Уммавийлар ва Аббосийлар даврида араб халифалиги - Tarix - Referatlar

Уммавийлар ва Аббосийлар даврида араб халифалиги

Yuklangan vaqt:

25.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62 KB

Ko'chirib olish

Уммавийлар ва Аббосийлар даврида араб халифалиги Режа: 1. Уммавийлар халифалиги. 2. Аббосийлар халифалиги. 3. Халифаликдаги ҳалқ қўзғолонлари ва халифаликнинг парчаланиб кетиши.

Бунинг асосчиси йирик савдогар ва қурайшийлар зодагони Абу Суфённинг ўғли Муовиядир. Сурия ҳокими этиб тайинланган Муовия араб истилоси натижасида эгалари ташлаб кетган ерларни Сосоний подшоҳлари ва Рум (Византия) империяси молмулкларини қўлга киритган. Ҳижоздаги отасидан қолган мулкни ҳарбий асирлардан қарийб 400 киши кучи билан обод қилган. Жойларда бошқариш ишларини маҳаллий амалдорлар ихтиёрида қолдирган. Шунинг учун маҳаллий халқ ва улардан тузилган қўшинлар Муовияни қўллаб қувватлаганлар. Анча куч тўплаб олган Муовия Али халифалигини тан олмай, Дамашқда ўзини халифа деб эълон қилган. 658 йили улар ўртасида уруш бошланади. Фурот дарёсининг ўнг қирғоғидаги Сиффин воҳасида уч ой давом этган жанг натижасиз тугайди. Али вафотидан кейин (661 й.) араб зодагонлари ва ҳарбий бошлиқлар ёрдамида Муовия ягона ҳукмрон-халифа бўлиб қолади. Халифалик пойтахти Мадинадан Дамашққа кўчирилди. Умавийларнинг ҳукмронлик даври Дамашқ халифалиги деб ҳам аталади. Шундай қилиб, халифалик пойтахти Араб яриморолидан чиқиб кетди. Янги давлат Муовия бувасининг дадаси, Макканинг ўз вақтидаги бой аъёнларидан Умайя номи билан умавийлар деб аталди. Умавийлар даврида қатор маъмурий ҳарбий ўзгаришлар амалга оширилди: халифалик лавозими наслий меросга айлантиридди, давлат хазинаси ва давлат архиви ташкил этилди, араб тили давлат тили деб эълон қилинди, янги олтин, кумуш ва мис пуллари чиқарилди, ҳарбий-денгиз флоти ташкил этилди. Халифалик даврида бутун Эрон, Табаристон, Журжон ишғол этилди. 664 йрши Кобул босиб олинди. Халифалик насороликнинг йирик салтанати Византия билан доимий жанг қилди. Миср ғарбий чегараларидан ҳужум қилиш туфайли 647 йили Киренаика босиб олинди, 649 йили Кипр ишғол этилди, 654 йили асосан Миср кемаларидан иборат бўлган Ислом флоти Кичик Осиё қирғоқларида Византия флотини тор-мор қилди. 667 йили араблар Халкедан шаҳрини ишғол этиб, Византияни хавф остида қо л дирдилар ва Сицилияни вайрон қилдилар. 698 йили византияликлар Карфагендан тамоман ҳайдаб чиқари л ди. 711 йили Жанубий Испанияга ҳужум бошланиб, бир неча йил давомида

