Сиёсий хокимиятни амалга ошириш шакллари - Siyosatshunoslik - Referatlar

Сиёсий хокимиятни амалга ошириш шакллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91 KB

Ko'chirib olish

Сиёсий хокимиятни амалга ошириш шакллари Режа: 1. Сиёсий хокимият моҳияти, уни амалга ошириш шакллари, воситалари ва усуллари. 2. Сиёсий хокимият турлари, уларнинг хусусиятлари ва асосий белгилари. 3. Жамият сиёсий тузилмасида давлатнинг ўрни. 4. Давлат жамият сиёсий тузилмасининг асосий ташкилоти сифатида.

Сиёсий хокимият моҳияти, уни амалга ошириш шакллари, воситалари ва усуллари. Хокимият - кўп қиррали, кўп томонли, кўп йўналишли категория бўлиб. Унинг умумий, хусусий ва алоҳида таъриф-тавсифлари мавжуд. Хокимиятнинг сиёсий хокимият шакли жамият сиёсий тизимида ва сиёсий жараёнларини бошқаришда ўзига хос аҳамият касб этади. Сиёсий хокимиятнинг шаклланиши жамият ҳаётидаги муҳим сиёсий ходисадир. Унинг вужудга келиши билан жамият ҳаётида янги тартиблар ўрнатилади, бошқарувнинг ва раҳбарликнинг янги усуллари ва воситаларидан фойдаланила борилади. Сиёсий хокимият жамият ҳаётидаги мураккаб сиёсий ходисалардан бири ҳисобланади. Уни амалга ошириш механизмлари, фаолият кўрсатиш даражаси нихоятда ранг-баранг бўлиши билан бирга, унда хокимиятнинг бошқа турлари ҳам ўз ифодасини топади ва уларнинг ҳар бири ўзининг аниқ мақсад ва вазифаларига эга бўлади. Хокимият тушунчаси оддий тилда ва илмий АДАБИЁТЛАРда жуда кўп қўлланилади. Ҳар бир аниқ холатда ва шароитда бу тушунча ўзига хос маъно ва мазмунга эга бўлади. Масалан: “Оила хокимияти”, “Ота-оналар хокимияти”, “Ешлар хокимияти”, “Хўжалик хокимияти”, “Давлат хокимияти”, “Суд хокимияти” ва бошқа шулар сингари тушунчаларда “хокимият” сўзи турли хил маъноларни англатади ва турли мақсадларни амалга оширишга хизмат қилади. “Хокимият” тушунчасини унинг сиёсий моҳияти нуқтаи назаридан қуйидагича таърифлаш мумкин: “Хокимият” - бу кишилар, ижтимоий гуруҳлар ҳамда синфларнинг фаолиятига, хулқ-атворига, ҳаракатларига, иқтисодий-сиёсий, ғоявий, ижтимоий механизмлар, шунингдек куч ишлатиш, зўрлик қилиш, ишонтириш, қобилиятлари билан таъсир этувчи фаолиятнинг алоҳида шаклидир.

Хокимиятнинг моҳиятини раҳбарлик, ҳукмронлик ва бўйсундириш муносабатлари ташкил этади. Хокимиятнинг умумий моҳиятига эга бўлган таърифга асосланган ҳолда унинг алоҳида тури бўлган сиёсий хокимиятни қуйидагича таърифлаш мумкин: “Сиёсий хокимият – бу сиёсий субъектларнинг сиёсатда ифодаланган иродасини турли йўллар, усуллар ва воситалар ёрдамида амалга ошириш фаолиятининг ўзига хос алоҳида шаклидир”. Ўз ирода ҳукмини бошқаларга ўтказа олиш қобилияти хокимиятнинг 1) ҳукмронлик қилиш, раҳбарлик қилиш, бошқариш, ташкил этиш-уюштириш, назорат қилиш каби фаолият соҳаларида намоён бўлади. Ҳукмронлик қилиш нисбий ёки мутлоқ даражада бўйсундирилиши (масалан, подшо, зўравон, диктатор), ялпи (тоталитар), эркин-ихтиёрий(демократик), илоҳий-ихтиёрий (ҳаризматик) кўринишларда намоён бўлади. Ҳукмронлик қилиш бир одамнинг бошқа бир одамга кучли иродаси билан таъсир ўтказиш орқали ўзига бўйсундирилиши воситасида амалга оширилади. Сиёсий хокимият турлари, уларнинг хусусиятлари ва асосий белгилари. Сиёсий хокимият ўзининг тузилишига кўра турли хил шаклларда бўлади. Унинг ҳар хил шаклларда намоён бўлишининг асосий сабаби жамият ҳаётида кўплаб хокимиятларнинг ҳаракатда бўлиши билан белгиланади. Бундай хокимиятлар ўзларининг жамият ҳаётида тутган ўрни ва ролига, мақсад ва вазифаларига кўра бир-бирларидан фарқ қилади. Сиёсий хокимиятнинг асосий шаклларидан бири давлат хокимиятидир. Давлат сиёсий ташкилот бўлганлиги учун ҳам унинг фаолияти сиёсий моҳият касб этади. У жамиятнинг фақат иқтисодий, маданий, социал ва ҳарбий соҳаларида фаолият кўрсатиб қолмай, шу билан бирга жамиятнинг сиёсий ҳаётида ҳам фаол иштирок этувчи асосий сиёсий кучлардан бири ҳисобланади. Давлат хокимиятининг сиёсий моҳияти, аввало, унинг сиёсий жараёнлар ва сиёсий муносабатларда фаол иштирок этиши билан белгиланади.

Чунки давлат мамлакатнинг сиёсий ҳаётида рўй берадиган муаммоларни ҳал қилишда сиёсий кучлардан бири сифатида фаолият кўрсатади. Давлат хокимияти томонидан мамлакатнинг ички ва ташқи сиёсати ишлаб чиқилади, дунёнинг турли мамлакатлари билан сиёсий алоқалар ва ўзаро ҳамкорлик муносабатлари ташкил қилинади ва амалга оширилади, давлат билан сиёсатнинг бошқа субъектлари ўртасида ўзаро муносабатлар олиб борилади. Сиёсий хокимиятнинг бирон бир шакли давлат хокимияти сингари имкониятларга эга эмас. Давлат хокимияти аҳолининг барча қатламлари учун мажбурий ҳисобланган қонунларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш ишида етакчи роль ўйнайди. Сиёсий хокимиятнинг бошқа шакллари эса ўз иродасини дастурлар, низомлар, қарорлар сингари мажбурий ҳарактерга эга бўлмаган ҳужжатлар асосида амалга оширади. Давлат хокимияти ихтиёрида армия, милиция, прокуратура. Суд сингари зўрлик аппаратлари тўпланган бўлиб, улар давлатнинг кучи билан ўзининг хокимиятини амалга оширади. Давлат хокимияти ўзига хос хусусиятларга эга:  давлат хокимияти тушунчаси сиёсий хокимият тушунчасига кўра тор маънога эга;  давлат хокимияти сиёсий хокимиятдан ўзининг иш услубига кўра фарқ қилади (масалан, давлат хокимиятида мажбур қилиш усуллари мавжуд, сиёсий хокимиятда бундай имконият йўқ);  давлат хокимияти қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятига эга;  сиёсий хокимият ҳам давлат хокимияти ҳам сиёсий ҳодисадир;  ҳар иккаласида ҳам сиёсий ҳукмронлик акс этади;  ҳар иккисининг ҳам асосини халқ ташкил этади;  ҳар иккиси ҳам жамият ҳаётидаги ўзгаришларга у ёки бу даражада таъсир этади;

Сиёсий хокимиятнинг асосий шаклларидан бири сиёсий партияларнинг хокимиятидир. Бу хокимият ўзининг тузилиши, мақсад ва вазифалари, жамият ҳаётида тутган мавқеи жиҳатидан давлат хокимияти ёки сиёсий хокимиятнинг бошқа шаклларидан фарқ қилади. Сиёсий партиялар хокимиятининг жамият ҳаётидаги имкониятлари давлат хокимиятиники сингари эмас. Лекин шунга қарамай сиёсий хокимиятнинг бу шакли жамият ҳаётида ўз ўрни ва мавқеига эгадир. Сиёсий хокимият илоҳий ёки диний хокимият шаклида ҳам намоён бўлади. Хокимиятнинг бу шакли унинг бошқа шаклларига қараганда анча илгари шаклланган. Ибтидоий муносабатлардан қулчилик муносабатларига ўтиш даврида хокимиятнинг бу шакли пайдо бўла бошлаган. Бу хокимият сиёсий масалалар билан бевосита шуғулланмасада давлатлар ёки сиёсий партиялар хокимиятлари томонидан амалга оширилаётган сиёсий йўлга ўзининг муносабатини билдириб туради. Ижтимоий ва оммавий жамоат ташкилотларининг хокимиятлари ҳам сиёсий хокимиятнинг ўзига хос шаклидир. Сиёсий хокимиятнинг бу шакли унинг бошқа шаклларидан ўзининг тузилиши, мақсад ва вазифалари, жамият ҳаётида тутган ўрни ва ролига кўра фарқ қилади. Бу хокимиятнинг сиёсий моҳиятга эга эканлиги, бир томондан, уларнинг ташкилот сифатидаги тузилиши билан белгиланса, иккинчи томондан, уларнинг сиёсий масалаларни ҳал этишда иштирок этишлари билан белгиланади. Сиёсий хокимиятнинг бу шакли қуйидаги турларга бўлинади: касаба уюшмаларининг хокимияти: ёшларнинг хокимияти, хотин-қизларнинг хокимияти, фахрийлар хокимияти, маҳалла хокимияти ва бошқалар. Бу хокимиятларнинг фаолият доираси ва таъсир кучи давлат хокимиятининг сингари имкониятларга эга эмас. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, сиёсий хокимиятнинг намоён бўлиши бир қанча шаклларда бўлади. Сиёсий хокимиятнинг амалга оширилишида авторитар, тоталитар ҳамда демократик шакллар кенг тарқалган шакллардан ҳисобланади.

Авторитар якка шахс, обрўталаб шахснинг, подшо ёки императорнинг алоҳида хокимияти ҳисобланади. Бунга мисол тариқасида: Япония, Буюк Британия, Испания, Нидерландия, Швеция ва бошқа шу каби мамлакатларни кўриш мумкин. Тоталитар хокимияти шакли эса кўпроқ маъмурий буйруқбозликка, зўравонликка асосланган хокимият ҳисобланади. Собиқ Иттифоқ давридаги сиёсий тузум хокимиятининг ана шу шаклига асосланган эди. Хокимиятнинг демократия шакли эса кўпроқ халқнинг ўз-ўзини бошқаришига, қонунчиликнинг жамиятдаги ҳамма соҳаларида баравар амал қилишига асосланади. Хокимиятни амалга оширишнинг демократия шакли Республика кўринишида ҳам мавжуд бўлиб, бунда парламент Республикаси Президентлик бошқарувига асосланган Республика каби шакллари ҳам мавжуд бўлади. Парламент Республикасида кўпроқ парламентнинг устунлиги намоён бўлади. Сиёсий хокимиятнинг намоён бўлишида мамлакатдаги умумий бошқарув шакли ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлади. Бунда федератив, конфедератив ва унитар давлат тузилмалари ҳақида айтиб ўтиш лозимдир. Федератив давлат шакли тенг ҳуқуқли республикалар, вилоятлар, губерниялар уюшмасидан ташкил топади. (Олмония, Америка, Россия ва бошқалар). Унитар хокимият шакли бошқаришнинг оддий кўринишидаги шакли бўлиб, унда турли туманлар, вилоятлар бу хокимият шаклида вужудга келади. Ўзбекистон Республикаси Мустақиллиги шароитида сиёсий хокимиятни ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари. Ўзбекистонда мустақиллик шароитида сиёсий хокимият ва давлат хокимияти тизимида янгича ўзгаришлар содир бўлди. Сиёсий хокимиятнинг ўзгариши жамият сиёсий тизимининг ўзгариши натижасида ундаги сиёсий партиялар ва ҳаракатларнинг янада фаоллашуви билан изоҳланса, давлат хокимиятининг шаклланиши ва ривожланиши эса янгича тартибдаги қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд органлари фаолияти билан изоҳланади.

