Сиёсий замонавийлашув - Sotsiologiya - Referatlar

Сиёсий замонавийлашув

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92 KB

Ko'chirib olish

Сиёсий замонавийлашув Режа : 1. Сиёсий замонавийлашув: табиати ва босқичлари 2. Замонавийлашувнинг йўллари 3. Сиёсий ривожланиш инқирозлари 4. Ўзбекистондаги сиёсий замонавийлашувнинг асосий хусусиятлари

Сиёсий ривожланиш ва замонавийлашув тушунчаси Бугунги кунда дунёдаги сиёсий жараёнларни одатдаги, эскича ёндошувлар орқали тушунтириб бўлмайди. Бу жараёнларнинг моҳият мазмуни уларни таҳлил қилиш чегараларини кенгайтиришни, бу жараёнларга таъсир этувчи барча омилларни хисобга олишни талаб этади. Бунинг учун цивилизацион ёндошув жуда мос: у асосий диққатни қадриятлар тизими, маданият, менталитетга қаратади. Жамиятлар ҳам оддийдан мураккабга томон ривожланади. Ана шу ривожланиш жараёнида жамиятларни анъанавий ва замонавийга ажратиб ўрганиш қабул қилинган. Анъанавий ва замонавий жамиятларнинг энг муҳим фарқи - уларнинг турлича қадриятлар тизимига асосланишидадир. Анъанавий жамиятлар учун иқтисодда технологик ортда қолиш хос. Ижтимоий соҳада ижтимоий муносабатлар кўплаб қоидалар, анъаналар, удумлар билан тартибга солинади. Жамиятнинг асосини жамоа ташкил этади. Бундай жамиятларда одамлар мавжуд ижтимоий муносабатларни сақлаб қолишга интиладилар, ўз турмуш тарзларидан фарқ қилувчи бошқа қадриятлар тизимига салбий ёндашадилар. Замонавий жамиятларга саноати ривожланган давлатлар киради. Бу: жамиятларнинг: ижтимоий муносабатлар тизимида шахс энг олий қадрият сифатида эътироф этилади. Замонавий жамиятлар прагматизм, рационализм, танлаш эркинлиги, мулкчилик; маданиятлар мулоқоти каби умумий қадриятлар асосида ривожланади.Эркин индивидлар фуқаролик жамиятини ташкил этадилар. Ҳукумат ва рационал бюрократия уларнинг олдида масъулдир. Анъанавий ва замонавий жамиятлар оралиғида ўтиш даврини бошидан кечираётган жамиятлар жойлашган. Улар қайсидир соҳаларда замонавийлашган бўладилар. Масалан, ишлаб чиқариш соҳасида технологик модеонизацияни амалга ошириб, иқтисодий қолоқлик ва табақавийликни енгган, аммо анъанавий қадриятлар, удумлар, диний меъёрлар ижтимоий муносабатларда етакчилик қилувчи жамиятлар – шуларга мисол бўла олади.

