Гидротехника иншоотларини таъмирлаш қайта тиклаш ишлари - Suv xo'jaligi - Referatlar

Гидротехника иншоотларини таъмирлаш қайта тиклаш ишлари

Yuklangan vaqt:

29.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

628 KB

Ko'chirib olish

Г идротехника иншоотларини таъмирлаш қайта тиклаш ишлари Режа: 1. Грунт тўғонлари шикастланишларини таъмирлаш 2. Грунт тўғонлар танасидан, асосидан қирғоқларга бириктирилган жойларидан кучайган фильтрациянинг бартараф этилиши

Грунт тўғонлари шикастланишларини таъмирлаш Сув тўсиш грунт иншоотлари фойдаланилиши (эксплуатацияси) жараёнида лойиҳавий отметкаларигача тўғон танаси ва тепасига грунт тўкиб жойлашуви керакли бўлади. Масалан, устки қиялиги кольматацияси мақсадида қумлоқ тупроқларини устки қиялиги устига ётқизиш, бўйлама ва кўндаланг ёриқлар ва бўшлиқларни грунт билан тўлдириш, қияликлар мустаҳкамланишни ёки ўсимликлар қопламасини таъмирлаш ва бошқалар. Ушбу ишлар жорий таъмирлаш ишларига кириши сабабидан бу ишларни кўпинча паст босимли тўғонларда календар йили давомида бажарадилар. Қияликлар ўпирилиб кетиши ва силжиши, кутилмаган катта ўлчамли ювилишлар, чуқур ёриқлар ва зил - зиля таъсирида ҳосил бўладиган бошқа деформациялар, сел ва сув тошқинлари таъсирида пайдо бўладиган шикастланишлар авариялик шикастланишларига киради. Тўғон тепасида ва қияликларида бўйлама ва кўндаланг ёриқлар бўлганида, ҳар бир ёриқнинг ўқи бўйича остки нуқтасидан тубини 0,3...0,5 м чуқурроқ жойлашиб, хандақни қазишади. Хандақнинг кўндаланг кесим юзаси пастга сиқилиб ўтадиган трапеция шаклида ясалади ва хандақ узунлиги ёриқни узунлигидан ҳар бир томонига 1 м дан узунроқ бўлиши лозим. Грунтни алмаштиришига махсус асосланиш бўлмаса ёриқни тўғон танасининг грунти билан бир хил бўлган грунт билан таъмирлашади. Бунда грунт 10...15 см қалинлигидаги қатламлари билан ҳар қатламни лойиҳавий зичлигигача етказиб зичлаб устма - уст ётқизилади. Депрессия эгри чизиғидан паст жойлашган ёриқларни йўқотилишида ёриқга контактлик фильтрацияни йўқотувчи кўндаланг хандақ шаклидаги қисқа қулфлар ўрнатилади (6.1 - расм). Ёриқларни грунт билан тўлдирилиши йилнинг илиқ даврида бажарилади. Т аъмирлаш ишлари бажарилишига қиш даври тўғри келса, хандақни фақат эриган грунт билан тўлдириш шарт ва грунт ётқизишда ётқизиладиган грунтнинг қатламлари, хандақ туби ва ён қияликлари музлашига йўл қўйилмайди.

Хандақда сув кўриладиган ва фильтрация сабабидан тўғон устки бьефидан хандақга сув сизиб ўтиши имконияти бўлса таъмирлаш ишлари бажарилишида хандақ жойини албатта шпунт билан чегаралашади. 6.1 – расм. Г рунт т ўғ онлар да пайдо бўлган ёриқларини таъмирлаб йўқотиш: а – бўйлама ёриқларини; б – кўндаланг ёриқларини; 1 – тўғон тепаси, 2 – ёриқ, 3 – хандақ, 4 – қулф, 5 – шпунтлик чегара. Ўлчамлар метр ҳисобида. Чарбоғ тўғонида қурилиш вақтида кўндаланг ва бўйлама ёриқлар пайдо бўлган эди. Кўндаланг ёриқларидан бири тўғон танаси туташган зонасининг пастки таянч призмасига бириктирилган жойи бўйича пайдо бўлиб, узунлиги 450 м, максимал кенглиги 18 см, чуқурлиги 6 м ўлчамларига эга бўлди. Кўндаланг ёриқларни ёриқлар бўйлаб жойлашган шурфда яратилган шпонкалар билан тузатган эдилар. Бўйлама ёриқларни тузатишни қуйидаги тартибда ўтказган эдилар: 1 м чуқурликда ясалган хандақдан кичик меъёрда узлуқсиз ҳаракат этадиган сув оқимига майда қумни ташлаб ўтказилиши асосида хандақни юзасида қум қатлами пайдо бўлишини кузатишдан сўнг ёриқни тузатилиши тўғрисида хулосага келган эдилар.

Тўғон тепасига грунтнинг қайта тўкишини оддий усулда бажардилар. Энг бошда юза устини юмшатиб, ундан мустаҳкамланиш қопламасини чиқариб вақтинчалик тўкмаларга кўчирдилар, остидаги грунтни текислаб, оптимал даражасигача ҳўллашидан сўнг, карьердан олинган грунтни оптимал даражасигача ҳўллаб, зичлаб, текислаб, унинг устига тўқиб лойиҳавий белгисигача ётқиздилар, ундан сўнг тўғон тепасига йўл қопламасини ўрнатган эдилар. Ўпирилиб кетган қияликларини қайта тиклаш (таъмирлаш) ёки тўғон қиялигини камроқ қилиш, қиялиги барча баландлиги бўйича тўғон қиялигидан олдин силжиб, кўчиб кетган грунтнинг қияли қаватлари шаклида (кўндаланг усули) (6.2 б - расм) ёки қиялигини барча узунлиги бўйича горизонталь қаватлари шаклида (бўйлама усули) (6.2 а - расм) грунтни тўкиб ва зичлаб транспортланиши йўли билан бажарилади. Бунда грунт тўкиши технологиясини кузатилиши асосида тўкиладиган грунт шаклида олдин силжиб, кўчиб тушган тўғон грунтини ишлатиш мумкин. Тўкиладиган грунтнинг барқарорлигини таъминлаш мақсадида пастки қиялигини олдиндан поғоналик кесилиши бажарилади. Бунда ҳар бир поғона кесилишининг кенглиги қуйидаги формула бўйича аниқланади: b s = m∙h s + 0,5 м Бунда m – тўғоннинг таъмирлашдан сўнг белгиланадиган қиялиги, h s – поғона баландлиги, зичлайдиган механизмнинг хусусиятига кўра қабул қилинади, одатда h s = 0,15...0,25 м. Бўйлама усулида ҳар бир ётқизиладиган қавати майдончасининг b у минимал кенглиги зичлаш учун қабул қилинган каток, бульдозер ёки автосамосвал кенглигидан 0,5...1 м га кенгроқ белгиланади. Грунтли иншоотлар тўкмасининг ер ўйиб ва қазиб юрадиган ҳайвонлар (ондатра, бобёр, суслик, сичқон, калламуш ва бошқалар) бузганида грунтни қайта ковлаб зичлайдилар. Бунда ушбу ҳайвонлар яшаган уй-бўшлиқларни сув, лойлик ёки қум-цементлик эритмалар билан тўлдиришади.

