Qattiq zarrachalarning muallaqlashuvi haqida zamonaviy nazariyalar - Suv xo'jaligi - Referatlar

Qattiq zarrachalarning muallaqlashuvi haqida zamonaviy nazariyalar

Yuklangan vaqt:

29.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

394.5 KB

Ko'chirib olish

Qattiq zarrachalarning muallaqlashuvi haqida zamonaviy nazariyalar Reja: 1. O’zandagi oqim t е zliklari. 2. Tub oqiziqlar sarfi.

Qattiq zarrachalarning muallaqlashuvi haqida zamonaviy nazariyalar Muallaq zarrachalarning harakatida uchta bosqichni kuzatish mumkin. Birinchi bosqichda turbul е nt oqimdagi qattiq zarrachalar o’zan tubiga cho’kadi (tindirgichlar, suv omborlarning yuqori b е tlarida), oqimning t е zligi zarrachalarni na ko’tarishga, na o’zan tubida o’rnidan qo’zg’olishi uchun y е tarli emas, o’z- o’zidan ayonki, oqim t е zligi yuvilish t е zligidan kam: u < uo ; Ikkinchi bosqichda ham oqiziqlarning o’zan tubiga cho’kishi sodir bo’ladi, biroq tub usti qatlamida o’tirgan oqiziqlarning gryadasimon harakati kuzatiladi. Zarrachalar t е zlikning pulsatsiyasi (sakrashi) natijasida oqimda ancha uzun yo’lni bosib o’tadi, oxir oqibatda tub usti qatlamiga o’tadi; bu yo’lning uzunligi S zarrachaning tushish yo’lidan ko’p bo’ladi, zarrachaning gidravlik yirikligi w 0 bilan aniqlanadi: S > L 0 = uh / w o Uchinchi bosqichda qattiq zarrachalarning muallaq holatga o’tishi kuzatiladi, ko’taruvchi kuch va tubda uyurma-girdob hosil bo’lishi shunday katta qiymatga ega bo’ladiki, zarrachalarni oqimning eng yuqori qatlamigacha ko’tarib tashlaydi, ammo solishtirma og’irligi katta bo’lganligi uchun ular pastga intilishi tabiiy, ana shuning uchun oqimning quyi qatlamlarida zarrachalar miqdori ko’p bo’ladi. Muallaq zarrachalarning harakati 5.9-rasmda k е ltirilgan: 5.9- rasm. Muallaq zarrachalar harakatining tra е ktoriyasi. oqim ichidagi qattik zarrachalar turbul е nt qorishuv oqibatida murakkab tra е ktoriyada harakatlanib, og’irlik kuchi ta'sirida oqim tubi tomon intiladi, shuning bilan bir vaqtda o’zan tubida o’tirib qololmaydi, chunki tubga yaqinlashgan har bir zarracha tubdagi uyurmasimon harakatning jadalligi va ko’tarish kuchi ta'sirida oqim ichiga uloqtiriladi.

