Ҳиндистон ва Покистоннинг геополитик тизимидаги ўрни - Siyosatshunoslik - Referatlar

Ҳиндистон ва Покистоннинг геополитик тизимидаги ўрни

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111 KB

Ko'chirib olish

Ҳиндистон ва Покистоннинг геополитик тизимидаги ўрни РЕЖА: 1.Ҳиндистоннинг жаҳон геополитик тизимидаги ўрни. 2.Покистоннинг маъмурий-ҳудудий тузулиши ва бой имкониятлари 3.Ўзбекистоннинг Ҳиндистон ва Покистон мамлакатлари билан муносабатлари.

ҲИНДИСТОН Майдони:………………………… 3 287 263 кв. км . Аҳолиси:………………………….. 1 032 355 000 Пойтахти:………………………... Нью-Деҳли Катта шаҳарлари… ...... Бомбей, Калкутта, Мадрас . Расмий тили……….........… Ҳинди, инглиз ва бошқа маҳаллий тиллар . ЯИМ (аҳоли жон бошига) 460 АҚШ доллари . Экспорт………………...………… саноат хомашёлари , текстил, машина ва жиҳозлар, кимёвий маҳсулотлар, денгиз маҳсулотлари ва ҳоказолар . Импорт....…………… нефть ва нефть маҳсулотлари, олтин ва кумуш, электротехника товарлари, машина ва техника жиҳозлари, кимёвий товарлар ва бошқалар . Миллий валютаси…………..... Ҳиндистон рупийси. Дини ……………………….ҳиндийлар, мусулмонлар, насронийлар, сингхлар Мустақиллик куни…………........ 15. 8. 1947 йил. Миллий байрами…....... 26 январ - Республика куни. Чегаралари….... Ғарбда ва шимоли ғарбда Покистон, шимолда Хитой, Непал, Бутан, шарқда Мянма ва Бангладеш, жануби-шарқда Бенгал қўлтиғи, жанубда Ҳинд океани сувлари билан ўралган. Ҳиндистон Буюк Британия раҳбарлик қиладиган Миллатлар Ҳамдўстлигининг аъзоси.

Давлат тузуми. 1950 йилдан буён парламентар федератив республика. Ўша йилдан бери федератив парламент ҳам фаолият юритиб, у Lok Sabha деб юритилади. У ҳар беш йилда сайланади ва 543 аъзодан иборат. 245 аъзодан иборат давлат кенгаши - Raj Sabha ҳар олти йилда сайланади. 18 ёшга кирган ҳар бир фуқаро овоз бериш ҳуқуқига эга. 2002 йил 25 июлдан буён давлат раҳбари Абдул Калом. Мамлакатда кўплаб сиёсий партиялар фаолият кўрсатади. Улардан асосийлари қуйидагилардир: Bharata Janata Party / BJP (Ҳинду миллатчилар партияси) All India Congress Committee / ( Конгресс партияси ) Communist Party of India Marxist / CPI(M) Telugu Desam Party / TDP Samajwadi Party. Janata Dal United Shiv Sena Bahugan Samaj Party Dravida Munnetra Kazhagam / DMK All India Anna Dravida Munnetra Kazhagam. Biju Janata Dal Trinamool Kongress National Kongress Party Rashtriya Janata ва бошқалар . Тарихи . Ҳиндистон жуда қадимий тарихга эга бўлиб , эр . ав . учинчи минг йилликларда Ҳинд водийларида яшаган дравидлар илк Харапп цивилизациясига асос солишган . Эр . ав . XV асрлар атрофида Шимолий Ҳиндистонга орий қабилалари бостириб кирганлар . Дравидлар ва орийлардан бугунги ҳиндулар келиб чиққан . Бу халқларнинг тарихи ҳақида Ведалардан , мифологик асарлар ҳисобланган « Рамаяна » ва « Махабхарата » лардан билиб олиш мумкин . Эрамизнинг XI асрида Деҳли мусулмонлар томонидан забт этилади ва Шимолий Ҳиндистонликлар орасида Ислом дини тарқала бошлайди . 1526 йилда Ҳиндистон Заҳириддин Бобур тасарруфига ўтади ва буюк Бобурийлар империясига асос солинади . XVII асрда Бобурийлардан бўлган Шоҳ Жаҳон

Аграда машҳур Тож - Маҳал мавзолейини қурдирган . XVIII асрда Буюк Британия истилоси туфайли Бобурийлар империяси қулайди. Ост-Индия компанияси Ҳиндистонга ҳукмронлик қила бошлайди. XIX асрнинг охирларига келиб Ҳиндистонда миллий монополистларнинг юзага келиши ва сиёсий фаолликнинг кучайиши туфайли Ҳиндистон буржуазияси билан Англия монополистлари ўртасидаги кураш кескинлашади. Ҳар хил ижтимоий-сиёсий Ташкилотларнинг, М. Ганди бошчилигидаги озодлик курашчиларининг чиқишлари туфайли мустамлакачи ҳокимият мавқеи бир мунча сусаяди. Иккинчи жаҳон урушидан кейин Англия мамлакатга мустақиллик беришга мажбур бўлади. Диний қарама-қаршиликлар туфайли мамлакат иккига - мусулмонлар кўпчилик бўлган Покистонга ва Ҳиндистон Иттифоқига ажралиб кетади. 1950 йилда Ҳиндистон Иттифоқи Республика деб эълон қилинади. 1977 йилгача мамлакатни All India Congress Committee (Конгресс партияси) бошқарди ва мамлакат иқтисодиётини юксалтириш учун кўпгина ишларни амалга оширди. Ҳиндистонда бугунги кунда ҳам маълум маънода диний ва бошқа қарама-қаршиликлар мавжуд бўлса-да, мамлакат демократик тараққиёт йўлидан бормоқда. Ҳиндистон 1945 йил 30 октябрдан БМТ аъзоси. Ўзбекистон Республикаси мустақиллигини 1991 йил 26 декабрда тан олган ва 1992 йил 18 мартда дипломатик муносабатлар ўрнатилган. Аҳолисининг 70%ини ҳинд-орийлар Ташкил этади. Жанубда тамил, телегу, каннада, малаяли каби халқлар яшайди ва улар мамлакат аҳолисининг 25%ини Ташкил қилади. Шимоли-шарқда Ҳиндихитой халқларига яқин бўлган аҳоли истиқомат қилади.

Иқтисодиёти Мамлакат «Янги индустриал давлатлар» сафига киради. Ҳиндистон хилма-хил минерал ресурсларга ҳам эга бўлиб, кўмир, темир, боксит, мис, нефт қазиб олинади. Саноатда меҳнатга лаёқатли аҳолининг 20%и, қишлоқ хўжалигида эса 60%и банд. Ҳарбий саноат, қазилма бойликларни қазиб олиш, энергетика соҳалари давлат секторига қарашли. Озиқ-овқат, медицина, қурилиш, савдо, қишлоқ хўжалигида хусусий сармоянинг улуши катта. Мамлакат қишлоқ хўжалигида буғдой, гуруч, маккажўхори, кофе, чой ва бошқалар етиштирилади. Валютаси 46,59 Ҳиндистон рупияси – 1АҚШ долларига тенг. Ялпи ички маҳсулот 477 368 млн. АҚШ доллари. Ташқи савдода импортнинг улуши 51, 09 млрд. АҚШ доллари бўлиб, унинг 27,4%ини нефт ва нефт маҳсулотлари, 9%ини металл ва металл маҳсулотлари, 8,9%ини олтин ва кумуш, 7,8%ини электротехника товарлари, 7%ини машиналар, 5,4%ини кимёвий маҳсулотлар, 2,7%ини истеъмол ёғлари Ташкил қилади. Импортдаги савдо шериклари Швейцария, АҚШ, Буюк Британия, Белгия, Германия, ХХР, Япония, Сингапур, Австралия. Ташқи савдода экспортнинг улуши 43,56 млрд. АҚШ долларини Ташкил қилади. Унинг 22%и текстил маҳсулотлари, 16,8%и қимматбаҳо тошлар, 15,8%и машина ва жиҳозлар, 13,7%и кимёвий маҳсулотлардан иборат. Экспортдаги савдо шериклари АҚШ, БАА, Гонконг, Буюк Британия, Германия, Япония, Белгия ва бошқалар. Ҳарбий салоҳияти. Қуролли кучларининг умумий сони: Фаоллар – 1 325 000 Заҳирадагилар – 535 000 Шундан Армия (қуруқлик қўшинлари) да 1 100 000, ҳарбий Денгиз Флотида 55 000, ҳарбий ҳаво Кучларида 170 000 киши хизмат қилади. Қурол-яроғи замонавий. Ядро қуролига эга, 16 сув ости кемаси, 1 самолёт ташувчи, 8 эскадра мина ташувчи ва 16 қоровул кемасига эга. Патрул ва қирғоқ қўшинларида 26 корвет ва 16 Патрул кемаси мавжуд.

Ярим ҳарбийлашганлар 1 089 700 кишидан иборат бўлиб, уларнинг 7 400 нафари Миллий Хавфсизлик Гвардияси, 3 000 нафари Махсус Ҳимоя Гуруҳи, 9 000 нафари Махсус Чегара Кучлари, 40 000 нафари Раштрия Ўқчилари, 31 000 нафари Мудофаа Хавфсизлиги Корпуси, 32 400 нафари Ҳинд-Тибет Чегара Полицияси, 52 500 нафари Ассам Ўқчилари, 70 000 нафари Темирйўл Мудофаа Кучлари, 95 000 нафари Марказий Индустриал Хавфсизлик Кучлари, 167 400 нафари Марказий Полиция Заҳираси Кучлари, 174 000 нафари Чегара Хавфсизлик Кучлари, 574 000 нафари Маҳаллий Мудофаа Кучлари, 400 000 нафари Давлат қуролли Полицияси, 453 000 нафари Фуқаро Мудофааси ва 8 000 нафари Қирғоқ ҳимоячиларидир. Ўзбекистон - Ҳиндистон муносабатлари Ҳиндистон азал-азалдан фан ва технология соҳасида ўз анъаналарига эгалигини ва XX асрда кўзга кўринарли ютуқларга эришганини бугун жаҳон аҳли эътироф этмоқда. Буюк ҳинд олимлари Хоми Бхабҳа ва Викрама Сарабхаининг улкан хизматлари туфайли ядровий фан ва атомдан тинч мақсадларда фойдаланиш бобида салмоқли ютуқларга эришилди. Ҳиндистон фазовий тадқиқотлар, сунъий йўлдошлар технологиясидан фойдаланиш ва йўлдошларни самога учириш борасида янги чўққиларни забт этди. Сўнгги йилларда Ҳиндистон иқтисод, қишлоқ хўжалиги, фан ва техника, телекоммуникация, авиация, таълим ҳамда мудофаа соҳаларида улкан ютуқларга эришмоқда. Ўзбекистон - Ҳиндистон алоқалари кўп асрлик тарихга эга. Айниқса, Ҳиндистонда Бобурийлар ҳукмронлиги даврида икки халқ алоқалари ниҳоятда кенгайган. Бобурий шоҳлар даврида ўлкада кўплаб бунёдкорлик ишлари амалга оширилди. Орадан бир неча аср ўтганига қарамай, бу иморатлар жуда яхши сақланган. Агра шаҳрида барпо этилган Тож Маҳал дунёнинг етти мўъжизасидан бири саналади. Деҳлидаги Қизил қалъа ва кўплаб бошқа обидалар ҳам сайёҳларни ўзига жалб этади. Бугунги кунда Ўзбекистон билан Ҳиндистон ўртасида дўстлик, ўзаро ҳурмат ва ишончга асосланган юксак даражадаги ҳамкорлик алоқалари қарор топган. Икки мамлакат минтақада хавфсизлик ва барқарорлик масаласида муштарак қарашларга эга. Ҳиндистон

ҳукумати Ўзбекистоннинг экстремизм ва терроризмга қарши олиб бораётган собитқадам сиёсатини юқори баҳоламоқда. Сиёсий соҳада. Ҳиндистон Ўзбекистон Республикаси мустақилигини 1991 йил 26 декабрда расман эътироф этган. 1992 йил 18 мартда Ташкент шаҳрида икки томонлама дипломатик алоқалар ўрнатиш борасида Протокол имзоланди. 1992 йилнинг сентябр ойида Деҳли шаҳрида Ўзбекистон Республикасининг Консуллик ваколатхонаси очилди ва 1994 йил мазкур ваколатхона элчихона мақомига эга бўлди. Тошкент шаҳрида 1988 йилдан бошлаб фаолият олиб бораётган Ҳиндистон ҳукуматининг Бош Консуллик ваколатхонаси 1992 йили элчихонага айлантирилди. Бугунги кунгача Ўзбекистон Республикаси Президентининг Ҳиндистон Республикасига 3 марта расмий ташрифи амалга оширилди. (1991 й. август, 1994 й. январ, 2000 й. май). 1993 й. 23-25 май кунлари эса Ҳиндистон Бош Вазири Н.Раонинг Ўзбекистон Республикасига расмий ташрифи бўлиб ўтди. Бундан ташқари, ўзбек-ҳинд алоқаларини ривожлантириш мақсадида икки давлат Ташқи ишлар вазирларининг бир қатор учрашувлари уюштирилди. 2003 феврал ойида Ўзбекистон Ташқи ишлар вазири А.Комиловнинг Ҳиндистонга ташрифи чоғида халқаро терроризмга қарши кураш борасида қўшма ишчи гуруҳини тузиш ҳақида битим имзоланди. Мазкур гуруҳнинг биринчи йиғилиши 2003 йилнинг май ойида Тошкент шаҳрида бўлиб ўтди. 2003 йил 3-4 феврал кунлари Ҳиндистон Мудофаа вазири Дж.Фернандес, 6-9 ноябр кунлари эса Ҳиндистон Ташқи ишлар вазири Я.Сингханинг Ўзбекистонга ташрифлари бўлиб ўтди. Мазкур ташрифлар чогида икки томонлама алоқаларни ривожлантиришга қаратилган бир қатор муҳим ҳужжатлар имзоланди. Икки томонлама алоқаларнинг шартномавий-ҳуқуқий асосини 45 та давлатлараро, ҳукуматлараро ва идоралараро халқаро ҳужжатлар Ташкил этади. “Ҳамкорлик принциплари тўғрисидаги қўшма Декларация”, “Давлатлараро муносабатлар ва ҳамкорлик тўғрисидаги Битим”, “Ўзаро қўллаб-қувватлаш ва инвестицияларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги Битим”, “ Жиноий ишлар бўйича ўзаро ҳуқуқий ёрдам тўғрисидаги Шартнома”, “Халқаро терроризмга қарши кураш борасида қўшма ишчи гуруҳини тузиш тўғрисидаги Битим”, маданият,

таълим, туризм, спорт ва бошқа соҳалардаги ҳамкорлик тўғрисидаги битимлар бунга мисол бўла олади. Савдо-иқтисодий муносабатлар . Ўзбекистон ва Ҳиндистон Республикалари ўртасида иқтисодий ҳамкорликни йўлга қўйиш ва ривожлантириш мақсадида Ташкил этилган савдо-иқтисодий ва илмий- техникавий ҳамкорлик борасидаги махсус ҳукуматлараро комиссия ўз фаолиятини давом эттирмоқда. Ўзбекистон билан Ҳиндистон Республикаси ўртасида 1993 йили имзоланган савдо-иқтисодий ҳамкорлик тўғрисидаги Битимга асосан бу икки давлат ўртасидаги ўзаро савдо алоқалари жуда яхши йўлга қўйилган. Икки давлат ўртасида товар айрибошлаш 2002 йили 40.5 млн. АҚШ долларини Ташкил этган бўлса, 2003 йили бу кўрсаткич 108.6 млн. АҚШ долларига ва ниҳоят 2004 йили 150.1 млн. АҚШ долларигача кўтарилди. Икки давлат ўртасидаги экспорт ва импорт структурасини: дори-дармон, фармацевтика ва медицина маҳсулотлари, қоғоз, косметика, электроника, чой, кимё препаратлари, пахта ва пахта маҳсулотлари, қора метал, қурилиш моллари, ипак, жун, чарм маҳсулотлари ва бошқалар Ташкил қилади. Товар айрибошлашда авиа хизматлар алоҳида ўрин тутади. 1992 йили Деҳли шаҳрида «Ўзбекистон ҳаво йўллари” Миллий Авиакомпаниясининг ваколатхонаси очилди. Ҳозирда мазкур авиа компаниянинг ҳаво лайнерлари ҳафтасига 4 марта Ҳиндистонга парвозларни амалга оширмоқда. Бугунга келиб, Ўзбекистон Республикасида 5 та ҳинд компанияси ва Ташкилотининг ваколатхонаси, Ҳиндистон Республикаси инвесторлари иштирокида Ташкил этилган 45 та корхона фаолият олиб бораяпти. Шундан 26 таси қўшма корхона, 19 таси эса 100% ҳинд сармояси жалб этилган корхоналардир. ПОКИСТОН (Покистон Ислом Республикаси) Майдони.…..........…………… 803 940 км. Аҳолиси.…………………………. 144 617 000 Пойтахти.……………………........ Исломобод шаҳри Катта шаҳарлари…....... Карочи, Лоҳур, Файсалобод, Хайдаробод, Равалпинди, Пешовар, Мўлтон. Расмий тили…..…………..... урду ва инглиз тиллари .

ЯИМ (аҳоли жон бошига).... ........ 420 АҚШ доллари Экспорт………..... пахта, газламалар, гуруч ва бошқа қишлоқ хўжалик маҳсулотлари. Импорт….... техникалар, нефт ва нефт маҳсулотлари, кимёвий воситалар, транспорт ускуналари, ун ва бошқалар. Миллий валютаси…………….... Покистон рупияси Дини…………………………….... ислом Мустақиллик куни…………....... 14. 08. 1947. Миллий байрами.... 23 март - Республика куни (1956) Чегаралари…......……… ғарбда Эрон ва Афғонистон, шимолда Хитой, шарқда ва жануби-шарқда Ҳиндистон, жанубда Атлантика океани . Давлат тузуми. Осиё жанубида, Ҳиндистон ярим оролининг шимоли- ғарбидаги давлат. Маъмурий жиҳатдан 4 провинция, федерал пойтахт ҳудуди ва федерал ҳукумат томонидан бошқариладиган қабилалар ҳудудига бўлинган. Покистон – Буюк Британия бошчилигидаги Ҳамдўстлик таркибига кирувчи ислом республикаси. Амалдаги конституцияси 1973 йили қабул қилинган, 1977 йили тақиқланган ва 1985 йил 30 декабрда қайта тикланган. Давлат бошлиғи президент (2001 йилдан Парвиз Мушарраф), у 5 йил муддатга сайланади ва кетма-кет 2 мартадан ортиқ сайланиши мумкин эмас. Қонун чиқарувчи ҳокимиятни 2 палатали парламент (Сенат ва Миллий ассамблея), ижроия ҳокимиятини президент ва ҳукумат амалга оширади. Бош вазирни президент тайинлайди. Сиёсий партиялари ва касаба уюшмалари. Покистон Халқ партияси - 1967 йили асос солинган; Покистон Миллий Халқ партияси - 1986 йили тузилган; Покистон мусулмонлар лигаси - 1906 йили Ташкил этилган; Покистон демократик партияси - 1969 йили асос солинган; Жамоати Исломий, ўта ўнг диний жамоа партияси - 1941 йилда тузилган. Умумпокистон касаба уюшмалари федерацияси - 1974 йилда тузилган; Қавмий маздур маҳаз (“Миллий ишчи фронти”) - 1961 йилда тузилган; Покистон меҳнат халқ бюроси – ўтган асрнинг

80-йилларида Покистон халқ партиясининг ишчилар ҳаракатидаги қаноти сифатида тузилган; Покистон миллий ишчи федерацияси - 1968 йилда тузилган; Покистон миллий касаба уюшмалари федерцияси - 1962 йили йирик фабрикалар касаба уюшмаларининг бирлашувидан Ташкил топган. Покистон 1947 йил 30 сентябрдан БМТ аъзоси. Ўзбекистон Республикаси суверенитетини 1991 йил 26 декабрда тан олган ва 1992 йил 10 майда дипломатик муносабатлар ўрнатган. Аҳолиси, асосан, панжобилар; пуштунлар, синдҳийлар, балуч (балуж)лар ҳам яшайди. Покистоннинг шимолий қисмида тоғли халқлар - кхў ва қўҳистонийлар истиқомат қилади. Аҳолисининг 98% ислом динига, қолганлари зардуштийлик, ҳиндуийлик динларига эътиқод қилади. Аҳолининг 57% 12 та йирик шаҳарда яшайди . Иқтисодиёти. Покистон саноати ривожланаётган аграр мамлакат. 1947- 91 йилларда мамлакат иқтисодиёти таркибида чуқур ўзгаришлар содир бўлди, ишлаб чиқариш замонавий шакл ва услубларга ўтди, ялпи ички маҳсулот 5 баравар ошди. Иқтисодиётдаги бу натижаларга асосан давлатнинг иқтисодий сиёсати, хусусий ишбилармонликни бошқариш ва рағбатлантириш ҳамда давлат секторининг фаолияти туфайли эришилди. Ялпи ички маҳсулотда қишлоқ хўжалигининг улуши 22,3 %, саноатнинг улуши – 16 %. Валютаси 59,152 Покистон рупияси – 1 АҚШ долларига тенг Ташқи савдода импортнинг улуши 9,6 млрд АҚШ доллари Экспортнинг улуши 8,6 млрд АҚШ доллари Савдо шериклари АҚШ, ЕИ давлатлари, Араб давлатлари, Хитой, Япония, Гонконг, Малайзия ва бошқалар. Ҳарбий салоҳияти. Қуролли кучларининг умумий сони: Фаоллар – 619 000 Заҳирадагилар – 513 000 Шундан Армия (қуруқлик қўшинлари) да 550 000, ҳарбий Денгиз Флотида 24 000, ҳарбий ҳаво Кучларида 45 000 киши хизмат қилади. Қурол-яроғи замонавий. Ядро қуроли, 11 сув ости кемаси ва 7 қоровул кемасига эга. Патрул ва қирғоқ қўшинларида 6 снарядли кема ва 4 Патрул

Кемаси мавжуд. Ярим ҳарбийлашганлар 289 – 294 000 кишидан иборат бўлиб, уларнинг 185 000 нафари Миллий Мудофаа, 65 000 нафари Чегара Корпуси, 35 – 40 000 нафари Покистон рейнжерлари, 12 000 нафари Шимолий Пиёда Аскарлар ва 2 000 нафари Денгиз Хавфсизлиги Агентлиги ходимларидир. Шунингдек, қирғоқ ҳимоячилари ҳам мавжуд. Табиати. Мамлакат ҳудудининг катта қисмини Ҳиндукуш, Ҳимолай ва Эрон тоғ тизмалари эгаллаган (энг баланд жойи Тиричмир чўққиси, 7690 м.). Иқлими, асосан, тропик, шимоли-ғарбида субтропик, қуруқ континентал. Мамлакат ҳудудининг катта қисми Ҳинд дарёси ҳавзасига мансуб, ғарбий қисмидаги дарёлар Арабистон денгизига ёки берк ҳавзага (Балужистонда) оқади. Энг катта дарёси Ҳинд ва унинг ирмоқлари. Ўзбекистон – Покистон муносабатлари Покистон Ислом Республикаси Ўзбекистон Республикаси мустақилигини 1991 йил 20 декабрда тан олди ва икки мамлакат ўртасида дипломатик муносабатлар 1992 йил 10 майда ўрнатилди. Покистоннинг Тошкентдаги элчихонаси 1992 йилнинг июнь ойида очилди. Ўзбекистон Республикасининг Покистондаги элчихонаси эса 1994 йилнинг июль ойидан бошлаб фаолият кўрсатмоқда. 1992 йилнинг март ойидан 2001 йилнинг октябрь ойига қадар Карачи шаҳрида Ўзбекистон Республикасининг бош консулхонаси фаолият кўрсатди. 1. Сиёсий муносабатлар. Икки томонлама сиёсий муносабатлар 1996 йилнинг охирига қадар юқори даражадаги, вазирлик ва идоралар ўртасидаги делегацияларнинг фаол алмашуви билан ажралиб турган. 1992 йилнинг июнь ойида Покистон бош вазири Н.Шарифнинг Ўзбекистонга биринчи расмий ташрифи амалга оширилди. 1992 йилнинг август ойида Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг Покистонга расмий жавоб ташрифи бўлиб ўтди. 1995 йилнинг май ва ноябрь ойларида Покистон бош вазири БОЛГАРИЯБҳутто, 1996 йилнинг октябрь ойида Покистон Президенти Ф.Легари Ўзбекистонга расмий ташриф билан келдилар. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов 2000 йил июнь ойида Теҳронда бўлиб ўтган ЭКО саммити чоғида Покистон

Президенти П.Мушарраф билан учрашди ва икки томонлама муносабатлар ҳамда минтақавий хавфсизлик масалаларини муҳокама этди. Ўтказилган ташрифлар ва музокаралар натижасида бир қатор муҳим шартнома ва битимлар имзоланди. Бугунги кунда икки томонлама муносабатларнинг шартномавий- ҳуқуқий асосини 20 та ҳужжат Ташкил этади. 1999 йилнинг октябрь ойида ҳокимият тепасига келган президент П.Мушарраф маъмурияти томонидан ички ва ташқи сиёсатда амалга оширилган ижобий ўзгаришлар ҳозирги кунда Ўзбекистон ва Покистон ўртасидаги муносабатларнинг ривожланишига ёрдам бермоқда. Минтақадаги вазиятнинг ижобий ўзгариши туфайли икки томонлама муносабатларни ривожлантириш учун қулай омиллар яратилди. 1999 йил июнь ойида Ўзбекистон Республикаси ташқи ишлар вазири А.Комилов Исломободга ташриф буюриб, Покистон бош вазири Н.Шариф билан учрашди. 2001 йилнинг январь ойида Ўзбекистон ташқи сиёсат маҳкамаси раҳбарининг ташрифи давомида Экстрадиция тўғрисида шартнома, Консуллик битими ва Икки давлат божхона идоралари ўртасида ҳамкорлик тўғрисида битим имзоланди. Учрашув ва музокаралар давомида минтақавий муаммолар, айниқса афғон можаросини ҳал этишнинг умумий йўналишларини топишда икки томоннинг интилиши намоён бўлди. Покистон томони Президент И.А.Каримовнинг Ўзбекистоннинг халқаро аксилтеррор коалициясидаги иштироки ва Шанхай ҳамкорлик Ташкилоти доирасидаги ташаббусларини қўллаб-қувватлади. Покистон раҳбарияти Афғонистоннинг сиёсий ва иқтисодий тикланиши масалаларида ғарб ва Марказий Осиё мамлакатлари билан бирдамлигини намоён этиб келмоқда. Ўзбекистон ва Покистон бугун икки томонлама ва минтақавий ҳамкорликни ривожлантириш, турли даражадаги алоқаларни кенгайтириш, ўзаро муносабатларнинг шартномавий-ҳуқуқий базасини кенгайтириш йўлидан бормоқдалар. 3. Савдо-иқтисодий муносабатлар. Икки томонлама савдо-иқтисодий муносабатлар 1992 ва 1995 йилларда имзоланган Савдо-иқтисодий ҳамкорлик, Икки томонлама солиққа тортишнинг олдини олиш тўғрисидаги битимларга асосланган. Савдо-иқтисодий ҳамкорлик ҳақидаги битимга кўра, икки мамлакат ўртасида савдода ўзаро имтиёзлар бериш

тартиби жорий этилган. Ўзбекистон Республикаси билан Покистон ўртасида 2003 йилгача савдо-иқтисодий ҳамкорлик соҳасида 23 та давлатлараро, ҳукуматлараро, идоралараро шартнома ва битимлар имзоланган. Ўзбекистон Ташқи иқтисодий фаолият миллий банки билан Покистон Миллий банки ўртасида ваколат ҳисоб рақамлари ҳақидаги келишув, сув хўжалиги, энергетика, ирригация соҳаларидаги ҳамкорликка оид ҳужжатлар бунга мисол бўла олади. 1995 йил май ойида Покистон Бош вазирининг Ўзбекистонга расмий ташрифи чоғида Тошкентда Покистонда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар кўргазмаси бўлиб ўтди. Унда Покистоннинг 100 дан ортиқ фирмаси иштирок этди. Сўнгги 7 йил мобайнида Ўзбекистон ва Покистон ўртасидаги товар айирбошлаш динамикаси циклик кўринишга эга. Савдонинг ўртача ҳажми 7,6 млн. АҚШ долларини Ташкил этади. 2003 йилда Ўзбекистон ва Покистон ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 2002 йилдагига қараганда 55,5% ўсди ва 9,2 млн. АҚШ долларини Ташкил этди. Экспорт 76,6%га кўпайди ва 3,6 млн. АҚШ долларини, импорт эса 44,3%га кўпайди ва 5,6 млн. АҚШ долларини Ташкил этди. 2004 йилда икки томонлама савдо ҳажми бироз пасайди. 2004 йилда пластмасса ва пластмасса маҳсулотлари (61,2%), хизматлар (22,8%), кимёвий штапель иплар (12,7%), зираворлар (1,4%) мевалар (0,9%) экспорт қилинди. Ўз навбатида, мевалар ва ёнғоқ (37,1%), фармацевтика маҳсулотлари (17,1%), механик ускуналар (14,3%), нон-қандолат маҳсулотлари (10,1%), пластмасса ва пластмасса маҳсулотлари (8,4%), қоғоз ва картон (3,9%), чарм буюмлари (1,7%), шакар ва қандолат маҳсулотлари (2,8%) импорт қилинди. Покистон ўзбек пахтасини учинчи мамлакатлар орқали сотиб олгани туфайли икки томонлама савдонинг статистик кўрсаткичларида фарқ бор. Бандар-Аббосдаги (Эрон) порт агентларининг маълумотига кўра, 2004 йилда бу ердан Карачи (Покистон) портига 35960,0 тонна ўзбек пахта-толаси юборилган (тахминан 43,0 млн. АҚШ долл.). Ўзбекистонда Покистон Ислом Республикаси сармояси иштирокида тузилган 42 та корхона фаолият юритмокда. Ушбу корхоналарнинг 2004 йил мобайнида ишлаб чиқарган товар ва хизматлар ҳажми 19,5 млрд. сўмни Ташкил

этди. Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий алоқалар агентлигида Покистоннинг иккита компанияси ваколатхонаси рўйхатдан ўтган: «Табани Корпорейшн» (тўқимачилик маҳсулотларининг экспорти, ускуналар ва қурилиш моллари, меҳмонхона мажмуалари, авиабизнес, тикувчилик корхоналари барпо этиш, цемент ва шакар ишлаб чиқарувчи корхоналарни қайта таъмирлаш ва қуриш); - «Пакистан Интернейшнл Эйрлайнз» (халқаро авиапарвозлар). 4. Маданият-маърифий ҳамкорлик. Бугунги кунда бу соҳадаги ўзбек-покистон ҳамкорлиги мавжуд имкониятларга жавоб бермайди. Икки мамлакат ўртасида фаол маданий ва илмий-техникавий алмашув мавжуд эмас. Спорт соҳасида ҳамкорлик деярли ривожланмаган. Тарихий яқинлик, икки мамлакат халқларининг маданияти ва урф-одатлари умумийлигини инобатга олиб, Покистон томони мустаҳкам маданий алоқаларни ўрнатишга қизиқиш билдирмоқда. Ўтган бир неча йил давомида Ўзбекистон ва Покистон ўртасида қуйидаги тадбирлар ўтказилди: Ўзбекистон вакиллари Ҳ.Солиев ва И.Маматов Лаҳор шаҳрида 1999 йилнинг 7- 30 январь кунлари ўтказилган ислом хаттотлик санъати бўйича II Халқаро танловда иштирок этиб, Покистон президентининг иккинчи даражали «Парвин рақам» мукофотига сазовор бўлдилар; Покистон спортчилари 1999 йилнинг 21- 31 майида Тошкент шаҳрида юнон-рим ва эркин кураш бўйича ўтказилган 13- Осиё чемпионатида иштирок этдилар; 1999 йил 25 август - 2 сентябрь кунлари санъат арбоблари ва мумтоз эстрада артистларидан иборат Покистон делегацияси «Шарқ тароналари» II Халқаро мусиқа фестивалида иштирок этиб, совринли ўринга сазовор бўлди; 1999 йил 19-22 сентябрида ўзбекистонлик физик олимлар М.Саидов ва Э.Абдукаримов Исломободда бўлиб ўтган физика ва технологик материаллар мавзусидаги 6-халқаро симпозиум ишида қатнашдилар; 2004 йил 25 ноябрь - 5 декабрида Ўзбекистон миллий рақс ижрочилари гуруҳи ва Тошкентнинг Марказий қўғирчоқ театри вакиллари Лаҳорда ўтказилган Халқаро санъат фестивалида иштирок этдилар. Ўзбек гуруҳининг ижодий ютуғи ва профессионал ижроси Покистон оммавий ахборот воситаларида ёритилди; 2004 йил 30 ноябрь - 4 декабрида Ўзбекистон

Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат ва жамият қурилиши академияси ўқитувчиси профессор А.Усмонов Исломободда Ташкил этилган информацион технологиялар бўйича илмий семинарда қатнашди; Маданий алмашувлар доирасида ўзбек ва покистон киночилари икки мамлакат халқларининг тарихий алоқалари ҳақида ҳужжатли фильмлар яратиш устидан иш олиб бормоқдалар. Ўзбекистоннинг тарихий-маънавий меросига оид бўлган маданий бойликлар, археологик топилмалар, қўлёзмаларни ўрганиш ва ўзаро келишган ҳолда уларнинг нусхаси ёки аслини мамлакатимизга олиб келиш соҳасида иш олиб борилмокда. Ўзбекистон – Покистон дўстлик жамияти (1991 йилдан) иккала мамлакат ўртасидаги алоқаларни ривожлантиришга муносиб улуш қўшмоқда. Ишбилармонлар, аёллар ва шоир-ёзувчиларнинг делегациялари айирбошланди. Маданият соҳасида ҳамкорлик давом этмоқда: Э.Воҳидовнинг “Олтин девор” асари урду тилига таржима қилиниб (таржимон А.Иброҳимов), Лоҳурда саҳналаштирилди (1996), Н.Аминовнинг “Бир аср ҳикояти” асари Покистонда урду тилида чоп қилинди (1996), А.Иброҳимовнинг “Урдуча-ўзбекча муштарак сўзлар луғати” (1998), Т. Холмирзаевнинг “Урдуча-ўзбекча луғати” (2003) ва ҳ.к. адабий ҳамкорлик натижасидир .

ХУЛОСА Тадқиқот давомида минтақавий хавфсизликнинг асрлардан бери шаклланиб келаётган геосиёсий қоидаларга таянган тақдирда мустаҳкам асосга эга бўлишига амин бўлдик. Чунки ҳар бир минтақа ўзининг геосиёсий мавқеига боғлиқ ҳолда жуда жадал ёки нистабатан суст геосиёсий таъсирлашувлар доирасида бўлади. Шу жумладан Марказий Осиё минтақаси ҳам ўзининг геосиёсий аҳамиятигиа кўра қадимдан у ёки бу стратегик кучларнинг геосиёсий рақобати доирасида бўлиб келган. Минтақа геосиёсий аҳамиятининг юксалиш даврларида бу ерда уруш ҳаракатлари авжига чиққан. Бунга Буюк Искандарнинг юришлари, Араб халифалиги давридаги юришлар, Чингизхоннинг босқинини мисол келтириш мумкин. Минтақа улкан салтанат марказига айланган даврларда эса бошқа ўлкаларни ўзининг геосиёсий таъсир доирасига тортган. Бунга қадимги даврларда Чингиз босқини ва Жалолиддин Мангубердининг озодлик учун курашлари, Темур салтанатининг бутун Евроосиё қитъасига ёйилиши натижасида бутун минтақаларни ўз таркибига тортиб боришини ҳамда Бобур салтатанатини мисол келтириш мумкин. Марказий Осиёнинг XIX асрда Чор Россияси томонидан босиб олиниши, ўтган асрда эса абадий ўзаро зиддиятлар ботқоғида қолишлари учун шўролар томонидан парчалаб юборилиши, улар орасида мураккаб чегаралар тортилиши ва ниҳоят 70 йил давомида бошқа давлат таркибида бўлганлиги минтақанинг тўлиғича ташқи таъсир доирасида қолганлигини яққол кўрсатиб берди. Янги аср бўсағасида рўй берган сиёсий жараёнлар дунё харитасида ўнлаб янги давлатларни юзага келтирди. Евроосиё қитъасида янгидан бошланган геосиёсий кураш Марказий Осиё ҳудудини ҳам тўлиғича қамраб олди. Мураккаб геосиёсий жараёнлар кечаётган бугунги даврда минтақавий хавфсизликни таъминлаш биринчи навбатда бир давлат ёки давлатлар бирлиги асосида миллий манфаатлар мутаносиблигини шакллантиришни тақозо этади. Ҳеч бир давлат минтақадаги бошқа давлатлардан ажраган ҳолда якка ўзи ўз хавфсизлигини тўлиқ таъминлай олмаслиги тарихда рўй берган геосиёсий жараёнлардан кўп маротаба исботланган.

АДАБИЁТЛАР : 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.-Т.: Ўзбекистон,2003. 2.Ўзбекистон Республикаси “Виждон эркинлиги ва диний Ташкилотлар тўғрисида”ги (янги таҳрири). Ўзбекистон Республикасининг қонуни - Т.:Адолат,1998.- 3.“Давлат тили ҳақида”ги (янги таҳрир) Ўзбекистон Республикасининг қонуни.-Т.:Ўзбекистон, 997.- 4.“Таълим тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни.-Т.:Ўзбекистон, 1989.- 4.Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат Кодекси.-Т.:Адолат,1996. 5.Ўзбекистон Республикасида масофавий таълим тизимини яратиш ва ривожлантириш концепцияси (Лойиҳа)// Хабар.- 2004.- 20 февраль. 6.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Меҳр ва мурувват йили” дастури тўғрисида қарори// Ўзбекистон овози.-2004.-29 январь. 7. Поздняков Э.А. Геополитика.-М.:Прогресс, 1995. 8. .Данилевский Н.Я. Россия и европа.-М.:Глаголь, 1991. 9. .Хантингтон С. Сталкновение цивилизаций, Полис, 1994, №1.

O'xshashlar

Россиянинг замонавий геополитик муносабатлар тизимидаги ўрни

АҚШнинг геополитик муносабатлар тизимида тутган ўрни

Ғарбий ва Шарқий Европа, Болтиқбуйи мамлакатларида геополитик жараёнлар

Эрон, Ирок, Туркия давлатларининг геополитикаси

Хитой ва Япония давлатларнинг геостратегик сиёсати