Буюк Британия геосиёсий мактаби - Siyosatshunoslik - Referatlar

Буюк Британия геосиёсий мактаби

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

Буюк Британия г еосиёсий мактаби Режа : 1 А.Мэхэн 2 Хэлфорд Маккиндер 3 Н . Спай к мен.

Машғур асарлари : «Тарихда денгиз кучлари (1660—1783)» (1890), «Денгнз кучларининг Француз революцияси ва империясига таъсири (1793— 1812)» (1892), «Денгиз кучлари марказида Америка манфаатлари: бугун ва келажак» (1897), «Осиё муаммолари на унинг ҳалқаро сиёсатга таъсир этиши» (1900), «Денгиз кучлари ва унинг урушга муносабати» (1905). Америкалик Альфред Мэхэн геосиёсат оламига ҳеч қандай геосиёсатшунос олимларнинг таъсирисиз мустақил равишда кириб келган. У Ф.Ратцель, Р.Челлен, Ф.Науман ёки Х.Маккиндер сингари олим эмас, ҳарбий соҳада ишлаган. Шу боис асарларида назарий "геосиёсат" атамасини қўлламаган, бироқ унинг ўртага ташлаган мулоҳазалари нафақат услубий жиҳатдан, балки таҳлилий ёндашуви ва якуний ҳулосалари геосиёсий муҳитга тўла мос келади. А.Мэхэн "Денгиз кучларининг тарихга таъсири (1660 — 1783)" номли асарида цивилизация тарихида денгиз омилининг катта эканлигига урғу беради. У ёки бу халқларнинг ўз хаётида денгиздан фойдаланиш даражаси ўша халқларнинг нечоғли фаровонлиги ва бошқаларга таъсир этиш кучига содир ёки қодир эмаслигини кўрсатиб беради. Бундай давлатлар қаторига у қатъий равишда Англияни —унинг XX аср бошларигача дунёда асосий денгизлар ҳокими бўлганлигини мисол қилиб курсатган. У ўзининг назарий башоратларини амалиётга қўллаш учун АКШни Англияга қарама — қарши қўяди ва АКШнинг денгиз куч марказига айланиши учун аввало Тинч океанида Филлипин оролларини ўзига бўйсиндиришини таъкидлаган. Негаки, А.Мэхэн Филлипин оролларини АКШнинг денгиз куч марказига айланишидаги ва у эгаллаши лозим бўлган стратегик минтақа деб билади. Айтиш ўринлики, АКШ мудофаа вазирлиги (Пентагон) томонидан 2000 йил сентябрь ойида чоп этилган "Осиё — 2025" номли таҳлилий ҳужжатда ҳам Филлипин ороллари ва унинг атрофидаги денгиз акваториясини назорат остига олиш масаласи учинчи минг йилликда АКШнинг умумбашарий биринчилик учун курашда эътиборга олиши керак бўлган стратегик минтакалардан бири сифатида қайд этилади.

А.Мэхэннинг концепцияси нафақат геосиёсий муаммоларни таҳлил ва тасниф этиб келаётган илмий муҳитга, балки жаҳон сиёсатида етакчи ўринларда турган давлатлар раҳбарларининг режаларига ҳам муайян даражада таъсир ўтказган. А. Мэхэн учун сиёсатнинг асосий куроли савдо ҳисобланади. Шунинг учун ҳарбий юришлар натижаси курраи заминда савдо цивилизациясининг ривожланиши учун қулай имкониятларни яратиб бериши лозим. Савдо бу иктисод. Иктисод учун эса куйидаги уч о мил ни му ҳ им д еб билади: кемалар қ атновининг йулга қ уйилганлиги (товар ва ҳ измат к ў рсатиш алмашинувини йулга к ў йиш) мустамлакалар (жахон миқёсида товар алмашиш ҳаракатини йўлга қўйган ишлаб чиқарувчилар) ҳ ар бир давлат узининг геосиёсий макомига эга. Давлат геосиёсий имкониятларини ани қ лаш қ уйидаги олтита жи ҳ атларда намоён булади: Давлатнинг географик жойлашуви, яъни унинг денгизга туташганлиги, денгиз коммуникация тизимига чи қ иш имкониятлари қ урукликдаги чегаралари, стратегик йўлларни назорат килишга ва ра қ ибга ў з денгиз кучлари билан қ арши чи қ ишга қ одирлиги; Давлатнинг «жисмоний конфигурация с и, яъни давлатнинг қ ир ғ о қ б ў йи ҳ удуд ла ри, портлар сони ва уларнинг жойлашуви. Давлатнинг ҳ ал қ аро савдо тармо қ ларига қў шилиши ва стратегик жи ҳ атдан ҳ имояланиши айнан ушбу омилларга бо ғ лик; ҳ удудларининг узун лиги, шу жумладан, денгиз қ ир ғ о қ б ў йи чизи қ ларининг узунлиги; А ҳ олининг статистик ми қ дори. Яъни бу а ҳ олининг давлатда кема қ атновларини йулга қ уйганлиги ва у ор қ али хизмат к ў рсатишни ташкил эта олганлигини ба ҳ олаш учун му ҳ имдир; Миллий характер. аҳ оли н инг савдо билан маш ғ ул б ў лишга қ одирлиги;