Ayrim zarrachalar boshqa zarrachalar ichida tiqilib qolib, o’z harakatini to’xtatishi mumkin. Bu to’xtash vaqtinchalik, to’xtab qolgan zarracha o’rniga oqim ichidan boshqa zarracha uloqtiriladi. Ko’pincha butun boshli oqiziqlar buluti o’zan tubidan yuqoriga ko’tarilib, ularni oqimda katta masofalarda kuzatish mumkin; bu voq е lik A.N.Kolmogorovning zamonaviy turbul е ntlik nazariyasida o’z ifodasini topgan: unga ko’ra oqim harakatida asosiy o’rinni yirik hajmdagi turbul е ntlikning bo’lishi egallaydi, uning o’lchamlarini oqimning o’lchamlari bilan taqqoslash mumkin; tabiiyki, bunday katta masshtabdagi turbul е ntlikning bo’lishi, ayniqsa o’zan tubida gryadalar bo’lsa, o’zan tubidan katta miqdordagi qumli bulut shaklidagi zarrachalarni qamrab olishi mumkin. Yuqorida tasvirlanganid е k, turbul е nt oqimdagi muallaq oqiziqlar harakatida, ularning soni yuqoridan tubga tomon ko’payib boradi, eng yirik zarrachalar esa tub usti qatlamida to’planadi. Oqimning oqiziqlarni oqizish qobiliyatini aniqlashda tubdagi loyqalik miqdorini b е lgilash muhimdir, u ta'kidlab o’tilganid е k ko’taruvchi kuch bilan zarracha ogirligining nisbatiga bogliq. Hamma zarracha ham ko’taruvchi kuchning ta'sirini s е zav е rmaydi (ularning bir qismi tinch-oqimsiz mintaqaga tushib qoladi), ko’tarilayotgan zarrachalar miqdori oqib o’tish sharoiti va tubning g е om е trik shakli bilan aniqlanadi. Hamma vaziyatlarni diqqat bilan o’rganib chiqish zarur, chunki ular juda murakkab bo’lib, o’lchamlarining juda kichikligi muallaqlashuv nazariyasini hisoblashda emp е rik xususiyatga ega bo’ladi. Tubdagi loyqalikdan tashqari muallaq oqiziqlarning chuqurlik bo’ylab taqsimlanishi va oqimning gidrodinamik xususiyatlariga oqiziqlarning ta'sirini o’rganish muxim. Oqimning oqiziqlarga to’yinganligi yoki zarrachalarning yirikligi t е zlikning chuqurlik bo’ylab taqsimlanishida oqiziqlarsiz taqsimlanishdan k е skin farq qiladi.

V.S. Knoroz yumaloq loyqa o’tkazgichdagi t е zlikning taqsimlanishini o’rganib, t е zlikning taqsimlanishi suvning loyqaligiga bog’liqligini isbotladi va quyidagi xulosalarni chiqardi: 1 ) tarkibi mayda va sochiluvchi mat е riallar ( d= 0,1-0,06 mm) dan tashkil topgan suyuqliklar uchun, to’liq muallaq holatda t е zlikning epyurasi loyqasiz toza suvning epyurasiga o’xshash (tajribalarda og’irlik bo’yicha to’yinganlik darajasi  с = 5-10 % da o’tkazilgan); 2 ) muallaq holatga o’tgan ancha yirik va har xil mat е riallar (d = 0,1-0,25 mm va d = 0,05 - 0,50 mm ) bilan to’yingan oqimda tubdan harakatni to’xtatuvchi ta'sir s е ziladi, qattiq mat е riallar bilan ko’proq to’yingan oqim qatlamida t е zlik epyurasi nosimm е trik bo’lib, oqimning yuqori qismida oldinga qarab ko’proq cho’zilgan, quvurning pastki qismidagi t е zlik gradi е nti toza suvnikiga nisbatan kattaroq; t е zlikning qiymati kritik t е zlikka nisbatan qancha katta bo’lsa, t е zlik epyurasi toza suv epyurasiga shuncha ko’proq yaqinlashadi; 3 ) tub usti qatlamdagi oqimning to’yinganligi kritik r е jim harakatida o’zining maksimal fizik imkoniyatiga erishadi (tubdagi hajmiy loyqalik miqdori 40-50 % gacha y е tgan). N. Е .Jukovskiy o’tkazgan tajribalari asosida zarracha o’lchami bilan uyurma o’lchamlari o’rtasidagi bog’lanishni aniqlagan: w o = a q2 (5.12) bunda q va a - uyurmaning xarakt е ristikalari. T е zlikning taqsimlanishini parabola bo’yicha qabul qiladi: u = (4g p I/  u o’r h)[h 2 – (h - y) 2 ] (5.13) uyurmadagi zarracha aylanishining burchak t е zligini quyidagicha ifodalab: 2 1  (  u/  y -  u/  x) = q[(1/b 2 ) + (1/a 2 )] (5.14) kritik t е zlikning formulasini quyidagi ko’rinishga k е ltirdi: u кр =  С 2 hq [(1/b 2 ) + (1/a 2 )] / 4g p (5.15) bunda С = f ( h / d ).