Баъзи ҳолатларда ушбу уй-бўшлиқларга кимё моддаларни, махсус эритмаларни ўрнатилиши учун “қулф” шаклида хандақлар қазилади, ушбу хандақлар кейинчалик оптимал намлигида зичланган ҳолдаги тўкма грунтига кўмилади. 6 .2 – расм. Грунт тўғоннинг ўпирилиб кетган қияликларини қайта тиклаш схемалари: а – бўйлама усули; б – кўндаланг усули; в – грунтни каток

билан зичлаш: 1 – тўғон тепаси; 2 – таъмирлашдан олдин тўғон пастки қиялиги; 3 – лойиҳавий қиялиги; 4 – тўкиладиган ва зичлайдиган грунтнинг қатлами; 5 – зичланган грунт, 6 – бульдозер билан текисланадиган грунт, 7 – каток. Грунт ичидан сув оқишлари пайдо бўлишида уларнинг сабабларини аниқлаш керак бўлади. Энг бошида кучли фильтрацияси жойларига юқори қиялигида грунт оғирлиги остида полиэтилен плёнкадан пластирь, пастки қиялигида эса грунт материали оғирлиги остида вақтинчалик дрена ўрнатилади. Кейин фильтрация сабабини аниқлаб таъмирлашни ўтказадилар. Юқори қиялигининг тошлик мустаҳкамланишларини қуруқ ҳолда ҳамда сузиб турувчи воситаларидан таъмирлашадилар. Қияликни қуритиши учун кўпинча сув омборидан сувни қисман ёки тўлиқ чиқарилиши зарур, бу электр қувватини ишлаб чиқарилиши, суғорилиши, сув таъминоти ва бошқа сув хўжалиги эҳтиёжларига салбий таъсир кўрсатади. Сув остида таъмирлаш ишларини ўтказилишида понтон тизимига, кўчирилиши, ўлчаш ва қияликга тошларни чиқарилиши воситаларига эга бўлган сузиб ҳаракат этувчи платформани йиғадилар (монтаж қиладилар). Футшток-рейкаси ёрдамида чуқурликларни ўлчаб аниқлашдан сўнг, олдиндан бўлакларига бўлинган ҳолда емирилиши, бузилиши зонаси ҳажмини аниқлашади. Бундан сўнг таъмирлаш ишларини бажарилишига киришади. Таъмирлашга керак бўлган материалларини баржа билан етказадилар. Тўкилма қалинлигини ҳисобий тош диаметрнинг 2,5...3 қаватларидан кам бўлмаган ўлчамида қабул қиладилар ва унинг қалинлигини платформадан вертикал (тик) тушириладиган футшток-рейкаси ёрдамида текширадилар. Таъмирлаш учун тошни туби очиладиган шаландалардан, ўзи юкларини ағдарувчи баржалардан, қирғоқлардаги ёки сузувчи кранларини ишлатадиган ўзи юкларни туширувчи контейнерлардан, кўп жағли грейфер билан кранлар ёрдамида, тошни қирғоқдан, сузувчи пирслардан ёки мустаҳкам қалин муздан итариб туширадиган бульдозерлар, автосамосвалларни ишлатиб

тўкиб борадилар. Тош тўкиши усулини техник иқтисодий ва техникавий имконияти асосида танлаб ишлатадилар. Кўпинча юқори қияликларини таъмирланиши иссиқ ҳолатида зичланган гидротехник асфальтбетонни қуруқ ҳолда ётқизилиши билан бажарилади (6.3 - расм). 6 .3 – расм. Асфальтбетон қопламаси билан грунтли тўғоннинг қиялигини қайта тиклаш: 1 - қияликнинг бузилган чегараси; 2 – қум- гравийлик грунти билан тўлдирилган қисми, 3 – заҳарли кимё моддалари билан едирилган зонаси, 4 – асфальтбетонлик қоплама; 5 – ишлов берилган юза. Асфальтбетон қопламини бузилган қияликка ёткизилишидан олдин қум –гравийлик грунтни тўкиб текислаб зичлайдилар. Ушбу қум –гравийлик грунтни ёткизишидан олдин қияликга 20 г/м 2 ҳисобидан гербицидлар ва 200 г/м 2 ҳисобидан хлорли оҳак билан ишлов берилади. Асфальт ётқизгич билан асфальтбетон қопламасини ётқизишда асосини заҳарли кимё моддалар билан едиришади, 1...2,5 кг/м 2 сарфидаги суюқланган битум ёки битумлик эмульсия билан ишлов берилади. Қияликларни таъмирлаш учун асфальтбетонларни 6.1 – чи жадвалда келтирилган таркибида ишлатадилар.

Асфальтбетонларнинг таркиби, % 6 .1 – чи жадвал Таркибий қисмлари Асфальтобетон Қумлик Майда заррачалик Ѓоваклик 15 мм гача ўлчамидаги тош бўлаклари - 10...25 40...65 5 мм гача ўлчамидаги тош увоқлари 20...35 40...65 20...35 2 мм гача донали ўрта қум 40...65 15...25 15...25 0,15 мм гача донали оҳак тош порошоги 15...25 15...25 0...5 Толали тўлдиргич - асбест 1...15 1...3 - Нефтьли битум 8...11 7...10 5...7 Ётқизиладиган асфальтбетоннинг ҳарорати +130ºС кам бўлмаслиги шарт. А сфальтбетон қопламасининг сув ўтказмаслиги даражасини юксалтириш мақсадида унинг юзасини иссиқ битум қоришмаси билан сепадилар, устидан 5...10 кг/м 2 ҳисобидан тош увоғини ёки йирик заррачалик қумни тўкадилар ва ёнгил каток билан зичлайдилар. А сфальтбетон қопламасининг қалинлигини 3...4 см дан 9...12 см гача юқори бьефдаги босимига кўра қабул қиладилар. Бу қоплама: юқори даражада сув ўтказмаслиги, ёриқларга қарши турғунлиги, деформацияланиши қобилиятига эга бўлиш, - афзалликларига эга. Шунинг учун бу қоплама чет элларда ҳам Республикамизда ҳам кенг ишлатилади. Унинг камчиликларига юқори бьефдаги сув сатҳини 50 см/сутка ва ундан ортиқ бўлган тезлигида пасайиши, музнинг қалинлиги 1 м дан ортиқ бўлган ҳамда тўлқинлар баландлиги 3 м ва ундан ортиқ бўлган таъсирида қопламанинг бузилиши киради.

