Балиқларни ўтказиб юборувчи ва ҳимояловчи иншоотларидан фойдаланиш - Suv xo'jaligi - Referatlar

Балиқларни ўтказиб юборувчи ва ҳимояловчи иншоотларидан фойдаланиш

Yuklangan vaqt:

29.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

228 KB

Ko'chirib olish

Балиқларни ўтказиб юборувчи ва ҳимояловчи иншоотларидан фойдаланиш Режа: 1. Балиқларнинг хатти-ҳаракати қонуниятлари 2. Балиқ ўтказувчи шлюздан фойдаланилиши технологик схемаси ва бошқа балиқ ўтказувчи иншоотларининг хусусиятлари 3. Балиқларни ҳимояловчи иншоотларидан фойдаланиш

Балиқларнинг хатти-ҳаракати қонуниятлари Жаҳон манбаларида икки юз элликдан ортиқ балиқ турлари мавжуд. Уларнинг ҳар қайси тури кўпайиши (нерести) учун қулайроқ жойларини излайдилар. Бу жойлар сув чуқурлиги, сув ҳарорати, газга туйинганлиги, тубининг ўсимликларга қопланиши ҳолати, биологик шароитлари, чўкинди режими, сувининг кимё таркиби, тиниқлиги ва бошқа хусусиятлари билан балиқ учун яроқли бўлиши зарур. Ўтувчи балиқлар (осётр, белуга, севрюга, лосось ва бошқалар)га нерести учун сув манбаининг туби шағал билан йирик қумлик маъқулроқ бўлса, ярим ўтувчи балиқ турлари (сазан, лещ, вобла, судак, тарань, рибец ва бошқалар)га эса ўтлоқлик одатда сувлоқ жойлари маъқулроқ. Маҳаллий, доимо бир жойда яшовчи балиқлар нерестига кўчиб бормайдилар. Ҳунармандчилик балиқлардан кўпчилиги нерестга сув оқишига қарши дарьё тепасига жой излаб сузадилар, нерестидан сўнг уруғидан чиққан малёклар оқим бўйлаб пастга тушиб уларнинг доимий яшаш жойларига етадилар. Бунда дарёдаги балиқлар ҳаётининг табиий ҳолатига гидротехника иншоотлари халақит беради, шу сабабларга кўра ўтувчи ва ярим ўтувчи балиқларнинг урчиши шарт-шароитлари кескин равишда ёмонлашиб кетмоқда. Балиқлар захиралари уларни овланиши учунгина эмас, балки асосан уларнинг табиий урчиши, нерести жойларини бузилиши, уларнинг ёш малёклари сув олиш гидроузели иншоотларида ҳалок бўлиши, балиқ урчиш тартибларига риоя қилинмаслиги, балиқчилик хўжалигига ёрдам берадиган чора тадбирларининг ҳажми етарли бўлмаслиги, сув манбалари ифлосланилиши, сув хўжалиги эҳтиёжларига кўп ҳажмда дарё сувини олиниши, ҳаракат этувчи механизмлар таъсирида балиқлар шикастланиши, сув сатҳлари ва сув сарфлари ўзгариши, балиқларни ўтказувчи иншоотлар ва улардан фойдаланилиши мукаммал бўлмаслигидан пасаймоқда. Балиқ захираларини қайта тиклаш ва сақлаш учун гидроузелларидан балиқларни ўтказилишида малакалик чора тадбирларини жорий этилиши зарур.