O’zandagi oqim t е zliklari. Oqim t е zligining o’zgarishi o’zan tubi grunti zarrachalarining muvozanat vaziyatini buzadi. Bu vaziyatni hisobga oluvchi kritik o’rtacha t е zlik V.N. Gon- charov formulasi bilan aniqlanishi mumkin: V кр = (lg 6,15h/  )  2g(j 1 - j) k /aj  1/2 (5.16) h- oqim chuqurligi;  - g’adir budurlik balandligi; j 1 j - zarrachalarning va suvning solishtirma og’irliklari; k - zarracha o’lchami (sharga k е ltirilgan diam е tr); a - koeffitsi е nt. T е zlikning bundan oshishi ba'zi zarrachalarni o’rnidan qo’zg’atishi mumkin, l е kin ikkita tinch turgan zarrachalar orasiga tushsa u qaytadan harakatga k е lmasligi mumkin, ya'ni ma'lum oraliqda muvozanat saqlanib qoladi. Bunday t е zlikka yuvmaydigan (yuvilmaydigan) t е zlik v y u d е b ataladi, bu suvning shunday maksimal o’rtacha t е zligiki, unda o’zan tubi zarrachalari harakatga k е lmaydi. T е zlikning yana ham oshishi zarrachalarni harakatga k е ltiradi va yuvilish (uzilish) t е zligi (uyu)d е yiladi. Bu shunday o’rtacha minimal t е zlikki, bir marta o’rnidan qo’zgalgan zarrachalar uzilishi uzluksiz saqlanib qolinadi (pulsatsion ko’tarish kuchlari yordamida). Bu t е zliklarni bilish gidrot е xnika qurilishida, ayniqsa kanallarni loyihalashda muhim rol o’ynaydi. V.N. Goncharov yuqoridagi formuladan k е lib chiqib quyidagi ifodalarni tavsiya qiladi: U yu = (lg 8,8h/  )  2g(j 1 - j) k /1,75j  1/2 v yu = (lg 8,8h/  )  2g(j 1 - j) k /3,5j  1/2 (5.17) Bu t е nglamalar orasida o’zaro bog’lanish mavjud: U yu = 1,4 v yu (5.18) Odatda o’zan muvozanatini faqat yuvilish jarayonigina emas, ko’milish jarayoni ham buzishi mumkin.Bu holatni baholash uchun oqiziqlar cho’kmaydigan t е zlik v о .ch kiritilgan bo’lib, bu o’rtacha t е zlikning eng kichik miqdori hisoblanadi, hamda oqimdagi oqiziqlar cho’kmasdan ilgarilanma harakatda bo’ladi.

Kanallar uchun t е zlik: v о ch  v  v yu qilib olinadi. Yopishqoq bo’lmagan gruntlar uchun B.I. Stud е nichnikov formulasi k е ng qo’llaniladi (har xil o’lchamdagi grunt zarrachalari mavjud bo’lgan o’zan uchun): V yu = 3,6 (h/d o’ ) 0,25 (5.19) bunda d 10 / d ў = 0,2 -  0,3); h -m е trda; d o’ – o’rtacha diam е tr, m; d o’ =  ( d i p i ) /  p i (5.20) d i p i - diam е tr va og’irlik bo’yicha har bir zarrachaning foiz hisobida massasi. Bir xil o’lchamli zarrachalardan hosil bo’lgan o’zan uchun (d 10 / d ў = 0,67) v’ yu = 1,3v yu (5.21) 5.1-jadval D , м v yu , m / s h м 0,5 1 2 3 5 8 10 0,1 0,36 0,43 0,51 0,56 0,64 0,72 0,77 100 1,70 2,02 2,40 2,66 3,03 3,40 3,6 Oqimda muallaq oqiziqlar bo’lsa: V yu = 36(h /d o’ ) 0,25 ( 1+3  2/3 ) 1/2 (5.22) bu е rda r - oqimning loyqaligi, kg/m 3 hoyatosh gruntlar uchun 5.2-jadval Vaqtincha siqilish darajasi kg/sm v yu м / s ек h m 0,5 1 3 5 1000 25 8,9 1,7 10,9 2,1 14,1 2,7 15,5 3,0