бутун мамлакатнинг бешдан тўрт қисми босиб олинди. 712 йили Муҳаммад ибн Қосим ас-Сақафий томонидан Синд вилояти (ҳозирги Покистоннинг жануби) босиб олинди. Дайбун (Қора чи) порти ва Кийрун (Ҳайдаробод) шаҳри Муҳаммад ибн Қосим қўлига ўтди. Марказий Осиёнинг араблар томонидан босиб олиниши VII асрнинг 70- йилларидан бошланди Халифа Муовия (660—680) буйруғи билан Убайдуллоҳ ибн Зиёд бошчилигидаги араб қўшинлари 674 й. Пойкент ва Бухорога ҳужум қиладилар. Бу шаҳарларни талаб, бир минг дирҳам пул, тўрт минг асир ва кўп миқдорда қимматбаҳо ўлжалар олиб қайтадилар. 704 й. Қутайба ибн Муслим Хуросон амири этиб тайинланади. Унга Ўрта Осиёда араб халифачиги ҳукмронлигини ўрнатиш вазифаси топширилади. 706 йили Қутайба Омул (Чоржўй), Замма (Карки) ва Бухоро шаҳарларини эгаллаб, Пойкентни қамал қилади ва уни олади, 709 й. Қутайба Зарафшон водийсининг қуйи қисмидага энг кучли Варданза (Шопиркон) ҳукмдори Варданхудот устига юриш қилади, Варданза ва Бухоро устидан ғалаба қозонди. 710 йили Қутайба Кеш (Шаҳрисабз) ва Насаф (Қарши) шаҳарларини босиб олади. 711 йили Хоразмда бошланган ички ғалаёнлардан фойдаланиб, 712 йили у Хоразмга юриш қилади ва у ерда араб ҳукмронлигани ўрнатади. Шу йили Қутайба Хоразм ва Бухорода ҳарбий куч тўплаб, Самарқандга юриш қилади. Шош (Тошкент), Фарғона ва туркларнинг ёрдамига қарамай Самарқанд таслим бўлади. Қутайба билан Самарқанд ҳокими Гурек ўртасида битим тузилиб, Самарқанд ҳукумати араб халифалиги учун ҳар йили икки млн. 200 минг дирҳам бож тўлаш мажбуриятини олади. 713—715, йиллари Қутайба Тошкент ва Фарғона вилоятларини бўйсундириб, Қашқаргача бўлган ерларни ишғол этди. Араб истилоси туфайли Ўрта Осиё халқларининг қадимги маданияти йўқ қилиб юборилди. Хоразм ёзувини билганлар ўлдирилди, уларнинг асарлари ва тарихий хужжатлар ёқиб юборилди. Босиб олинган ерларда аҳоли араб истилочиларига қарши қўзғалонлар кўтардилар. 736—737 йиллар Марказий Осиёда Ҳорис ибн Сурайж, 739—740 йилларда Марокашда барбарлар қўзғалони, 742 йилда Мағрибдаги хорижийлар

қўзғалони кабилар. Бу қўзғалонлар мағлубиятга учраган бўлса ҳам, умавийлар давлати инқирозини тезлаштирди. 747—750 йиллари Абу Муслим раҳбарлигидаги қўзғалон охирги умавийлар халифаси Марвонни тахтидан туширди, ҳокимият аббосийлар қўлига ўтди. Умавийлар авлодлари қириб ташланди. Улардан фақат Абдураҳмон тирик қолиб, Испанияга қочиб кетди ва у ерда Қўртуба (Кордова) амирлигига асос солди. Умавийлар халифалиги Ислом анъанасида зўравонлик билан давлатни қўлга олган. Халифалар, Умар II дан бошқаси, Исломнинг тўғри йўлини бузиб ҳукм юритган шахслар деб қораланади ва аббосийларнинг тахтга чиқиши исломий ҳокимиятнинг қайта тикланиши деб таърифланади. Беш юз йил ҳукм сурган араб халифалари сулоласи. Бу сулолага Муҳаммад (с.а.в) амакиси авлодларидан Абулаббос ас-Саффоҳ асос солган (ҳукмдорлик даври 749—754). Буларнинг ҳукмронлиги даврида араблар давлатни бошқаришда иккинчи ўринга суриладилар, уларнинг халифаликдаги ирқий ва ҳарбий устунлигага барҳам берилди. Давлатни бошқаришда уларнинг сони ҳам камайиб боради. Халифа ал-Мансур даврида (754—773) аббосийлар халифалиги анча мустаҳкамланди, пойтахт Дамашқдан Бағдодга кўчирилди. Бағдод бу даврда йирик савдо-сотиқ ва маданият маркази бўлиб, Ғарб билан Шарқ ўртасида воситачилик ролини ўйнаган, халифаликда савдо алоқалари ва иқтисодий му-носабатларни ривожлантиришга, маданий ҳаётнинг юксалишига таъсир кўрсатган. Шунинг учун аббосийлар ҳукмронлиги даври Бағдод халифалиги деб ҳам юритилади. Ас-Саффохдан кейинги халифалар ал-Махдий (775— 785), Ҳорун ар-Рашид (786-809), ал-Амин (809-813), ал-Маъмун (813—833), Муьтасим (833—841) ва бошқалар даврида араб халифалиги марказлашган қудратли давлатга айланди, унда феодал муносабатлар ривожланди. Аббосий халифалиги жуда катта ҳудудга эга бўлиб, унга Яқин ва Ўрта Шарқ, Шимолий Африка давлатлари кирган. Халифаликда феодал зулм кучайиши туфайли бир неча бор халқ қўзғалонлари ҳам бўлган (мас.: Бобак, Муқанно, Сумбод, Муғ раҳбарлигадаги қўзғалонлар, зиннийлар қўзғалони кабилар). IX аср иккинчи ярмидан бошлаб аббосийлар халифалигининг марказлашган ҳокимияти заифлаша бо риб, унинг таркибида бир неча мустақил давлатлар

вужудга кела бошлади. Мас.: Африкада ағлабийлар давлати, Хуросон ва Мовароуннаҳрда сомонийлар давлати, 945 йили Эрондаги бувайҳийлар Бағдодни эгаллаб, аббосийларни сиёсий ҳокимиятдан четлатдилар, форс тилида сўзлашувчи аҳолидан иборат катта ҳудуд мустақилликка эришди. Бу вақтда Шимолий Африка ва кейинчалик Мисрда фотимийлар халифалиги ҳукм сурди (909—1171). Булар ўзларини Муҳаммаднинг (с.а.в) қизи Фотима авлодларидан деб ҳисоблайдилар. Фотима мусулмонлар, айниқса, шийъалар томонидан муқаддас аёл сифатида саналиб, унга сиғинадилар. Шундай қилиб, қудратли аббосийлар халифалиги парчаланиб кета бошлади. Энг сўнгги халифа Муътасим мўғуллар хони Хулогу томонидан 1258 йили қатл этилди. Мана шундай қилиб аббосийлар халифалиги беш аср ва умуман Муҳаммад (с.а.в.) пайғамбардан кейин ташкил топган араб халифалиги 626 йил ҳукм сурди. Араб халифалиги Арабистон яримороли, Яқин ва Ўрта Шарқ, Шимолий Африка, Испания, Марказий Осиё ва Кавказортини ўз ичига олган йирик феодал давлат эди. Аббосийлар халифалиги тугат или ши Ислом дини тараққиётига таъсир этмади. Бу дин дунёдаги йирик дин сифатида тобора ўз доирасини кенгайтириб борди. Ислом жорий қилинган ҳудудларда ташкил бўлган давлат бошлиқ л ари шу дин қонун-қоидаларига риоя қилиб, унинг таълимотларидан четга чиқмадилар. Лекин дин байроғи остида ўз ёвуз ниятларини амалга оширган, босқинчилик урушлари олиб борган ҳукмдорлар ҳам кам бўлмаган. Аббосийлар даврида араб давлати жуда ҳам тараққий топди. Боғдод халифалиги VIII-IX асрларда айниқса кучли эди. Бу вақтда боғдодни барпо этган Мансур (754-775) Карл Буюкга замондош бўлиб у билан дўстона алоқалар қилган Хорун ал Рашид (786-809) араб илм фанига зўр бериб ҳомийлик қилган ал-Маъмун (813-833) каби қудратли халифалар идора қилди. Аббосийларнинг “олтин даври” Мутадид (892-902) замонида тугади. Халифалик ана шу вақтдан бошлаб тушкунликка юз тутди. Аббосийлар давлатида Эроннинг таъсири кучли эди. Бк таъсир вазирлик (буюк вазир халифанинг биринчи министри) унвонининг жорий қилинишда ҳам солиқ солишда эрон усулларининг ўзлаштирилиши ҳам (ер кадастларининг эронлардагига ўхшаб тузилишида), халифалик маъмурий жихатдан

вилоятларга бўлиниб, уларга губернатор – амирлар бошлиқ қилиб қўйилишида ҳам намоён бўлди. Эроннинг феодаллашган задогонлари халифаликни идора қилишда актив қатнашди. Буюк вазирлик лавозимига одатда эронийлардан тайинланар эди ва бу лавозим наслдан-наслга ўтар эди. Халифанинг жуда кўп 9160000) доимий қўшни бўлиб, бу қўшиннинг кўпчилиги турли вар-вар отрядларидан иборат эди, IX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб эса асосан отрядларидан иборат бўлди. Халифанинг гвардияси катта сиёсий аҳамиятга эга эди, бу гвардия ҳарбий ишга ёшлигидан бошлаб ўргатилган қуллардан тузилган эди. Халифалик хўжалик ишларининг турли соҳаларига ҳам катта эътибор берди, бу борада ҳам қисман эрон, қисман Месопотамия традицияларидан фойдаланди. Чунончи, махсус почта маҳкама бўлиб бу маҳкама почта ишлари, катта йўлларни тартибга солиш билан шуғулланди, бу йўллар текисланди, сув билан таъмин қилинди, унда ҳар бир муайян масофада махсус мусофирхона, карвонсаройлар такил қилинди. Аббосийлар замонида далаларни диний суғориш системаси ғоят авж олди. Бунинг учун турли катта кичикликдаги ер ости ва ер усти каналлари қурилди. Ирригация қурилишлари тўхтовсиз давом этди ва бу иш билан хукуматнинг махсус маҳкамаси шуғулланди. Аббосийлар пойтахти – Боғдод жуда катта бир шаҳар бўлиб унд халифага ва уннг яқин одамларига қарашли жуда кўп сарой ва боғлар бор эди. Шаҳар доира шаклида бўлиб, унинг атрофи икки қатор девор билан ўралган эди. Бу шаҳар задогонлар шҳри, халифанинг қароргоҳи бўлиш билан бирга жуда катта савдо маркази ҳам эди. Боғдод бозорларига узоқ-узоқ мамлакатлардан савдогорлар келар эди. Бу ерда Византияликлар, Хитойлар, Хиндлар, Малайяликлр, Шимолий, Ғарбий ва ҳатто Марказий Африкалик кишиларни ҳам учратиш мумкин эди. Аббосийлар даврида олд ва Ўрта Осиёнинг шунингдек Шимолий Африканинг жуда кенг территориясида маълум вақтгача тинчлик қарор топиши натижасида халифалик иқтисодий жиҳатдан ғоят тараққий топди. Марказий ҳукумат иррегация системасига муттасил эътибор бериш натижасида, бу даврда деҳқончилик соҳасида катта ютуҳларга эришилди. Шоли, пахта ва шафрон кенг тарқалган қишлоқ хўжалик экинлари эди. Боғдорчилик ва гулчилик саноат ахамиятига эга бўлди. Жуда кенг атиргул плантациялари парфюмерия учун махсус эссенция берар эди.

Араблар қимматбаҳо насилдор от ва қўйлар урчитар эдилар. Арабларнинг хунармандлик буюмлари ҳам катта шухрат қозонди. Бу ерда юнг, ипак ва ип газламалар, яхши навли пўлат ва қурол, шиша ва ойнадан ясалган буюмлар, заргарлик ва атторлик буюмлари ишлаб чиқариларди. IX-X асрларда халифаликнинг экополикасида кенг кўлам олган ички савдо ва айниқса ташқи халқаро савдо жуда катта ўрин тутар эди. Араб савдогарлари йироқ шимолгача – юқори Волгагача ва ҳатто Балтика денгизи қирғоқларигача бориб савдо қилардилар. Узоқ шарқда Хитой, Ҳиндистон ва Индонезияда доимий суратда савдо қилардилар. Араблар Яқин шарқда Левантда, айниқса, қизғин савдо олиб бордилар. Сурия, Миср, Кичик Осиё араблар савдосининг асосий районлари бўлиб, араблар бу ерларда Византия савдогарлари билан рақобат қилардилар ва таварларни шу ерлардан Ғарбий Европага юбордилар. Араблар савдосида қул савдоси катта ўрин тутарди, бу қуллар асосан Осиёлик, Африкалик ва бир қисми Европаликлардан иборат эди. Боғдод халифалиги даврида арабларда феодал муносабатлар узул-кесил қарор топди. Халифаликга қарашли мамлакатларда эксплуатация қилинувчи асосий синф жамоачи деҳқонлар эди. Бироқ араблардаги феодализмнинг ўзига хос хусусиятлари бор эди. Жамоачи деҳқонларнинг кўпчилиги халифанинг ерларида яшаб, феодал рентани бевосита давлатнинг ўзига тўлар эди. Араб қонунларига мувофиў бутун ер халифага қарашли бўлиб халифа бу ернинг бирор қисмини ўз хизматкорларига вақтинчагина берар эди. Шу туфайли халифаликда катта ер эгалигининг наслдан-наслга ўтиши ўрта аср Европасидаги каби қатъий эмас эди. Бирор аён ўлгандан кейин унинг мол- мулки одатда халифа хазинасига ўтар эди. Бу мол-мулкни ўлганнинг ворисига бериш-бермаслик халифанинг ихтиёрига боғлиқ эди. Иккинчи томондан одатда халифада ҳам, унинг задогонларида ҳам феодал Европасида бўлгани каби баршчинали, яъни ишлаб берадиган рентали помесътелари йўқ эди. Бунда задогон хўжалигидаги иш кучини одатда қуллар ташкил этар эди. Қарам деҳқонлар эса баршчинада ишламас, фақат маҳсулот билан пул билан рента тўлар эдилар, холос. Шунга қарамасдан Боғдод халифалиги зомонида феодал мулкчилиги сезиларли даражада ривожланиб борди. Иқта-харбий хизмат ўтаганлиги учун бериладиган

чек ер бўлиб, Ғарбий европа бенифецияларига ўхшаб кетади. Мулк – инъом қилинган ва аста секин наслдан наслга мерос бўлиб ўтадиган ер мулклар, хисса ва бошқа имтиёзли ерлар ғазнага солиқ тўлашдан озод қилинган бўлиб, булар ўсиб келаётган феодал хусусий ер эгалигининг формалари эди. Ерларнинг маълум қисми – воқиф ерлар – мачитларга берилар эди. Халифанинг далат феодал мулкчилигини қисқартириш ҳисобидан йирик ва ўрта даражадаги хусуий ер эгалигининг характерли феодализмли ривожланишнинг характерли ходисаларидан бири бўлиб, бу хол турли хил мамлакат ва ўлкалардаги ерли феодалларнинг ажралиб чиқиш ва апаратистик кайфиятларининг тоборо авж олишида анча катта роль ўйнайди. Араб феодализмининг яна бир хусусияти қулчилик элементларининг анча сақланиб қолганлиги эди. Арабларда Боғдод халифалиги даврида ҳам қуллар жуда кўп эди. Қуллар энг оғир ишларда: ирригация иншоатлари қуришда, тош ва руда конларида, пахта далалари ва шунга ўхшаш ишларда жуда кўплаб ишлашар эди. Африкадан келтирилган қора танли қуллар айниқса кўп эди. Қора танли қулларни араблар занжилар деб атардилар, занжи деган сўз Занзибар оролининг номидан олинганди. Оқ танли қуллардан эса жуда кўплаб уй хизматкорлари канизаклари, раққос ва раққоса, ашулачи, акробат ва шунга ўхшашлар сифатида фойдаланилар эди. Халифаларнинг сарой гвардияси ҳам шу оқ танли қуллардан ташкил этиларди. Араблар ҳукмронлигининг илк даврида анча енгил тортган халифалик меҳнаткаш аҳолисининг аҳволи кейинчалик оғирлаша борди. Деҳқонлар қисман натура шаклида ва қисман пул шаклида катта-катта солиқлар тўларди, бу эса майда ишлаб чиқарувчи деҳқон ёки ҳунарманднинг деярли ҳамма қўшимча махсулотларини ямлаб кетар эди-да, натижада уларнинг ўзлари жуда ачинарли кун кечирар эди. Амалдорларнинг ўзбошимчалиги ва жабр зулми, деҳқонларнинг ҳуқуқсизлиги ва ҳимоясизлиги, уларни ярим қул холига солиб қўйган эди. Халифаликда қулларнинг ақволи эса ниҳоятда оғир эди. Уларни хаддан ташқари вахшиёна суратда эксплуатация қилардилар. Меҳнаткашлар оммасининг деҳқонлар шаҳар камбағаллари ва қулларнинг қаттиқ эксплуатация қилинишига жавобан феодалларга ва уларнинг манфаатини химоя қилувчи халифага қарши бир неча

марта қўзғолон кўтарилди. Боғдод халифалиги даврида халқ қўзғолонлари кишини хайратда қолдирадиган даражада катта қўзғолонлар бўлиб, баъзан бутун-бутун округларни а ҳатто вилоятларни ўз ичига оларди. Бу қўзғолонлар одатдан ташқари узоқ давом этарди ва қаттиқ бўларди. Чунончи Мансур халифа ўлгандан кейин, орадан кўп вақт ўтмай Ўрта Осиёда деҳқонларнинг катта қўзғолони кўтарилди. У 776 йилда бошланиб, 783 йилда тамом бўлди. Бу қўзғолонга Марв шаҳри атрофидан чиққан Муқанна лақабли Ҳошим ибн Ҳаким деган бир киши бошчилик қилди. Бу қўзғолонда маздакийлар мазҳабнинг таъсири акс этди, маздакийлар мол- мулкининг ўртада бўлиниши ва ҳаётнинг ноз-неъматларидан фойдаланишда ҳамма тенг бўлишни талаб қилар эди. IX асрнинг бошида Озарбайжонда ҳам деҳқонларнинг иккинчи бир катта қўзғолони кўтарилди. У кейин Эронга ва Закавказъенинг бошқа жойларига ҳам тарқалди. Бу қўзғолонг Бабек деган бир киши бош бўлиб, у ҳам эркин жамоа тартибларининг тикланишини талаб қилди. Бу қўзғолон 20-йилдан ортиқроқ давом этди. (815-837). IX асрнинг охири Х асрнинг бошларида халифаликнинг жанубда деҳқонлар ҳаракати кўтарилди, бу ҳаракатда Кармат деган киши бош бўлиб, у ўзини пайғамбар деб эълон қилди. Унинг атрофига жуда кўплаб қочоқ деҳқон ва қуллар келиб тўпланди. Қўзғолончилар катта қалъа қурдилар. Охир натижада Карматчилар Форс қўлтиғи қирғоқларида ўзига хос бир деҳқонлар республикасини тузишга муваффақ бўлди, бу республика Х асрнинг охиригача умр кўрди. Карматчилар харакати билан бир вақтда Басра атрофида қул занжиларнинг жуда катта қўзғолони бўлиб, бу қўзғолон 14 йил (869-883) давом этди. Занжиларга иша Али ибн Муҳаммад бош бўлиб, у қзини халифа деб эълон қилди. Занжилар қўзғолонини бостириш учун ҳукумат уларга қарши жуда катта қўшин юборишга мажбур бўлди. Кенг кўлам олган халқ харакатлари халифаликни ларзага келтириб кўп вақтгача унинг бирлигини бузиб қўйди. Бироқ халифаликни парчаланишига бошқа сабаблар ҳам бор эди. Халифалик турли мамлакатларни ўз ичига олган бўлиб, турли туман халқларнинг мураккаб бир конгломератидан иборат эдики, булардан баъзилари ўтмишда ўзининг ёрқин

тарихига эга эди; шунинг учун ҳам бу халқлар ўз мустақиллигини тиклашга интилар эдилар; ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланиши натижасида махаллий алоқалар мустаҳкамланиб борган сари бу интилиш кучайиб борарди. Шу билан бирга халифалик ҳокимияти тобора заифлашиб бормоқда эди. Феодаллашув процесси шарқда ўзига хос хусусиятларга эга бўлишига қарамасдан феодализм тараққиётининг илк даврида ғарбда қандай натижаларга олиб келган бўлса, бу ерда ҳам худди шундай натижаларга олиб келди. Маҳаллий ердор задогонлар марказий ҳукумат зарарига кучайиб борди ва ажралишга интилди. Амирлар, яъни вилоятларнинг губернаторлари маҳаллий феодал ер эгаларига суяниб туриб ўзларининг маҳаллий династияларини ярата бошладилар. Халифалик амалдорлари томонидан марказлаштирилган ер рентаси солиғининг тўланишига қарши кўтарилган деҳқон қўзғолонларидан маҳаллий задогонлар ўзларининг сепаратистик мақсадларини амалга ошириш учун фойдаланар эдилар. Халифалик ҳақиқатда VIII асрдаёқ парчалана бошлган эди. 756-йилда Қурдоба амирлиги ажралиб чиққандан кейин VIII асрнинг охири IX асрда бошларида Маракаш билан Тунис ажралиб чиқди, IX асрнинг ўрталарида Миср мустақил бўлиб олди (бу рда аввалига туманлар, кейинчалик Х асрда Алининг авлодлари – Фотимийлар идора қила бошлаб, улар 969-йилдан этиборан Мисрни мустақил Қоҳира халифалигига айлантирди). IX ва Х асрларда Эрон ажралиб чиқди, аввал Шарқий Эрон (Хуросон) кейин эса Ғарбий Эрон ҳам ажралиб чиқди. Амударёнинг бу томонидаги Моварауннаҳр деган жойда Сомонийлар давлати тузилди, унинг маркази Бухоро бўлди, бу давлат Х асрнинг бошидан қарийиб охиригача яшади.

O'xshashlar

VI-XI ( 6-11 ) асрларда Aраблар

VI-XI асрларда Араблар

Ислом цивилизацияси

Араб тили ва араб маданияти

VI—XI асрларда Араблар