Бунда Россиялик Гидропроект институти илмий текшируви сектори, Россиялик фанлар Академияси ички сувлар биологияси институти, Россиялик ҳайвонат эволюцион морфологияси ва экологияси институти ва бошқа илмий ташқилотларида ўтказилган тадқиқотлари билан аниқланган балиқларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиниши шарт. Балиқлар дарьё ўзани рельефи, оқим хусусиятлари ва ўзига хос сезувчанлигига асосланиб йўл топиб кўчиб борадилар (миграция этадилар). Сельдь, лещ ва бошқа балиқлар сувнинг юзасига яқин қисмида, севрюга, осётр, сом ва бошқа балиқлар эса оқимнинг тубига яқин қисмида кўчиб борадилар. Осётр балиқлари рельеф ён бағирлари устидан тубига яқин бўлган зонасида қирғоқлар ёнидаги сув кам бўлган жойларини айланиб бир хил чуқурлигидаги чизиғини бўйлаб кўчиб сузадилар. Балиқларнинг энг фаол (актив) кўчиши кучли оқим жойларида кузатилади. Сувни айланиши зоналари уларни йўналишини бузади, бунда улар одатда оқимга қарши айланиши ҳаракатини бажарадилар. Тезлиги текис бўлмаган оқимларда балиқларни кўпинча йўлланма ҳаракатлари кузатилади. Тинч бўлган сувда, ёки бир текислик тезлигида балиқлар бир текислик ҳаракат этади. Тўсиқ (девор, хандақ)га яқинлашувида балиқлар унинг буйича оқимга қарши ҳаракат этиб, ўтиши жойини излаб сузадилар. Гидротехника иншоотларининг фойдаланилиши даврида бу омилларини ҳисобга олиб, тўғонлар затворларини тўғри ҳаракат этиши (маневрланиши)ни олдиндан аниқлаб, балиқларни жалб этиб уларни ўтказилишига ёрдам беради. Лекин балиқларини жалб этиши шароитларининг бу сифатли хусусиятларини фақат билиши ўзи етарли эмас, чунки кичик 0,15…0,25 м/с остона тезликларида кўп балиқлар оқимнинг ҳаракат этишини сезмайдилар ва уларнинг йўналиши қийинлашади. Шу билан бирга оқимнинг юқори тезликларида балиқлар қийинчилик билан кўчадилар.

“Қурилиш меъёрлари ва қоидалари” тавсияси бўйича балиқларни жалб этиши оқимининг оптимал тезлиги ўтиши балиқлар учун (осётр, севрюга, белуга ва бошқалар) – 0,7… 1,2 м/с, лосось балиқлари учун (лосось, сёмга, горбуша ва бошқалар) – 0,9…1,4 м/с, ярим ўтиши балиқлар учун (лещ, судак, сазан, вобла ва бошқалар) – 0,5…0,8 м/с. Шу билан бирга балиқларни жалб этувчи ҳақиқий тезликлар баъзан юқорида тавсия этилган тезликларига мувофиқ эмас. Масалан, Дон дарёсидаги Кочетовский ва Николаевский гидроузелларда В.Н. Шкура олинган маълумотларига асосан, балиқлар турларига кўра жалб этувчи ҳақиқий тезликлар қуйидаги қийматларига эга: осетрлар учун - 1,9…2 м/с, сельдь учун 1,3…1,6 м/с, чехонь учун – 1,3...1,5, рибец учун – 1,1…1,3, лещ учун – 1,1…1,3 м/с. Эҳтимол жалб этувчи тезликлари фақаткина балиқларнинг турларига боғлиқ эмас, балки сув манбаси ҳолатига, оқимнинг ўртача тезлигига, солиштирма сув сарфларининг пастки бьефида тақсимланишига, асосан гидроузел хусусиятларига ва бошқа омилларга боғлиқдир. Бундан ташқари В.Н. Шкура маълумотларига асосан, жалб этиш зонасида оқимининг тезликлари 0,026 градиентидаги нотекис тақсимланишига эга бўлиши шарт. Айтилганига мувофиқ тавсия этилган норматив ҳужжатларига асосан гидроузелдан фойдаланилиши жараёнида жалб этувчи тезликлари янада тажриба ўтказиб тўғирланиб аниқланиши керак. Гидроузелларда ўтказилган кузатилишлари натижаларига асосан, сутка давомида турли балиқларининг кўчиши (миграция) ритми кучли даражада ўзгаради. Кундузги вақтида сельдь, лещ, белорибица, чехонь, судак ва бошқа балиқлар максимал миграция ритмига эга бўлса, кечаси ва тун пайтида сом, судак, густера, рибец ва бошқалар, сутка давомида тунги соатларда кўпроқ – осётр, севрюга ва бошқа балиқлар максимал миграция ритмига эга. Шу сабабларга қараб балиқ ўтказувчи иншоотлар фойдаланилишида балиқларнинг сутка давомидаги активлиги қонуниятларини ҳисобга олиш зарур.

Балиқ ўтказувчи шлюздан фойдаланилиши технологик схемаси ва бошқа балиқ ўтказувчи иншоотларининг хусусиятлари 2.46 – расмда кўрсатилган балиқ ўтказувчи шлюз бир неча цикллар давомида қуйидаги операцияларини бажаради (В.Н. Шкура таклифи). 2.46 – расм. Балиқ ўтказувчи шлюз: 1 – устки бьефдаги лоток (нов); 2 – иш камераси; 3 – затворлар; 4 - жалб этувчи қурилма; 5 - балиқ йиғувчи; 6 - ихтиологик майдончаси. Биринчи операция: - балиқларни жалб этиш. Бунда иншоот ўзи да , унинг кириш қисмида ва киришдан олдин сувнинг ҳудудида балиқларни жалб этувчи тезликлар ни яратилиши мақсадида иш камерасининг қириш қисмидаги затвори пастга туширилади, унинг клинкетлари очилади. Чиқиш қисмидаги затвор жалб этувчи тезликларни таъминловчи сув сарфларини яратилишига имкон беради. Ихтиологик майдончаси пастга туширилган, жалб этувчи қурилманинг тўр матоси кўтарилган (очиқ) ҳолатида бўлиб балиқ йиғувчи камераси бош қисмида жойлашган. Иккинчи операция: – балиқларни иш камерасига яқинлаштириш . Балиқларни жалб этиш операциянинг даврини охирида иш камеранинг қириш қисмидаги затвори клинкетларини бир оз ёпадилар. Бунда берилаётган сув сарфини бир оз камайтирадилар.

Балиқлар юқорироқ тезлигидаги зонага ўтишига интиладилар, улар балиқ йиғувчига кириб клинкетлар ўрнатилган жойига кўчадилар. Шу билан балиқлар иш камерасига тортилиши амалга оширилади. Учинчи операция: – балиқларни иш камерасига кўчириш. Балиқларни жалб этиш қурилманинг тўрлик матосини вертикал (ёпиқ) ҳолатга тушириб, уни иш камерасига кўчирадилар, тўрлик матоси билан бирга балиқ йиғувчига кирган балиқлар ҳам кўчадилар. Балиқ ўтказувчи шлюзнинг бошқа механизмлари иккинчи операция ҳолатида турадилар. Тўртинчи операция – балиқларни шлюзлаш. Учинчи операциянинг охирида иш камераси чиқиш қисмидаги затворининг кўтарилган (очиқ) ҳолатида жалб этувчи қурилмани иш камерасига кўчирадилар. Ундан сўнг чиқиш қисмидаги затворини ва унинг клинкетларини ёпадилар. Кириш қисмидаги затворининг клинкетлари ёрдамида иш камерасини тўлдирадилар. Бешинчи операция – балиқларни ҳисоблаш, кузатиш ва ихтиологик майдончада танланишдан ўтказиш. Иш камерасини тўлдирилиши охирида кириш қисмидаги затвори клинкетларини ёпиб, жалб этувчи қурилмани зич ҳолда ихтиологик майдончага кўчириб ўрнатадилар. Балиқлар ихтиологик майдонча жойлашуви зонасида бўладилар, майдончани юзага кўтарадилар. Балиқларни ҳисоблаб, кузатувдан ўтказиб, белги қўйилиши учун танлайдилар. Олтинчи операция – балиқларни устки бьефга чиқариш. Ихтиологик майдон ч а матосини иш камерасининг тубига туширадилар. Кириш қисмидаги затворни кўтарадилар. Жалб этувчи қурилмани вертикал тўрли мато си билан бирга устки бьефдаги лотокнинг бош қисмига кўчирадилар ҳамда шу билан балиқ лар ни устки бьефга чиқарадилар. Еттинчи операция – иш камерасини нг бўшатилиши. Кириш қисмидаги затворни туширадилар, унинг клинкетлари ни балиқлар ни жалб этиш и режими га оч адилар . Чиқиш қисмидаги затворни иш камераси бўшаб қолиши га мувофиқ кўтар ад ила р , жалб этувчи қурилмани балиқ йиғувчи лоток нинг охирги қисмига, яъни дастлабки ҳолат ига кўчирадилар.