Юқори бьефдаги қияликларнинг таъмирлашда сузиб ҳаракат этувчи воситалардан махсус асбоб ускуна ёрдамида сув остига қуйилиб ўрнатиладиган ҳамда асфальт ёки майда заррачалик асфальтбетонни ишлатадилар. Унча катта бўлмаган қияликларнинг шикастланишларида энг бошда мустаҳкамланишнинг юзасини босим остидаги сув билан ювадилар, бундан сўнг 100...120 кг/м 2 сарфидаги асфальт эритмасини сув остига қуйиб мустаҳкамланишни қоплайдилар. Кияликларнинг катта ўлчамли бузилишларида шикастланишлар қисмларини тошлик бўлакларига тўкиб қоплайдилар ва керак бўлса тескари фильтрларни ўрнатадилар. Тошлик бўлаклари устига тош ёки йирик тош бўлакларини тўкиб ётқизадилар. Шикастланишнинг зонаси ташқи атрофидаги қияликнинг мавжуд бўлган бетон ёки асфальтини босим остидаги сув билан тозалайдилар, таъмирланган қисмини эса сув остига асфальт эритмасини қуйиб қоплайдилар. Олдин чиқиб турган деформацияланган плиталарни олиб чиқарадилар ёки пасайиб кетган жойларига тушириб ташлайдилар. Дастлабки усулни шикастланишнинг даражасига мувофиқ 1/2...1/3 қияликларгача ишлатадилар. Асфальт ёки асфальтбетон қопламаси шикастланмаган қопламасини 1,5...2 м га қайта қоплаши зарур. Асфальт эритмаси 80...88% йирик заррачали қум ёки 5 мм ўлчамигача бўлган майда гравий, 12...20% оҳак ёки доломит порошоги ва 14...18% битум таркибий қисмларидан иборат бўлади. Яхлит майда заррачали асфальтбетон 1...2% га боғловчи моддадан ва 25...40% га камроқ 20 мм гача ўлчамли тош бўлакларидан ясалади. Тўғонлар ва кўтармаларнинг юқори бьефдаги қияликларини баъзан сув остида кенглиги 1,75...3,5 м, узунлиги 6...70 м, қалинлиги 5...6 см ўлчамидаги арматуралик, асфальтлик тўшакларини ишлатиб таъмирлайдилар. Арматураси 3...5 мм диаметрдаги симдан, уялари 100 × 100 мм дан 150 × 200 мм гача тўрдан ташкил этади. Кенглиги бўйича тўрнинг кенглиги тўшак кенглигидан 5...7 см га камроқ, узунлиги бўйича 15...20 см га узунроқ ясалади. Тўшак орасидаги металлик тўр ўрнатилган асфальт ёки асфальтбетон икки қатламидан иборат.

Ясалганида унинг катоклар билан зичлашади ва + 20...40°С ҳароратигача совутадилар. Тайёр бўлган тўшакни 2,5...4 м диаметрдаги барабанга ўраб, бундан сўнг уни ўрнатилиши жойига олиб борадилар. Қияликни текислашади ва унинг сув устидаги қисмини гербицид лар билан ишлов беришади. Ундан сўнг кран ёки чиғир билан сув оқими ҳаракати йўналишига тўшакни перпендикуляр жойлашиб қияликнинг устига ўрнатадилар. Бунда тўшакнинг учини тўғон тепасига брус ёрдамида мустаҳкамлашади ва кран ёки чиғир ёрдамида қияликга ёзиб ётқизадилар. Тўшаклар четларини қисман бир бирини устига ёки бир бирига зич жойлашиб туташтиришади, бундан сўнг орасидаги чокларига асфальтлик герметикни қуйиб ёпиштирадилар. Чоклар сифати сифати текширувини водолазлар бажарадилар. Герметик таркибига 80...88 % - йирик донали қум (доналарнинг ўлчами 5 мм), 12...20% - оҳак ёки доломит порошоги, 14...18% - битум, 2,5...3% - юқориполимерлик қўшимчалари киради. Юпқа бетонлик қопламаларининг деформацион чокларини шикастланиши хусусиятига кўра турли усуллар ёрдамида таъмирлашади. Зичлашни бузилишида, плитанинг асоси шикастланмаган бўлганида Гидропроект таклифи бўйича таъмирлашни қуйидаги усулларидан бири ёрдамида бажарадилар: 1. Чокни БИТЭП туридаги ва бошқа полимер-битумлик герметиклар билан зичлашади. Зичлашдан олдин қуруқ чокни ахлат ва чангдан тозалайдилар, чокнинг деворчаларини суюқ битум ёки мастика билан грунтлашади. Чокнинг пастки қисмига зич ҳолда битум сингдирилган арқонни ётқизадилар, унинг устига полимер-битумлик герметикни қуядилар. Ундан сўнг чок устини цемент эритма билан қоплайдилар (6 .4, а - расм ).

6 .4 – расм. Бетонлик мустаҳкамланишлардаги деформация чокларининг таъмирлаш: а ва б – плиталар остида ювилишлар бўлмаганида; в – барқарорлиги бузилмаган плиталар остидаги ювилишлар бўлганида; г - барқарорлиги бузилган плиталар остидаги ювилишлар бўлганида; 1 – цементлик эритма, 2 – плиталар четининг грунтлаш; 3 – полимер-битумлик герметик, 4 – битумга сингдирилган арқон; 5 - полимер-эритма; 6 – каучук эпоксидлик композицияси; 7 – шишапластиклик тасма; 8 – битумлик қатлам; 9 – арматура; 10 – устидаги плита; 11 – бузилган мустаҳкамланишнинг чегараси; 12 - – тўкилган грунт; 12 –– плита шаклидаги қистирма; 13 – битумлик мат. Ўлчамлар сантиметр ҳисобида. 2.Чок деворчасини суюқ битум билан грунтлашдан сўнг чокга ғовакли (ПРП, пороизол, гернит) резинадан дарра (жгут)ни ётқизадилар, унинг устига қалинлиги 0,2 мм кам бўлмаган полиэтиле н пленкадан антиадгезион қистирмани жойлашадилар.

