 1963) nomli monografiyalari xronologiya faniga oid muhim taqiqotlardan biridir. Muallif rus solnomalarida mart, sentabr va ultramart uslublarida berilganligini isbotlaydi va rus solnomalari xronologiyasini o`rganishning uslublarini ishlab chikadi. 1954-1956 yillarda BMTda yanada mukammal va barcha xalqlar uchun yagona bo`lgan yangi kalendarni o`rganish masalasi muhokama qilinadi. Natijada bir qator mamlakatlarda kalendarlarning astronomik asosi va yilni hisoblashning yangi uslublariga oid ilmiy tadqiqotlar yuzaga keladi. Jumladan, G.D.Mamedbeyli (1961), I.A.Orbeli (1961) musulmon yil hisobi, M.R.Raximov tojiklarda yil hisobi (1957) va G.Mcherlidzelar Qadimgi gruzin yil hisobi bo`yicha tadqiqotlar olib boradilar. O`rta Osiyo olimlarning xronologiya rivojlanishiga ko`shgan xissasi. Urta asrlarda xronologiya yanada rivojlanib bordi. Xronologiya rivojiga O`rta Osiyolik olimlar, Ahmad al-Farg`oniy (797-865), Abu Rayhon Beruniy (973-1048), Umar Hayyom (1048-1131) va Mirzo Ulug`bek (1394-1449) katta hissa qo`shdi. Ahmad al-Farg`oniy . Ahmad al- Farg`oniy ilmi-xay`at (falakiyotshunoslik- astronomiya, riyoziyot-matematika) va jo`g`rofiya (geografiya) fanlari bilan shug`ullandi hamda qator ilmiy asarlar yozib qoldirdi. Axmad al-Farg`oniy al-Ma`mun

www.arxiv.uz topshirig`iga binoan Damashqdagi rasadxonada osmon jismlari harakati va ularni aniqlash, yangicha «zij» yaratish ishlariga rahbarlik qildi. Ahmad al-Farg`oniyning «Kitob al-harakat as-samoviya va javomi` ilm an-nujum» (Samoviy harakatlar va umumiy ilmi kitobi) asari astronomik asar hisoblanadi. Bu asar astronomiya asoslari haqidagi kitob nomi bilan ma`lum bo`lib, 1145-1175 yillardan Yevropada lotin tiliga tarjima etilgan. Olim «Alfraganus» nomi bilan Garbda shuhrat topadi. Uning mazkur asaridan asrlar davomida Yevropa universitetlarida asosiy darslik sifatida foydalanilgan, chunki bu kitob zamonasining astronomiya xakidagi eng muhim zarur bo`lgan bilimlarini o`z ichiga olgan edi. Ahmad al-Farg`oniyning «Yerdagi ma`lum mamlakatlar va shaxarlarning nomlari va har bir iqlimdagi hodisalar haqida» asari ham mashhur. Asarda Yernish yumaloqligi, bir xil osmon yoritqichlarining turli vaqtda ko`tarilishi, tutilishi va bu tutilishlar har bir joyda turlicha ko`rinish, masofalar o`zgarishi bilan ularning ko`rinishi ham o`zgarishi hakida qimmatli mulohazalar bildiriladi. Abu Rayhon Beruniy . Abu Rayhon Beruniy Sharqning yorqin va ulug` siymolaridan biri hisoblanadi. Uning «Al osor al-boqiya ani-l-kurun al-holiya» («Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar»), («Xronologiya»), «Qonuni Mas`udiy» asarlarida xronologiya faniga oid ko`plab ma`lumotlar berilgan. «Qadimgi xalklardan qolgan yodgorliklar» nomli asarda arab, eron, so`g`d, xorazm, yunon kalendari hamda asosiy vakt birliklari, turli vaqt tartiblari xaqida batafsil ma`lumot bergan. Olim har bir xalqning o`z tarixi borligini ta`kidlar ekan, ularning nafaqat tarixi, balki vaqt hisobi hamda kalendarlari ham bir-biridan farq qilinshni ta`kidlaydi. Abu Rayhon Beruniy «Movarounnaxr otashparastlari, ya`ni Xorazm va So`g`d aholisi ishlatadigan oylarni» bayon etadi. Movarounnahrliklarning kalendaridagi oylarining soni va yilning uzunligiga ko`ra eronliklar kalendariga o`xshashi, faqat oylarning boshlanishi orasida farq borligini ko`rsatib o`tadi. Abu Rayhon Beruniy xorazmliklar kalendaridagi va kunlarining nomlarini ham keltirib o`tadi. Xorazmliklar «isfandorajiy» (o`n ikkinchi) oyining oxiriga qo`shiladigan ortiqcha besh kunning birinchisini oyning birinchi kuni nomi bilan atab, qolgan kunlarga ham birin-ketin kelgan kunlarning nomlarini berishlari aniklaganini ta`kidlaydi.

www.arxiv.uz «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» asaridan turkiy xalqlar o`n ikki hayvon nomi bilan ataluvchi muchal kalendari va ularning nomlari xakida ham ma`lumot olish mumkin. Qolaversa, eronliklarning kalendaridagi o`n ikkita oy nomini ham shu asarda uchratish mumkin. Eronliklar tuzgan kalendarda har bir oy 30 kundan xisoblanib, qo`shimcha 5 kun o`n ikki oy oxiriga ko`shilgan. Abu Rayhon Beruniyning ko`rsatishicha, bu 5 kun Qadimgi eron tilida «panji», «andargox» deb atalgan. Keyinchalik bu nom arabchalashib, «andarjoh» o`zgartiriltan. Bu besh kun «o`g`irlangan kun», deb ham atalgan, ular biror oy kunlari hisoblanmagan. Eronliklar ularni «obonmoh» bilan «ozarmoh» o`rtasiga qo`yib, har bir oy kunlariga berilgan nomlarda boshqa nomlar bilan ataganlar. Eron kalendarida bir yil uch yuz oltmish besh kun bo`lgan. Ular chorak kunlar bir oy bo`lmaguncha hisobga olmaganlar. Bu bir yuz yigirma yilda bir marta bo`lgan^ Shunda ortiqcha oyni yil oylari qatoriga qo`shganlar va u o`n uchinchi oy bo`lgan. O`sha yilni kabisa yil deb, ortiqcha oy kunlarini boshqa oylar nomlar bilan ataganlar. Abu Rayhon Beruniyning ma`lumot berishicha, ular dastlab haftadan foydalanmaganlar. Olim bu haqida shunday ma`lumot beradi: «Dastlab haftalarni ishlatgan g`arb tomon aholisi, ayniqsa, Shom va uning tevaragida yashovchilar bo`lganlar. Bunga sabab, u tomonda payg`ambarlar yuzaga chiqib, Tavrotda aytilganidek, birinchi hafta va bu haftada olam paydo bo`lganidan xabar berganlar. Keyin bu odat ulardan boshqa millatlarga tarqalgan». Beruniy Misr kalendariga ham to`xtalib o`tib, kalendardagi eski va yangi oy nomlarini o`z asarida ta`kidlab o`tadi. Misrliklar qo`shimcha besh kunni «abag`amno» (kichik oy), kabisali yilni esa «anknaqt» (alomat) deb ataganlar. Qo`shimcha kun so`nggi «musriy» oyining oxiriga qo`shilgan. Beruniy «Shom mamlakati» (Suriya) kalendaridagi o`n ikki oy nomlari va to`rt yilda bir marta beshinchi (shubat) oyga bir kun- qo`shib hisoblashlari haqida yozadi. Bu manbaga ko`ra «Shom mamlakati» kalendaridagi oy nomlari keng tarqalgan, hatgo arablar xam «dala ishlariga tegishli vaqtlarni» shu oylar bilan belgilar ekan. Abu Rayhon Beruniy «Qonuni Mas`udiy» asarida Qadimgi arab kalendaridagi o`n ikkita oy nomini keltiradi, lekin ularning faqat ikkitasining lug`aviy ma`nosini berib o`tadi. «Qadimgi xalqlardan kolgan yodgorliklar»da zamonaviy arab

www.arxiv.uz kalendaridagi o`n ikkita oy va yetti hafta kunining nomi va o`z ta`riflari ham keltiriladi. Abu Rayhon Beruniyning yozishicha, arablar yahudiylardan yilga qo`shimcha oy qo`shishni o`rganganlar va bu oyni «ayyom an-nasi» deb ataganlar. Abu Rayhon Beruniy o`z asarida milodiy yil hisobiga ham to`xtalib o`tadi. U mazkur kalendarni «rumiy kalendari» deb ataydi va kalendarga birinchi marta kabisa yilini Yuliy Sezar kiritgan, deb yozadi. Olim milodiy yil hisobini Qadimgi xalqlarning kator yil hisoblari bilan kiyoslaydi. «Qonuni Ma`sudiy» asarining ikkinchi kitobi xronologiya masalalariga bag`ishlangan bo`lib, unda «Qadimgi xalklaridan qolgan yodgorliklar» asarida ko`rilgan masalalar to`ldirilib, davom ettiriladi. Asarda Eron, Bobil, Rum podshohi va arab xalifalari hukmronlik qilgan yillarining xronologik jadvallari keltirilib, ularning nomlari yunoncha transkripsiyada berilgan. Shuningdek, mazkur asarda insoniyat tomonidan qo`llanilgan eralar, jumladan, Yazdigard, Iskandar, Filipp, «Buxtunassar» (Nabonassar) erasini aniqlash masalalari xususida ham so`z boradi. Abu Rayhon Beruniyning «Hindiston» asarida bu o`lkada yashovchi xalqlarning urf-odatlari, geografiyasi va u bog`lik astronomiyasi ko`rsatib o`tilgan. Shuningdek, olim burjlar, oy fazalarining o`zgarishi, hind eralari, Oy va Quyosh kalendarlari va oltmish yillik Yupiter davriyligi nomlarini keltirib o`tgan. Umar Hayyom. Sharqning eng yirik rasadxonalaridan bo`lgan Isfahon rasadhonasini 1076 yili Umar Hayyomning iltimosiga ko`ra Malikshoh kurdirgan edi. Olim bu rasadxonada olib borilgan ko`p yillik kuzatishlari natijasida, o`zining «Malikshoh ziji» asarini yozadi. Umar Hayyom xronologiya faniga qo`shgan katta hissasi kalendar islohotiga tegishlidir. Malikshoh Umar Hayyomga yil boshi Navro`z bahorgi teng kunlik bilan mos tushadigan yangi kalendar topshiradi. Umar Hayyom bu davrda qo`llanib kelingan mashhur Yulian kalendarining xatosi 128 yilda bir kunga teng ekanligi va bu xatoni takrorlamaslik uchun yangi kalendarning yillarini yangi kombinatsiyada tuzishni taklif qiladi. Yangi kalendar loyihasiga ko`ra, har o`ttiz uch yillik davrning dastlabki yigirma sakkiz yilida kabisa yillari xuddi kalendaridek yetti kabisa yildan, sakkizinchi kabisa yili esa odatdagidek uch yildan so`ng emas, to`rt yildan so`ng beshinchi yili qabul qilinadigan bo`ldi. Natijada, Umar Hayyom kalendarning yil uzunligi 365 sutka 5 soat 49 minut 5,5 soniyaga teng bo`ldi. Ayni

www.arxiv.uz vaktda Umar Hayyom kalendarining xatoligi aniqlangan bo`lib, u 19,5 soniyani tashkil etdi. Bu kalendardagi xatolik 4500 yildagina bir sutkani tashkil qiladi demakdir. Mazkur natija kalendar kanchalik mukammal tuzilganligidan dalolat beradi. Umar Hayyom kalendari Malikshoh tomonidan 1079 yil (hijriy kamariy 471 yil)da qabul qilindi. Umar Hayyom kalendari Eronda XGX asrning o`rtalariga qadar ko`llanilgan. Bu kalendar Umar Xayyom kalendari deyilishi bilan barga Malikshoh sharafiga «Jaloliy kalendari» deb ham yuritilgan. Uning xronologiya faniga oid yana bir mashxur asari «Navro`znoma»dir. Asarda Quyosh kalendari tarixi batafsil bayon qilinadi. Navro`z kunining qanday belgilangani, qanday nishonlangani to`g`risida ma`lumotlar hamda oy nomlarining lug`aviy ma`nosini ham beradi. Mirzo Ulug`bek . Mirzo Ulug`bek «Ziji Ko`ragoniy» asarida vaktni hisoblash masalalariga to`xtalib o`tgan. Olim yil kitobining sharq halqlari qabul qilgan usullarini bayon etib, «yunon, malikiy, xitoy va uyg`ur eralari» xamda ular orasidagi fark, mazkur eralardagi bayram kunlari to`g`risida batafsil ma`lumot beradi. Hijriy-kamariy kalendardagi arab davriyligi, yil boshi va oy madhallarini anikdash jadvallarini va formulalarini ko`rsatib o`tadi. Yevropada Mirzo Ulug`bek va Nasridsin Tusiyning yulduzlar jadvali katologi 1648 yilda Oksford universiteti astronomi Jon Grivas tomonidan nashrga tayyorlangan. 1650 yilda Mirzo Ulug`bek asarlarining xronologiyaga oid ma`lumotlari, Sharq xalqlarida yil xisobi, kalendarlarga doir kismlari nashr etiladi. Mirzo Ulu! "gkning yulduzlar katalogi 1665 yilda Tomas Xayd tomonidan lotin va fors tillarida nashr qilinadi. 1853 yivda Mirzo Ulug`bekning bu jadvallarga bergan to`liq muqaddimasini Sedillot tarjimasi bilan nashr etilgan. Xronologiya kalendarlarning rivojlanishi va o`zgarishi bilan chambarchas bog`likdir. Kalendar so`zi lotincha «kalendarium» so`zidan olingan bo`lib, qarz kitobi ma`nosini anglatadi. Bu so`z shu narsa bilan bog`likki, qadimgi Rimda qarzdorlar kam qarz foizlarini oyning birinchi kunida to`laganlar. Hozirgi paytda kalendar bu turli mamlakatlarda vakt hisobi sistemasi bo`lib, uning asosida tabiatning davriy hodisalari, osmon jismlari harakatlari, vaqt oraliqlarining hisobi olib boriladi. Kalendarni o`rganish tarix fanining vazifasiga kiradi. Tarix fani esa bu o`rinda xronologiya faniga murojaat kiladi. Xronologiya turli

www.arxiv.uz hodisalar va xujjat sanalarini tuzishdan iborat vazifani bajaradi. Xronologiyada kalendar turlari, ularning paydo bo`lishi bilan bog`liq jarayonlar, va miqdoriy ko`rinishlaridan; Qadimgi Sharq davlatlariga xos kalendarlar; ularning ham shakllanish taraqqiyot bosqichlari va shular bilan birga Qadimgi Yunoniston hamda Rimga xos kalendarlar tarixi ularning o`zlariga xos xususiyatlari o`rganiladi.

O'xshashlar

Xronologiya fani prеdmеti, maqsad va vazifalari

Xronologiya va metrologiya fanining maqsad va vazifalari

Arxivshunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari

Paleografiya va epigrafika fanining predmeti,maqsad va vazifalari

Tarixiy o`lkashunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari