Ijtimoiy munosabatlar va muloqat deformatsiya mohiyati - Sotsiologiya - Referatlar

Ijtimoiy munosabatlar va muloqat deformatsiya mohiyati

Yuklangan vaqt:

29.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.75 KB

Ko'chirib olish

MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI OILA PSIXALOGIYASI YO’NALISHI MUSTAQIL ISHI

Ijtimoiy munosabatlar va muloqat deformatsiya mohiyati Reja: 1 Ijtimoiy munosabatlar haqida tushuncha 2 Muloqat mazmuni va maqsadi 3 Muloqot vositalari va turlari 4 Deformatsiya. Muloqot deformatsiyasi 5 Xulosa 6 Adabiyotlar

Ijtimoiy munosabatlari (jamoatchilik munosabatlar - bu odamlarning mavqei va jamiyatda bajaradigan vazifalari bilan bog’liq ijtimoiy o’zaro ta’sirda yuzaga keladigan turli xil ijtimoiy munosabatlar jamlanmasi. Ushbu ibora turli xil ta’riflarga ega, ba’zilari quyida keltirilgan: Jamoatchilik munosabatlari jamiyat a’zolari o’rtasidagi ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan aloqalar yig’indisidir. Ijtimoiy munosabatlar (ijtimoiy munosabatlar) - odamlarning bir-biriga bo’lgan munosabatlari, tarixan aniqlangan ijtimoiy shakllardan, makon va zamonning o’ziga xos sharoitlaridan iborat. Jamoatchilik munosabatlari (ijtimoiy munosabatlar) - ijtimoiy sub’ektlar o’rtasidagi hayot ne’matlarini taqsimlashda ularning tengligi va ijtimoiy adolat, shaxsning shakllanishi va rivojlanishi, moddiy, ijtimoiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish shartlaridir. Ijtimoiy munosabatlar - bu odamlarning katta guruhlari o’rtasida o’rnatiladigan munosabatlar. Namoyish doirasidan tashqarida ijtimoiy munosabatlarni quyidagilarga bo’lish mumkin: iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy, ijtimoiy. Jamoatchilik bilan aloqalar (prakseologiyada) jamiyat sub’ektlari o’rtasida ob’ektiv ravishda paydo bo’ladigan, o’zaro bog’liqlik sifatida nTarixi Ijtimoiy munosabatlar faqat odamlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning ma’lum turlarida, ya’ni ijtimoiy munosabatlarda namoyon bo’ladi, bu jarayonda bu odamlar o’zlarining ijtimoiy maqomlari va rollarini hayotga tatbiq etadilar, maqom va rollarning o’zi esa juda aniq chegaralarga va juda qat’iy tartibga ega bo’ladi. Ijtimoiy munosabatlar ijtimoiy mavqe va maqomlarga o’zaro ishonch hosil qiladi. Masalan, savdodagi asosiy omillar o’rtasidagi munosabatlar sotuvchi va xaridorning bitim (sotib olish va sotish) jarayonida o’zaro ishonchidir. Shunday qilib, ijtimoiy munosabatlar ijtimoiy o’zaro ta’sirlar bilan chambarchas bog’liq, garchi bu bir xil narsani bildiruvchi bir xil tushunchalar bo’lmasa ham. Bir tomondan, ijtimoiy munosabatlar odamlarning ijtimoiy amaliyotida (o’zaro ta’sirida) amalga oshiriladi, ikkinchi tomondan, ijtimoiy

munosabatlar ijtimoiy amaliyotning zaruriy sharti - barqaror, me’yoriy ravishda mustahkamlangan ijtimoiy shakl bo’lib, u orqali ijtimoiy o’zaro munosabatlarni amalga oshirish mumkin bo’ladi. Ijtimoiy munosabatlar shaxslarga hal qiluvchi ta’sir ko’rsatadi - ular odamlarning amaliyoti va umidlarini boshqaradi va shakllantiradi, bostiradi yoki rag’batlantiradi. Shu bilan birga, ijtimoiy munosabatlar "kechagi" ijtimoiy o’zaro ta’sirlar, inson hayotining "muzlatilgan" ijtimoiy shaklidir. Ijtimoiy munosabatlar to’g’ridan-to’g’ri aloqa qilmaydigan va hatto bir- birining mavjudligini bilmaydigan odamlar o’rtasida paydo bo’lishi mumkin va ular o’rtasidagi o’zaro ta’sirlar sub’ektiv majburiyat yoki niyat hissi tufayli emas, balki muassasalar va tashkilotlar tizimi orqali amalga oshiriladi yoki bu munosabatlarni saqlab qolish uchun. Ijtimoiy munosabatlar - bu shaxslar, ularning guruhlari, tashkilotlari va jamoalari o’rtasida, shuningdek, ularning iqtisodiy, siyosiy, madaniy va boshqalar jarayonida yuzaga keladigan turli xil barqaror o’zaro bog’liqliklar tizimi, faoliyati va ularning ijtimoiy maqomlari va ijtimoiy rollarini amalga oshirish. «Muloqot» tushunchasining turlicha ta’riflari mavjud. Muloqot ikki yoki undan ortiq odamlar o’rtasidagi bilish yoki affektiv-baholash xususiyatiga ega bo’lgan axborot almashinuvida ularning o’zaro ta’sirlashuvi sifatida ta’riflanadi. Yoki: muloqot – odamlar o’rtasida hamkorlik faoliyati ehtiyojidan yuzaga keladigan va axborot almashinuvi, o’zaro ta’sirning yagona yo’lini ishlab chiqish, boshqa odamni idrok qilish va tushunishdan iborat bo’lgan aloqalarni o’rnatish va rivojlatirishning murakkab, keng qamrovli jarayoni. Bu «muloqot» tushunchasining eng to’liq va aniq ta’rifidir. Muloqot barcha tirik jonzotlarga xosdir, lekin odam darajasida u eng takomillashgan shakllarga ega bo’ladi, nutq vositasida anglanadi. Muloqotda quyidagi nuqtai nazarlar ajratiladi: mazmun, maqsad va vositalar. Insonning nutq faoliyati inson ongining barcha qirralari bilan chambarchas bog’langan. Nutq – inson psixik kamolotining, shaxs sifatida shakllanishining qudratli omilidir. Nutq ta’siri ostida qarashlar, e’tiqodlar, intellektual, ma’naviy va

estetik hissiyotlar tarkib topadi, iroda va fe’l-atvor shakllanadi. Nutq yordamida barcha bilishga oid psixik jarayonlar erkin va boshqariladigan tus oladi. SHunday ekan, nutq – bilishga oid psixik jarayon bo’lib, inson tomonidan talaffuz qilinayotgan va eshitib turilgan tovushlar uyg’unligidan iborat, ayni vaqtda shu tovushlarga mos yozuv belgilari tizimi orqali ifodalangan ma’no va mazmunga ega. . Muloqot mazmuni – bu individualliklararo aloqalarda bir tirik jonzotdan ikkinchisiga etkaziladigan axborot. Muloqot mazmuniga tirik mavjudotning ichki motivatsion yoki emotsional holati haqidagi ma’lumotlar kirishi mumkin. Muloqot orqali bir tirik mavjudotdan ikkinchisiga, tirik mavjudotni ma’lum tartibda aloqaga kirishishga yo’naltiruvchi, ularning emotsional holatlari (mamnunlik, shodlik, g’azab, qayg’u, hijron va shu kabilar) haqidagi ma’lumotlar o’tishi mumkin. Bunday axborot odamdan odamga etkaziladi va shaxslararo aloqalar o’rnatish vositasi bo’lib xizmat qiladi. Muloqot maqsadi – bu insonda ushbu faollik turi yuzaga keladigan sabab. Hayvonlarda muloqot maqsadi bo’lib boshqa tirik jonzotni ma’lum harakatga chorlash, u yoki bu harakatni amalga oshirmaslik kerakligi haqidagi ogohlantirish xizmat qilishi mumkin. Masalan, ona o’z tovushi yoki harakati bilan bolasini xavfdan ogoh etishi mumkin; podadagi ba’zi hayvonlar boshqalarni ularga hayotiy muhim daraklar etib kelgani haqida ogohlantirishlari mumkin. Muloqotning kognitiv tomoni suhbatdoshning kim, qanday odam ekanligi, unlan nima kutish mumkinligi haqidagi, shuningdek, sherikning shaxsi bilan bog’liq bo’lgan boshqa ko’pgina savollarga javob berish imkonini beradi. Muloqotning kommunikativ-axborotli tomoni tasavvurlar, g’oyalar, qiziqishlar, hissiyotlar, mayllar va sh. o’lari turlicha bo’lgan odamlar o’rtasidagi almashinuvdan iborat. Muloqotning emotiv tomoni sheriklarning shaxsiy aloqalaridagi his- tuyg’ular, kayfiyatning vazifa bajarishlari bilan bog’liq.

Muloqotning konativ (hulq-atvor tomondan) tomoni sheriklar qarashlaridagi ichki va tashqi qarama-qarshiliklarni muvofiqlashtirishga xizmat qiladi. Muloqot vositalarini muloqot jarayonida bir tirik jonzotdan boshqasiga etkaziladigan axborotni kodlashtirish, uzatish, qayta ishlash va ochib berish vositalari sifatida ta’riflash mumkin. Muloqot vositalariga quyidagilar kiradi: 1. Til – muloqot uchun qo’llaniladigan so’zlar, ifodalar va ularni muloqotda qo’llash uchun ma’noli iboralarga birlashtirish qoidalari tizimi, shuningdek, turli ko’rinish va shakllardagi (matnlar, chizmalar, suratlar), axborot yozish, etkazish va saqlashning texnik vositalari (radio- va videotexnika, yozuvning mexanik, magnitli, lazerli va boshqa shakllari) dagi belgilar tizimlari va yozuvdan iborat. 2. Ohang, emotsional ifodalanganlik, bir xil iboraga turlicha ma’no berishga qodir. 3. Suhbatdoshning mimikasi, gavda holati, nigohi ibora ma’nosini kuchaytirishi, to’ldirishi yoki rad etishi mumkin. 4. Imo-ishoralar muloqot vositasi sifatida umumiy qabul qilingan, ya’ni, belgilangan ma’noga ega bo’lishi yoki ekspressiv, ya’ni, nutqning ifodaliligini yanada oshirishi mumkin. 5. Suhbatdoshlar muloqotidagi masofa madaniy, milliy an’analarga, suhbatdoshga bo’lgan ishonch darajasiga bog’liq bo’ladi. Inson o’zining tur ichidagi muloqot usullari va vositalarini tanlashdagi kashfiyotchiligi bo’yicha er sayyorasida bizga ma’lum tirik mavjudotlarni ancha quvib o’tdi. Muloqot quyidagi bosqichlarga bo’linadi: - muloqotga bo’lga ehtiyoj (axborotni etkazish yoki undan xabardor bo’lish, suhbatdoshga ta’sir ko’rsatish zarur, va h.k.) Boshqa odamlar bilan aloqaga kirishishga undaydi;

- muloqot maqsadlari, muloqot vaziyatini to’g’ri belgilash; - suhbatdosh shaxsini belgilash; - o’z muloqoti mazmunini rejalashtirish, odam aynan nima haqida so’z yuritishini tasavvur qiladi (odatda anglanmagan holda); - inson ongsiz ravishda (ba’zan ongli) foydalanishi mumkin bo’lgan aniq vositalar, nutqiy iboralarni tanlaydi, qanday gapirib, o’zini qanday tutishini o’ylab qo’yadi; - suhbatdoshning javob reaksiyasini idrok qilish va baholash, qaytar aloqa o’rnatish asosida muloqot samaradorligini nazorat qilish; - muloqot yo’nalishi, uslubi, metodlariga tuzatishlar kiritish. Ko’rsatib o’tilgan vazifalar real muloqot amaliyotida amalga oshiriladi. Maqsadlariga ko’ra, muloqot xizmat ko’rsatish ehtiyojlariga muvofiq holda biologik va ijtimoiy turlarga bo’linadi. Biologik – bu organizmni mustahkamlash, muhofazalash va rivojlantirish uchun zarur bo’lgan muloqot. U asosiy hayotiy ehtiyojlarni qondirish bilan bog’liq. Ijtimoiy muloqot maqsadlari shaxslararo aloqalarni kengaytirish va mustahkamlash, individ shaxsiy kamolotining interxususiy munosabatlarini o’rnatish va rivojlantirishdan iborat. Biologik va ijtimoiy ehtiyojlarni nechta turga ajratish mumkin bo’lsa, muloqotning ham shuncha xususiy maqsadlari bo’lishi mumkin. Vositalariga ko’ra, muloqot bevosita va vositali, to’g’ridan –to’g’ri va bilvosita bo’lishi mumkin. Bevosita muloqot tirik mavjudotga tabiat tomonidan berilgan tabiiy organlar: qo’llar, bosh, tana, tovush paylar va boshqalar yordamida amalga oshiriladi. Vositali muloqot muloqot va axborot almashinuvni tashkil etishda maxsus vosita va qurollardan foydalanish bilan bog’liq. Bular yo tabiiy (yog’och, erdagi izlar va h.k.) Yo madaniy (belgilar tizimlari, matbuot, radio, televidenie, internet va h.k.) Jismlar. To’g’ridan-to’g’ri muloqot shaxsiy aloqalar va muloqot aktining o’zida qatnashayotgan odamlarning bir-birini bevosita idrok qilishini belgilaydi, ularga, masalan, jismoniy aloqalar, odamlarning bir-birlari bilan suhbatlashishlari, bir-

birlarining harakatlarini bevosita ko’rib turgan holda, ularga javob qaytarishlari kiradi. Bilvosita muloqot vositachilar sifatida ish yuritadigan boshqa odamlar orqali amalga oshiriladi. Muloqot turlari orasida, shuningdek, ish bo’yicha va shaxsiy, instrumental va maqsadli kabi turlarni ajratish mumkin. Ish bo’yicha muloqot, odatda, xususiy qism sifatida insonlarning hamkorlikdagi samarali faoliyatiga kiritilgan va bu faoliyatning sifatini oshirish vositasi bo’lib xizmat qiladi. Uning mazmuniga odamlar ichki dunyosining muammolari emas, balki ularning nima bilan mashg’ulliklari kiradi. Ish bo’yicha muloqotda suhbatdoshning shaxs, xarakter, yosh, kayfiyat xususiyatlari hisobga olinadi, lekin ishdan ko’riladigan manfaat shaxsiy ixtiloflardanda ustun va muhimdir. Ish bo’yicha muloqotdan farqli ravishda shaxsiy muloqot, aksincha, asosan, ichki xarakterning psixologik muammolariga, inson shaxsini chuqur va yaqinlik bilan ochib beradigan: hayot mazmunini izlash, muhim insonga, atrofdagi voqealarga, qandaydir ichki nizolini hal etishga nisbatan munosabatini aniqlashga qaratilgan. Instrumental muloqot sifatida mustaqil ehtiyoj bilan rag’batlantirilmaydigan, maqsadga aylanmagan, lekin muloqot aktining o’zidan qoniqishdan tashqari, qandaydir boshqa maqsadga qaratilgan muloqotni keltirish mumkin. Maqsadli – bu o’z holicha maxsus ehtiyojni, ushbu vaziyatda muloqotga bo’lgan ehtiyojni qondirish vositasi bo’lib xizmat qiluvchi muloqot. Ta’kidlab o’tish lozimki, odamlarning amaliy faoliyatida muloqotning quyidagi turlarini ajratadilar: 1. «niqoblar aloqasi» - suhbatdoshning shaxs xususiyatlarini tushunish va hisobga olishga intilish mavjud bo’lmagan rasmiy muloqot bunda haqiqiy hissiyotlar, istaklar, munosabatlarni yashirish imkonini beruvchi rasmiy iboralar, odatiy xushmuomalalik, dimog’dorlik niqoblari, yuz, imo-ishora ifodalarining to’plami qo’llaniladi.

2. Oddiy muloqotda boshqa odamga zarur yoki xalal beruvchi ob’ekt sifatida baho beradilar: agar zarur bo’lsa, aloqaga faollik bilan kirishadilar, agar xalal beradigan bo’lsa, – itarib yuboradilar, yoki tahdidli qo’pol iboralarni qo’llaydilar. 3. Rasmiy-rolli muloqot – bu sheriklarning ijtimoiy rollari darajasidagi muloqot (boshliq – qo’l ostidagi xodim, sotuvchi – xaridor, servis xizmati xodimi – mijoz). Bunda ma’lum qoidalar va xohishlar asosida ish yuritilib, muloqot mazmuni va vositalari ularga bo’ysundirilgan. 4. Boshqariladigan muloqot suhbatdoshning shaxs xususiyatlaridan kelib chiqib, turli usullarni (xushomad, qo’rqitish, aldov va boshqalar) qo’llagan holda undan foyda olishga qaratilgan. 5. Dunyoviy muloqot – bu turning mohiyati biror mavzuga oid bo’lmasligidan iborat, ya’ni, odamlar o’z fikrlarini emas, balki bunday vaziyatlar uchun umumiy bo’lgan fikrlarni bildiradilar. 6. Havoyi muloqot – bu muloqot uchun muloqot. 7. Do’stlarning ma’naviy, shaxslararo muloqoti vaqtida istalgan mavzuni qo’zg’atish va bir-birlarini yuz ifodasi, tovush ohangi va harakatlar yordamida tushunish mumkin. Inson hayotida muloqot alohida jarayon yoki faollikning mustaqil shakli sifatida mavjud bo’lmaydi. U jadal va ko’p tomonlama muloqotsiz paydo bo’lmaydigan individual yoki guruhli amaliy faoliyatga kiradi. Odamlar o’rtasidagi muloqotning eng muhim turlari verbal va noverbal muloqotdir

Noverbal muloqot til, tovush nutqining qo’llanilishiga asoslanmagan bo’lib, bu mimika, imo-ishoralar, pantomimika, sensor yoki tana orqali aloqalar vositasidagi muloqot. Bu boshqa odamdan qabul qilinadigan taktil, ko’rish, eshitish, hid bilish, hamda, boshqa sezgi va tasavvurlar. Odam muloqotining noverbal shakl va vositalarning ko’pchiligi tug’ma bo’lib, faqat o’ziga o’xshashlar bilan emas, balki, boshqa tirik jonzotlar bilan ham hissiyot va hulq-atvor darajalarida hamfikrlikka erishish orqali o’zaro ta’sir ko’rsatishga imkon beradi. Verbal muloqot faqat insonga xos bo’lib, zarur shart sifatida tilni o’zlashtirishni belgilab beradi. Nutq muloqot vositasi sifatida bir vaqtning o’zida ham axborot manbai sifatida, ham suhbatdosh bilan o’zaro ta’sirlashuv vositasi sifatida namoyon bo’ladi. Buyuk shoir sa’diyning so’zlarini yodda tutish lozim: «aqling bormi yoki yo’q, buyukmisan yo kichik, biz bilmaymiz, sen bir so’z atmaguningcha». Verbal (nutq) muloqot tarkibiga: so’zlar, iboralar ma’nosi va mohiyati kiradi. Asosiy o’rinni so’zning qo’llanilish aniqligi, uning ifodalanishi va hammabopligi, tovushlar, so’zlar talaffuzi, ohang ifodasi va mohiyati egallaydi. Nutqdagi tovush hodisalari: nutq jadalligi, tovush balandligi modulyasiyasi, tovush toni, nutq vazni, tovush sifati, ohangi, aniqligidan iborat. Tovush sifatining ifodalanishi: o’ziga xos maxsus tovushlar: kulgu, hiqillash, yig’i, pichirlash, xo’rsinishlar va boshqalar; ajratuvchi tovushlar – bu yo’tal; ahamiyatsiz tovushlar – tanaffuslar, shuningdek, nazalizatsiya tovushlari – «xm, xm», «e-e-e», «o-o-o» va boshqalar. Tadqiqotlarga ko’ra, odam kommunikatsiyasining har kungi aktida so’zlar – 7%, tovush va ifodalar – 38%, nutqiy bo’lmagan o’zaro ta’sir – 53%ni tashkil etadi Kundalik muloqotda odamlar ko’proq quyidagi fanlar o’rganadigan muloqotning noverbal vositalaridan foydalanadilar: kinestetika (inson hissiyotlarining tashqi ifodalanishi), mimika (yuz mushaklarining harakati), imo- ishoralar (tana alohida qismlarining ishoratli harakatlari), pantomimika (butun tana: gavda holati, qomat, egilish, yurish harakatlari), takesika (muloqot vaziyatidagi yaqinlashishlar: qo’l siqish, o’pishish, tegib ketish, siypalash, itarib

yuborish va h.k.), proksemika (odamlarning muloqot vaqtida fazoda joylashishi, inson aloqalarida quyidagi masofalar sohalarini ajratadilar: yaqinlik sohasi (15-45 sm), shaxsiy yoki xususiy soha (45-120 sm), ijtimoiy soha (120-400 sm), ommaviy soha (400 smdan ortiq)). Mimika, nigoh, imo-ishoralar – noverbal muloqotning ko’proq ma’lumot olish mumkin bo’lgan vositalari. Peshona, qoshlar, og’iz, ko’zlar, burun, iyak – bu yuz qismlari insonning asosiy hissiyotlari: hijron, g’azab, shodlik, ajablanish, qo’rqinch, nafrat, baxt, qiziqish, qayg’u va boshqalarni ifodalaydilar. Muloqot turlaridan tashqari, uning ba’zi shakllarini ham ajratish mumkin, bular: rasmiy-ish yuzasidan, mutaxassislik, xususiy, ommaviy, pedagogik muloqot, autokommunikatsiya (o’zi bilan muloqot) lardir. Muloqot o’zining maxsus masalalari hal etiladigan ma’lum davrlarga ega. Eng mas’uliyatli davr tayyorgarlik davri – muloqotni rejalashtirish, o’zi uchun muloqot natijalariga qaratilgan mayllarni aniqlab olish zarur. Muloqotning birinchi bosqichi – aloqaga kirishish. Bunda vaziyatga kirishish, sherikning holati, kayfiyatini his etish, o’zi kirishib ketib, boshqasiga ham yo’nalishini belgilab olishga imkon yaratish muhimdir. Bu davr ruhiy aloqa o’rnatilishi bilan yakunlanadi. So’ngra qandaydir muammo, tomonlarning vazifasi va mavzuni ishlab chiqishda diqqatni jamlash davri boshlanadi. Keyingi bosqich – motivatsion zondaj. Uning maqsadi – suhbatdoshning motivlari va qiziqishlarini anglash. So’ngra diqqatni mustahkamlash bosqichi boshlanadi, keyin esa fikrlarda nizolilar bo’lsa, asoslash va ishontirish bosqichi keladi. Va, nihoyat, natijalarni qayd etish bosqichi boshlanadi. Agar mavzular ko’rib chiqilgan bo’lsa yoki sherik notinchlik alomatlarini namoyon qilgan taqdirda muloqotni yakunlash zarur. Muloqotni doimo davom ettirish istiqboli bilan yakunlash kerak. Eng oxirgi daqiqalar, yakuniy so’zlar, qarashlar, qo’l siqishlar o’ta muhimdir, ba’zida ular ko’p vaqt davom etgan suhbat natijasini butunlay o’zgartirib yuborishi mumkin.

Muloqot tuzilishida uch xil o’zaro bog’liq bo’lgan tomonlar: kommunikativ yoki kommunikatsiyani, interfaol va perseptiv nuqtai nazarlarniDeformatsiya sabablari va ularning dinamikasi Insonning muayyan mеhnat muhitiga moslashuvi uning rеal muomalasida, mеhnat faoliyatining aniq ko`rsatkichlarida: mеhnat samaradorligida, ijtimoiy axborot va uning amalda ro`yobga chiqarilishida, faollikda namoyon bo`ladi. Mеhnatga moslashish birlamchi bo`lishi (xodimning mеhnat muhitiga kirishida) va ikkilamchi (kasbni almashtirgan va almashtirmagan holda ish o`rnini almashtirishida yoki muhitning jiddiy ravishda o`zgarishida) bo`lishi mumkin. Ular murakkab tuzilishga ega bo`lib, kasbiy, ijtimoiy-psixologik, ijtimoiy- tashkiliy, madaniy-maishiy va psixofizik moslashuvdan iboratdir. Ijtimoiy-tashkiliy moslashuv korxona (jamoa)ning tashkiliy tuzilishi, boshqaruv tizimi va ishlab chiqarish jarayoniga, hizmat ko`rsatish tizimini, mеhnat va dam olish rеjimini o`zlashtirishni bildiradi. ajraMuloqotdagi konstruktivlik – hamkorlarning aloqasi davomida ularning ehtiѐjlarini qondirishni ta’minlaydigan, birgalikda hal qilinaѐtgan masalalarning ijobiy echim topishiga ѐrdam beradigan, ularning individual betakrorligini saqlab qoladigan muloqotdir. Muloqotdagi konstruktivlik (yaratuvchanlik) tushunchasi kishilarning muloqot davomida o’z salohiyatini o’stirish, shaxsiy o’sishi, sotsial etuklikning shakllanishi tomon harakatlanishi yo’nalishini ko’rsatadi. Munosabatning o’zgarishi (deformatsiya) – bu munosabatlardagi shunday o’zgarishlarki (buzilish, qiyinchiliklar, yanglishishlar), ular munosabatdagi samaradorlikning pasayishi ѐki buzilishiga, hamkorliklarning sog’lig’iga, ularning obro’siga ѐki ruhiy osoyishtaligiga, moddiy qadriyatlariga va boshqalarga putur etkazadi. O’zgarishlarni ularning turiga qarab turlicha tushunish mumkin: mas., mening ustimdan kulishaѐtgani uchun bizning begona ekanligimizni, bizning do’st emasligimiz, bir-birimizni tushuna olmasligimizni, meni masxara qilishaѐtganligi va ko’plab boshqa narsalarni anglay boshladim.

Mazmun – bevosita hissiy kechinmalar davomida ѐki ongda aks etuvchi qandaydir ob’ekt o’rtasidagi munosabatni xira bo’lsada anglash va sub’ekt hohishlariga ko’ra paydo bo’ladigan psixik yaxlitlikdir. Bir narsa men uchun kerak, ehtiѐji bor, boshqasi esa – yuq, kerakmasligini e’tiborga olib, aytishadiki, «bu men uchun mazmunga ega» ѐki «buning men uchun mazmuni yo’q» tashqaridan qaraganda bir narsa bo’lib tuyulgan yumush (o’ra qazish) ѐllangan er qazuvchi uchun daromad qilish mazmuniga ega, arxeolog uchun qandaydir buyuk tarixiy muammoni echish, tasodifiy yo’lovchi uchun esa piѐdalar yo’lining buzilaѐtganligi unga qandaydir buzg’unchilik mazmuniga ega bo’lib tuyuladi. Xulosa qilib aytganda, sotsiologiya ijtimoiy borliq haqidagi muammolarni va yechimlarini o’rganadigan kelajak fanidir. Insoniyat bor ekan uning muammolari kun sayin ortib boraveradi. Ularning sabablarini aniqlash, daliliy yechim topish jamiyatda shaxs tushunchasi maqomini oshirish, sotsial aloqalar barqarorligini ta’minlash doim asosiy o’rinda turadi. Sotsiologlar esa yuqoridagi vazifalar uchun mas’uldir Qolaversa, barcha insonlarga sotsiologiya haqidagi bilimlar kerak bo’ladi. Chunki sotsiologik tafakkur orqali ijtimoiy hayotni ilmiy baholash va ob’ektiv informatsiya olish mumkin, butun tanamiz orqali suhbatlashamiz. Har bir kishining o’z «Men«i atrofdagilar bilan bo’ladigan muloqot jarayonida shakllanadi. Shaxsning hayot yo’llari awal oilada, bog’cha, maktab, institut, ishxona, keksalar orasida, ya’ni guruh va jamoalarda rivojlanadi. Muloqotga bo’lgan ehtiyojimiz qondirilmasa, ongimiz ham rivojlanmaydi. Kimlar bilandir bo’lgan muloqotdan qoniqish hosil qilamiz, ayrim hollarda esa qoniqmaslikni his qilamiz Pedagogik muloqot bu — muloqot turlaridan biri bo’lib, pedagogik

Adabiyotlar 1. E. G’oziyev. Tafakkur psixologiyasi. T. 1999. 2. E. G’oziyev. Psixologiya. T. «0’qituvchi» nashriyoti. 2003. (darslik) 3. E. G’oziyev. Sh. Azizova Tashkiliy psixologiya. T. «Universitet» nashr. 1991. 3. FAkramova. R. Abdullayeva. Oilaviy hayotni o’rganishga oid psixologik testlar.T. 2002. Respublika «Oila» markazi. 4. M. Maxsudova. Umumiy psixologiya. (ma’ruzalar matni) Namangan. 2002. 5. M. Maxsudova. Oilaviy munosabatlar psixologiyasi. (uslubiy qo’llanma) Namangan. 2003. 6. M. Maxsudova. Z. Qurbonova. Umumiy psixologiya. (muammoli ma’ruzalar matni). Namangan. 2004. 7. M. Maxsudova. Muloqot psixologiyasi. (muammoli ma’ruzalar matni). Namangan. 2005. 8. P. S. Ergashev. Muloqot psixologiyasi (ma’ruzalar to’plami). T. 2003. ToshDPU.

O'xshashlar

Ijtimoiy-etnik munosabatlar

Ijtimoiy etnik munosabatlar

O'zbekistonda ijtimoiy sohada amalga oshirilayotgan o'zgarishlar mazmun va mohiyati

Ijtimoiy tizim va ijtimoiy struktura (tuzilma)

Tashqi siyosat va xalqaro siyosiy munosabatlar