Бош қ арувнинг сиесий характер и . Ҳ ар қ андай давлатнинг денгиз кучи сифатида шаклланиши, аввало ў ша давлатдаги табиий ва инсоний ресурсларнинг турри йуналишга қў йилганлигига бо ғ лик. Қ айд килганлардан к ў риниб турибдики, А.Мэхэннинг геосиёсий концепцияси аввало "денгиз куч маркази" ва унинг манфаатларини назарда тутади. Тад қ и қ отчи наз ар ида «Денгиз кучларининг тарихий намунаси — бу Карфаген, замонавийси (бизга давр жи ҳ атидан я қ инрори) эса Буюк Британиянинг XVII — XIX асрларда жа ҳ он сиёсатида тутган ў рнидир. Шунингдек, А . Мэхэн ю қ орида келтирилган жи ҳ атлар асосида Буюк Британиянинг Наполе о н Францияси устидан ғ алабасини унинг географик жи ҳ атдан орол холатида жойлашганлигидан ва давлатнинг Европа, Осиё, Африка минта қ аларини туташтириб турган денгиз й ў лларини ў з назоратига кирита олганлиги билан изо ҳ лайди. Давлатнинг денгиз кучига айланиши бир қ атор параметрлар билан белгиланади. А.Мэхэн денгиз кучида мужассам б ў лиши керак б ў лган қ уйидаги параметрларни к ў рсатади: яъни денгиз кудрати, ҳ арбий флот, савдо флоти, харбий - денгиз базалари (дунёдаги му ҳ им ну қ таларда назоратни ў рнатиш). А.М эхэн «Денгиз куч — қ удрати» тушунчасини эркин «денгиз савдоси» билан бо ғ лайди. " Ў з навбатида эркин «денгиз савдоси» учун фа қ ат давлатнинг ҳ арби й- денгиз флотигина кафолат б ў ла олиши мумкин. А.Мэхэн муло ҳ азаларини янада чу қ урлаштириб, «денгиз кучларини цивилизациянинг исти қ болга эга б ў лган му ҳ им бир тури сифатида қ айд килади. Мэхэн концепциясининг яна бир а ҳ амиятли томони шундаки, унда биринчи б ў либ геосиёсий тузилишнинг умумсайёравий ҳ аритаси берилган. У жа ҳ он сиёсатида му ҳ им б ў лган макон — «шимолий ярим доирани қ уйида г и к ў ринишда чизади, яъни «шимолий ярим доиранинг жанубий чизи қлари Сувайш ва Панама каналларини бир — бирига туташтиради. Сувайш ва Панама каналлари жа ҳ он савдоси ва си ё сий муносабатлар давомийлиги ва тадрижийлигини т аъминлаб берувчи ў та му ҳ им геосиёсий н уқ тадир. А.Мэхэн фикрича, бу икки ну қ та ў ртасидан Евросиёга узанган ерларда ў та

му ҳ им б ў лган борли қ — Россия кучли қ уру қ лик кучи сифатида жойлашган. Биро қ Россиянинг геосиёсий жойлашуви бир томондан қ улайликларга эга булса, иккинчи томондан бир қ атор геосиёсий но қ улайликларга хам эга, — дейди А . Мэхэн. У денгиз кучлари масаласида А Қ Шга Буюк Британиянинг вориси сифатида қ арайди. А.Мэхэн ғоялари кўпчиликнинг диққатини ўзига тортди ва бир қатор европалик стратеглар дастурларига ўз таъсирини ўтказди. Бундан ташкари, А.Мэхэннинг асарлари XX аср мобайнида дунёнинг куплаб давлатларида нашр килинди. Гарчи А.Мэхэн яшаган даврда АҚШ жаҳонда етакчи сиёсий куч марказларидан ва "денгиздаги цивилизация имконият"га эга давлатлар қаторига кирмасада, адмирал келажакда айнан АҚШ етакчи денгиз куч марказларидан бирига айланиб, дунё тағдирига албатта таъсир ўтказади, деган хулосага келади. Ушбу мулохазалар билан бир каторда ҳарбий — денгиз флоти адмирали ушбу асарида "денгиз цивилизацияси" учун асосий қарама —қарши цивилизация Евросиё минтақаси — биринчи ўринда Россия ва Хитой, иккинчи ўринда эса Германия бўлади, деб кўрсатади. Евросиё куч марказларига (Россия, Хитой, Германия) қ арши курашиш учун у "анаконда" принципини кенг ми қ ёсда уларга қ арши тадби қ , этиш керак дейди. Амалиётда бу принцип жахон урушида Антанта давлатлари к ў магида Евросиёнинг ҳ арбий қ ир ғ ок б ў йларидан бошланган б ў лса, иккинчи жаҳ он урушида бу ҳ аракат Марказий Европа томон су қ илиб кирди. Илгари сурилган концепциянинг амалий кулами "сову қ уру ш" м обайнида А Қ Ш ва СССР қ арама — қ аршилиги ор қ асида ў зининг муайян ю қ ори бос қ ичига к ў тарилди. А Қ Ш бу даврда Евросиёнинг нафа қ ат харбий — жанубий томонидан, балки шар қ ий қ ир ғ о қ б ў йи ҳ удудларидан ў зининг ит т ифо қ дошларини топишга улгирди. А.Мэхэнни замонавий "атлантизм" оқимининг "назарий отаси" деган фикрни ўртага ташлашга имкон беради. А.Мэхэн геосиёсий қарашларига бугунги шароитдан келиб чиқиб ёндашсак, албатта унинг тарихан чегараланганлигига амин бўламиз. Масалан, бугунги давлатларнинг хаво куч-кудрати ёки атом

дипломатиясининг ўзиёқ, жаҳон сиёсатида денгиз кучлари имкониятларини маълум маънода чегаралаб турган. А.Мэхэннинг барча асарлари умумий жихатдан бир мавзуга — "денгиз куч марказлари" муаммосини тадқиқ, этишга қаратилган. Шундай бўлсада, унинг назарий — амалий изланишлари зоя кетмасдан, яъни Мэхэн концепцияси геосиёсатда биринчи бўлиб фаннинг назарий — услубий жиҳатларини амалиёт билан боғлаган ҳолда маълум бир тартиботга келтиришга замин яратди. 4. Хэлфорд Маккиндер «Тарихнинг географик ўқ и» Х.Маккиндернинг (1861- 1947 ) бутун илмий фаолияти борли қ да кечаётган ҳ ар қ андай муносабатларнинг ў заро ало қ адорли гин и ани қ лаш ва шар х лашга ба ғ ишланган. Бу жи ҳ атдан у XIX аср о ҳ ирида Буюк Британияда янгича географик қ арашларнинг асосчиси б ў лган. Х.Маккиндер ҳ ам Ф.Ратцелга ў хшаб сиёсий географиянинг буюк давлатлар — сиёсий кучлар хаётида тутган ў рнига катта эътибор берган. «Британия ва Британ денгизлари» (1902) номли асар Х.Маккиндернинг туркум геосиёсий асарларининг биринчиси ҳ исобланади. Унда олим Буюк Британиянинг жахон геосиёсий ҳ аритасида тутган ур нини ани қ лашга ҳ аракат қ илган. Х.Маккиндер ў зининг биринчи эссесида (Тарихнинг географик ў заги, 1904) А.Мэхэннинг денгиз коммуникациясининг а ҳ амияти борасидаги карашларини янада ғоявий жихатдан т ў лдирди. Унингча, тарихнинг ҳ ар бир даври "денгиз" ва " қ уру қ лик'ни қў лга киритган (назоратига олган) хал қ лар ў ртасидаги доимий конфликтдан иборат. Конфликтларнинг ў чо ғ и жа ҳ он тарихий во қ еаларининг маркази б ў лган Евросиёдир. Мана шу маконда "буюк Осиё болгалари" денгиз хал қ лари б илан кураш олиб боришга шайланади. Х.Маккиндер биринчи эссесида Евросиёнинг юраги (маркази) деганда "ч ў ллар ва ў рмонлар" ў заро туташган Россиянинг марказий қ исми ва бугунги Ў рта Осиё минта қ асини назарда тутади. Минта қ ани эса т ў рт томондан Евросиёнинг бир —бирига туташ 4 та мух и м давлат ва минт қ алари — Хитой, Ҳ индистон, Я қ ин Шар қ ва Европа ў раб туради. Ю қ орида таъкидланганидек, бир ва қ тнинг ў зида бу т ў рт минта қ а Евросиё учун биринчи "ички ярим ой"

ҳ исобланса, Евросиё учун иккинчи — "ташки ярим ой" Америка қ итьаси — Африканинг жануби — "Австралоосиё" , минта қ алари ҳ исобланади. Икки "ярим ой" билан ў ралган Евросиёни сайёрамизнинг марказида жойлашганлигини уқ тириб, ҳ ар -бир давлат учун географик му ҳи тининг марказда б ў лиши энг қ улай омилдир, — дейди Х.Маккиндер. "Марказ" тушунчаси, нисбий б ў либ, ҳ ар бир географик му ҳ итда у давлатлар учун ў згариб туриш кайфиятида б ў лади. Буни эса ў ша давлатнинг хал қ аро муносабатлардаги тутган ў рни к ў рсатиб беради. Х.Маккиндер дунёнинг бутун геосиёсий тарихини учта асосий даврга ажратган: 1. Колумбгача булган давр. Йирик давлатлар шакллангандан то XV аср ў рталаригача б ў лган давр. Бу даврда ж а ҳ он ороли чегара ҳ удудларида исти қом ат қ илувчи ҳ ал қ лар марказий ҳ удудларда яшовчи ҳ ал қ ларнинг доимо босиб олишлари та ҳ диди остида яшаганлар. Масалан, римликлар. Улар учун та ҳ дид манбаси ҳ амиша немислар, хунлар, аланлар, парфияликлар ва бош қ алар б ў либ келишган. 2. Колумб даври. XV аср о ҳ иридан XX аср бошигача б ў лган давр. Бу даврда «ички ярим ой»га мансуб давлатлар (кир ғ о қ б ў йи худудлари) ҳ еч кандай т ў си қ ларга учрамасдан Ер шарининг бош қ а худудларидаги давлатларни ў зларига қ арам қ илишга ур ини шган. Мустамлакачилик сиёсатлари ор қ асида н метрополия ва колониялар шаклланган. 3 . Колумбдан кейинги давр . XX аср бошларидан то ҳ озирги кунгача б ў лган давр. Бу даврда босиб олинмаган ёки эгалланмаган ҳ удудлар қ олмаган. Мавжуд цивилизациялар турмуш тарзи такомиллашиб бориши ва улар ў ртасида т ў кнашувлар. Унинг назарида, Евросиёнинг қ ир ғ ок б ў йидаги ҳ ал қ лар ҳ аёти XIX аср о ҳ ирларига келиб сусаяди. Хал қ лар хаётидаги сусайиш ў рнини эса минта қ ада исти қ омат қил аётган хал қл ар турмуш тарзининг юксалганлиги билан изо ҳ лайди.