Ҳозирги пайтда Ўзбекистон давлат хокимияти масаласи тўғрисида ҳар хил фикрлар баён қилиниб, уларга кўра айрим сиёсатчилар Ўзбекистонни унитар давлат деб атаса, бошқалар эса уни федератив давлат сифатида ҳам аташ мумкин дейишмоқда. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида мамлакатимизда унитар давлат хокимияти шакли амал қилиш тўғрисидаги модда кўрсатиб ўтилган. Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда давлат хокимиятининг ҳуқуқий пойдевори яратилди, хокимият бўлинишининг конституциявий тамойиллари асосида кўплаб қонунлар ишлаб чиқилди. Давлат бош ислоҳотчи сифатида халқ хўжалиги, иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ва маънавий ҳаётда туб ўзгаришларни амалга оширишнинг ташкилотчиси сифатида фаол ҳаракат қила бошлади. Ўзбекистонда давлат хокимияти ижтимоий ҳаётни демократлаштиришнинг етакчи сиёсий хокимиятининг бошқа шакллари билан ҳамкорлик қилиш, уларнинг фаол ҳаракат қилишлари учун қулай шарт-шароитларини яратиб беришда амалий фаолият кўрсатмоқда. Жамият сиёсий тузилмасида давлатнинг ўрни. Давлат жамият сиёсий тузилмасининг асосий ташкилоти сифатида. Жамият сиёсий системасида етакчи вазифани сиёсий хокимият муассасалари амалга оширадилар. Улар қаторига биринчи навбатда давлат аппарати ўзининг қонун чиқариш, ижро этиш ва ҳакамлик кўринишлари билан яхлит бир механизмни ташкил қилган ҳолда киради ва амал қилади. Давлатнинг жамият сиёсий системасида асосий сиёсий муассаса сифатида амал қилиши жараёнини батафсил кўриб чиқамиз. Давлатнинг илмий-методологик таърифи ҳали ҳам муайян қолипга тушмаган, бу унинг табиатидан келиб чиққан бўлиши мумкин, чунки унда жуда кўп қиррали, турли хилма-хил ижтимоий кучларнинг асл мақсад ва манфаатлари, орзў-умидлари бир нуқтада жамлангандек акс эттирилган. Шунинг учун давлатнинг асл табиати ҳақидаги илмий назарий фикр- мулоҳазалар ҳам турлича ва хилма-хил тарзда ифода топгандир.

Ҳаммамизга маълумки, давлат инсоният тарихий тараққиётининг ҳамма паллаларида ҳам бўлмаган ва амал қилмаган, бундан кейинги асрларда ҳам у абадий сақланиб қоладиган ва амал қилаверадиган жамият сиёсий системасининг асосий муассасаси деб уқтириш объектив ҳақиқатга зид тарздаги тафаккур меваси бўлар эди. Шунинг учун давлатни узоқ муддат давом этган инсоният тарихий тараққиётининг ишлаб чиқариш кучлари юксалиб бориб, меҳнат тақсимоти чуқурлашиши ва хусусий мулкчилик муносабатларининг келиб чиқиши натижасида вужудга келган жамиятнинг турли ижтимоий синфлар, табақалар, гуруҳларга бўлиниб кетиш жараёнининг хосиласи сифатида талқин қилиш мақсадга мувофиқдир. Давлат жамиятининг сиёсий системасида марказий ўринни эгаллайди. Шунинг учун у сиёсий системанинг асосий муассасасини, етакчи ва ҳал қилувчи таркибий бўлагини ташкил қилади. Ўзининг тузилиши жиҳатидан ниҳоят даражада мураккаб бирликни ташкил этган давлат муассасаси сифатида ҳам кўп томонли ва кўп қиррали алоқаларга киришиши табиий бўлгани туфайли унинг таърифи ҳам бир мазмунли бўлиши мумкин эмас. Давлат жамиятнинг бир-бирига қарама-қарши турган ижтимоий синфларга, бўлиниб кетиши натижасида келиб чиққан барча ҳаёт жабҳаларини ташкил этиш ва уюштиришнинг сиёсий шаклидир. Давлат синфий жамият сиёсий системасининг асосий муассасаси бўлиб, жамиятни бошқариш, унинг иқтисодий ва ижтимоий тузумини ҳимоя қилиш, мазкур тузум асосларини қупориб ташламоқчи бўлган мухолиф кучларининг қаршилик ҳаракатини бостириши вазифаларини амалга ошириш учун хизмат қилади. Давлат жамиятнинг асосий муассасаси бўлган ҳолда унинг ягона муассасаси вазифасини адо этмайди. Жамият сиёсий тизимида давлат муассасалари атрофида амалий фаолият олиб борадиган турли сиёсий партиялар, касаба, ёшлар, хотин-қизлар уюшмалари, диний бирлашмалар, ижтимоий-жамоат ташкилотлари, ихтиёрий кўнгилли жамиятлар ва шу кабилар мавжуд бўлади.

Давлат улардан қуйидаги ҳоллар билан фарқланади: 1. Жамиятнинг барча аъзоларига ва барча ижтимоий қатламларига тааллуқли олий хокимиятни амалга оширувчи идоралари ҳамда муассасаларнинг мавжудлиги билан; 2. Давлат томонидан ҳамма учун риоя қилиниши шарт бўлган хулқ- атвор ва аҳлоқ-одоб қоидалари мажмуининг ҳуқуқий асосларининг мавжуд бўлиши билан; 3. Давлат хокимиятининг ҳуқуқ доираси белгиланган муайян ҳудуднинг мавжудлиги билан фарқланади. Давлат ва унинг амалга ошираётган хокимият тизимлари ўзи вужудга келтирган сиёсий, мафкуравий, ҳуқуқий муносабатлар, назорат қилиш аппаратлари жамиятга қарши қаратилагн хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш, маъмурий тизимлар орқали жамият ижтимоий муносабатларининг бутун мажмуини яхлит тарзда қамраб олади, бу билан у жамиятни бирлаштиради ва уни ҳамжиҳатликка олиб боради. Давлат ўз сиёсий хокимияти амал қиладиган муайян ҳудуд доирасида бўйсундириш ҳукмронлигини амалга ошириш имкониятига эга бўлади, бу эса асосан айрим ижтимоий гуруҳларга нисбатан хомийлик бошқа ижтимоий гуруҳларга нисбатан эса зўравонлик вазифаларини адо этишни тақозо қилади. Ундан ташқари, давлат жамият сиёсий системасининг асосий муассасаси сифатида бутун жамият номидан мамлакат ички ва ташқи сиёсатини юритиш ҳуқуқига ҳам эга бўлиб қолади.

Давлатнинг асосий белгиловчи хусусиятлари ҳақида фикр мулоҳаза юритганда, юқорида келтирилган фарқли белгиларни асос қилиб олган ҳолда қуйидагиларни яна бир бор такрорлаш мақсадга мувофиқ бўлади: - давлат хокимиятини амалга оширадиган ихтисослаштирилган идора ва муассасаларнинг алоҳида, махсус системаси мавжудлиги; - давлат хокимияти томонидан маъқулланган ва тасдиқланган муайян тартиб қоидалар системасини акс эттирувчи ҳуқуқлар мажмуасининг мавжудлиги; - мазкур давлатнинг ҳуқуқий ҳукмронлиги амал қила оладиган ҳудудига эга бўлиши мавжудлиги. Давлатнинг моҳияти пировардида жамиятда ҳукм сураётган ва амал қилаётган ишлаб чиқариш усулларининг, хусусан, ишлаб чиқариш муносабатларининг табиатидан келиб чиқади, у билан диалектик боғлиқлик ва алоқадорликда бўлади. Бошқача қилиб айтганимизда, давлат жамиятнинг иқтисодий базиси устига ўрнатилган сиёсий усткурмани англатади. Бундай боғлиқлик ва алоқадорлик доирасидан ташқари холатда давлатнинг бир тарихий туридан унинг иккинчи турига, кейингисига ўтиши жараёнларини ҳам тасаввур этиб бўлмайди. Давлатнинг асосий белгилари, шакллари ва вазифалари. Давлат жамият сиёсий тузилмасининг асосий ташкилоти сифатида бир қатор муҳим белгиларга эга; 1. Давлатнинг мажбур қилиш, тартибга солиш усуллари ва воситалари мавжуд (масалан, милиция, прокуратура, миллий хавфсизлик); 2. Давлат ўзининг қонун чиқарувчи, ижро этувчи, суд хокимиятларидан ташкил топади; 3. Давлатда маълум даражада шаклланган молия-солиқ тизими амал қилади; 4. Давлат ўзининг маъмурий-ҳудудий тузилишига эга бўлади;

Давлат ўзининг амал қилиш жараёнида бир қанча шаклларда намоён бўлади. Давлат бошқарувининг ўтмишда кенг тарқалган монархия шакли ҳозир ҳам айрим мамлакатларда ўзига хос тартибда амал қилмоқда. Бундан ташқари, давлатнинг республика, парламент бошқаруви шакллари намоён бўлмоқда. (Эслатма: давлат бошқаруви шакллари тўғрисида бундан олдинги мавзуда батафсил тўхталган эдик.) Давлат хокимиятининг асосий бурч-вазифалари икки гуруҳга бўлинади: биринчи гуруҳ вазифалари - жамиятда иқтисодий ҳукмрон бўлган синфнинг манфаат ва қизиқишларини ифода этиб, унинг ижтимоий ҳаётда етакчи ўринни эгаллаши ва сақлаб қолиши учун ёрдамлашади, иккинчи гуруҳ вазифалари эса жамиятда ялпи иқтисодий-ижтимоий вазифаларни, ишларни амалга оширишга қаратилади. Шундан келиб чиққан ҳолда, давлатнинг бостириш ва бунёдкорлик, яратувчанлик функциялари намоён бўлади. Айрим сиёсатшунос олимлар давлат хокимиятининг асосий бурч- вазифаларини янада кенгроқ тушунтиришга ҳаракат қилганлар. Жумладан, сиёсатшунос Ш.Шарипов ўзининг “Сиёсатшунослик” ўқув қўлланмасининг иккинчи китобида давлат хокимиятининг қуйидаги бурч-вазифаларини келтириб ўтади: 1) ўзини вужудга келтирган сиёсий тузум асосларининг барча мавжуд имкониятларини ишга солиб ҳимоя қилиш; 2) ижтимоий- сиёсий жиҳатлардан хавф туғдирадиган барча можаро-тўқнашувларни олдини олиш ва уларни бартараф этиш; 3) иқтисодий, ижтимоий, сиёсий муносабатларни уйғунлаштириб, йўналтириб туриш; 4) жамият ҳаётининг барча жабҳаларида аввалдан режалаштирилган ва муайян мақсад сари йўналтирилган мамлакат ички сиёсатини юритиб, жамиятни бошқариш; 5) мамлакат манфаатларини халқаро миқёсда ҳимоя қилишга қаратилагн ташқи сиёсат ўтказиш; 6) мамлакат мудофаасини ташкил этиш. Бу вазифалар давлат хокимиятининг стратегик вазифалари сифатида қаралса, уларни амалга ошириш жараёнлари давр талабларига кўра босқичма-босқич тактик воситалар орқали содир бўлади. Бу тактик воситаларни кўмакчи бурч-вазифалар сифатида ҳам қараш мумкин.

Бундай вазифалар ўткинчи, тез ўзгарувчан ҳарактерда бўлиб, фавқулодда иқтисодий, сиёсий, маънавий-аҳлоқий тадбирларни амалга ошириш шаклида намоён бўлади Мустақил Ўзбекистон давлатининг ташкилий тузилмаси ва унинг истиқболи. Бозор муносабатларига ўтиш даврида давлат бош ислоҳотчи бўлиши, иқтисодиёт ва ижтимоий турмушнинг ҳамма соҳаларини ўзгартириш режаларини тузиб уни изчиллик билан амалга ошириш зарур. Жаҳон тажрибаси иқтисодиётни давлат йўли билан тартибга солиб туриш зарурлигидан далолат бермоқда. Том маънода ўзини ўзи тартибга солиб турадиган бозор бўлмайди. Давлат ўзининг алоҳида мавқеига кўра ҳамма даврларда иқтисодий жараёнларга таъсир ўтказиб келган. Ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган ҳозирги бозор давлат томонидан тартибга солиб туриладиган бозордир. Унинг турли андозалари давлат ва рақобатчилик томонидан тартибга солиш даражасининг нисбати билангина фарқ қилади. Ҳозирги пайтда давлат иқтисодий ислоҳотларни муваффақиятли амалга ошириш учун жуда зарур бўлган ижтимоий-сиёсий барқарорлик ва миллатлараро тотувликнинг кафолатидир. Айни пайтда давлатнинг вазифаси ҳимоя қилиш билангина чекланиб қолмайди. Бозор муносабатларининг қарор топиши даврида давлат ислоҳот жараёнида фаол иштирок этиш, унинг ташаббускор бўлиши ва ислоҳотни изчиллик билан ва қатъийлик билан амалга ошириши шарт. Давлат бозор институтларини яратиш учун қулай шароит туғдиради. Бунда бозор институтларининг шаклланиш жараёни рақобат қонунлари таъсири ва иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ йўналишда амалга ошиши лозим.

Вужудга келаетган ишбилармонлик тўзулмалари қарор топиши ва ривожланишига кумақлашиш давлатнинг бурчидир. Бундан ташқари, давлат ўз органлари орқали бозор механизмларини жорий этишга давъат этади, таркиб топган рухиятни ва турачилик тусикларини бўзиб ташлайди. Айниқса мақсадга қаратилган тузилма сиёсатини амалга оширишда давлатнинг аҳамияти катта. Бу халқ хўжалигининг устун тармоқларига сармояларини жалб этиш учун имтиёзли шароитгина эмас, шу билан бирга марказлаштирилган манбааларни янги истиқболли корхоналар кўринишига бевосита сарфлашдан ҳам иборатдир. Давлат иқтисодиётининг бевосита давлат сектори орқали ҳам ижтимоий- иқтисодий жараёнларга таъсир ўтказади. Келгусида давлат секторининг улуши анча камаяди. Халқ хўжалигининг энг асосий ва стратегик аҳамиятига молик тармокларигина давлат тасарруфида қолади. Шунингдек, давлат улардан ишлаб чиқаришни акциялашда иштирок этади. Бозор шароитида иқтисодиётни давлат йўли билан тартибга солиш, одатда иқтисодиётнинг давлат секторини ривожлантиришни бошқаришда ҳамда ижтимоий муаммоларни ҳал этиш йўли билан бевосита, шунингдек ҳуқуқий ва иқтисодий воситалар ёрдамида бевосита амалга оширилади.

Адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И.А “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” Т.: 1992 2. Макиавелли Н “Государв” Минск.: 1998 3. Рафиқов /.А, Ҳошимов Т.Р, Тураев А “Сиёсатшунослик асослари” Термиз.: 1997 4. Рамозонов И, Мўминов Э “Политология”. Дарслик. Т.: “Адолат” 1997 5. Ўзбекистон Республикаси Консмтитуцияси Т.: 1992 6. Ўзбекистон тарихи (Н.Жўраев, Т.Файзуллаев, +.Усмонов) миллий истиқлол даври Т.: “Ўзбекистон” 1998 7. “Ўзбекистон мстақил тараққиёт йўлида” Т.: “Ўзбекистон” 1994 8. “Ўзбекистон: мустақиллик одимлари” Усмонов +, /аниев Д. Т. “Ўзбекистон” 1995

O'xshashlar

Сиёсий тизим ва унинг асосий элементлари. Сиёсий тизимлар типологияси

Сиёсий етакчилик

Сиёсий хокимият ва кўппартиявийлик

Ўзбекистонда ўтиш даври сиёсий тизимининг ўзига хос хусусиятлари

Сиёсатшунослик фани унинг мавзуси ва усули