3. Тайёрланган чокга КБ-0,5, ГС-1, У- 30 М ва бошқа турдаги тиокол мастик ани қуядилар. Чок устини цемент эритма билан қоплайдилар . 4. Бетонга резинадан, полиизобутилендан ёки шишаматодан профиллик зичланувчи тасма (лента)ларни эпоксид-каучук композициялари билан ёпиштиришадилар (6.4, б - расм) Юқорида кўрсатилган деформацион чоклар таъмирланишининг усулларини қияликга 10...15 м лик сув босимида ишлатилиши мумкин. Плиталар остида грунтнинг ювилиши натижасида бўшлиқлар пайдо бўлганида, плиталар барқарорлиги бузилмаганида, таъмирлашни қуйидаги тартибда олиб борадилар. Пайдо бўлган бўшлиқларини чоклардан ёки махсус бурғиланган қудуқларидан гравий-қумлик аралашмалари билан тўлдирадилар. Таъмирланадиган зонанинг устига барча узунлиги бўйича кенглиги 1…1,2 м ўлчамидаги яхлит плиталарни ўрнатадилар. Эски бетонга уларни ўрнатилиши мақсадида деформацион –ҳимоявий ромининг учларини эски мустаҳкамланишнинг очилган арматурасига ёки олдин бурғиланган қудуқларда ўрнатилган махсус анкерларга пайвандлашади. Ундан сўнг асосига битумни суртиб устига ётқизиладиган плитани арматуралашади ва бетонлашади (6.4, в - расм ). Бу усулда Украинадаги Кременчуг сув омбори тўғони қияликларининг мустаҳкамловчи плиталарини таъмирлашдилар. Плитанинг остидаги грунтнинг ювилиб кетиши натижасида мустаҳкамланишнинг барқарорлиги йўқотилганида, ёриқланиб чўкканида, таъмирланишни қуйидаги тартибда бажарадилар. Бузилган плиталар қолдиқларини чиқарадилар ва кумни тўкиши ёки ювиб ўтказиши ҳолда бўшлиқларини тузатадилар, ҳамда тескари фильтрни таъмирлашадилар. Чоклар ўрнатилган жойларининг устига усти битумлик матолар билан қопланган плиталарни ётқизишади. Ундан сўнг арматурани ўрнатадилар, уни эски плиталарга мустаҳкамлашади ва эски бетонни юзасини ҳўллаб таъмирлаш зонасини бетонлашади (6.4, г - расм). Қияликлар грунт массаларини кўчишини олдини олиш мақсадида қоида бўйича бурғилаш қоқиш қизиқоёқларини кенг ишлатадилар.

Улар ёрдамида грунт массаларини иншоотнинг асосий массивига бириктиришади. Лекин бу усул нисбатан қимматга тушади. Мақсадга мувофиқ баъзан паст босимли иншоотларида қозиқоёқларни кимёвий мустаҳкамланган грунтидан ўрнатадилар. Бу ҳолат Волга ГЭС ҳимоявий кўтармаларида қўлланилган эди. Бунда 3×1,5 м тўри бўйича шахмат тартибида 2,5...3 м чуқурликдаги бурғиланган қудуқларга 50 мм диаметрдаги инъекторларни жойлаштирдилар. Қудуклар усти (оғзи)ни қиялиги юзасидан инъекцион эритмаси чиқмаслиги мақсадида ёғли лойлик томпон (тиқин) билан бекитиб қўйишдилар. Инъекцион эритмаси яхшиланган УКС карбамид чақичнинг сувлик эритмасига эга эди. Эритма таркибига қотиб қолишини таъминлаш мақсадида хлорли аммоний (чақич массасининг 4%) қўшилган ҳолда 15...20% грунт массаси киритилган эди. Эритмадаги сувни чақичга нисбати 1 : 0,5 белгиланган эди. Лойли қатламларига қўшилган қумлоқ ва гил тупроқларида эритманинг сингдирилиши радиуси 1 м га эга бўлиб нотўғри шаклида қозиқоёқларни ташкил этдилар. Уларнинг сувга тўйинган ҳолатидаги намуналарининг сиқилишига мустаҳкамлиги 1 МПа, солиштирма боғланиши коэффициенти эса 0,24 МПа ҳосил этган эди. Грунт тўғонлар танасидан, асосидан қирғоқларга бириктирилган жойларидан кучайган фильтрациянинг бартараф этилиши Грунтли гидротехника иншоотларининг фойдаланилиши (эксплуатацияси) жараёнида пастки қиялигининг туби зонасида фильтрация сув оқими чиқиши градиентлари юқори ҳосил бўлиши сабабидан бўлоқ (грифон)лар, бу ҳол Чардарьё гидроузелида (300 сон гача грифонлар) кузатилган эди, ҳамда тўғоннинг қирғоқларига бириктирилган жойларида пайдо бўлиши мумкин. Б ўлоқ (грифон)лар бу тўғоннинг авариялик ҳодисасига келиши тўғрисида жиддий гувоҳидир. Юмшоқ тупроқларидан тузилган қирғоқларидаги сувнинг кучли чиқишлари тўғон қирғоқларига бириктирилган жойларининг кўчиши пайдо бўлишига ва тўғоннинг пастки

оқишидаги ҳудудининг ботқоқланишига келтиради. Қирғоқдаги кучли фильтрацион деформацияларини бартараф этилиши учун 2...5 м чуқурлигидаги ясалган хандақда дренажни ўрнатиш мумкин. Қумли тупроқларда қувурли, кўп гиллик заррачаларига эга бўлган тупроқларида эса ёйилган тўшак шаклидаги дренажни ясайдилар. Бунда тескари фильтрни тўғри танлаб олиши керак. Пастки бьеф томонига кўтарилиб қаратилган сув ўтказмас ва сув ўтказувчи қатламларини навбатма-навбат жойлашувида булоқ ва айрим сув манбаиларнинг шаклида фильтрация оқимлари пайдо бўлиши мумкин. Уларни тугатилиши учун дарё ўзанига сув ўтказилиши билан дренажни, тўғоннинг пастки қиялиги остида эса 20...50 м узунлигидаги ва 2...3 м қалинлигидаги қумдан оғирлик қатламини ясайдилар. Д арё одоғида аҳоли яшайган пунктларни ёки корхоналарни жойлашувида эрлифтлар, чуқурликдаги насослар ва ҳоказолар ёрдамида сувни ер юзасига тортиб чиқарилиши асосида чуқур дренаж тизимини қурадилар. Бир қатор ҳолатларида ёриқланган, баъзан карстланган асосидан ва қирғоққа бириктирилган жойларидан фильтрациянинг кучайиши натижасида сув омбордан катта йўқолишлари кузатилади. Бу ҳолатда фильтрациянинг кучайиши зонасининг жойлашувини аниқлайдилар ва у билан курашиш цементлаш, битумлаш, гиллаш ёки аралаш усулларидан бирини танлаб оладилар. 52 м баландлигидаги Ортотоқой тўғонидан (Қирғизистон) 150...240 м/сут ўлчамидаги кучайган фильтрацияси кузатилган эди. Бунинг сабаби қурилишда тўғоннинг танасига ётқизилган грунтда майда заррачали таркибий қисмини кам бўлиши ва тўғон танаси 60 см лик ўлчамли катта қатламдаги тупроқлардан тўкилиши, бунда грунт тўкилишида сегрегацияси, демак табиий ҳолдаги грунтнинг фракцияларига бўлиниши ҳосил этди.

Фильтрацияга қарши курашиш учун қуйидаги: юқори қиялигида сув ўтказмас экранни ясаш, грунтда бетонлик қозиқоёқлик деворларни яратилиши йўли билан тўғон танасидаги диафрагмани ясаш, қувурлардан цемент-гиллик эритмасини босим орқали киритиб инъекцион пардасини ясаш, - усуллари кўриб чиқилган эди. Кўриб чиқилган усуллардан охирги: инъекцион пардасини ясаш, - усулини қабул қилдилар. Грунт тўғонларидан фойдаланилиши (эксплуатацияси) тажрибаси ушбу фильтрацияга қарши пардаларининг ишончли ишини гувоҳидир. Масалан, Караганда ГРЭС-2, Иркутск ГРЭС, Серр-Понсон, Фессенхейм, Сильвенштейн, Мишон ва бошқа тўғонлар. Чунки бу ҳолда сувни кам ўтказадиган кенг ўлчамли ўзак яратилади, унинг материали тўғон танаси грунтига яқин бўлади. Ундан ташқари сув омборини бўшатилиши талаб этилмайди. Ф ильтрацияга қарши элементларини таъмирлаш Грунт тўғонларнинг ўзак ва экранларида ёриқлар пайдо бўлишини асосий сабаблар қуйидагилардан иборат:  ўзан ва ён бағирларидаги тўғон асосининг нотекис чўкиши ҳамда тўғон устки қисмида узайиши юкланишлари пайдо бўлиши сабабидан тўғонни деформацион юкланиш ҳолати; бунда ёриқлар кўпинча тўғонга нисбатан кўндаланг йўналтирилади;  асосининг зичланиши бир хил бўлмаслиги сабабидан чўкишлари ҳар хил бўлиши учун тўғон кўндаланг профили айрим қисмларининг нотекис деформациялари; бу сабабдан пайдо бўлган ёриқлар баъзан 7 м ва ундан ортиқ ўлчамигача етадилар ва қоида бўйича тўғонга нисбатан бўйлама жойлашадилар. Энг хавфли кўндаланг ёриқлари. Улар кўпинча тўкилган тўғони қоялик ёки қоямас грунтдан тузилган қирғоққа бириктирилиши жойида пайдо бўладилар. Тўғон элементларини зичланиши бир хил бўлмаслиги натижасида туташтирувчи зоналаридаги ўзакнинг осилиши кузатилади, масалан, 93 м баландлигидаги Хайттжувет тўғонида (Англия).

Бу сув омборини 70 м чуқурлигигача тўлдирилишидан сўнг 60 л/с ўлчамидаги фильтрациянинг кучланиши билан бирга кузатилган эди. Қирғоққа бириктирилиши зонасидаги экранни кучли нотекис ва кўп ўлчамли чўкишлари натижасида ҳамда ёриқлар пайдо бўлиши мумкин. Уларнинг сабаби ўхшаш бўлади. Грунтлик ўзак ва экранларини турли усуллари ёрдамида тузатадилар: қоқиб бурғиланган қозиқоёқларни қурадилар, грунтда (ўзакда) яхлит деворни ўрнатадилар, шпунтларни қоқишади, грунтнинг инъекциясини бажарадилар, полимер плёнкани ётқизадилар, шпонкаларни ясайдилар, ювиб ўтказишни бажарадилар, очиш ишлари ёрдамида таъмирлашни бажарадилар. Б урғиланган қозиқоёқларни қуйидаги тартибда қурадилар. Иншоот ўқи бўйича қозиқоёқнинг узунлигини камайтирилишига имконият берадиган хандақни ўрнатадилар, ундан сўнг бурғилаш агрегатни устида жойлашуви учун вақтинчалик йўлларни қуриб ўтказадилар. Грунтда деворларини мустаҳкамлаш учун (10...15 мартабага кенгайиш хусусиятига эга бўлган гилларни ишлатиб) гиллик ёки бентонит эритмасидан фойдаланиб керакли (30...50 м) чуқурлигига қудуқни бурғилайдилар. Унга металлик йўналтирувчи (атрофига ўтқазадиган) қувурни туширадилар. Ундан сўнг иккинчи қудуқни бурғилайдилар ва унга ҳамда металлик йўналтирувчи (атрофига ўтқазадиган) қувурни туширадилар. Биринчи қудуқдан (атрофига ўтқазадиган) қувурни чиқарадилар, керак бўлса унга арматурали каркасни тушириб, ундан гиллик эритмасини чиқариб вертикал кўчирилиши усулида (ВПТ) бетонлашадилар. Биринчи қудуқни бетонлаб учинчи қувурни бурғилашади ва унга металлик йўналтирувчи (атрофига ўтқазадиган) қувурни туширадилар. Иккинчи қувурдан (атрофига ўтқазадиган) қувурни чиқариб, биринчи қувурга ўхшаб уни бетонлашадилар. ВПТ усули билан қолган барча қозиқоёқларни бетонлашиб бир бирига туташган қозиқоёқлардан яхлит бетонлик деворни ишлаб яратадилар. Баъзан бир вақтида 3...4 қудуқларни қотадиган материал билан бурғилайдилар.

Мавжуд бўлган бурғилаш агрегатларига ва пардадаги йўл қўйилган градиентларига мувофиқ қудуқлар диаметрини 0,4... 1 м қабул қиладилар. Бир бирига қўшни бўлган қудуқлар ўқлари орасидаги масофасини қудуқлар икки диаметридан кам оладилар. Ч ет элларда ўзак ва экранларни қайта тиклаш учун грунтда яхлит деворни ўрнатиш усулини кенгайган ҳолда ишлатадилар. Бунда грунтда қияликлар бузилиб емирилмаслиги мақсадида энг бошда гиллик эритмаси билан тўлдириладиган кесмани яратадилар, ундан сўнг эса сув остидаги бетонлаш усули билан ушбу кесмани қотадиган эритмаси билан тўлдирадилар. К есмани (хандақни) грунтда яратиш учун 5...10 м узунлигида айрим секцияларини ёки узлуксиз хандақни ишлаб чиқадилар. Т ўлдирувчи материалининг қотишидан ва керакли мустаҳкамлигига етишидан (одатда 10...20 сутка ўтиши натижасида) сўнг иккинчи навбатдаги секциялар қилишини бошлайдилар. Секцияларни бир бири билан яхши туташтирилишини таъминлаш мақсадида иккинчи навбатдаги секциялар элементларини 0,3...0,5 м га биринчи навбатдаги секциялар элементларига кесилиб киргизадилар. 50 м чуқурлигигача кесманинг ишлаб чиқиши бурғилаш станок, босимли штангадаги ёки жағларининг гидравлик усулда ишга келтирувчи ишлаб ўтадиган грейфер комплектидаги СВД-500Р фрезерлик бурғилаш агрегати ёрдамида бажарилади. Эрлифт билан УКС- 30М туридаги зарба-арқонлик станок 100 м чуқурлигигача кесмаларнинг ишлаб чиқишига имконият яратади. Баъзан грунтда деворни яратиш учун фильтрация коэффициенти кам бўлган грунтлик аралашмасини ишлатадилар. 20 м чуқурлигигача фильтрацияга қарши пардаларини баъзан юпқа 0,2 м қалинлигигача бўлган ҳолда қотадиган материалидан ясайдилар. Юмшоқ грунтларда хандақларни ишлаб чиқишини учта доиравий шаклидаги учларида соплолар билан ясалган қувурларга эга бўлган қудуқга туширилган монитор орқали сувҳаволик жилғаси ёрдамида бажарадилар.

Иккита соплодан грунтга 40...50 МПа босимидаги сув ҳаволик аралашмасини тортишади. Ишлаб чиққан грунтни қўшни қудуқдан ер юзасига чиқарадилар, хандақ эса учинчи соплодан бентонит–цементлик эритмасига тўлдирилади. Хандақларни қурилишини ҳамда кетма-кет қулфлик бирикмаси билан ясалган металлик қозиқоёқлар пастга туширилиши ва юқорига чиқарилиши йўли билан бажарадилар. Қ озиқоёқларни юқорига чиқарилиши давомида пайдо бўладиган бўшлиқни қозиқоёқ ичидан ўтадиган махсус қувурлардан чиқариладиган гил-цементлик ёки гиллик эритмаси билан тўлдирадилар. Гил-цементлик эритмаси қуйидаги (Цемент: Грунт: Сув) 550 : 244 : 735 кг/м 3 оғирлигидаги таркибига яқин бўлади. Гиллик суспен зияларни ёпишқоқлик рақами 0,2 дан кам бўлмаган, 0,05 мм дан йирикроқ доналарининг таркиби 10% кўп бўлмаган ва 0,005 мм дан майдароқ доналарининг таркиби 30% кам бўлмаган гиллардан ясайдилар. Енгил ёки олдиндан юмшатилган грунтларда ўзакларни таъмирлаш учун оддий шпунтларни ёки қулфлик бирикмаси билан ясалган гидрошпунтларни ишлатадилар. Юқори сув ўтказадиган грунтларда суюқ шиша ёки оҳакни қўшилган ҳолда кучайтирилган ёпишқоқлигидаги суспензияларни ишлатадилар. С успензия зичлигининг кўтарилиши барит, магнезит, гематит ва бошқа оғирлик кўтаргичларини қўшиб қўтариш мумкин. Фильтрацияга қарши элементларининг таъмирлаши ишларини бажаришда инъекцияни қуйидаги ҳолатларида ишлатадилар: фильтрацияга қарши элементининг янгисини ўрнатилишида ёки мавжуд бўлган фильтрацияга қарши элементининг (ўзак, тиш, понур, парда ва бошқалар) кучланилишида, зил зилядан кейин бўлган авариясида, иншоот элементларининг кутилмаган чўкишларида, катастрофик тошқинида ва ҳоказо; фильтрацияга қарши элементининг охирига етказилмаган қурилишида, фильтрацион элементларининг бириктириладиган иншоот

элементлари билан туташтирилган жойларида пайдо бўлган физик, кимё суффозиясида ёки бошқа фильтрацион деформацияларида. Ш икастланган фильтрацияга қарши элементларининг инъекциясини ёриқларига ва грунт ғовакларига ер ости сувлар ҳаракатига қаршилик кўрсатадиган зич тўлдирмасини яратадиган тампонажлик эритмаларини мажбурий киритилиши асосида бажарадилар. Ушбу эритмаларини махсус насос қурилмалари ёрдамида босим остида икки ёки уч қатор бурғиланган қудуқларидан киритадилар. Т ампонажлик эритмалари сифатида (Гидропроект маълумотларига мувофиқ) қуйидагиларни ишлатадилар: -цементациясида  нисбати Сув /Ц емент = 20...0,4 бўлган цемент лик эритмаси;  нисбати Ц емент / Қум = 0,5...4 бўлган цемент- қумлик эритмаси;  нисбати (Г ил + Қум )/Ц емент = 0,5...15 бўлган цемент-г ил-қумлик эритмаси;  нисбати Г ил /Ц емент = 0 ,5...1 0 бўлган цемент-г иллик эритмаси; - глинизаци ясида  қуруқ гил массанинг 0,1...10% таркибида натрий силикати (суюқ шиша)нинг қўшилиши билан гилнинг 400...850 кг/м 3 таркибидаги гил- силикатлик эритмаси;  100...300 кг/м 3 бентонит ва 0,5...1,5 кг/м 3 натри й силикат и (суюқ шиша) таркибидаги бентонит - силикат лик эритмаси; - қумлик грунтлар силикатизаци ясида  бошида суюқ шиша , ундан сўнг грунтнинг цементациясини тезлаштириши учун хлорли кальци й эритмаси киритилади; - м айда заррачали, чангсимон сузиш хусусиятидаги қумлар силикатизаци ясида  сувга яқин ёпишқоқлигидаги қотувчи (реагентлар қўшилиши билан ортофосфорлик ёки олтингугуртлик кислотаси) билан суюқ шиша.

Ундан ташқари цементациясида табиий қўшимчалар: кул, тошлик ун, лёсс (доналарининг ўрта диаметри d m < 0,1...0,15 мм бўлган), бентонит ва бошқалар кенг ишлатилади. Цемент эритмалари таркибига бентонит (цемент массасининг 0,5...5%), суюқ шиша (натрий силикати), хлорли кальций, поташ, сульфат ачитқили бўза ва бошқа юзалик актив моддаларини киритадилар, улар цемент эритмада структурасини ташкил этилишини камайтирадилар ва эритмаларнинг бўшлиқларида ҳаракатчанлик даражасини кўтарадилар. Керак бўлганида цемент массасининг 0,02...0,05% ўлчамида алюминий порошоги билан кенгаядиган цемент эритмаларини ишлатадилар. Эритмаларнинг киритиш усули ва цементация устидан назорати адабиётда кенг ёзиб кўрсатилган [54]. Инъекциядаги қудуқлар диаметрини 30...200 мм чегарасида қабул қиладилар. Биринчи навбатдаги цементациясида қудуқлар орасидаги масофасини 6...16 м, охирги навбатдагида эса 2...3 м ва ундан ортиқ. Глинизаци я и битумизаци янинг 25...35 мм диаметрдаги инъекторларидан бажарадилар. Йирик ва ўрта қумлар силикатизациясининг радиуси 1 дан 0,3...0,4 м гача ўзгаради. Ушбу радиусни газлик силикатизацияси ёрдамида кўтариш мумкин. Газлик силикатизацияси – бу суюқ шиша ва қотувчининг кетма- кет босимлик киритилишидир. Агрессив (зарар кўрсатадиган) муҳитларида грунтлар смолизациясини, демак қотувчилар билан карбамидлик фенолформальдегидлик ва бошқа синтетик смолаларининг ишлатадилар. Лекин бу усулдан унинг қимматлиги учун жуда кам, фақат мувофиқ бўлган асосланилишида фойдаланадилар. Грунтлик ўзак ва экранларини қайта тиклаш учун мустаҳкамлиги, иш муддати, совуққа чидамлиги, сув ўтказмаслиги, бириктирилиши технологияси, нарҳи ва келажакда ишлатилиши бўйича турли хусусиятларига эга бўлган полимер плёнкалик материаллардан фойдаланилиши мумкин. Кўпинча бу материаллардан полиэтилен, поливинилхлорид ва паст даражадаги совуққа чидамлигига эга бўлган полипропилен ишлатилади.

Плёнканинг эскиришини пасайтирилиши учун унинг ишлаб чиқишида турли стабилизаторлар ишлатилмоқда. Иқлим омилларидан ҳимояланган, 0,2 мм қалинлигидаги стабилизацияланган плёнкаларни турли ҳудудларидаги иш муддати 25...30 йилдан 35...40 йилгача вақтни ташкил этади. Экраннинг устки қисмида полимер плёнкалик материалларини ишлатиб, таъмирлаш ишларини бажарилишида сув омборининг сув сатҳини пасайтирадилар, устки қиялигидаги тўкмасининг устки қатламини ечиб, полимер материалидаги экранни ётқизадилар ва унинг устини оғирлаштириш мақсадида юқори сифатли тўкма билан қоплайдилар. Полимер плёнканинг қалинлигини қуйидаги формуладан аниқлайдилар. S = 0,075∙ Н∙ γ 0 ∙d m 0,4 ∙(E/σ 3 ) 0,5 (6.2) Бунда Н — сув босими, м; γ 0 — сувни вазмин оғирлиги, г/см 3 ; d m — плёнка остидаги грунт ғовакларининг ўрта диаметри, мм; E — полиэтиленнинг ҳисобий таранглик модули, МПа; σ — полиэтилен узайишига мустаҳкамлигининг ҳисобий чегараси, МПа. d m =0,535∙ (η) 1/6 ∙(n/(n - 1))∙d 17 (6.3) η - остидаги грунтнинг жинси бир хиллик бўлмаслигини ҳисобга оладиган коэффициент; n - остидаги грунт ғовакларининг зичлиги; d 17 — грунтдаги массаси дан 17% дан кам бўлган заррачалар фракциясининг ўрта диаметри (мм). Плёнканинг таранглик модули 70 МПа дан, узайишига мустаҳкамлигининг чегараси эса 10 МПа кам бўлмасликлари шарт. Плёнка остидаги грунти заррачаларининг йириклиги одатда 6 мм дан ортиқ эмас. Плёнка остидаги грунтининг қалинлиги 0,3...0,4 м кам бўлмаслиги шарт, ҳимоявий грунтининг қалинлиги эса 0,4...0,5 м дан ортиқ бўлиши шарт Плёнканинг иш муддатини ва плёнкадан грунтининг ишқаланиш коэффициентини кўтарилиши учун плёнкани устидан ва тагидан толь билан ҳимоя этадилар.

Плёнканинг тасма (лента)ларини бир бири билан бириктирилишини елимлаш, пайвандлаш ёки тасмалар четларини бир бири устига қўйиб ва ундан сўнг устидаги грунт билан зич ҳолда сиқилиши ёрдамида бажарадилар. Плёнканинг тўғри чизиқли тасмаларини кутадиган деформацияларига, плёнкалик қопламасининг баландлигига ва унинг маконида йўналишига боғлиқ елпиғичсимон, поғоналик ёки зигзагсимон ётқизадилар. Тупроқлик тўғонлари учун суффозия пайдо бўлиши нуқтаи назаридан гиллик ўзакни бетон иншоотига, масалан, оқовага бириктирилган жойи хавфли бўлади. Бундай шикастланиш ҳолати 1968 йилда Австралияда фақат 1 йил давомида фойдаланилган, баландлиги 43 м бўлган, тош тупроқли тўғонлардан бирида кузатилган эди. Тўғон тепасига яқин бўлган пастки бьефдаги қиялигида ўзакни бетонлик оқовага бириктирилган жойида 1,4 м диаметридаги ва 1,3 м чуқурлигидаги ювилма пайдо бўлган эди. Сув омбори сув сатҳининг тез тез 0,3 м/сут тезлиги билан 7,6 м чуқурлигига пасайтириб туширдилар. Шурфлар ва бурғиланган қудуқлар ёрдамида аниқланди: суффозиянинг сабаби бу қисмлар бирида 2,4 м баландлигидаги мореналик грунтидан ясалган қўшимча фильтрнинг бўлмаслигидир. Гравийлик пастки фильтри гилларнинг ишончли ҳимоялашга етарли бўлмади. Таъмирлаш ишларни тўрт хафта давомида бажардилар. Ў закни деворга бириктирилган жойида қоя асосигача пўлатдан ясалган коробкасимон шпунтидан диафрагмани қоқиштилар. Шурф тубидан паст жойлашган мореналик грунтидан пастки фильтрнинг ҳолати аниқ бўлмагани учун бу фильтрнинг цементациясини бажариб, ундан сўнг шурфга грунтни қайта тўкиб, шпунтлик деворнинг атрофидаги грунтини ҳам цементациялаштирдилар. Шпунтнинг қулфларига бириктирилган грунтни цементлик, бошқаларини эса махсус кимё эритмаси билан тўлдирдилар (6.5 - расм). Шпонкасиз, илгари бўлган бетон деворнинг устки деформацион чокини ҳам цементациялаштирдилар .

Оғир иқлим шароитларидаги грунтлик тўғонларининг музлаб ётадиган фильтрацияга қарши элементларини қайта тиклашда мавсум давомида ишлайдиган ҳароратлик қозиқоёқларни (қурилмаларни) ишлатадилар. Улар ичидаги совутадиган ишчи моддасининг табиий циркуляцияси асосида ишлайдилар. Совутадиган ишчи моддалари суюқлик (керосин) ва буғ суюқлик (аммиак, фреон, пропан ва бошқалар) бўладилар. Биринчиларда совутувчи қатламларининг грунтда исситилган ва ҳавода совутилган вазмин оғирликлар айирмаси таъсирида циркуляция пайдо бўлади. Иккинчиларда эса грунтдан юзасига иссикликни кўчирилиши совутувчининг бир фаза ҳолатидан иккинчи фаза ҳолатига ўтиши билан ўзгартирилиши асосида бажарилади. 6.5 – расм. Бетонлик туташтирувчи деворга ўзакни бириктирилиши қисмини таъмирлаш: 1 — туташтирувчи девор ; 2 — шпунтлик девор; 3 — гиллик қайта тўкмаси; 4 — қўшимча фильтрнинг қайта тўкмаси; 5 — тескари фильтр; 6 —тўкилган тош ; 7 — мореналик соғ тупроқлик ўзак; 8 — гравийлик фильтр; 9 ва 10 — цементлик ва кимёвий эритмаларни тортиб киритилиши учун қудуқлар.

6.6, а – расмда буғ суюқлик циркуляцияси тизими ёрдамида ҳароратлик қозиқоёқни бажариш схемаси кўрсатилган. Ушбу тизим қуйидагича ишлайди. Кузги - қиш даврида конденсаторда жойлашган ишчи моддасининг буғлари конденсацияланиб томчилаб ёки жилғалаб пастга буғлантурувчига оқиб тушадилар. Ҳ ароратлик қозиқоёқнинг пастки қисмида ишчи моддаси грунтдан иссиқни олиб исситилади ва буғлаб конденсатор қисмига кўтарилади. Ундан сўнг цикл тақрорланади. Ёзда, ҳаво ҳарорати грунт ҳароратига яқин ва ундан ортиқ бўлганида буғ конденсацияламайди ва ҳароратлик қозиқоёқ ишни тугатади. Агарда ёз даврининг давомида теплотехник ҳисоблари билан аниқланган музлаб ётадиган фильтрацияга қарши пардасининг йўл қўйилмаган эришига хавфи бўлса қўшимча сунъий равишда грунтнинг музлатилишини ишлатадилар. Аниқ шароитларига боғлиқ бўлган ҳароратлик қозиқоёқлар орасидаги масофани 1,5...2,5 м га яқин қилиб белгилайдилар.

6 .6 - расм. Музлатувчи тизимларининг схемалари: а — буғсуюқлик циркуляцион; б ва в — ҳавони тортиб киритилиши ва тортиб чиқарилиши ҳаволик мажбурий ишлайдиган; 1 — конденсатор; 2 — қувур; 3 — буғ; 4 — грунтнинг музлаган ва эриган зоналарининг чегараси ; 5 — музлаган грунт; 6 — суюқлик; 7 — ҳаво чиқарилиши учун тешик; 8 ва 9 — ташқи ва ички қувурлар; 10 – тиқин ; 11 — коллектор. Ҳозирги даврида ҳаволик музлатувчи тизимлар кенгайган ҳолда ишлатилади (11.6, б , в - расм). Улар иккита – ташқи ва ички қувурларидан ташкил этган музлатувчи колонкада пастҳароратлик атмосфералик ҳавони циркуляциясига асосланган. Ташқи қувур тагидан тиқин билан ёпилган, ички қувур эса унинг пастдаги учи ва ташқи қувурнинг тиқини орасида 20 см баландлигидаги оралик пайдо бўлиши билан ўрнатилган. Бир вентиляторга гуруҳлаб 35...45 колонкаларни тиклашади. Ташқи қувурлар

диаметрини 100...219 мм, ички қувурларнинг эса 31...189 мм ўлчамида қабул қиладилар. Музлатувчи тизимлар Ирелях, Долгая, Мяунджа, Певек, Ситикан ва бошқа дарёларда қурилган гидроузеллардаги тўғонларда ишлатилган эди.

Ф ойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Алтунин В. С. Мелиоративные каналы в земляных руслах. - М.: Ко лос, 1979. - 256 с. 2. Ачкасов Г. П., Иванов Е.С. Технология и организация ремонта ме лиоративных гидротехнических сооружений. - М.: Колос , 1984 . - 174 с. 3. Бойко М.Д. Техническое обслуживание и ремонт зданий и сооруже ний. - Л.: Стройиздат, 1986. - 254 с. 4. Бочкарев Я.В., Овчаров Е.Е. Основы автоматики и автоматиза ции производственных процессов в гидромелиорации. - М.: Колос, 1981. - 332 с. 5. Власов А.А. Техническая эксплуатация дноуглубительного флота. - М.: Транспорт, 1986. - 254 с. 6. Временные указания по проведению контрольных наблюдений и исследова ний на плотинах из местных материалов во время их возведения и эксплуа тации. ВСН 35-70/Минэнерго СССР. Л.: Энергия, 1971. - 44 с. 7. Гидротехнические сооружения/ Под ред. М. М. Гришина. - М.: Высш ая школа, 1979. - 606 с. 8. Гидротехнические сооружения/ Под ред. Н. П. Розанова . - М.: Агро промиздат, 1985. - 426 с.

O'xshashlar

Гидротехника иншоотларини затворлари

Гидротехника иншоотларини реконструкция килиш

Гидротехника иншоотларини ишга тушириш

Юкори тезикка эга окимли гидротехника иншоотларини кузатиш хусусиятлари

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар