1850-1871 yillarda Yevropa diplomatiyasi - Tarix - Referatlar

1850-1871 yillarda Yevropa diplomatiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.5 KB

Ko'chirib olish

1850-1871 yillarda yevropa diplomatiyasi Reja: 1. Qrim urushi arafasida xalqaro vaziyat. 2. «Vena tizimini» barbod bo‘lishi. 3. 1950-60 yillarining ikkinchi yarmida xalqaro munosabatlar.

Qrim urushi arafasida xalqaro vaziyat. Sharqiy masalining keskinlashishiga oid keyingi bosqich Qrim urushi (1853–1856 yillar) bilan bog‘liqdir. Urushga bahona – Rossiyaning Turkiyadagi pravoslav xristianlariga va “Muqaddas joylar”ga (“Iso payg‘ambar qabri”) homiyligi edi. 1853 yil yanvar oyida Rossiya Turkiyaga ultimatum talabini qo‘ydi. Turkiya uni rad etdi. 1853 yilning oktyabrida Turkiya Rossiyaga urush e'lon qildi. 1853 yil 30 noyabrda Turklar floti Sinop ko‘rfazida admiral Naximov tomonidan cho‘ktirildi. Rossiyaning ushbu g‘alabasidan so‘ng, Angliya va Fransiya birgalikda harakatlar olib borish to‘g‘risida kelishib olishdi va 1854 yilning boshida o‘z eskadralarini Qora dengizga kiritishdi. 1854 yilning sentyabrida fransuz-ingliz-turk qo‘shinlari Qrimga tushirildi. Asosiy voqyealari: 1853 yil rus qo‘shinlari Moldaviya va Valaxiyaga kirib borgan va Kavkazda g‘alaba qozongan, Sinopda turk flotini yakson qilgan; 1854 yil ittifoqchilar Qrimga qo‘shin tushirgan, Boltiq dengizi qamal qilingan, 1854–55 yillarda Sevastopol mudofaasi uyushtirilgan; 1855 yil Rossiya diplomatik jihatdan yakkalab qo‘yilgan. Sevastopol taslim bo‘lgan, amalda harbiy harakatlar to‘xtagan. Rosciyaning harbiy va iqtisodiy qoloqligi sababli Rossiya mag‘lubiyatga uchradi. 1856 yil 30 martda Parijda imzolangan tinchlik shartnomasiga ko‘ra Rossiya Qora dengizda harbiy flotga ega bo‘lish huquqidan mahrum bo‘ldi. Aslini olganda, ushbu shartnoma “Vena tizimi” ning batamom barbod bo‘lganligini va Rossiya yevropa masalalariga nisbatan avvalgi ta'sirini yo‘qotganligini anglatardi. «Vena tizimini» barbod bo‘lishi. «Vena tizimi» ning mustahkam emasligi uning tashkil topganidan so‘ng darxol ayyon bo‘ldi. Muqaddas Ittifoq ishtirokchilari inqilobiy jarayonlarga samarali to‘sqin bo‘la oladigan va baxsli xalqaro muammolarni xal qiladigan forumga aylantira olmadilar. Tropau (opava) – Leybax (Lyublyana) 1820–1821 yillarda va Veronada (Shimoliy Italiya) 1822 yildagi kongresslar jarayonida Muqaddas Ittifoqqa a'zo bo‘lgan mamlakatlar siyosatida jiddiy qarama – qarshiliklar namoyon bo‘ldi. Ushbu xolat, Angliyani an'anaviy ingliz «ozod

qullari» siyosatiga qaytishiga va Ittifoq bilan kelishilgan xolda ish olib borishdan asta – sekin uzoqlashtirib bordi. Angliyani kelishilgan amallardan uzoqlashishi yevropani separat ittifoqlarga va koalitsiyalarga parchalanib ketishiga olib bordi. Fransiya va Belgiyada 1830 yilda birin – ketin amalga oshirilgan inqiloblar, hamda 1830–1831 yilgi Polsha g‘alayoni 18151850 yillardagi xalqaro munosabatlardagi eng asosiy ziddiyatni – ya'ni Angliya va Rossiya o‘rtasidagi raqobatni yanada chuqurlashtirdi. Buyuk davlatlar elchilarining 1830-1831 yil London konferensiyasi va Belgiya davlati mustaqilligini va uning doimiy betarafligini e'tirof etish to‘g‘risidagi protokolni imzolanishi Vena chegaralari (1815) tizimidagi birinchi darz ketish bo‘ldi. «1815 yilgi traktatlarni» muxofaza qilish bo‘yicha beshta buyuk davlatlarni kelishilgan xoldagi amallarini ko‘zda tutgan va «inqilobiy kuchlar» bilan kurashni nazarda tutgan «Vena kongressi» tamoyillariga 1848 – 1849 yillardagi inqilobiy harakatlar yangi zarba bo‘ldi. Angliya esa o‘zga mamlakatlar bilan umumiy bo‘lgan siyosatdan uzoqlashdi. 30- yillarda Fransiyada shunga o‘xshash siyosatni Iyul monarxiyasi olib bordi. Prussiya va Avstriyaga kelsak, ularning hukmron doiralari 1848 yilgi inqilobiy voqyealar tufayli to‘la xastalik xolatiga tushib qolgan edi. Shundan qilib, XIX asrning o‘rtalariga kelib, 20,30,40- yillardagi inqiloblar «vena tizimi» asoslarini zaiflashtirdi va 5- yilarda sharqiy masala bilan bog‘liq ziddiyatlarni keskinlashuvidan kelib chiqqan Muqaddas va To‘rtlik ittifoqlarining sobiq ishtirokchilarining o‘rtasidagi urush uni tamoman barbod etdi. Sharqiy masalani ziddiyatlashuvi va undan keyingi 1853 – 1856 yillardagi Qrim urushida Rossiyani mag‘lubiyatga uchrashgani «vena tizimini» barbod bo‘lganini va Rossiyani yevropa ishlariga ta'sirini yo‘qotganligidan dalolat berar edi. Keyingi yillari, o‘zining obro‘siga putur yetkazgan 1856 yil 30 martdagi Parij shartnomasi shartlarini bekor qilish borasida rus diplomatiyasining izchil urushlari bilan belgilanadi. «Vena tizimi» ning barbod bo‘lishi natijasida yangi xalqaro xolat yuzaga keldi. Qrim urushi yevropadagi kuchlarini qayta

taqsimlanishini keskin o‘zgartirdi. Rossiyaning tashqi siyosiy kuchlari barbod qilindi. Avstro – Rus – Prussiya ittifoqi tarqalib ketdi. Fransiya «1815 yilgi traktatni» dafn etishga intilar edi. Fransiya kolonial siyosatini faollashuvi tufayli an'anaviy Fransiya – Angliya ziddiyatlari yanada keskinlashdi. Germaniya va Italiyaning birlashuvi davrida Prussiya va Sardiniya qirolligining xalqaro faolligi sezilarli darajada o‘sdi. Avstriyaning ta'siri esa bo‘shashib ketdi. 1950-60 yillarning ikkinchi yarmida xalqaro munosabatlar. yevropa davlatlarining Amerika masalalariga faol aralashishi Meksikaga nisbatan harbiy intervensiyani amalga oshirish bilan boshlandi. Ushbu mamlakatda 1854–1860 yillarda inqilob ro‘y bergandi. 1861 yilda Angliya, Fransiya va Ispaniya Meksikaning Atlantika soxillarini preventiv 1 tarzda harbiy okkupatsiya qilish to‘g‘risida konvensiya tuzishdi. Ushbu xarkat Meksika qarzlarining to‘planishini ta'minlaydigan kafolat sifatida e'lon qilindi. 1861 yil dekabr oyida Meksika qirg‘oqlariga avval ispan, keyin esa ingliz va fransuz qo‘shinlari tushirildi. Biroq Napoleon III Meksikani Fransiya protektorati ostidagi “lotin imperiyasi”ning tayanch nuqtasiga aylantirish rejalariga ega edi. Lekin Fransiyaning Yangi Dunyoda kuchayishi Angliya va Ispaniyaning niyatlariga to‘g‘ri kelmasdi. 1862 yilning fevralida ular o‘z qo‘shinlarini Meksikadan olib chiqishdi va Xuares hukumati bilan qarzlarni to‘lanishini kechiktirish to‘g‘risidagi bitimni imzolashdi. Ammo Fransiya Angliya va Ispaniyadan o‘rnak olmadi va uzoqqa cho‘zilgan Meksika avantyurasiga (hatarli, qaltis ish) aralashib ketdi. Natijada Fransiya 1867 yilda mag‘lubiyatga uchradi. 1862 yilda AQSh ga nisbatan qurollangan intervensiya tahdidi yuzaga keldi. Garchand Angliya 1861 yilda shimol va janub o‘rtasidagi urushga nisbatan o‘zining betarafligini e'lon qilgan bo‘lsa ham, amalda janubliklarni qo‘llab- quvvatladi, Konfederatsiya tomonida turib fuqarolar urushida bevosita qatnashishga tayyorgarlik ko‘rgan xolda. Fransiya ham Yangi Dunyo ishlariga qurol bilan aralashishga intilmoqda edi. Biroq Rossiya 1862 yilning noyabrida 1 1 1 Превентив – олдини олувчи, огохлантирувчи.

shimolliklarga qarshi intervensiyada qatnashishni rad etdi. Napoleon III ning shimolliklarga nisbatan bo‘lgan maqsadlari yevropa va Amerika demokratik jamoatchiligi orasida katta g‘azablanishni keltirib chiqardi. Bu xolat ham yuzaga kelgan vaziyatga o‘z ta'sirini o‘tkazdi. Natijada yevropa davlatlarining AQSh ishlariga qurolli aralashish rejasi barbod bo‘ldi. XIX asr 60 – yillarning oxirida Fransiya imperiyasi inqirozni boshidan kechirmoqda edi. Mamlakat ichkarisida respublikaning o‘rnatilishini talab qilgan muholifat kuchaymoqda edi. Napoleon III hokimiyati mustahkam emasdi. Ushbu sharoitda Fransiyaga g‘olibona urush zarur edi. Bismark ham tezroq urush bo‘lishni xohlardi. Chunki Germaniyaning g‘alabasi natijasida janubiy german yerlari o‘z ixtiyoriga ko‘ra Shimoliy Germaniya ittifoqiga, qo‘shilishi ya'ni Prussiyaga qo‘shilishi mumkin edi. Biroq kansler urushni Fransiya boshlashini xohlardi. Va Napoleon III Bismarkning ushbu tuzog‘iga tushdi. AQSh da 60- yillardagi fuqarolar urushi tufayli Amerikada Fransiya va Angliya siyosatini faollashuvi xalqaro munosabatlarning rivojlanishida muhim omil bo‘ldi. Bir vaqtni o‘zida Polsha masalasi ham keskinlashdi: 1863 yilgi qo‘zg‘olon tufayli Angliyani va ayniqsa Fransiyani Polsha ishlariga aralashuvi Rossiyani AQSh bilan yaqinlashuviga majbur qildi. Rossiyani AQShga nisbatan xayrixoxlik betarafligi «shimolliklarni» diplomatik qurshovdan chiqishga xizmat qildi. Germaniya va Italiyada «Vena tizimi» uzil – kesil dafn etildi. Lekin, Germaniya (Janubiy german knyazliklari) va Italiyani (Rim masalasi) birlashish jarayoni 60- yillarning oxirida hali yakunlanmagan edi. Rim va janubiy Germaniya masalalarida Italiya va Prussiyaning asosiy dushmani Fransiya edi. Franko – Prussiya qarama – qarshiligi va Italiya – Fransiya o‘rtasidagi ziddiyat XIX asr 60- yillarining ikkinchi yarmida xalqaro munosabatlardagi asosiy omilga aylandi. 20-60 yillarda yevropa davlatlarining kolonial xukmronligi usullardan keskin farq qilar edi. Osiyoning kolonial ekspansiyaga aylantirilgan yangi xududlarida, yevropaliklar, iqtisodiy va harbiy jihatdan zaif bo‘lsa-da, lekin azal vaqtlardan o‘zining davlatchiligiga ega bo‘lgan qadimiy sivilizatsiyalar bilan

(Xitoy, Yaponiya, Eron va b.d.) to‘qnashishdi. Shuning uchun, bu mamlaktalarga kirib kelish, masalan klassik kolonial talonchilik va kontinentni bo‘lib olish siyosati amalga oshirilgan yangi dunyoning mustamlakasidan farq qilar edi. XIX asrning 20-60- yillarida boshqa usullar ustunlik qilardi: «ta'sir doiralar» ni taqsimlash (Xitoy, Eron, Iroq), protektoratlarni o‘rnatish (kambodja) va ayniqsa nomigagina maxalliy knyazlar va monarxlarning xokimiyatini saqlab qolish bilan birga iqtisodiy bosqinchilik. Mustamlakalarning boshqarish prinspi o‘zgardi. Monopol savdo kompaniyalari vositasida ularni boshqarish va koloniyalarni ekspluatatsiya qilish tizimini o‘zi yo‘q bo‘ldi. Koloniyalarni boshqarish amallari davlatga o‘tar edi. Koloniyalarni ekspluatatsiya qilishning iqtisodiy qoidalarida ham o‘zgarishlar ro‘y berdi. Agar, ilgari kolonizatorlar oltin va kumush ekzotik o‘simliklar va ildizlar izlab hamda qullar savdosidan boylik orttirgan bo‘lsalar, endi esa asosiy diqqat, sanoat uchun xom ashyo – paxta, qazilma boyliklarga qaratilgan edi. Kolonizatorlar mustamlakalardan metropoliyalar sanoat mollarini sotish uchun bozor sifatida keng foydalanar edilar, ularning xo‘jalik hayotiga chuqurroq kirib borardilar (koloniyalar hududlarida temir yo‘llar, yo‘llar va shaxtalar qurar edilar).

O'xshashlar

1871-1914 yillarda Fransiya

1871-1914 yillarda Germaniya

1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi

Prussiyada konstutsiyaviy nizo va Otto fon Bismarkning hokimiyatga kelishi

Germaniyaning Birlashtirilishi