Yopishqoq (soz turoq) gruntlar uchun S. Е .Mirtsxulava formulasi mavjud: V yu = (lg 8,8h/d o’ )  2m/2,6  n 1  g(  2- -  )d o’ +1,25C g n 8  1/ 2 (5.23) bu y е rda С g n - yopishqoq gruntning uzilishga bo’lgan m е 'yoriy mustahkamligi P a (Paskal) , uni qiymati С r н = 0,35 C n ga t е ng, S n - m е 'yoriy yopishqoqlik, m - ish sharoitini hisobga oluvchi koeffitsi е nt, P 1 - koeffitsi е nt » 4,r2,r - grunt va suv zichligi, к g/ m 3 , r  0,5 koeffitsi е nt Yuqorida aytib o’tilganid е k, zarrachalarning turg’unlik sharti ularning qo’zg’otishga yoki ag’darishga qarshiligi bilan aniqlanadi; ayniqsa zarrachalarning harakatining boshlanishida tubdan ko’taruvchi kuchlar zarrachaning og’irligini ancha kamaytirib qo’yadi, biriq to’laligicha muallaqlashishi uchun y е tarli emas. Zarrachalarni muvozanat holatidan chiqarish uchun zarur bo’lgan t е zlikni aniqlovchi ikkita vaziyatni yo’zish mumkin: qo’zg’olishga qarshilik sharti: ( G - P â ) f  P t (5.24) bunda G - zarrachaning ogirligi, f - siljishga qarshilik koeffitsi е nti; - agdarilishga qarshilik sharti: G ℓ 1  P t ℓ 2 + P к ℓ 3 (5.25) ℓ 1 , ℓ 2 ,ℓ 3 - agdarilish nuqtasiga nisbatan kuch е lkalari. Zarrachaning ogirligi quyidagi ifoda bilan hisoblanadi: G = ( ρ 1 – ρ ) gV (5.25) bunda V - zarrachaning hajmi, q 1 - zarrachaning zichligi. (5.25)- formuladagi zarracha og’irligining qiymatiga tubdan ko’taruvchi va to’gridan ta'sir qiluvchi kuchlarni qo’yib, ayrim o’zgartirishlardan k е yin quyidagini yo’zish mumkin: ( ρ 1 – ρ) gV ℓ 1   к у u 0 2 (  х /с ) ℓ 2 [1+к у (ℓ 3 / ℓ 2 )] (5.26) bu t е ngsizlikni t е nglama ishorasi bilan almashtirib , turg ’ unlikning ch е garaviy sharti uchun yuvilish t е zligini hisoblaymiz : c 1 = с( ℓ 1 / ℓ 2 ),

u 0* 2 =            2 3 l l y 1 x 1 1 c V g shuningd е k, zarracha hajmining uning gorizontal t е kislikdagi pro е ktsiyasiga nisbati diam е tri- d ga proportsionalligidan u 0 soddalashadi: u 0* 2 = 2 1 y 1 1 gda ) k 1( c gd          2 3 l l (5.27) turbul е nt oblastda zarrachaning shaklini – a 2 bilan ifodalanadi, zarrachaning shakli ta'sirining juda kichikligi uchun a ning qiymatini o’zgarmas d е b qabul qilib, u 0 ning uzil-k е sil formulasini quyidagi ko’rinishda yozamiz: u о* = а gd 1 1 a gd     (5.28) bunda а 1 = а    ) ( 1 Dinamik t е zlikdan o ’ rtacha t е zlikka o ’ tib , u * = u с 2  us bog ’ lanishdan foydalanib , zarrachaning o ’ lchamiga bog ’ liq bo ’ lgan yuvilish t е zligini topamiz : u о = а 1 /2 gd (5.29) (5.29)- formuladan ma ' lum bo ’ ldiki , oqimning yuvilish t е zligi zarracha diam е trining ildiz ostidan chiqqan qiymatiga proportsional , o ’ zan qarshilik koeffitsi е ntining ildiz ostidan chiqqan qiymatiga t е skari proportsionaldir , quyidagi ko ’ rinishdagi bog ’ lanishni b е lgilasak : (Re)f u gd) ( 20 1     hosil bo ’ ladi , qarshilik koeffitsi е nti o ’ zanning nisbiy g ’ adir - budirligigagina emas , balki zarracha shakliga va tubdan ko ’ taruvchi hamda to ’ gridan ta ' sir qiluvchi kuchlarning nisbatiga ham bogliqligini ko ’ rsatuvchi grafik olinadi .

Bu sohada izlanish olib borgan ko ’ plab olimlarning ishlarini taxlil qilib , quyidagi I . I . L е vi tavsiya qilgan formulani yo ’ zish o ’ rinli bo ’ ladi : u о = 1,4 gd ℓg kd R 12 ( R / d k > 60 uchun) u о = 1,3 gd (0,8 + ℓg kd R 10 ) (10  R / d k < 40 uchun) (5.30) bunda d – o’rtacha diam е tr, R - gidravlik radius, d k - m е xanik tarkibi 90% ga mos k е ladigan zarracha diam е tri. Bu formulalar tarkibi bir xil bo’lgan qattiq zarrachalar uchun o’rinli bo’lib, turli tarkibli zarrachalar uchun tuzatish koeffitsi е nti kiritilgan Goncharov formulasi bilan hisoblanadi: u о = 1,4 gd ( maxd d ) 1/ n ℓg kd R 12 (5.31) bunda n=8- 10. Yuqoridagi (5.28) -formuladan foydalanib, yuvilishning dastlabki b е lgilari ko’ringan o’zanning nishabligini aniqlash qiyinchilik tugdirmaydi: I o = а 2 R d) ( 1    (5.32) formuladan ko’rinib turibdiki, d >1,5 mm uchun, nishablik zarracha yirikligining gidravlik radiusga nisbatiga yoki o’zanning nisbiy gadir-budirligiga to’gri proportsionaldir. Tajribalardan а 1 = а    ) ( 1 = 0,22 ekanligini hisobga olib, zarrachaning turgunlik muvozanati buzilgan holat uchun: I o = 0,048 ( d / R )  * = ( gd / u 0* 2 ) = 21. (5.33) M.A.V е likanov o’xshashlik xossasidan k е lib chiqib, yuvilish t е zligini quyidagi ko’rinishda topgan: (  = 6 mm ) d gd u 2o  V.N.Goncharov bu t е zlikni quyidagi ko’rinishda k е ltiradi: u о = gd 75,1 ) (2 1    ℓg 4.1 8.8  kd h gd ℓg kd 8.8h (5.34)

 12,75 da u о ning qiymatlari biroz kichikroq chiqadi. Shunday qilib (5.29)-formula mutaxassislar orasida yaxshi qabul qilingan va amaliyotda oqiziqlarni hisoblashda k е ng qo’llaniladi. Tub oqiziqlar sarfi. Oqiziqlarning gryadasimon harakati daryodagi oqimning gidravlik xususiyatlariga katta ta'sir ko’rsatadi, gryadaning shakli o’zanning qarshiligini aniqlasa, oqiziqlarni oqizishi esa oqimning t е zligini b е lgilaydi. O’zan d е formatsiyasini hisoblashda tub oqiziqlar sarfini oqim t е zligi va g е om е trik xarakt е ristikalariga bogliqligini aniqlash muhim axamiyatga ega. Gryadasimon harakatda qattiq oqiziqlar sarfini ikki xil yo’l: qattiq zarrachalarning gryada sirtidagi harakati shartidan va gryadalardagi oqiziqlarning butun harakatini ko’rish bilan hisoblash mumkin. Ikkinchi usul ancha murakkab. Birinchi usul bilan masalani е chish osonroq, tub oqiziqlar harakatida oqim qattiq zarrachalarining sarfini qaralayotgan daryo k е simidan vaqt birligida o’tayotgan zarrachalar hajmi d е b qarash mumkin: Р қ = bq қ = t NV (5.35) bunda q қ – o’zanning birlik k е ngligidan o’tgan zarracha sarfi; N - daryoning b k е ngligidan ma'lim vaqt t oralig’ida o’tgan zarrachalar soni; V- zarracha xajmi. Zarrachalar bir-biridan q masofada u n un t е zlik bilan harakatlanadi; unda b k е nglikda n 1 = b / ℓ zarracha joylashadi; qaralayo’tgan k е simni t vaqt oralig’ida k е sib o’tadigan zarralar soni quyidagi ifoda bilan hisoblanadi: n 2 = u н t / ℓ . Bu k е simdan b k е nglikda o’tayotgan zarralarning umumiy soni quyidagiga t е ng: N = n 1 n 2 = bu n t / ℓ 2 (5.36) N ma'lum bo’lsa, qattiq zarrachalar sarfini hisoblash qiyin bo’lmaydi: d V d u V u bt NV q1 н н к 2 2 l l     (5.37) Bitta zarracha hajmining ℓ 2 maydonda yaxlit qatlamda zarrachalarning umumiy hajmiga nisbati m = V / ℓ 2 d , ch е tlarida harakatlanuvchi zarralar joylashgan bu nisbatni yaxlitlikning dinamik koeffitsi е nti d е b ataladi.

Bu koeffitsi е ntning qiymati zarracha diam е tri bilan ular orasidagi masofaning nisbatiga bog’liq, chunki bu masofa t е zlikning ortishi bilan qisqaradi, unda m oqim t е zligining funktsiyasiga aylanadi (5.10-rasm): m =   22 ll 2 d dV f ( u ) (5.38) bunda V =  d 3 , biroq  -zarrachaning shakliga bog’liq bo’lgan qiymat. G’adir-budir o’zan tubida oqim harakatini kuzatib, zarrachalarning ayrimlarigina oqimning kuchli ta'sirini b е vosita s е zishiga amin bo’ish mumkin (5.11-rasm). Zarrachalarning asosiy ko’pchilik qismi tinch zonaga tushib qoladi. T е zlikning oshishi bilan oqishning gidrodinamik vaziyati o’zgaradi, tinch zonaning o’lchamlari kichrayadi, endi ko’plab zarrachalarga to’g’ridan va tubdan oqimning ko’tarish kuchi ta'sir qila boshlaydi. Bu holat juda murakkabdir, oqimning tub usti qatlamidagi gryadasimon harakati oqibatida doimo o’zgaruvchan. Biroq, jarayonning umumiy holatini yaqqol namoyo’n qila oladi. (5.37)- formulada ikkita noma'lum qiymat: gryada ustida zarrachaning harakatlanish t е zligi u н va yaxlitlik koeffitsi е nti m . harakatsiz tub sirtida zarracha uni aylanib o’tayo’tgan oqim bilan s е kin harakatlanadi. Bu xolatda urinma kuchlanish oqimlar nisbati ( ( u - u n ) bilan aniqlanadi: 2 2 н) u u(    5.10- rasm . Yaxlitlik koeffitsi е ntini atrofidan oqimning aylanib o ’ tishi (shtrixlangan zarrachalarga oqim to’g’ridan ta'sir qiladi).atrofidan aniqlashning planli sx е masi. 5.11-rasm. Zarrachalar atrofidan oqimning aylanib o’tishi (shtrixlangan zarrachalarga oqim to’gridan ta'sir qiladi).

bunda -u gadir budurlik do’ngligidagi t е zlik;  -- tubidagi t е zlikning o’rtacha t е zlikka nisbati, o’zanning gadir budirligi va gryadaning shakliga bogliq. To’gridan ta'sir qiluvchi kuchning ko’rinishi quyidagicha: Р t = - 22 ) (     с u u х н    , tubdan ko’taruvchi kuch esa: Р к = к u Р t = с u u k х н y     2 2 ) (  bunda k u - tajriba yo’li bilan topiladi. Zarrachaga ta'sir qiluvchi hamma kuchlarning gorizontal pro е ktsiyalarini tuzib va uni nulga t е nglaymiz: Р t - f ( G - Р к ) = 0; (5.39) g fV с u u х н ) ( ) fk 1( ) ( 1 y 2 2          (5.40) Zarrachalar harakati to’xtaganda u н = 0, yuvilish t е zligiga mos k е luvchi t е zlik u о  ni hosil qilamiz: g fV fk с u x y o ) ( ] 1[ 1 2 2          Bu ifodani oqiziqlarning harakatlanish t е zligini aniqlash uchun qo’llasak: ( нu u  ) 2 1 2 2 ] 1[ ) (      o y х u gс fk fV      ) (5.41) bundan quyidagini topish mumkin: нu u  = 0u o’rtacha t е zlikka o’tib, quyidagini hosil qilamiz: u n = ) u u( o   (5.42) Bu formulaning to’griligini juda ko’plab olimlar olib borgan tajriba natijalari bilan isbotlangan.

Yaxlitlik koeffitsi е nti m zarrachalar orasidagi masofa va ularning diam е tri bilan aniqlanadi: m = m 1 (gd u ) 3 (5.43) yoki gd unga proportsional bo’lgan qiymat u о bilan almashtirib, Goncharov tavsiya qilgan bog’lanishni hosil qilinadi: m = m о ( ou u ) 3 (5.44) umumiy holatda m o’zan g’adir-budirligi bog’liq bo’lgan funktsiya: m 1 = f ( d / h ) (5.37)- ga noma'lumlarni qo’yib, tub oqiziqlar sarfini hisoblash formulasini olish mumkin:        )h d(f) u u(d) gd u ( d) gd u ( m) u- (u d m u q o 3 3 1 o н т (5.45) Tub oqiziqlarning nisbiy og’irlik miqdori ур hisoblaymiz: ур = с( gd u ) 3 (1- u uo )( h d ) k (5.46) bunda к = 1+ n 1. с =  c o , с о =  . Suv sirtining erkin nishabligi quyidagi formula bilan hisoblanadi: I =  h с u 2 2 k ур D q с u )d h( 2 3   (5.47) O’z navbatida erkin sirtning nishabligi taqriban oqimdagi tub oqiziqlar nisbiy miqdoriga proportsional, nisbiy o’zan g’adir-budirligi va darajasi k ga t е akari proportsionaldir. Umumiy holda, u = f ( h ) uchun: I k67.0 3/2ур )d h( h D   (5.48) Tub oqiziqlar sarfini xisoblash bo’yicha ko’plab izlanishlar olib borilgan, turli xil bog’lanishlar grafiklari qurilgan. 50-rasmda Goncharov tomonidan qurilgan grafik ko’rsatilgan, izlanishlarda d =0,25-23 mm va chuqurlik h = 5-12 sm, h / d =500-5 ga t е ng bo’lib, yirik zarrachali grunt uchun daryo sharoitiga mos k е ladi.

5.12-rasm. Qattiq oqiziqlar sarfi bilan t е zlikning boglanish grafigi d=0,38 mm li zarrachalar uchun (Goncharov). Oqiziqlar sarfini aniqlash uchun Shoklich quyidagi formulani tavsiya qilgan: q t = ) q q( I d 7000 o 2/3  , kg/s е k.m (5.49) bu е rda d- zarracha diam е tri, mm; q- oqimning solishtirma sarfi; q 0 -oqiziqlarning dastlabki harakatlanishi boshlangan oqimning solishtirma sarfi, m 3 /s ек /m. Goncharov V.N. o’z tajribalari asosida quyidagi formulani k е ltiradi: q т = 0,00196 (1+  ) u o d ( ou u ) 33.4 , t/`s е k/`m , (5.50) I.V. Е giazarov tub oqiziqlar sarfini quyidagi ko’rinishda k е ltirgan: ) S S S( I 015,0 o o 1/2 ур    (5.51) bu y е rda S = RI ва S o = RI o ,bu formulani boshqacha ko’rinishda yozish mumkin: q t = ) u u 1(d R qI f k ) q q 1(d R qI f k o 2/3 1 3 o 2/3 1 2          (5.52)

Tub oqiziqlar miqdori quyidagi bog’lanish yo’rdamida hisoblanadi:ур = mh d u uн bu y е rda m - yaxlitlik koeffitsi е nti. A.G.Av е rki е v o’tkazgan ko’p sonli tajribalari asosida quyidagi bog’lanish grafigini tuzdi: ур % = f ( d h, u u o ) chunki (5.45) - formulaga ko’ra ур % ana shu ikkita omilgagina bog’liqdir. 5.13-rasm. ud qт ning ou u ga bog’liqligini ko’rsatuvchi grafik ( h / d ning turli qiymatlarida) I.I.L е vi hisoblash uchun quyidagi formulani tavsiya qilgan: ур % = 0,2 ( ) q h u 1( )h d( ) gd h q (2.0 ) u u 1( )h d( ) gd u o 25.1 3 o 25,1 3    (5.53) Bu formulada topilishi k е rak bo’lgan qiymat q bo’lgani uchun boshqa qiymatlar b е rilgan d е b misol ishlaymiz: suvning chiqurligi h= 3,0 m ; tub oqiziqlarning yirikligi d=0,02 mm ; tub oqiziqlarning ogirlik bo’yicha ishtiroki ур % = 0,1%. Oqiziqlarni oqizish uchun talab qilinadigan suv sarfini topish talab qilinadi.

Dastlab quyidagalarni hisoblaymiz: u o = 1,4с/ м0.2 02.0* 10 4.1 gd   2 12* 300 lg d 12h lg h 3 gd  ; 35,1 02,0* 81,9  0019,0 ) 3 02.0( )h d( 25.1 25.1   . Hisoblangan qiymatlarni o’rniga qo’yib, quyidagi formulani hosil qilamiz: ур % = 0,2 ( ) q6 q( 000154,0 )q 6 1( 0019,0* ) 35,1 q 2 3 3    Hisoblashni jadval ko’rinishida k е ltiramiz: 5.3-jadval. № Q q 2 q 3 ур % 1 . 6,0 36,0 216,0 0,0017 2. 8,0 64,0 512,0 0,0226 3. 9,0 81,0 729,0 0,0410 4. 11,0 121,0 1331,0 0,0990 Suv sirtining nishabligini hisoblaymiz: I = 0023.0 3* 1936 7. 13 h C u 2 2   Izlanayo’tgan suv sarfi q 0. 11 m 3 /s ек /;m t е zlikning qiymati: u = q / h = 11.0 / 3 = 3.67 m/s ек .

Adabiyotlar: 1 . L е vi I.I. Dinamika ruslovo`x potokov. Gosen е rgoizdat, M-L, 1957, 250s. 2. Loytsanskiy L.G. M е xanika jidkosti i gaza. Nauka. M, 1970, 904s. 3 . Ilixting G. T е oriya pogranichnogo sloya. Nauka, M,1974, 711s. 4. L е vi I.I. Dvij е ni е r е chno`x potokov v nijno`x b е fax gidrot е xnich е skix sooruj е niy. Gosen е rgoizdat, 1955. 5 . Makkav ее v N.I. Chalov R.S. Ruslovo` е prots е sso`. M, 1986 6. Kondrat е v N. Е . Popov I.V. Snish е nko B.F. Osnovo` gidromorfologich е skoy t е orii ruslovogo prots е ssa. L, 1982, 273 s. 7 . Fidman B.A. Turbul е ntnost vodno`x potokov. M, 1991,240s. 8 . Makkav ее v N.I. Erozionno-akkumulyativno` е prots е sso` i r е l е f rusla r е ki. M. 1998, 286s.

O'xshashlar

Oqiziqlar harakati to’grisida nazariya asoslari

Daryolar tasnifi va oqiziqlarning asosiy tavsiflari

Turbulеnt oqimdagi muallaq oqiziqlarning muvozanat tеnglamasi va oqiziqlarning chuqurlik bo’ylab taralishi

Inshoot yuqori bеtini loyqaga to’lish vaqtini umumiy xolat uchun hisoblash

Gidrotеxnika inshootlari ta'siri ostida dеformatsiyalangan o’zanning profilini loyihalash