Юқорида айтиб ўтилган балиқ ўтказувчи шлюз нинг иш схемаси Дон дарь ёси да ги К очетовск ий гидроузелида Н овочеркасск инженер-мелиоратив институти ўтказилган амалиёт тадқиқотлари жараёнида қабул қилинган . Ушбу г идроузел 1972 йилдан фойдаланилган бўлиб, б елу г а, ос ё тр, сев рю га, стерлядь, рибец, лещ, суда к , сельдь, чехонь ва бошқа турли ҳунармандчилик балиқ лар ини ўтказадиган энг самарали балиқ ўтказувчи иншоотига э г адир . Гидроузелда балиқларни йиғиб кўчириш учун сузи б турувчи кўр ил ма ишла тилади ( 2 . 47 - расм) . Бу қурилма ўзи юрувчи контейнердан ва сузиб турувчи балиқ йиғувчи камерадан иборат. Фойдаланилиши вақтида бу ўзи юрувчи контейнер балиқ йиғувчи камеранинг устки тарафида жойланади. Сузиб турувчи қурилманинг четлари очиқ бўлгани учун, жалб этилган оқим бевосита пайдо бўлган лоток орқали ўтказилади. Оқимни тезлигини ошириш мақсадида керак бўлганида қўшимча насосларни ишлатиб, жалб этувчи тезлигини бошқарадилар. Балиқларни балиқ йиғувчи камерасида тўплаганиши сонига қараб уларни ўзи юрувчи контейнерга (балиқ ташувчига) кўчирадилар ва бу контейнер ёрдамида устки бьефга етказадилар. Сузиб турувчи қурилмани балиқлар энг кўп тўпланган жойларда ўрнатиб қўядилар. 2.47 – расм. Балиқларни йиғиб кўчириш учун сузиб турувчи кўрилма: 1 - ўзи юрувчи контейнер; 2 - сузиб турувчи балиқ йиғувчи камера; 3 – туташтирувчи восита.

Балиқларни жалб этиш вақтининг давомлиги В.Н. Шкура (НИМИ) маълумотлари бўйича осётрлар балиғи зоти учун – 60 минут, сельдь, чехонь зотига – 90 минут, лещ, рибец – 120 минут. Балиқларни яқинлаштириш вақтининг давомлигини 15 минут қабул этадилар. Балиқларни яқинлаштириш вақтининг давомлигини узайтирилиши иншоотга кирувчи балиқлар сонини камайишига олиб келади. Балиқларнинг кўчириб ўтказилиши вақти ҳар қайси циклда 60…90 минутни ташқил этади, бу вақт иншоот конструкциясига ҳамда ундаги мавжуд бўлган босимига боғлиқ. Шундай этиб бир циклни тўлиқ ўтказилишига 2…3 соат вақт сарфланиши зарур. Фойдаланилиши тажрибаси кўрсатуви бўйича дарё гидроузели пастки бьефидан устки бьефига балиқларнинг асосий қисмини кўчирилишига 2…3, баъзи ҳолларда ундан кўпроқ балиқ ўтказувчи иншоотлар керак бўлади. Турли конструкциядаги балиқ кўтаргичлар ва балиқ юритгичлар ўзига хос хусусиятларига эга, лекин айрим операцияларининг бажарилиши хусусияти, айниқса балиқларни жалб этилиши ўзаро кам фарқланади. Балиқ ўтказувчи иншоотларининг фойдаланилиши шарт шароитлари улардан фойдаланилиши инструкцияларида тўлиқ синчиклаб ёзилади. Балиқ ўтказувчи иншоотлар иш жараёнида, чарчаган балиқлар чиқарилиши зонасида оқим тезликлари паст бўлишини ва балиқлар уни енгиши кучга эга бўлишини кузатадилар. Бу оқим тезликлари балиқ ўтказувчи иншоотларига ёндошган тўғоннинг сув ўтказувчи ораликлари ёки бошқа иншоотларининг иш режимига боғлиқ. Бунда оқимнинг таъсири остида дарё гидроузелининг пастки бьефига балиқлар кўчишига йўл қўйилмаслиги зарур. Тўғоннинг барча ораликлари очилишини талаб этадиган дарёдан сув олиш гидроузелининг чўкиндилардан ювилиши вақтини балиқлар нерестига максимал ҳажмида ўтиши даврига кўчириб биргалигида амалга оширилиши жуда ҳам маъқул. Бу ҳолда балиқлар оммавий равишда устки бьеф и га ў т иши мумкин . Мал ё клар нерести зонасидан оқим бўйича пастига оқиб кетиши кўп инча ў з- ў зидан амалга ошади.

