ГФР К.Аденауэрнинг канцлерлиги даврида

ГФР К.Аденауэрнинг канцлерлиги даврида

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131 KB

Ko'chirib olish

ГФР К.Аденауэрнинг канцлерлиги даврида Режа: 1. ГФР К.Аденауэрнинг канцлерлиги даврида 2. Ғарбий Германиядаги етакчи сиёсий кучларнинг аста-секин бирлашиши сиёсий радикализм 3. Л.Эрхаддан К.Кизингергача немис “Фаравонлик давлати” нинг гуллаши ва инқирози.

ГФР К.Аденауэрнинг канцлерлиги даврида ГФРда конституциявий тузумнинг самарали амал қилишига мамлакатдаги сиёсий барқарорлик ёрдам берди. 1949 йилнинг 14 августида бўлиб ўтган Бундестагнинг биринчи сайловлари учта етакчи сиёсий йўналишларнинг афзаллигини яққол кўрсатди. ХДИ 25,2% (115 мандат) овозга эга бўлиб ХИИ билан бирга (5,8% овоз, 24 мандат) кўпчиликни ташкил этди. Мухолифотдаги ГСДПни сайловчиларнинг 29,2%и (131 мандат) қўллаб-қувватлашди. ЭДП (11,2% овоз, 52 мандат) ҳукумат коалициясига кирганига қарамасдан, “учинчи куч”га йланди. 12 сентябрда мамлакат президенти ЭДП раҳбари Т.Хейе бўлди, 15 сентябрда эса К.Аденауэр федерал канцлер лавозимини эгаллади. шаклланган “икки яримлик” партия модели кейинчалик ҳам сақланиб қолди. 1952 йилдаги сайлов тизими ислоҳоти катта роль уйнади. Унга кўра партияларнинг ўз депутатларини парламентга ўтказишларида 5% лик чекланиш жорий қилинган эди. Христиан демократларнинг мафкуравий концепцияси ГФРнинг ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ривожланишининг асосий йўналишларини белгилади. 1953 йил сайловлари арафасида қабул қилинган ХДИнинг Гамбург дастурида Ғарбий Германия давлатида конституциявий -ҳуқуқий тузумнинг ва социал бозор хўжалигининг миллий иқтисодий тизим сифатида асосий тамойиллари, партиянинг немис халқи маънавий тикланишига йўналганлиги белгилаб қўйилди. ХДИ раҳбарияти қатъий равишда антикоммунистик йўлни танлаш, шарқий Германия давлатини тан олмаслик, Шимолий Атлантика иттифоқи ва Европадаги интеграцион структуралар билан яқиндан ҳамкорлик қилишга ҳаракат қиларди. К.Аденауэр раҳбарлигида ХДИ 1983, 1957, 1961 йилларда сайловларда ғолиб чиқди (ва мос равишда 36,;% ва 191 мандат, 39,7% овоз ва 217 мандат, 35,8% ва 192 мандатга эга бўлди) Бавариядаги ХСИ бу йиллар давомида ўз мухториятини сақлаб қолди, аммо 1951 йилдан “ишчилар ҳамдўстлиги” доирасида ҳамкорликни мустаҳкамлади. ХДИҒХСИ блоки

турғун парламентдаги кўпчиликка асос бўлди, ягона фракцияни ташкил этиб, бирлашган сиёсат олиб борди. Ўзининг минтақавий фаолиятига қарамасдан Ф.Й. Штраус партияси сайловчиларнинг кўп овозига эга бўлиб, ҳатто депутатлик мандатлари сони бўйича ЭДПни “учинчи партия” ўрнидан силжитишга муваффақ бўлди. ХИИ 1953 йил сайловларида 8,8% овоз ва 52 мандатга, 1957 йилда - 10,5% овоз ва 53 мандатга 1961 йилда- 9,5% овоз ва 50 мандатга эга бўлди. ХДИҒХИИ блоки вакили Г.Любке 1959 йилда президент лавозимига сайланди. Эркин демократлар партияси 50-йилларда ўз мафкурасини белгилаш каби мураккаб жараённи бошдан кечираётган эди. 1949 йилда ЭДП ҳукумат коалицияси аъзосига айланди ва Аденауэр маҳкамасида бир нечта иккинчи даражали вазирлик лавозимларига эга бўлди. Аммо христиан демократлар билан ҳамкорлик партия сайловчиларининг бирлашишига ҳалақит берар ва унинг сиёсий таъсирининг пасайишига олиб келиши мумкин эди. 1954 йилда партия раҳбари лавозимлигига Т.Делер келганидан сўнг ЭДПнинг ХДИҒХСИдан узоқлашиши бошланди. Икки йилдан сўнг унинг вазирлари ҳукумат таркибини тарк этишди ва 1957 йил сайловларида у мухолифот томонига ўтди. Аввалига бу омад келтирмади. Агар 1953 йилда ЭДПни 9,5% сайловчилар (48 мандат) қўллаган бўлса, 1957 йилга келиб бу кўрсаткич 7,1% га (41 мандат) тушди. Аммо ўз сиёсий ва электорал йўлининг изланиши давом эттирилди. Э.Менде раҳбарлигидаги Дюсельдорф гуруҳи таъсирида ЭДПнинг дастурий асослари яққол либерал характерга эга бўлди. Партия иқтисдиётга давлат аралашувини қисқартириш ва солиқ сиёсатини либераллаштириш, учун фуқаролик ҳуқуқларини чеклашга қарши (у қонун тартиботни мустаҳкамласада) фаол кураша бошлади. ЭДП бюрократияга барҳам бериш ва ўзга миллат вакиллари ва бошқа динга эътиқодчиларга нисбатан ўзаро бағрикенглик ғояларини ҳимоя қиларди. 1961 йилдаги сайловларда ЭДП 12,8% овоз ва 67 мандатга эга бўлди. ХДИҒХСИ фракциясининг қисқариши ҳисобига эркин демократлар янада тенг ҳуқуқули ҳамкорлар

сифатида ҳукумат коалициясига кириш ҳуқуқига эга бўлишди. Ўша пайтдан бошлаб ЭДП шундай “шарнир партия” вазифасини ўтай бошладики, уҳукумат коалициясидаги кўпчилик ва мухолифотнинг ўзаро нисбатига катта таъсир кўрсата оларди. Муросасиз К.Шумахер раҳбарлик қилаётган ГСДП “принципиал мухолифот”га айланиб қолди. Социал-демократлар социал (ижтимоий) бозор хўжалигига қарши чиқиб, иқтисодиётда ижтимоий ташаббусни кучайтиришга даъват этишарди. Ташқи сиёсат соҳасида ГСДП Аденауэр ҳукуматининг антикоммунистик йўлини қўллаб-қувватлар, аммо ягона Германияни барпо этишни кечиктирувчи ҳар бир қадамни қоралар эди. ГСДП раҳбарияти ҳукуматнинг Ғарбий Германиянинг тўла суверенитети тикланмасдан уни қайта қуроллантириш, Шимолий Атлантика блокининг ҳарбий-сиёсий тузилмаларига киритиш, Ғарбий Европадаги интеграция жараёнига жалб этишга бўлган уринишларига шубҳа билан қарар эди. 1952 йилда Шумахер вафот этганидан сўнг ва Эрих Олленхауэрнинг партия раҳбари лавозимига сайланиши билан ГСДП дастурининг аста- секин тузатилиши бошланиб кетди. У иккинчи жаҳон урушидан сўнг социалистик интернационал пойдеворга бўлган демократик социализм концепциясига яқинлашди. Янги авлод социал-демократлари нафақат пролетариат диктатураси ва капитализмга инқилобий йўл билан барҳам бериш балки синфий курашнинг ижтимоий тараққиётнинг асоси деб қарайдиган концепциядан воз кечишди. ГСДПнинг мафкуравий радикализм (кескинлик)дан воз кечиши унинг сайловчилари доирасининг тезда кенгайишига олиб келди. 1953 йилдаги сайловлардаёқ 28,8% овозга (яъни, 4 йил олдингига кўра камроқ) эга бўлиб, ГСДП парламентдаги ўз фракциясини 151 депутатга етказди. 1957 йилдаги фаол сайлов компанияси 31,8% овоз ва 169 та депутат мандатларини тақдим этди. ГСДП мафкуравий концепциясининг янгиланиши 1959 йилда Бад- Бодесбергдаги съездда “Принципиал дастур”нинг қабул қилиниши билан якунланди. Унда социализмга “ахлоқий императив” нуқтаи назаридан

баҳо берилиб, партиянинг сиёсий вазифалари замонавий ижтимоий муаммоларнинг - прагматик таҳлили асосида белгиланар эди. Бад- Годесберг дастурининг муаллифлари Горборт Вернер бошчилигидаги христиан демократларнинг ташқи сиёсатини маъқуллаб, ГФРнинг умумий бозорга киришини қўллаб-қувватлашди ва иқтисодиётни миллийлаштириш (давлат тасарруфига ўтказиш) ғоясидан воз кечишди. 1960 йилда ГСДП раҳбари этиб, партиянинг ислоҳотчи қаноти вакили бўлган Ғарбий Берлин бургоминистри Вилли Брандт сайланди. У партиянинг янгиланган дастурига таяниб, ГСДПни мамлакат сиёсий тизимига қўшиш, “реалполитик” тамойилларининг қарор топишига ҳаракат қилди. Бу стратегия муваффақият келтира бошлади. 1961 йилдаги сайловларда ГСДП 36,2% овоз ва 190 мандатга эга бўлди. Ғарбий Германиядаги етакчи сиёсий кучларнинг аста-секин бирлашиши сиёсий радикализм , энг аввало сўл радикализмига қарши кураш билан бирга давом этди. ГКП ҳукумат доиралари томонидан Шарқий Германия режими ва совет махсус хизматлари билан чамбарчас боғлиқ бўлган экстремистик партия деб қараларди. ГФРдаги сиёсий элита ва жамоатчиликнинг катта қисми коммунистик ҳаракатнинг тоталитар (мустабид), немис жамиятининг демократлашуви ва ҳуқуқий давлат қурилишига зид бўлган куч сифатида тақиқлашни талаб қиларди. 1950 йилнинг сентябридаёқ маъмуриятга давлат ва маиший хизмат ташкилот ва корхоналаридан коммунистлар ва ўнг радикалларни четлаштириш ҳуқуқи берилиши тўғрисида қарор қабул қилинган эди. 1951 йилда давлатга қарши сиёсий ҳаракатлар учун жазолаш тўғрисида қонун қабул қилинди. Бир йилдан сўнг конституцион суд неонацистик социалистик империал партияни тақиқлади. Коммунистик ташкилотлар, Совет-Германия дўстлик жамиятлари фаолияти қаттиқ назорат остига олинди. Бунинг оқибатида ГКП таъсири камая борди. Агар 1949 йилдаги сайловларда коммунистлар 5,7% овоз ва 15 та ўрин (Бундестагда)га эга бўлган бўлишса, 1953 йилга

тузиш учун етарли эмас эди. 1956 йилда ГКП конституцияга зид ташкилот сифатида бутунлай тақиқланди. Аденауэрнинг сиёсий вазиятни барқарорлаштириш, Ғарбий Германияда ижтимоий тараққиётнинг мустаҳкам ҳудудий асосини яратишга бўлган уринишлари муваффақиятли бўлди. Тажрибали ҳуқуқшунос ва администратор, қатъий ва талабчан сиёсатчи бўлган Аденауэр Бонн ҳукумати фаолиятига ниҳоятда ДЕЛОВОЙ тартибли кўриниш бера олди. Барқарорлик ва мўътадилликка интилиш Аденауэр сиёсий услубининг ўзига хос хусусиятига айланди. Мақбул ниҳоятда самарали иқтисодий ислоҳотлар ўтказиш ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлди. Унинг мафкуравий ёрдамчиси тенги йўқ иқтисодиёт вазири Людвиг Эрхард эди. Эрхард сиёсати натижасида яратилган ижтимоий бозор хўжалиги модели ордолиберализм -Вальтер Ойкеннинг Фрайбургдаги мактаби томонидан ишлаб чиқилган иқтисодий назария концепциясига асосланар эди. Ордолибераллар, давлат иштирокисиз эмас, балки давлат аралашуви билан ривожланувчи эркин бозор муносабатлари тарафдорлари эдилар. Улар иқтисодий фаравонлик асоси хўжалик тартибини мустаҳкамлаш, яъни эркин бозорда “ўйин қоидаларини” белгиловчи барча ижтимоий институтларнинг ўзаро келишувдаги фаолиятида деб ҳисоблашар эди. Бундай ҳолатда давлат асосий роль ўйнар эди. Унинг аралашуви бозор механизмлари ҳаракатини ўзгартириши эмас, балки уларнинг амал қилиши учун шароит яратиши ва шундай тартиб жорий этиши керак эдики, унда эркин ишбилармонлик ва рақобат танланиши ва талаб ва таклиф мувозанатини тиклаши керак эди. Эрхард давлатнинг бу функциясини иқтисодиётда “доиравий шароитлар”нинг яратилиши деб таърифлади. Аденауэр ҳукумати иқтисодий ислоҳотнинг энг мураккаб даврида (1949-1950 йилларда) ниҳоятда қатъийликни намойиш қилди. Ўша даврда пул массасининг қисқартирилиши ва нархларнинг либераллаштирилиши аҳоли даромадлари паст бўлган бир пайтда нархларнинг ошишига олиб

келди. Ишлаб чиқаришнинг қайта қурилиши эса, ишсизликнинг ўсиши билан бирга рўй берди. Аммо 1951 йилдаёқ яхши томонга ўзгариш сезила бошлади, 1952 йилда эса нархлар ўсиши тўхтади, ишсизлик камая бошлади. Кейинги йилларда кескин иқтисодий ўсиш рўй берди: йилига 9-10%, 1953- 1956 йилларда эса йилига 10-15% гаяа. ГФР ғарб мамлакатлари ичида саноат ишлаб чиқариши бўйича иккинчи ўринга чиқиб олди (фақатгина 60- йилларнинг охирида Япониядан ортда қолди). Катта экспорт мамлакатда Англия, Франция ва Швецияларнинг умумий заҳирасига тенг олтин заҳира яратишга имкон берди. Германия валютаси Европада энг кучли валютага айланди. 50-йилларнинг охирида ишсизлик амалда йўқолди, аҳолининг реал даромадлари 3 марта ошди. Немис “иқтисодий мўъжизаси”нинг бир қатор омиллари мавжуд эди. Эрхард танлаган иқтисодий тизим (унда либерал бозор механизми давлатнинг мақсадли солиқ ва кредит сиёсати билан бирга амал қиларди) ўзининг самарали эканлигини исботлади. Саноатдаги лобби (ўз нархларини ҳимоя қилиш) билан кўп йиллик баҳс-мунозарадан сўнг Эрхард қаттиқ монополияга қарши қонун қабул қилинишига ишбилармонларнинг рақобатни чекловчи ҳар қандай давлат рухсатномасига эга бўлган шартномаси ҳақиқий эмас деб ҳисобланди. Инвестицион дастурларни амалга ошириш учун Маршалл режаси тадбирлари асосида тузилган йирик молиявий фондга эга эди. ГФРнинг 1955 йилда НАТОГа аъзо бўлишига қадар ҳарбий харажатларнинг йўқлиги ҳамда хорижий инвестициялар (3,5 млрд.доллар) оқими ҳам катта роль ўйнади. Уруш йилларида вайрон қилинган немис саноатида оммавий асосий капитални янгилаш давом этаётган эди. Бу жараёнга ҳамоҳанг бўлган энг янги технологияларнинг жорий этилиши ҳамда немис халқининг анъанавий бўлган юқори ишлаш қобилияти меҳнат самарадорлигининг тез ўсишига олиб келди. Ғарбий Германияда қишлоқ хўжалигининг муваффақиятли ривожланиши 1941-1949 йилларда оккупацион ҳукуматлар ёрдами билан амалга оширилган аграр ислоҳот натижаси эди. Ўшанда ер мулклари қайта

тақсимлаб берилдики, унда ер фондининг катта қисми йирик ер эгаларидан ўрта ва кичик ер эгаларига ўтди. Кейинги йилларда қишлоқ хўжалиги соҳасида банд бўлганлар сони камая борди, аммо деҳқонлар меҳнатининг механизациялаштирилиши ва электрлаштирилиши бу секторда ишлаб чиқариш ўсишини таъминлади. қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши тузилмаси ҳам ўзгарди. Энг нуфузли соҳа чорвачилик бўлди (бутун қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг 70%и). Либераллаштирилган иқтисодиётнинг самарали фаолият кўрсатиши учун турғун истеъмол талабини таъминлаш алоҳида аҳамият касб этди. Ижтимоий соҳа ва меҳнат муносабатлари бўйича ҳукумат сиёсати бу муаммони ҳал этишга имкон берди. Нафақа фонди, уй-жой қурилиши, бепул ва имтиёзли таълим олиш ва касбий тайёргарлик тизимини кенгайтириш бўйича қўйилган етарлича фаол қадамлар билан биргаликда ишбилармонлар ва ишчилар ўртасидаги тўғридан-тўғри муносабатларни рағбатлантиришга ҳам катта эътибор берилди. Ҳукумат шиори ушбу тезисдан иборат бўлди:”КАпитал меҳнатсиз, меҳнат эса капиталсиз мавжуд бўла олмайди”. 1952 йилдаги “Корхоналарда ишчилар аҳволи” тўғрисидаги қонунга кўра ишлаб чиқаришни бошқариш соҳасида меҳнат жамоаларининг ҳудудлари кенгайди, аммо уларнинг сиёсий фаолият кўрсатиши тақиқланган эди. Иш ҳафтаси 52 дан 46 соатга туширилди, ойлик маош эса урушдан олдингига нисбатан ошди. Меҳнатга ҳақ тўлаш тизими алоҳида корхонадаги меҳнат стажига мос равишда турлича белгиланган эди. 1960 йилда “ишлаётган ёшлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун” қабул қилинди, 1963 йилда барча меҳнаткашлар учун энг кам меҳнат таътили белгиланди. Ҳукумат томонидан ишбилармонларга ишчи ходимларга қўшимча тўловларини рағбатлантиришга қаратилган ҳамда оилавий даромад ва болалар сонини ҳисобга олувчи (“ижтимоий мезон ”) солиқ имтиёзлари тизимини ишлаб чиқди. 60-йиллардан бошлаб “инвестицион ойлик маош”

тизими жорий этилди. Солиқ сиёсати ойлик фонди бир қисмини корхоналар ишчи ходимлари ўртасида тарқатилувчи махсус “халқ акция”лари (халқ ташаббуслари)га ўтказишни рағбатлантирар эди. Ҳукуматнинг барча мазкур чоралари иқтисодий ўсиш даврида унга мос аҳолининг сотиб олиш қобилиятининг ўсишини таъминлади. Германияни истеъмолчилар фаоллиги қамраб олди. Иқтисодиёт сиёсат соҳасида ташаббусни Эрхард қўлига берган Аденауэр ГФРнинг халқаро мавқеини мустаҳкамлаш учун ҳаракат қила бошлади. Унинг идеали рамон ва англосакс маданиятидан бир асрлик узоқлашишни бартараф этган, Европанинг иқтисодий ва сиёсий муҳитига бирлашган мустақил ва Европанинг иқтисодий ва сиёсий муҳитига бирлашган мустақил ва қудратли Германия эди. Бу соҳадаги илк қадам ГФРнинг эндигина шаклланаётган Шимолий Атлантика блокига қўшилиши бўлди. “Совуқ уруш” туфайли Ғарбий Германия қисқа муддатда босиб олинган, суверенитети чегараланган мамлакатдан ғолибларининг фаол шеригига айланди. 1949 йилнинг ноябридаёқ АҚШ, Буюк Британия, Франция ва ГФР Петерсберг шартномасини имзолашди. Бу хужжат ГФРга мустақил равишда ташқи алоқалар ўрнатиш, жумладан, халқаро ташкилотларга аъзо бўлиш борасида музокоралар олиб боришга имкон берарди. 1950 йилда ГФР Европа Кенгаши аъзосига айланди ва Европа интеграцияси лойиҳаларига бағишланган музокораларда фаол қатнаша бошлади. Аденауэр Вашингтон билан ўрнатилган алоқалардан Франциянинг тарихий рақибига нисбатан шубҳаланишини бартараф этишда усталик билан фойдаланди. У Ғарбий Европа мамлакатларининг ҳарбий- сиёсий бирлашиш ғояларини қувватлар ва бу ғояларнинг амалга оширилишини Германия суверенитетининг тикланишига боғларди. Бу борада энг муҳим эришиш “Плевен режаси”га кўра “Европа мудофаа жамияти”ни тузиш ҳақидаги музокоралар бўлди. Бу лойиҳада ГФРнинг қатнашишига 1952 йилда умумий ёки оккупацион статутнинг ўрнини

босган АҚШ, Буюк Британия, Франция ва ГФРларнинг Бонн шартномасининг имзоланишидан кейин йўл очилди. Унда оккупацион режимнинг бекор қилиниши, ГФРга ички ва ташқи ишларда мустақиллик бериш эътироф қилинган, аммо АҚШ, Англия, Францияга Ғарбий Германия ҳудудида қўшинларни жойлаштириш ҳамда Ғарбий Берлинни назорат қилиш ҳуқуқлари сақлаб қолинган эди. Умумий Шартноманинг кучга кириши бир кундан кейин имзоланган ЕМҲ тўғрисидаги шартноманинг амалга оширилиши билан бир вақтда рўй берди. Аммо бу шартнома ратификациясининг Франция парламентида бекор қилиниши Умумий Шартноманинг ҳам кучга киришини кечиктирди. Унинг асосий пунктлари 1954 йилдаги Ғарбий Европа Иттифоқи (ҒЕИ)ни тузиш тўғрисидаги Париж шартномасига киритилди, ГФР ҒЕИнинг аъзоси бўлди. 1955 йилда ГФР НАТОга аъзо бўлди. 1955 йилда ГФР ҳукумати СССР билан муносабатларни нормаллаштиришга ҳаракат қилди. Иккала мамлакат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилди, Аденауэр эса 1955 йилнинг сентябрь ойида Москвага расмий ташриф буюрди. Ғарбий Германиянинг бу дипломатик ҳаракати халқаро миқёсда Германия муаммосини ҳал қилишда ташаббусни қўлдан бой бермасликка ҳаракат қилиш билан изоҳланар эди. Уч ой олдин Женевада урушдан кейинги даврда илк бор АҚШ, Буюк Британия, Франция ва СССРнинг ҳукумат бошлиқлари учрашуви бўлиб ўтди ва унда Германиянинг қўшилиш истиқболлари муҳокама қилинди. Муҳокамалар боши берк кўчага кириб қолганлиги сабабли Германия муаммосини “немис халқининг миллий манфаатлари ва Европа хавфсизлигига мос равишда” ҳал этиш зарурлиги тўғрисида нейтрал баёнот келишиб олинди. Аденауэрнинг Москвадаги музокоралари ҳам ҳеч қандай ижобий натижа бермади. Тез орада ГФР Шарқий Германияга зид бўлган энг қатъий чоралардан бирини амалга оширди. 1955 йилнинг декабр ойида “Хольштейн (ГФР Ташқи Ишлар Вазирининг Штате- котиби фамилияси) доктринаси ” қабул қилинди, унга кўра ГФР у билан алоқа ўрнатган

давлатларни ГДРНи тан олишдан воз кечишга чақирди. Бу чора оқибатида ГФР 1957 йилда Югославия билан, 1963 йилда Куба билан алоқаларни узди. 1961 йилдаги Берлин инқирози ГФРнинг СССР билан муносабатларининг ниҳоятда совуқлашишига олиб келди. Атлантик ҳамдиллик тамойилига ён беришини намойиш этган Аденауэр АҚШ йўлдошига айланишдан сақланишга ҳаракат қиларди. Бу борада ГФРнинг Европадаги интеграцион жараёнда қатнашиши ва Франция билан ўзаро муносабатлари аҳамиятли бўлди. 1950 йилдаёқ Аденауэр “Шуман режаси”ни фаол қўллаб-қувватлади, 1952 йилда эса ГФР ЕОУС(?) таъсисчиларидан бирига айланди. 1955-1957 йилларда Саар муаммосининг мақбул ечими Франция билан кейинчалик яқинлашишга замин тайёрлади. Бу мамлакатлар 1957 йилдаги Европа ҳамжамиятлари тизимини яратиш тўғрисидаги Рим шартномаларининг тайёрланиши ва имзоланишида катта роль уйнашди. Аденауэр Франция президенти Шарль де Голль билан ниҳоятда яқин шахсий муносабатлар ўрнатишга муваффақ бўлди. Иккала раҳбарнинг 1960 йилда Рамбуйл, 1962 йил июлида Парижда учрашувлари, ҳамда 1962 йил сентябридаги Ш. де Голлнинг тантанали саёҳати иккала мамлакатнинг стратегик иттифоқини расмийлаштиришга имкон туғдирди. 1963 йил январь ойида Франция ва ГФРнинг турли соҳаларда ҳамкорлик қилиши, ташқи сиёсатнинг тартибга солиши, мамлакат раҳбарлари (камида бир йилда 2 марта) ва ташқи ишлар ҳамда мудофаа вазирлари (уч ойда бир марта) иштирокида мунтазам консультациялар олиб бориш тўғрисида шартнома имзоланди. Аденауэр Франция билан ҳамкорликда ГФРнинг халқаро мавқеи тикланишини кўрарди:”Европанинг ҳеч қандай сиёсати Франция иштирокисиз ёки Францияга қарши бўлолмаслиги каби, Германиясиз ёки Германияга қарши ҳам ҳеч қандай Европа сиёсати бўлиши мумкин эмас”.

Л.Эрхаддан К.Кизингергача немис “Фаравонлик давлати”нинг гуллаши ва инқирози. 60-йилларнинг бошига келиб Аденауэрнинг сиёсий обрўси туша бошлади. Унинг консервативлиги, ўзгалар фикрига тоқатсизлиги, шубҳа қилиши ҳукуматнинг самарали фаолият кўрсатишига ҳалақит берар ва партияда норозилик тобора ошишига сабаб бўларди. 1963 йил 23 апрелда ХДИ депутатлар фракцияси йиғилишида Эрхардни 87 ёшли канцлер ўрнига сайлаш ҳақида қарор қабул қилди. Муросага мойил бўлган романтик обрўси, сигаретаси қўлдан тушмайдиган очиқ кўнгил бақалоқнинг ташқи кўриниши, “иқтисодий мўъжиза” отаси обрўси Эрхардни ҳам сайловчилар, ҳам мамлакат сиёсий элитаси учун жозибали қиларди. Эрхард демократик эди, баҳс-мунозарадан бош тортмас ва Аденауэрнинг авторитар бошқарув усулларига йўл қўймаслик керак деб ҳисобларди. 1963 йил 15 октябрда 14 йилдан кейин, Аденауэр истеъфога чиқди ва бир кундан кейин Бундестаг мажлисида Людвиг Эрхард федерал канцлер этиб сайланди. У ўз ҳукумати мақсади ижтимоий тинчлик ва ҳамкорликни таъминлаш, “марказ ва ўзаро ҳамдиллик сиёсати”ни юргизиш эканлигини эътироф этди. Эрхард умуммиллий манфаатларни амалга ошириш учун барча сиёсий кучларни бирлаштиришга, манфаатлар мувозанатини излаш ва конфронтация (қарама-қаршилик)дан воз кечишга даъват этди. Вице-канцлер лавозимини ЭДП раҳбари Эрих Менде эгаллади. Эрхард ГСДПни ўзаро манфаатли ҳамкорликка чақирди. Ғарбий Германиядаги иқтисодий ва ижтимоий аҳвол ҳукумат режаларига қулайлик туғдирарди. Агар 60-йилларнинг бошларида рецессия (?) аломатлари кузатилиб, ривожланиш суръатлари 1961 йилда 5 %дан 1969 йилда 3,5% га тушиб қолган бўлса-да, 1964 йилдан бошлаб тараққиёт суръатлари илгариги “олтин ўн йиллик” даражасига етди. Бир йилнинг ўзида ЯММнинг ўсиши 9,5%ни (саноат ишлаб чиқариши 8% га ўсди) ташкил этди. Бунда меҳнат самарадорлигининг ўсиши ишчи ходимлар сонини ошириш ҳисобидан эмас, балки асосан меҳнат

унумдорлигини ошириш ҳисобига эришилди. 1965 йилда иқтисодиё ўсиш давом этди ва фақатгина 1966 йилда яна рецессия бошланди. Аммо ўсиш суръатларининг пасайиши инқироз белгиси эмас эди. Ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш кўламларини сақлаб қолиш иқтисодиётнинг “қизиб кетиши” билан таҳдид соларди ва ҳукумат инвестицион фаолликни бироз пасайтириш бўйича чоралар кўришга мажбур бўлди. Бу йиллар давомида меҳнат бозоридаги аҳвол ниҳоятда яхши эди. Бўш иш ўринлари мунтазам ўсиб борар ва доим ишсизлар сонидан кўпроқ эди. Ишчи куч импорти одатий ҳолга айланди. Эрхард ҳукумати аграр сиёсатга катта аҳамият берди. 1964 йилдаги “яшил режа” “аграр тузилмани яхшилаш” учун қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини йўналтириш жараёнини рағбатлантириш масаласини қўйди. қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларга тўғри кредитлар бериш ва қишлоқ жойларда транспорт ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш учун бюджет харажатлари оширилди. 1964 йилнинг ўзида бу мақсадда 2,5 миллиард марка сарфланган эди. “Иқтисодий ўсиш”нинг давом этиши ниҳоятда юқори турмуш даражасини сақлаб қолишга имкон берди. 1966 йилда ўтказилган сўровларга кўра, немисларнинг 89% ўз даромадларидаги қониқишларини, 45%и эса “керагидан ҳам ортиқроқ даромад қилаётганликларини”, атиги 10%и даромадлардан норози эканлигини айтишган. Бундай вазиятда ҳукумат обрўси жуда баланд эди. Аммо христиан демократларнинг кўп йиллик сиёсий ҳукмронлиги немис жамиятида руҳий чарчашни келтириб чиқарди. ХДИнинг ўзида ғоялар инқирози сезила бошланди. Вазиятдан чиқиш учун Эрхард партия дастурини янгилашга фаол киришди. 1965 йилдаги (март ойида) партия съездида Эрхард илк бор “шаклланган жамиятнинг ўз концепциясини батафсил баён қилди. У немис жамияти ўз тараққиётининг принципиал янги босқичига яқинлашмоқда деб тахмин қилди. Саноқ боши деб Эрхард пролетариат ва буржуазия зиддиятига асосланган” Х1Х асрнинг синфий жамиятини кўрсатди.

Биринчи жаҳон урушидан кейин бошланган кейинги ривожланиш босқичи, синфлар зиддиятини бартараф этаётган, аммо “манфаатлар гуруҳи” ёки “иттифоқлар” (корхоналар, касаба уюшмалари, истеъмолчилар ва ҳ.к.лар иттифоқлари) рақобати билан характерланадиган “империалистик жамият шаклланишидан иборат эди. Учинчи босқичда (“шаклланган жамиятда”) гуруҳий манфаатлар хилма-хиллиги “умумий фаравонликка бўйсундирилади”. Эрхард тахминича бундай жамият моҳиятан кооператив жамият, яъни барча гуруҳлар ва манфаатлар ҳамкорлигига асосланган жамият бўлади. “Шаклланган жамият” концепцияси романтик (ПРОЖЕКТЕРСТВО) ва ҳарбий жамият тараққиётининг реал йўналиши, ижтимоий мотивациянинг анъанавий андозалари таҳлили ва истеъмолчилик психологиясининг қарама-қарши синтезидан иборатлиги аён бўлди. Эрхард яқинлашаётган “истеъмолчилар жамияти” инқирозни ҳис қила туриб, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларини “инсонийлаштириш” йўлларини излашни талаб қилар, немисларни “фақатгина шахсий манфаатлар эмас, балки бутун жамият манфаатлари учун қайғуришга, ижтимоий фаровонлик фақатгина ишлаб чиқариш, истеъмол, иқтисодий ўсиш билан белгиланмаслигини эслашга даъват этарди. Аммо унинг концепциясини “фаравонлик ҳамма учун” ғояси, жамият барча қатламлари манфаатларини қондириш учун ижтимоий барқарорлик ва иқтисодий ўсишнинг мақбул мувозанатини излаш ташкил этарди. “Шаклланган жамият” концепциясининг бу варианти 60-йилларда барча Ғарб мамлакатларида гуллаб яшнаган, аммо ўз инқирозига тобора юз тутаётган “фаравонлик давлати” моделининг мафкуравий асослаш шаклларидан бири эди. Христиан-демократик ҳаракатнинг ўсиб бораётган инқирози 1965 йилда бўлиб ўтган сайловларда аён бўлди. Сайловда 39,5% овоз ва 202 депутатлик мандатига эга бўлган ГСДП етакчилик қилди. ХДИ фақатгина иккинчи ўринни олишга муваффақ бўлди. Уни сайловчиларнинг 38,1% сайлади, бу эса 196 мандатга эга бўлишга имкон берди. 9,5% овоз ва 49

тадан мандатга эга бўлган ХСИ ва ЭДПларнинг қўллаб-қувватлаши ХДИга парламентда кўпчиликни сақлаб қолишга имкон берди. Аммо бу коалициянинг сиёсий барқарорлиги сусайиб борарди. Ҳукумат мавқеини мустаҳкамлашга Эрхарднинг ташқи сиёсати ҳам ёрдам бермади. Бу соҳада канцлер табиий фаолиятсизликни намойиш этди. Эрхард Аденауэр томонидан ҳукмронликнинг охирги йилларда танланган Европапараст фаол сиёсатдан воз кечди. Франция билан ўзаро муносабатларда келишув бордек эди, аммо Эрхард де Голлни Европа комиссияси раиси В.Хольштейн билан қарама-қаршиликда қўллаб- қувватлашни хоҳламади. Бундан ташқари сиёсий интеграция ва Европа ҳамжамиятларида давлатлардан юқори нуфузга эга институтлар ролини кучайтириш ғояларини қўллаб-қувватловчи Хольштейн тарафдорлари ҳам немис ҳукуматида оз эмас эди. Ўзининг Европага оид сиёсатида Эрхард атиги 1962 йилда қабул қилинган қишлоқ хўжалиги дастурининг турли жиҳатларини тартибга солишга катта эътибор берди. Ташқи сиёсатга доир бошқа масалаларда ҳам Эрхард “центристлик” (марказпарастлик)ни сақлаб қолишга ҳаракат қилди. У 1963 йилда АҚШДа таклиф қилинган НАТОнинг кўп миллатли ядро кучлари ғоясини қўллаб-қувватлади ва ГФР ҳудудида НАТО мамлакатларининг ҳарбий иштирокини сақлаб қолишга ҳаракат қиларди. “Атлантик ҳамдиллик” тамойили Боннларнинг ташқи сиёсатидаги устивор йўналиш деб ҳисобланди. Аммо шу билан бир вақтда Эрхард 1963 йил августида АҚШ, Буюк Британия ва АҚШнинг атмосфера, космик фазо ва сув остида ядро синовларини тўхтатиш тўғрисидаги Москва шартномасига ҳам ижобий баҳо берди. 1966 йилда Эрхард ҳукумати Бундестагга қуросизланиш тўғрисидаги халқаро келишув лойиҳасини тақдим этди. Аммо лойиҳа парламентда кўпчилик томонидан маъқулланмади. Эрхард ГФРдаги барча етакчи сиёсий кучларни қондириши мумкин бўлган Умумгермания муаммоси ечимини ҳам топа олмади.

1966 йилда Эрхард ҳукуматда ва ўз партиясида мураккаб аҳволда қолди. Уни коррупция (порахўрлик), парламентдаги фракциядаги тарқоқликка йўл қўйганлиги ва партияда фаол ишлашдан воз кечганлиги учун танқид остига олишди. 1967 йил бюджетини муҳокама қилиш даврида бюджет танқислигини бартараф этиш методлари тўғрисида баҳс- мунозаралар бошланиб кетди. Эрхарднинг солиқларни ошириш тўғрисидаги таклифи ЭДП вакиллари томонидан рад этилди. Бу ҳукумат инқирозига сабаб бўлди ва 1966 йил 1 декабрда Эрхард истеъфога чиқди. Унинг ўрнини христиан демократларнинг янги раҳбари Курт Кизингер бўлди. Ҳукумат таркибига илк бор ГФРдаги барча етакчи сиёсий кучлар вакиллари киритилди. Вице-канцлер ва ташқи ишлар вазири лавозимини ГСДП раиси В.Бранут эгаллади, унинг ўринбосари Г.Венер эса умумгермания масалалари бўйича вазир лавозимини эгаллади. Эрхарднинг кўпгина иқтисодий ғояларига шерик бўлган социал-демократ Карл Шиллер Иқтисодиёт вазирлигига бош бўлди, ХСИ раҳбари Ф.Й.Штраус эса молия вазири бўлди. Ўзига хос ҳукумат блоки “катта коалиция” деб ном олди. Мафкуравий-сиёсий жиҳатдан жуда турли-туман маҳкаманинг самарали фаолият кўрсатишига бўлган умид канцлер шахси билан боғлиқ бўлган эди. Кизингер ўзига хос иш қобилияти ва ишбилармонлиги билан ажралиб турган яхши таҳлилчи (аналистик) қаттиқ қўл раҳбар сифатида машҳур эди. У Шиллер ва Штраусларнинг самарали ҳамкорлик қилишларича муваффақ бўлди. Бу ҳамкорлик натижасида 1967 йилдаги “Барқарорлик ва иқтисодиётни жонлантиришга ёрдам бериш тўғрисидаги қонун” ишлаб чиқилди. Унинг асоси Шиллер таклиф қилган “глобал тартибга солиш” концепцияси ташкил этарди. Ҳукумат кредит ва солиқ сиёсати устунлигидан воз кечди ва федерация ҳамда Ерлар даражасида иқтисодий ривожланишнинг ўртача ва қисқа муддатли режалари комплексини ишлаб чиқишга киришди. Штраус ўз навбатида режалаштиришнинг асосий мақсади бюджет-молиялаш тизими барқарорлиги, инфляция жараёнларини олдини олиш, нарх белгилаш

жараёни барқарорлигини таъминлашдан иборат бўлишига муваффақ бўлди. Бу индикатив (кўрсаткичли) режалаштиришнинг немисча вариантини француз ва инглизлар тажрибасидан фарқланишини кўрсатарди. Микро- иқтисодий тартибга солиш соҳасида Шиллер-Штраус дастури Эрхарднинг ижтимоий бозор хўжалиги билан мосликни сақлаб қолган эди. Ҳукумат фаоллиги иқтисодий ривожланиш кўрсаткичларининг яхшиланишига сабаб бўлди. 1966-1967 йилларда Ғарбий Германия урушдан кейинги даврдаги энг чуқур рецессияни бошдан кечирди. ЯИМ 0,1%га пасайди (саноат ишлаб чиқариши 3%га). Аммо 1968 ва 1969 йилларга келиб саноат ўсишининг илгариги суръатлари тикланган эди (11,8% ва 12,9%). Молиявий бозор мустаҳкамлиги ҳамда ҳукуматнинг энг кўп зарар кўрган соҳаларга (қурилиш, металлургия, машинасозлик) қаратилган кредит сиёсати бунга ижобий таъсир кўрсатди. Охирги ўн йиллик давомида немис саноатида фан ютуқларининг кенг жорий этилиши, унинг структуравий- соҳавий қайта қурилишининг тугаши ва экспортнинг тез ўсиши ҳам катта аҳамиятга эга бўлди. НИОКР (?) га харажатлар 60-йилларда бюджетнинг энг асосий бўлимларидан бирига айланди ва 5,2 марта ошди. Энг янги соҳалар, айниқса, электроника, кимё ва атом энергетикаси соҳалари жадал ривожланди. 60-йилларнинг охирига келиб ЕИҲ (ЕЭС) мамлакатларига Ғарбий Германия экспортининг 47% ва импортининг 53% тўғри келди. “Катта коалиция” фаолияти даврида ГФРнинг Европа Ҳамжамиятлари бўйича шериклар билан сиёсий муносабатлари ҳам анча мустаҳкамланди. Бу Франция президенти билан Европа комиссиясининг зиддияти тугатилиши ва 1966 йилда Люксембургда келишувга эришилиши ёрдам берди. Аммо асосий ўзгаришлар Шарқий Европага оид сиёсатга киритилган эди. ГСДПнинг янги раҳбарлари, В.Брандт, Г.Венер ва Г.Шмидт “дўстлик кўприклари” ўрнатиш сиёсати, СССР ва бошқа социалистик мамлакатлар билан муносабатларни яхшилаш, Умумгермания муаммосини ўзаро келишув орқали ҳал қилишга ҳаракат қилишди. Уларнинг харажатлари туфайли ГДР ҳукумати билан илк алоқалар ўрнатилди, Югославия билан дипломатик

муносабатлар тикланди, Руминия билан иқтисодий алоқалар кучайтирилди. ГФР бу йиллар давомида ғарбий мамлакатлар ичида СССРнинг асосий экспортчисига айланди. Аммо бу қадамлар ҳукуматнинг консерватив кайфиятдаги қисми томонидан қаршиликка учради. “Катта коалиция” партиялари ўртасидаги қарама-қаршиликларнинг ошиб боришига канцлер атрофидаги можаро сабаб бўлди. Кизингер нацист режими даврида ташқи ишлар вазирлигининг сиёсий ташвиқот бўлимида ишлаган эди. ХДИ раҳбари таржимаи ҳолидаги бу саҳифалар кенг оммага маълум қилинди. Мамлакат иккита қарама-қарши лагерга бўлиниб қолинди: тоталитар (мустабид) тузум давр талаби эканлигини тан олиб, яқин ўтмиш билан келиша олувчилар ва тарихий хотирага нисбатан бутунлай муросасиз бўлганлар. Кизингер атрофидаги шов-шувлар атиги “айсберг чўққиси” эди, холос. 60-йиллар охирида ГФРни ижтимоий норозилик қамраб олди. Ғарбнинг бошқа мамлакатларидаги каби, унинг сабаби “истеъмолчилар жамияти”нинг ўсиб бораётган инқирози, бутунлай турлича ижтимоий ва маданий қадриятларга йўналган авлодлар ўртасидаги зиддият, синфий жамиятнинг ижтимоий гуруҳларнинг мураккаб иерархиясига айланиши ва “фаравонлик давлати”нинг ҳалокати эди. ГФРдаги “60-йиллар инқирози”нинг ўзига хослиги унинг сиёсийлашганида эди. 1967-1968 йилларда ГФР университетларида талабаларнинг норозилик ҳаракатлари амал қилди. Ёшлар таълим тизимининг КОСНОСТЬ ига қарши, бюргерча истеъмолчилик ғояларнинг мажбурий сингдирилиши, сиёсатнинг консервативлигига қарши норозилик билдирар эди. Кўпгина немис ёшлари, АҚШ, Буюк Британия, Франция, Голландиядаги тенгдошлари каби “чек китобчалари ва тўла музлатгичлар дунёси”га ўз эътиқодларини - “рок-н-ролл ва наркотиклар”ни қарама-қарши қўйишади. Аммо тез орада талабалар ҳаракати сиёсий шаклга эга бўла бошлади. Социалистик талабалар ҳаракати байроғи остида АҚШнинг Вьетнамдаги уруши, Бонн ҳукуматининг Африка ва Яқин Шарқдаги диктатура режимлари билан ҳамкорлигига норозиликни баён қилувчи

намойишлар бўлиб ўтди. Талабалар ичида атроф-муҳит ҳимоячилари - (“яшиллар”) билан ҳаракати шакллана бошлади. “Янги сўллар” (жумладан, Франкфурт мактаби файласуфлари Т.Адарно, Г.Маркузе, Ю.Хабермас, А.Шмидт) ғоялари ҳамда Маочилик, тронкийчилик, анархистик назариялар машҳур бўла бошлади. Ёшларнинг экстремистик ҳаракатлари ичида 60-йиллар охирида илк террорчилик гуруҳлари шакллана бошлади. Улар ичида энг йириги “қизил Армия Фракцияси” (қАФ) бўлди. У 1968 йилда полиция ҳаракатларига норозилик сифатида Фракфуртдаги универмагга ўт қўйишни ташкил этган Андреас Баадер ва унинг тарафдорлари томонидан тузилган эди. қАФ мамлакатда пролетар коммунистик инқилобни амалга оширишни ўз мақсади деб эътироф этди. қАФ идеологи, шов-шувга сабаб бўлган “Шаҳар герильяси (партизан уруши) концепцияси” китоби муаллифи, журналист Ульрика Майнхоф (Meinhoff) бўлди. У ҳукмрон режимини ўзининг “фашистик моҳиятини” ошкор этишига мажбур қилиш ва меҳнаткашларни “сиёсий карахтлик”дан чиқариш учун террор усулларидан фойдаланишга даъват этарди. 1967 йил 2 июнида полиция томонидан талаба Б.Онезоргнинг намойиш пайтида ўлдирилишига нисбатан норозилик шаклида Фриц Тойфел томонидан яна бир машҳур сўл террористик гуруҳ ташкил топди. Бу гуруҳ мос номга эга бўлди: “2 июнь ҳаракати” (Д-ч). Тойфел ўз гуруҳини “меҳнаткаш халқ” вакили сифатида таништиришга ҳаракат қилар ва ишлаб чиқаришда террористик ҳаракатлар ва қўпорувчиликни амалга оширарди. Сўл радикаллари тез-тез индивидуал террорни амалга ошириб туришарди. 60-йиллар охирида ГФРда асосан миллатчилик, неонацистик характерга эга бўлган ўнг радикал ҳаракат ҳам пайдо бўлди. Аммо аввалига ўнг экстремистлар террор усулини қўлламасдан ўз ғояларини кенг оммалаштиришга ҳаракат қилишди. 1964 йилда миллатчи Германия Миллий-Демократик Партияси (ГМДП) ташкил қилинган эди. Уч йил ичида унинг аъзолари сони 40 000 тага етди. 1967 йилда ГМДП ни 5%-ли

тўсиқдан ошиб ўтиш ва парламент фракциясини ташкил этишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган Адольф Тадден бошқариб борди. 1968 йилда Герберт Мис раҳбарлигида ташкил этилган Германия коммунистик партияси (ГКП) ҳам курашнинг қонуний усулларини танлади. Аъзолари сони камлигига (20 мингтадан ортиқроқ) қарамасдан ГКП сўл ёшлар гуруҳлари билан иттифоқ тузиш ва касаба уюшмаларини сиёсийлаштиришга умид қиларди. Ҳукумат сиёсий радикализм ошишига қаршилик қилишга ҳаракат қиларди. Полиция норозилик ҳаракатларини шафқатсиз бостирарди, 1969 йилда эса Кизингер Бундестагга муҳокама учун “Фавқулодда ҳолат” жорий этиш тартиби ва мос ваколатларини чеклаш билан биргаликда, бу қонун судларга давлат ҳукумати ҳаракатларини инсон ҳуқуқлари поймол қилиниши асосида ғайри конституциявий деб ҳисобловчи шахслар шикоятларини кўриб чиқишни юклар эди. 60-йиллар охиридаги ижтимоий-сиёсий инқироз “катта коалиция”да зиддиятлар ўсишига олиб келди. Бу сиёсий уюшма муваққат эди ва унинг иштирокчилари навбатдаги парламент сайловларига фаол тайёргарликни бошлашди. ГСДП раҳбарлари ижтимоий-иқтисодий ва ташқи сиёсий йўналишга чуқур тузатишлар киритишга тайёр эканликларини намойиш қилишди. Брандт партиянинг ислоҳотчилик қиёфасидан фаол фойдаланар, “ҳақиқатни гапириш”га, алдовлар ва консервативликни тугатишга даъват этарди. 1967 йилдаги съездда янги “107 тезис” номли дастурни қабул қилган ЭДП ҳам четда қолмади. Эркин демократлар марксистик назария ҳам, “сиёсий курашдан диндан фойдаланиш” ҳам ҳалокатга олиб келишини таъкидлар яна бир марта энг йирик партиялардан узоқлашишга ҳаракат қилишди. ЭДП ГФР ташқи сиёсатини янгилаш, Шарқий Европа мамлакатлари билан ижобий муносабатларни ўрнатиш тарафдори эди. 1968 йилда ЭДП раҳбари этиб ГСДП билан шериклик муносабатларини сақлаб қолишга интилаётган Вальтер Шеель сайланди. Эрих Менденинг ўнг гуруҳи олдингидек христиан демократлар билан яқинлашишга чақирарди.

ХДИ раҳбарияти ўз мафкуравий концепциясини мўътадиллик ва прагматизм тамойиллари асосида янгилашга ҳаракат қилди. 1967 йилда қабул қилинган партиянинг янги дастури ижтимоий бозор хўжалиги асосий тамойилларини тан олиш барқарор молиявий сиёсат устиворлигини эътироф этиш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, деҳқонларнинг протекционистик ҳимояси ҳамда “Атлантик иттифоқни сақлаган ҳолда Бирлашган Европа” ғоясини ривожлантиришга у ХСИ билан муносабатлар ёмонлашишига тўсқинлик ҳам қила олмади. Христиан социалистларнинг талабчан раҳбари Штраус Кизингер раҳбарлиги билан зўрға ҳисоблашарди ва кўпинча мустақил иш тутарди. 1968 йилда ХСИ янги дастурни қабул қилди. Унда партиянинг ҳам Бавария ва Германия, ҳам Европада ягона эканлиги, ХСИнинг Христиан анъаналарига содиқлиги, Франция билан алоқалар устиворлиги ва АҚШ билан янада тенг ҳуқуқли ҳамкорлик қилиш зарурати таъкидланган эди. 1969 йил 29 сентябрдаги сайловлар социал-демократларга муваффақият келтирди. ГСДП 42,7% овоз ва 224 мандатга эга бўлди. ХДИ 36,6% ва 193 мандат, ХСИ -9,5% ва 49 мандатга эга бўлишди. Шундай қилиб, ҳукумат тақдири 5,8% овоз ва атиги 30 мандатга эга бўлган ЭДП мавқеига эга бўлди. Ўз партияси парчаланиши хавфига қарамасдан Вальтер Шеель социал-демократлар билан қўшилишни афзал кўрди (бу эса 1970 йилда ЭДП таркибидан Э.Менде гуруҳи чиқишига сабаб бўлди). “Социал либераллар коалициясига” таянган Вилли Брандт канцлер лавозимига эга бўлди. ГСДПнинг сиёсий нуфузи 1969 йилда президентлик лавозимига Г.Хайнеманнинг сайланишига сабаб бўлди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001. 6. Мосририр. Осень-93. Хроника противостаяния. М., 1995. 7. Медведев В.А. Распад. Как он произошол в “мировой системе социализма”. М., 1994. 8. Центрально-Восточная Европа во второй половине XX века, т.2. М., 2001.

O'xshashlar

Хоразмшохлар даврида ўзбек давлатчилиги

Мустамлакачилик даврида Туркисто тижорат

Реформация ва деҳқонлар уруши даврида Германия

Мустабид шуролар хукмронлиги даврида миллий озодлик харакатлари

Амир Темур даврида марказлашган давлатнинг ташкил топиши