Собиқ МДҲ мамлакатлари, Ҳитойдек улкан қўшнимиз, Жанубий Америкадаги қатор давлатларни ўтиш даврини бошидан кечираётган мамлакатлар, деб ҳисоблаш мумкин. Умуман шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, кўрсатилган жамиятларнинг қайси бири – яхши, қайси бири – ёмон, деган назарий таҳлилнинг абстрак моделларидан бири, холос. Ривожланиш, яъни сиёсий тизимнинг ўзгариб бораётган ижтимоий шароитга мослашиш қобилиятининг ортиб бориши тарихий, табиий ва узлуксиз жараён. Турли ижтимоий тизимларда у турлича ижтимоий ва маданий негизларда, ўзига хос тарзда кечиши мумкин. Ривожланиш юқори ва замонавий технологияларга ўтишни муқаррар қилган ҳолда, анъанавий қадриятлар тизими, анъаналар, одатлар, ҳаётий тамойиллар ва турмуш тарзини буткул емирилишини англатмайди. Бунинг ёрқин мисолини Япония тажрибасида кузатиш мумкин. Яхши маълумки, Ушбу жамиятда бу борада наъмуна бўладиган уйғунликка эришилган. Жаҳон цивилизациялари ичида ўзига хос ва мос ўринни эгаллаб турган ҳалқимиз маданияти ҳам Ўзбекистоннинг энг тараққий этгна мамлакатлар қаторига ўтиши йўлида тўғаноқ эмас, асосий, бош омилни ташкил этади. Анъанавий жамиятлардан замонавийларга ўтиш – ижтимоий ҳаётни қайта ишлаб чиқариш услубини ўзгартиришни, яъни жамиятнинг одатдаги мавжудлик шаклларини қайта — қайта яратувчи туридан, индивид эҳтиёжига кўра ижтимоий муносабатлар доимо такомиллашиб борувчи жамиятга ўтишини англатади. Бу тарздаги ривожланиш фанда замонавийлашув термини билан белгиланади. Замонавийлашув — ривожланишнинг функцияси, деб қараш қабул қилинган. Замонавийлашув - жамият тизими ҳусусиятларининг ўзгариши жарёни сифатида унинг энг муҳим соҳаларининг қайта қурилишини ва мураккаброк, аммо мослашувчан турмуш тарзининг шаклланишини назарда тутади. Иқтисодий соҳада замонавийлашув — товар — пул муносабатларининг кенг тарқалиши, технологик инқилобни, меҳнат

самарадорлигининг доимий ўсиш қобилиятини таъминлай олувчи касбий ихтисослашувнинг юқори даражасини назарда тутади. Иқтисодий соҳада шахсий манфаатдорлик ишлаб чиқарувчининг иқтисодий мустақиллиги, иш кучин инг харакатчанлиги, таълим ва малака оширишнинг узлуксиз тизими мавжудлиги, малакали раҳбарлик билан рағбатлантирилади, натижада фуқароларнинг турмуш даражаси ва истеъмол даражаси сезиларли ортади. Иқтисодий ва технологик соҳадаги ривожланиш жамиятда мавжуд ижтимоий муносабатларнинг тубдан ўзгаришига олиб келади, ундаги ижтимоий бўлиниш тамойиллари ва таркиби ўзгаради. Масалан, Ғарбий Европа мамлакатларидаги саноат инқилоби — жамиятдаги анъанавий табақаланиш тартибини емириб, ижтимоий қатламлар мавқеини келиб чиқиши, насли — насаби билан эмас, ақли, заковати, қобилияти, берадиган самараси билан баҳоловчи муносабатлар тизимини юзага келтирди. Бу тизимда Шахс фаолиятининг мотивацияси ҳам ўзгаради: у жамият ва давлат ёрдамидан кўра кўпрок ўз кучига таяна бошлайди. Сиёсий соҳадаги замонавийлашув — юқори самара билан ишлайдиган ҳокимият ташкилотлари чўзилиши, уларнинг роллари; функциялари ва ваколатлари аниқ чегараланиши, жамиятда оқилона бюрократия шаклланиши, фуқароларнинг сиёсий жараёнда фаол иштирок этишидан иборат. Бундай ўзгаришлар жамият ривожининг мантиғидан келиб чиқади. Замонавийлашув назарияси барча ижтимоий омиллар тенглиги, улардан бирининг муайян вазиятда устунлиги - мавжуд шарт — шароитларга боғлиқлигидан келиб чиқади. Замонавийлашув назарияси ХХ асрнинг 50 — йилларида вужудга келди. Ўтган даврда замонавийлашув моделлари хақидаги бахсларни умумлаштириб, унинг бир неча моделини кўрсатиб ўтиш мумкин: 1. Замонавийлашувнинг мумтоз, органик ёки эволюцион модели; уни келтириб чиқарувчи омилларнинг уйғун етилиши ва бири — иккинчисига ўтиши билан кечади. Бу модел асосида Ғарбий Европа ва Шимолий Америка

демократиялари ривожланган. Уларда замонавийлашув даври бир неча асрлар давом этган. 2. Замонавийлашувнинг "қувловчи" ёки "акс эттирувчи" моделида баъзи омиллар ҳали мавжуд бўлмаган ҳолларда (масалан, шаклланган бозор муносабатлари, фуқаролик жамияти, ҳуқуқий давлат) кечади. Бунга Жанубий Америка давлатлари мисол бўла олади. Қитъада XIX аср охирларида миллий — озодлик харакатининг ғалабаси ва мустамлакачилик емирилиши билан боғлиқ ҳолда бошланган замонавийлашув жараёни ҳали ҳам давом этяпти. Бу моделда иқтисодий омилларнинг етук эмаслиги сиёсий омилларнинг кучли, авторитар таъсири билан мувозанатга солинади. Натижада ривожланишнинг харакатлантирувчи кучи — давлат, харизматик турдаги етакчилар бўлиб қолади. Ўз навбатида, анъанавий жамиятлар учун хос бўлган қуйи фуқаролик сиёсий иштироки в.б. омиллар бюрократлашув, ислоҳотларнинг изчил эмаслиги, маълум босқичлардан сакраб ўтиш, ҳатто, ортга қайтиш ҳолларини келтириб чиқаради. 3. Тезкор замонавийлашув модели Жанубий — Шарқий Осиё мамлакатларида (Жанубий Корея, Сингапур, Тайванда) авторитар башқарув тизимлари томонидан қисқа (30 — 35 йил) муддатларда ўтказилган. Бу ерда ислоҳотлар аввал қишлоқ хўжалигида, сўнг саноатда ўтказилган. Иқтисод асосан экспортга йўналтирилиб ривожланган. Замонавийлашувнинг барча моделлари ўзига хос ижобий ва салбий томонларга эга. Уларни ўрганиш ва мамлакатимиздаги жараёнларга қиёслашда албатта ҳар бир мамлакатнинг ўзига хослигини ҳисобга олиш зарур. Замонавийлашувни ғарблашувдан фарқлаш лозим. Ғарблашув – тараққиёт йўлини Ғарб андазаларидан тўғридан – тўғри кўчириш, муайян жамият, давлат, халқнинг ўзига хослиги хисобга олмасликни англатади. Демократияга ўтиш Ўзбекистон мустақил бўлганига ўн йил тўлди. «Янги тизимга ўтиш… мураккаб жараён экан» лигини бугун давлат раҳбарларидан тортиб оддий

фуқарогача яхши тушунади. Ушбу жараён жиддий илмий тадқиқотларни талаб этиши ҳам Аниқ бўлиб қолди. Ўтган йиллар давомида собиқ коммунистик давлатларда кечаётган жараёнларни етакчи ғарб олимлари Лотин Америкаси, Жанубий Осиё, Жанубий Европпада аввалроқ бўлиб ўтган демократлашув жараёнларига қиёслаш асосида тушунтиришга уриндилар. Ўша тажриба негизида политология фанида вужудга келган «тарнзитология» Фан йўналиши ишлаб чиққан моделлар, жумладан, Ўзбекистондаги жараёнларни тушунтиришга ожизлик қилди. Кейинги йилларда айнан мустақил ҳамдўстлик мамлакатлари воқелигига қиёсан «тизимли трансформация» термини ишлатила бошланди. Назарий планда «транзит» («ўтиш») ва «трасформация» («ўзгариш») тушунчаларига Аниқлик киритиб ўтамиз. «Транзит» тушунчаси авторитар сиёсий тизимлардан демократияга ўтишни англатади. У хилма – хил шаклларда намоён бўлиши ва турлича вақт оралиғини қамраб олиши мумкин. Минимал муддат – бир авлод. Амма Англияда бу жараён 1640 йилдан 1918 йилгача, Швецияда 1890- 1920 йиллар оралиғида, Туркияда 1945 йилдан ҳозирги кунгача, Лотин Америкаси мамлакатларида ҳам юз йилдан ошиқ муддат давом этяпти. Демократик транзит авторитар сиёсий тизим доирасида демократияга ўтишни англатади. Гап шундаки, авторитар сиёсий тартиботлар демократияга ўтишнинг бир қатор муҳим омиларига, институтларига эгалар. Жумладан, авторитаризмда иқтисод бозор муносабатларига асосланган, мулкчиликнинг турли шакллари мавжуд бўлади, улар сиёсат томонидан эмас, ўз қонуниятлари билан бошқарилали, Уларни фақат демократик тамойиллар асосида қайта қуриш талаб этилади, холос. Ижтимоий муносабатлар соҳасида . ҳам жамиятдаги қатламлар, гуруҳлар тизими шаклланиб бўлган ва ҳар бирининг манфаати сараланиб бўлгани ҳолда (шу манфаатлар босими остида) улар ўртасидаги муносабатлар, таъсир тамойилларини демократик изга солиш зарур бўлади.

Демократик транзитнинг идеал модели тўрт босқичдан иборат бўлиши мумкин, деб ҳисобланади: 1 босқич — сиёсий ҳаётни эркинлаштириш — фуқаролар хуқуқ ва эркинликларининг институционаллашуви, бошқарув назорати остида режимнинг "бир оз очилиши". Юқорида, АҚIII мисолида кўрсатилганидек, ҳукумат иҳтилофлар борасида жамиятдаги барча кучлар билан мулоқотга киришиб, иҳтилофни бартараф этишдан манфаатдорлигини намойиш этади. Бу босқичда амалдаги ва яширин иҳтилофлар аниқланади. II босқичда эски институтларнинг қайта қурилиши ёки барҳам топиб, янгиларига ўз ўрнини бериши кузатилади. Уни "назорат остидаги емрилиш", деб аташ мумкин. Иккинчи, босқичда аввал аниқланган иҳтилофларни ҳал қилиш учун янги "ўйин қоидалари" қабул қилинади, бағрикенглик маданияти шаклланади. Ш босқич — янги демократиянинг мустахкамланиши босқичи бўлиб, унинг боришини сайловлар жараёни орқали кузатиш мумкин. Жамиятда демократиянинг қай даражада қарор топганлигининг мезони — сайловларда иштирок этаётган томонларнинг ҳеч бири уларни тўлиқ назорат эта олмайди ва ўз фойдасига якунланишига кафолот бера олмайди. Олимларнинг фикрича, янги демократияларнинг мустахкамланиши босқичида вужудга келган муаммоларни албатта ҳал қилиш керак, негаки улар нинг тўпланиши «тўлқининг қайтиши» (reverse wave) гa олиб келиши мумкин. У қуйидаги сабаблар туфайли вужудга келади: 1) марказий сиёсий кучлар ва жамоатчиликда демократик қадриятларнинг заифлиги, 2) сиёсий иҳтилофни кучайтирувчи иқтисодий инқироз ёки синиш; 3) кескин сиёсий ва ижтимоий қутблашув; 4) сиёсий ҳокимиятдан консерваторлар поппулистик ва сўл ҳаракатларни четлаштиришга ҳаракат қилиш; 5) қонунчилик ва тартибнинг доимий равиҳда бузилиши; 6) интервеция; 7) буларни ҳаммасини бирлаштирувчи «қор гуваласи эффекти». «Тўлқиннинг қайтиши» натижасида демократлаштириш босқичини ўтмаган режим а) авторитар — миллатчилик;

б) диний фундаментализм; в) олигархик, авторитаризм; г) поппулистик диктатура, д) жамоа демократиясига ўтиши мумкин. IV босқич фуқароларнинг янги тизим меёрлари ва қоидаларини ўзлаштириш унга кириб бориши билан борлиқ. Унинг айнан якунловчи босқич сифатида келиши - демократик фуқаролик маданиятининг шаклланиши учун маълум вақт, шу вақт давомида орттирилган тажриба ва шароитларнинг етилиши зарурлигидан келиб чиқади. Юқорида демократияга ўтиш борасида келтирилган мулоҳазаларнинг барчасидан келиб чиқадиган хулоса шуки, демократик транзит (ўтиш) авторитар сиёсий тизимдан деимократияга ўтиш жараёнларини, тушунтириш учун қўлланади. Тизимли трансформация ("ўзгариш") тушунчаси- коммунистик тизимни Демократия ва бозор иқтисодиётини қарор топтириш мақсадида ўзгартириш, жараёнини белгилаш учун қўлланади. Тизимли трансформациянинг демократик транзитдан муҳим фақи шундаки, унда тизимда мавжуд ижтимоий институтлар, тузилмалар тубдан ўзгаради, қайта қурилади. Тоталитаризмдан демократияга ўтаётган мамлакатлар сиёсий тизимларида ўзгаришлар жамиятнинг фақат сиёсий соҳасида эмас, қолган барча соҳаларида ҳам кечади: онг, турмуш тарзи, иқтисод в,ҳ.. Шунинг учун бу йўлни танлаган мамлакатлар бир вақтнинг ўзида икки мураккаб вазифани бажаришлари лозим бўлади: биринчидан, тоталитаризмнинг институционал, социал, руҳий асоратларидан қутулиш (транзит — бу вазифани бажармайди); иккинчидан, жамиятга мулкчилик муносабатларини киритиб, уларни акс эттирувчи янгича ижтимоий табақалашувни, аввавло, "ўрта синф" ни шакллантириши керак. Қуйида тизимли трансформация бажарадиган вазифаларни кенгрок кўиб чиқшга харакат қламиз:

Бозор иқтисодиётига ўтиш. Собиқ СССР ҳудудида қарор топган мулкчиликнинг ягона шакли — ижтимоий мулкчилик хусусий мулкчилик ва бозор иқтисодига йўл қўймас эди. Бу ерда бозор ва унинг қонуниятлари - бюрократик ишлаб чиқариш ва тақсимот билан алмашган эди. Совет туридаги тоталитаризм иқтисодни жамиятнинг мустақил кичик тизими сифатида қарамайди, балки уни емиради. Тарихий вазият тақозоси билан бўлинган мамлакатлар мисолида буни янада яққолроқ тушуниш мумкин: Жанубий ва Шимолий Корея, қитъадаги Хитой ва Тайван, Гонконг, Шарқий ва Ғарбий Германия, Берлинг бўғозининг шарқи ва ғарбидаги эскимослар. Шарқий Европа мамлакатларида (Польша, Чехия, Словения, Венгрия каби) тоталитаризм даврида ҳам сақланиб қолган хусусий сектор хозирда бу мамлакатларда демократик қурилиш муваффақиятларини кўп даражада белгилаб берди. Шундай қилиб, совет тоталитар тизимидан демократияга ўтиш мамлакатда бозор иқтисодини киритиш вазифасини қўяди. Бу эса ўз навбатида қуйидаги уч муҳим масалани ҳал қилиш билан боғлиқ. Биринчи масала-иқтисодни эркинлаштириш: • иқтисодий фаоллик эркинлиги; • баҳоларни назорат қилишдан воз кечиш; • чегараларни товар импортига очиб беришни назарда тутади. Натижада, бу зарурий чора - тадбирларнинг салбий оқибатлари: инфляция, ҳукумат харажатларининг (шу жумладан, соғлиқни сақлаш, маориф, ижтимоий ҳимояга) кескин камайиши, турмуш даражасининг пасайиб кетиши, иқтисодий инқироз юз беради. Иккинчн масала-хусусийлаштириш билан боғлиқ бўлиб у жамиятда қутблашув кескинлашган вазиятда кечади (яъни бойлар ва камбағаллар орасидаги фарқ, жуда сезиларли бўлиб қолади)

Хусусийлаштиришнинг салбий оқибатларига ишсизлик (яширин ишсизлик) ортиши, технологик қолоқлик, рақобатга чидамсизлик кабилар киради. Учинчи масала-иқтисодни барқарорлаштириш бевосита сиёсатга даҳлдор бўлиб, у сиёсий етакчиларнинг аввалги икки муҳим масалани ҳал қилиш давомида юзага келган салбий оқибатларни олдиндан, кўра билиши, уларни юмшатиш чора — тадбирларини ишлаб чиқиши, умуман, вазиятни назорат қила олиш қобилияти билан боғлиқ. Демократиянинг институцноналлашуви. Шуни яхши англаб етиш зарурки, тоталитаризмда сиёсий институглар моҳияти ўзгариб кетади. Масалан, ҳукумат парламент қабул қилган қонунларнинг ижрочиси, қарорлар қабул қилиш ва амалга оширишнинг сиёсий механизми вазифасини бажариши керак. Советлар давридаги ҳукумат — на — у, на - бу вазифани бажармаган, у Коммунистик партиянинг ижро органига айланиб қолгани маълум. Посткоммунистик тизимли трансформацияда демократик институционаллашувнинг мақсади — сиёсий институтларга уларнинг асл вазифаларини қайтаришдан иборат. (Дейлик, транзитда бу — сиёсий институтлар мустақиллигини ошириш билан боғлиқ). Ушбу йўналишда гап фақат тегишли қонунлар, қоидалар, ёндошувлар, таркибий ўзгаришлар хақида кетади. Яна фуқароларнинг дунеқарашлари, одатлари, хулқ, — атворлари ҳам тубдан ўзгариши керак бўлади. Масалан, аввал давлат ялпи назорат органи бўлган ва барча соҳаларда бошқарувни ўзи, амалга, оширган даврдан қолган "юқоридан кўрсатма кутиш" кайфияти хали хануз мавжудлиги, нафақат меъёрлар ва қонунлар, балки одамларнинг одатлари ҳам ўзгариши муҳимлигини кўрсатиб туради. Партия тизимлари. Одатда, коммунистик тоталитаризм мамлакатларида бир партиявий тизим амал қилган, ёки кўппартиявий, тизим шароитида хукмрон коммунистик партия устунлиги ва қолган партияларнинг уларга ҳайриҳоҳлиги таъминланган. Ижтимоий мулк хукмрон бўлган ва

ижтимоий «бир хиллик» шароитида партия бутун халқ номидан сўзлаш ҳуқуқига эга эди. Тизимли трансформация давомида жамиятда партияларнинг роли ҳам ўзгаради деярли барча посткоммунистик мамалакатларда кўп партиявий тизимлар шаклланган. Лекин улардаги партияларнинг роли бир хил дарпажада деб бўлмайди. Масалан, Шарқий Европа мамлакатларида табақалашув жараёни тез кечганлиги сабабли, партиялар ҳам ўз электоратига, шунга мувофиқ, сиёсий дастур ва шиорларига эгалар. Натижада, бу жамиятлардаги партиявий рақобат – турли қарашлар, манфаатларнинг рақобатини акс эттиради. Бу – партиялар ўз асл вазифасини бажара бошлаганини англатади. Демак, партиялар фаолиятининг изига тушиши учун зарур омилларидан бири – жамиятда уюшган, хилма – хил манфаатдарнинг мавжудлигидир. Фуқаролик жамияти. Тоталитар тизимларда фуқаролик жамияти бўлмайди, чунки бу ерда фуқаролик жамиятининг энг муҳим шарти – иқтисодий субъектлари йўқ. Тоталитар жамият – иқтисодий бир турдаги жамият. Унда турли қатламлар, ҳамда шу қатламларнинг бир – биридан фарқли, уюшган манфаатлари мавжуд эмас. Тизим трансформацияси даврида жамият ижтимоий таркибида, мулкчиликнинг турли шакллари асосида, табақалашувини келтириб чиқариши, бу қатламларини уюшган манфаатларини аниқлаш, бу манфаатларини ҳокимиятда ифодаловчи иттифоқлар, харакатлар, нодавлат ташкилотлари, партиялар фаолиятини изга солиш вазифаси бажарилади. Юқоридаги ўзгаришлар натижасида маънавият соҳасида ҳам туб ўзгаришлар рўй бериб, ижтимоий фаол, иқтисодий мустақил, хуқуқий ва сиёсий жиҳатдан соводхон эркин шахс тарбияланади. Ўзбекистонда тизимли трансформация хусусиятлари Ўзбекистонда рўй бераётган жараёнлар тўғрисида объектив ҳукм юритиш учун уни Дуне ҳамжамиятидаги тараққиёт контекстида, цивилизацион ёндашув асосида тахлил қилиш тўғри бўлади, деб

ҳисоблаймиз. Демак бу жараёнлар кечаётган ижтимоий — сиёсий муҳитнинг ўзига хослиги масалалари доимо диққат марказида турмоғи керак. Шу маънода, Ўзбекистон мустақиллик йилларида, ривожланишнинг замонавийлашув, функциясини тез суръатлар билан амалга оширяпти, деган хулосага келишимиз мумкин. Жаҳонга ривожланишнинг "ўзбек модели" деб танилган тараққиёт стратегияси ишлаб чиқилди. Белорус, киргиз, ёки рус моделларидан фарқлича ривожланишнинг "ўзбек модели" замонавийлашувни халқимизнинг бой тарихий тажрибаси, қадриятлари, турмуш тарзи ва тамойиллари негизида амалга оширишни мақсад қилиб қўйганлиги билан ажралиб турадц. Ўзбекистондаги замонавийлашув жараёнига жиддий, таъсир кўрсатиши мумкин бўлган барча омиллар чуқур тахлил қилиниб, хисобга олинади. Ўзбекистоннинг демократияга ўтишида иқтисод соҳасида амалга оширилган чора — тадбирлар ҳам мавжуд шарт — шароитларнинг чуқур таҳлилига таянади. Гап шундаки, Польша, Россия сингари давлатларда қўлланилган "шок терапияси" усули Ўзбекистонда қўлланмади. Бу - аҳолининг демографик таркиби, мавжуд иқтисодий ва иш кучи ресурсларини хисобга олиб қилинди. Маълумки, замонавий бозор иқтисодини, яратиш, жараёни бир неча ўн йил давом этади. "Шок терапиясини" қўллаган, мамлакатлар бу босқичда биринчи даражали ва, халқ учун энг номаъқул, аммо зарур тадбирларни тезлик билан амалга ошириб оладилар, Шу билан бирга бу ўзгаришларнинг бутун юки жамият зиммасига, тушади. Иқтисодий тизимни бир "сакраш" давомида қайта кўриб бўлмайди. Шунинг учун ҳам мамлакатимизда, замонавий бозор . иқтисодига босқичма – босқич, кучли ижтимоий ҳимоя сиёсатини қўллаш орқали ўтиш йўли танланди. Натижада йўқотишлар сони ютуқлар сонидан ортиб кетмади ва иқтисодий, ижтимоий, ҳамда сиёсий барқарорлик сақланиб қолинди. Бугунги кунга келиб, мамлакатимизда янги, демократик сиёсий ва ижтимоий институтларнинг шакланиши, вазифаси ҳал қилинди. Жараён

сифатида, у давом этавериши мумкин, лекин фуқаролар ва сиёсий, элита доирасида жамиятда у ёки бу сиёсий институтларнинг роли, функциялари ва ваколат доираси хақида тушунча ва тасаввурлар шаклланиб бўлди. Ғарбдаги демократшунослар у ёки бу мамлакатларда кечаётган жараёнларни баҳолашда иккига бўлинадилар, биринчи гypуҳ — максималистлар бирор жамиятни демократик, деб тан олиниши учун унинг барча соҳаларида демократик негизида бирлашиш (консолидация) жараёнлари якунланган бўлиши керак, деб ҳисоблайдилар. Уларга кўра дунёда хақиқий демократиялар сони унча кўп эмас, Минималистик нуқтаи назарга кўра (уни яна формал ёндашув ҳам дейилади) сиёсий элита ва сиёсий фаол фуқаролар демократик меъёрлар, тадбирлар ва институтларни ҳурмат қилишлари, қўллаб қувватлашлари, ҳамда нодемократик тадбирлар, институтлар ва меъёрларни рағбатлантирмасликлари ва қўлламасликлари талаб этилади. Бу ёндошувлардан келиб чиқиб, Ўзбекистонда институционал демократия босқичи қарор топганлигини эътироф эта оламиз. Институтлар, меъёрлар тамойиллар, тадбирлар, демократик «ўйин қоидалари» мунтазам ва рақобат асосида ўтувчи сайловлар, кўп партиявийлик, фуқаролик жамияти ва унинг таркибида иқтисодий мустақил субъектларнинг шаклланиши — бунин г асосий белгиларидир. Бундан сўнг мамлакатимизда демократия қуриш жараёни эришилган ютуқларни мустахкамлаб бориб, фуқаролик жамияти доирасидаги ривожланиш ва иқтисодий ҳамда ижтимоий демократияни қарор топтириш билан боғлиқ. Ўзбекистонда янги ижтимоий қатламлар, гуруҳлар шаклланиши ва ривожланиши жараёни фаол ке чмоқда: профессионал сиёсатчилар, тадбиркорлар, фермерлар, банк ҳодимлари, менеджерлар каби. Шу билан бирга мана шу қатламлар манфаатларини ҳокимиятда тақдим этишга қаратилган ваколат тизими — партиялар, нодавлат ташкилотлари,

жамғармалар, ҳаракатлар, мустақил халқ номзодлари, маҳалла — шаклланиб, қарор топиб бормоқда. Шуни таъкидлаш лозимки, тоталитаризмдан демократияга ўтиш — жуда мураккаб ва давомли жараён. Бу жараённинг кейинги босқичларида мамлакатимизда бугунги кунда муваффақиятли фаолият кўрсатаёттан институтлар янада ривожланиб, қолганлари ҳам изга тушиб кетиши, демократиянинг мустаҳкамланиши, демократик меъёрлар ва тадбирларнинг сиёсат субъектлари томонидан ўзлаштирилиши рўй беради.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: “Ўзбекистон”, 2003. 2. Каримов И.А. “Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асослари шакллантиришнинг асосий йўналишлари” 9-жилд. – Т.: 2002. 3. Каримов И.А. Бизнинг мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, модернизация ва ислоҳ этишдир. - Т:. “Ўзбекистон”, 2005. 4. Политология.Ўқув қўлланма. Т.А. Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти. “ЎАЖБНТ” маркази. 2002. 5. Юсупова Г.Х., Жабборов Х.Ж., Қосимова Х.Х. Сиёсат назарияси. – Т.: 2003 6. Пугачев В.П., Соловьев А.И. Сиёсатшуносликка кириш.Олий ўқув юртлари учун дарслик. – Т.: “Янги аср авлоди”. 2004. 7. Макаренков Е.В., Сушков В.Н. Политология: альбом-схем. - М.: 1998. 8. Ўзбекистон жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ қилиш йўлида. – Т.: “Академия”, 2005.

O'xshashlar

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз

сиёсий партиялар ва сиёсий харакатлар

Сиёсий хокимият