Паст босимли дарё гидроузеллар и да балиқлар тўғон нинг ва б ошқа иншоотларнинг очиқ ораликларидан ўтишига қобилиятли , шу сабабдан балиқлар ш и кастланмаслиги учун уларни пастки бьефида шашкалар, пир с , оқимнинг ёйилувчи қурилмалар ва бошқа сув оқими қувватини с ў ндир увчилари бўлмаган иншоотлар ораликларидан ўтказилиши яхшироқ . Затв о рларни бошқарилиши (маневрлаш) схемасини, айниқса балиқлар нерес ти га ўтиши даври да балиқлар ўтказувчи иншоотлар иш и билан боғлайдилар. Боғлашни узунроқ дарё ўзани қисмида балиқларни жалб этадиган оқимини яратилиши ва балиқларни балиқлар ўтказувчи иншоотига максимал ҳажмида жалб этилиши шартидан амалга оширадилар. Балиқларни ҳимояловчи иншоотларидан фойдаланиш Балиқларни ҳимояловчи иншоотларининг самарадорлигини баҳолашда қуйидаги: сув олишга белгиланган сувни етказиб бериши, узунлиги 12 мм дан ортиқ бўлган ўлчамидаги ҳунармандчилик балиқлари малёкларининг 70…90% ҳажмини ҳимоялаш ва ўтказишининг таъминлаш, иншоотлар конструкциясининг соддалиги ва ишончлиги, - асосий мезонларини одатда ишлатадилар. Балиқларни ҳимояловчи иншоотларнинг схемаларидан кўплари 2.48 – расмда кўрсатилган. Балиқларни ҳимояловчи иншоотларидан фойдаланилишида қуйидаги вазифалар бажарилиши зарур:  Экранлик тўсиқга (тўр, жалюзи ва бошқа) яқинлашувида солиштирма сув сарфларининг бир текисда тақсимланишини ва тўр уядаги υ cе меъёрий (норматив) тезлигини таъминлаш;  экран бўйича балиқ ўтказувчи қурилма тарафига оқим тезлигини тўрнинг уядаги υ cе тезлигидан тахминан 1,5 мартаба каттароқ ва балиқларни оқизиб кетиши тезлигидан юқорироқ қилиб яратиш;  (0,02…0,1)·Q in (бунда Q in – сув оладиган сарфи) ўлчамида оқимининг сув сарфини ҳосил этувчилари билан гидравлик экранлар - айланма жилғалик оқим пардаларини тизимлик ишини таъминлаш;

 сув олиш иншооти (ортиқча чиқиқ жойлари, ўткир жисмлари бўлмаган) элементларини қулай айланиб текис сув оқими гидравлик шароитида сув олиш иншооти яқинлашувида энг ўнғай, оптимал оқим яратилишини таъминлаш; 2.48 – расм. Балиқларни ҳимояловчи иншоотларнинг схемалари: а – балиқ ўтказгич билан ясси тўр; б - балиқ ўтказгич билан айланма ҳаракат этувчи тасмалик тўр; в - балиқ ўтказгич билан конус шаклида ўрнатилган тўр; г – балиқларни тўхтатувчи электрлик тўсқич; д – ён томондан ўтказувчи канал; е – кўчиб ҳаракат этадиган зоналик чегараловчи тўсқич; ж – сув олиш

иншоотининг зонтсимон каллаги; 1 – балиқлар йўлини тўсувчи экран; 2 – ювилиш қурилма; 3 – балиқ ўтказувчи тракт; 4 – айланиб ҳаракат этувчи тўр; 5 – насос станцияси; 6 – насос станцияга сув олиш қурилма; 7 – конус шаклида ўрнатилган балиқ йўлини тўсувчи тўрлик қурилма; 8 - балиқ йўлини тўсувчи қурилманинг электродлар; 9 – вертикаль ҳаракат этувчи зоналик чегараловчи тўсқич; 10 – зонтсимон каллаги.  балиқларнинг малёкларини механик экранлар ва бошқа конструкциялари таъсири остида шикастланишига қўймасдан ўтказиш;  балиқларнинг малёкларини шикастланмасдан ўтказилишига имкон яратиш мақсадида оқим жилғаларини йуналтирувчи воситаларидан 14 м/с дан ортиқ бўлмаган оқим тезлигини таъминлаш;  сув олиш иншоотининг сув сарфини ва айланма – жилғалик пардасини самарадорлигини ҳисобга олиб, тўрнинг уяларида 0,25…0,5 м/с ортиқ бўлмаган сув тезлигини ушлаб туриш; бунда экранлик тизимларидаги сув сатҳилари айирмаси 0,15 м дан ортиқ бўлмаслиги зарур, акс ҳолда малёклар тўрга ёпишиб шикастланиши ва уни қоплаб бекитиши кузатилиши мумкин;  қувурларнинг босимли оқимларида, балиқ насослари ва ҳоказоларда балиқларни ўтказилишини таъминлаш;  кўпроқ ҳолда сув манбасида, демак сув олиш иншооти кириш қисмида балиқ ҳимояловчи чора-тадбирларини ўтказиш;  балиқларни олиб кетувчи каналларнинг узунлигини 150…200 м чегарасидан нисбатан кўп бўлмаган ўлчамида таъминлаш. 25 м узунлигигача балиқларни тўсиб турувчи мато сув сарфи 10…15 м 3 /с даги сув олиш иншоотларида балиқларни ҳимоя этади. (Б.С. Малеванчик маълумотларига асосан). Балиқларнинг шикастланиши ва нобуд бўлиши фоизини камайтирилиши учун тўр ёки бошқа экранга ёпишган балиқларнинг малёкларини ювадиган, экранлар юзаси бўйича ўрнатилган сув ҳайдовчи воситалари катта ёрдам беради.

Имконият борича, масалан, стационар насос қурилмаларини ишлатилишида сувни балиқлар яшамайдиган сув қатламларидан оладилар. Бунда керак бўлса чегараловчи қурилмалар ишлатилади (запоньлар, зоналик чегараловчи қурилмалари). Агарда бу чора тадбирларни қўлланилишига имкон бўлмаса гидроузелни пастки бьефига малёкларни оммавий ўтишида сутканинг маълум вақтида сув олишни тугатишга ҳаракат этадилар. Б.С. Малеванчик маълумотлари бўйича балиқларни чегараловчи қурилмаларни (2.49 - расм) сув олиш кесимида 0,1 м/с катта бўлмаган сув тезлигини яратилиши шартидан жойлашадилар. 2.49 – расм. Балиқларни чегараловчи қурилма: 1 – сув олиш канали; 2 – бошқарув биноси; 3 – таянчлар; 4 – вертикаль кўчириладиган зоналик чегараловчи қурилманинг элементи; 5 – ҳаракатсиз зоналик чегараловчи қурилманинг элементи. Кўчириладиган балиқларни чегараловчи қурилма тез орада керак бўлса ҳаракат этадиган (мобил) ва балиқларни ҳаракат этиши тартиби ва малёкларини жойлашуви сув қатламини ўзгариши шароитларини ҳисобга олиб, ўз конструкциясини ўзгартиришига имконият берадиган бўлиши керак. Вақтинчалик сув олиш қурилмаларини доимийларига ўхшаб, дарьё бурилишидаги ботиқ қирғоқларида ўрнатилиши тавсия этилмайди, чунки бу қирғоқ тарафига сув оқими таъсирида кўп ҳажмда балиқларнинг малёклари кўчирилади.

Балиқларнинг малёкларини сув олиш иншоотига киришидан самаралироқ ҳимоялаш мақсадида балиқларни жалб этиш қурилманинг матосини 180° бурчакга айлантирилиши ва янада ўз жойига қўйиши йўли билан механик, ёки гидравлик усулида тозалайдилар. Лекин илиқ об-ҳаво ҳудудларида кўп сонда планктон шаклидаги майда сув ўсимликлари пайдо бўлади, улар тўрлик матонинг майда уяларига ўрнашиб уларни қоплайдилар. Тўрлик матонинг бунда ўтказилиши қобилияти кескин камаяди. Ироқдаги Ефрат дарьёда ўтказилган Н.Т.Кавешников тадқиқотлари кўрсатувлари бўйича 4 мм лик уяли тўр 2…5 соат давомида 50% фоиздан қўпроққа қопланиши мумкин. Бунда планктон билан қопланган тўр кучли сув оқими билан ҳам ювилиб тозаланмайди. Бу ҳолатда иссиқ иқлим шароитида «Феллуджа» сув олиш гидроузелида (Ироқ), тўрни 3…5 соат ишлаганидан сўнг ечиб унинг бошқа тозаланган тўрга алмаштириб қўйилиши тавсия этилган эди. Ушбу ечиб олинган тўрни қуритилиши +35…40°С ҳароратида 15…20 минутни ташкил этади. Қуритишдан сўнг тўрни механик чўткалари билан тозалаш тавсия этилган эди. Кўчириладиган сув олиш қурилмаларида одатдаги шароитларида балиқ ҳимояловчи ва оқим ҳосил этувчиси билан ювадиган РОП туридаги каллагини ишлатадилар. Бу РОП туридаги каллаги 50…500 л/с сув сарфини олувчи насос станцияларлари ишлаганида кенг фойдаланмоқда. РОП туридаги каллаги ички перфорацияланган корпусдан, конус шаклидаги ташқи перфорацияланган қобиғидан ҳамда оқим ҳосил этувчидан ташкил этади. Бунда оқим ҳосил этувчи конуснинг устида жойлашган бўлиб, сув етказувчи кувур билан жиҳозланган. Балиқ ҳимояловчи қурилмаларни механизмлари ва металл конструкциялари иш қобилиятида ушлаб туриши учун ўз вақтида профилактика кузатувидан ўтказилади. Бу мақсадда уларни занглашдан, ахлатдан, чўкиндилардан ва бошқа кераксиз нарсалардан тозалаб, бўяшади ва сувда яшайдиган ўсимликлари ва микроорганизмлари қопланишидан ҳимоя этадилар.

Сув олиш иншоотини қиш давридаги фойдаланилиши шароитларида сув олиш иншоотининг олдида шовушни ушлаб туриши, сув олиш иншооти жиҳозларини музлашдан сақлашга, исситишга қаратилган чора-тадбирларни бажарадилар. Ишламаган даврида балиқ чегараловчи қурилмаларни ечиладиган элементларини профилактика, таъмирлаш ва сақлаш учун кўтарадилар. Энг муҳим балиқ чегараловчи элементларини складда сақлайдилар.

Ф ойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Алтунин В. С. Мелиоративные каналы в земляных руслах. - М.: Ко лос, 1979. - 256 с. 2. Ачкасов Г. П., Иванов Е.С. Технология и организация ремонта ме лиоративных гидротехнических сооружений. - М.: Колос , 1984 . - 174 с. 3. Бойко М.Д. Техническое обслуживание и ремонт зданий и сооруже ний. - Л.: Стройиздат, 1986. - 254 с. 4. Бочкарев Я.В., Овчаров Е.Е. Основы автоматики и автоматиза ции производственных процессов в гидромелиорации. - М.: Колос, 1981. - 332 с. 5. Власов А.А. Техническая эксплуатация дноуглубительного флота. - М.: Транспорт, 1986. - 254 с. 6. Временные указания по проведению контрольных наблюдений и исследова ний на плотинах из местных материалов во время их возведения и эксплуа тации. ВСН 35-70/Минэнерго СССР. Л.: Энергия, 1971. - 44 с. 7. Гидротехнические сооружения/ Под ред. М. М. Гришина. - М.: Высш ая школа, 1979. - 606 с.

O'xshashlar

Қурилиш даврида дарё гидроузеллар фойдаланишига тайёргарлик ишларини олиб бориш

Дарё гидроузелларидан фойдаланиш тўғрисида умумий маълумотлар

Сув манбалари ва улардан фойдаланиш

Қоямас заминлардаги паст босимли сув ташлама тўғонлар

Каналлар ва каналлардаги гидротехника иншоотлари