Тад қиқотчи "сусайиш" ва "юксалиш" ў ртасидат фар қ ни ўш а даврдаги технологиянинг ривожланганлик холатидан ч и қа ди. Х.Маккиндер Евросиёнинг "марказий давлати" сифатида Германия б ў лиши мумкин дейди. Х.Маккиндер I жаҳон урушидан кейин 1919 йил эълон қилган иккинчи эссеси («Демократик идеаллар ва реаллик») билан геосиёсий қарашларини янада такомиллаштиради. Иккинчи эсседа Европа, Осиё ва Африка минтақаларини "жахон ороли", Евросиёнинг XVI асрдан бери европаликлар назоратида бўлган қирғоқбуйи ҳудудларига нисбатан "жаҳон оролининг бурунлари" деган географик атамаларни қўллаган. Шу билан биргаликда Евросиёнинг "маркази" атамаси ўрнига у Хартланд "Асосий ўлка" тушунчасини илгари сурган. "Асосий ўлка" географик жиҳатдан жуда катта кенглик бўлиб, Шимолий муз океанидан то Осиёга ҳудудларни, Германия ва бутун ғарбий ва Шимолий Европадан шарққа Тинч океанигача ўзанган маконни қамраб олади. Бундан ташқари, олим яна бир янги ёндашув — Адриатикадан то Шимолий денгизгача вертикал чизма тортиб Европани иккига — Хартленд ва Каусленд (қирғоқбўйи ерлари)га бўлади. Шарқий Европа эса бу икки кенглик ўртасида нобарқарор ҳудуд сифатида намоён бўлади. Х.Маккиндер шулар асосида Шарқий Европанинг жаҳон сиёсатини назорат қилиш учун курашлардаги ўрнига эътибор бериб куйидаги асосий хулосага келади. Шундагина унинг стратегик ма қ садлари амалиётда вожиб б ў лади. Х.Маккиндер учун бу Россия ва Германия, уларнинг ашаддий душмани эса Буюк Британия. Шундай экан, инглиз олимларининг фикрича, дунё ҳамиша икки томонга йўналтирилган ёки ўша томонларни маъқулловчи қутбларга бўлинган. Жахонда анъанавий қонуниятга таяниб асосий куч марказлари ўзгариб туриши мумкин, аммо жаҳон давлатчилиги амалиётида конфликт ва конфронтациялар доимий бўлиб қолаверади. Х.Маккиндер илгари сурган ғоялар ўтган юз йил мабойнида вазиятдан келиб чикиб, баъзи бир давлатлар ташқи сиёсатининг олиб борилишида маълум даражада қўл келган булса, баъзилар томонидан фақат назарий

фикрлар сифатида қаралди. Концепцияга нисбатан қандай баҳолар берилмасин, бизнингча, унинг асл мақсади бир омилга —Хартленднинг Совет Итгифоқи назоратига тушиб қолмаслиги ва давлатнинг жаҳон ороли устидан "хокимлиги"га йўл кўймасликка қаратилган эди. 6 Н.Спикмен (1893—1944) Геосиёсатда унинг ижодига А.Мэхэн қарашларининг давомчиси сифатида қараш мумкин. Н.Спикмен ҳалқаро муносабатлар назарияси ва амалиёти бўйича илмий изланишлар олиб борган. У географияни бир катор сиёсий омиллар билан боглаб тад қ и қ этади. Машхур асарлари : «Жа ҳ он сиёсагида Америка стратегияси» (1942), «Жа ҳ он географияси» (1944) этиборлидир. АҚШда геосиёсатга қизиқиш Мюнхен мактаби вакилларининг асарларини мутоала қилишдан кейингина бошланган (америкаликлар назарида, А.Мэхэн концепцияси кўпрок бир томонлама бўлиб, у замонавий қарашларни ўзида акс эттирмаган). Немис мактаби вакиллари томонидан илгари сурилган ғояларни биринчилардан бўлиб америкалик Роберт Страус — Хюпе, Дервент Уиттлси ва Эндрю Жоржлар таҳлил қилишган. Кейинчалик Вильялмур Стефансон нафақат немис геосиёсат мактаби вакиллари қарашларини, балки геосиёсатдаги мавжуд жамики бахсу — мунозаралар тизимини кўриб чиқиш "ревизия" қилиш керак, деган фикрни ўртага ташлайди. Айни пайтда геосиёсатдаги анъанавий европацентристик қарашларни танқид қилади. У Арктикани "Шимолий Ўрта ер денгизи" деб атаб, унинг геосиёсий аҳамиятига эътибор бериш кераклигини илгари сурган. Бунда ревизионист олим ўша даврда Арктикада етакчи давлатларнинг ракета ва атом сув ости кемалари қатновидан унумли фойдаланаётганлигига, минтақа иқтисодий салохиятининг истиқболларидан бахс этади Н. Спикмен 1944 йил ёзган асарида анъанавий геосиёсий қарашлардан келиб чиқиб, Германия ва Япониянинг урушда енгилиш сабабларини уларга континентал (СССР ва Хитой) ва денгиз (Англия ва АҚШ) кучлари коалициясининг қарши курашганликлари билан боғлайди. Аммо бу вақтда

уруш оҳирлаб, ҳалкаро кундаликда урушдан кейинги дунёнинг янгича тартиботи масаласи турарди. АҚШ сиёсий элитаси урушдан кейин Евросиёда демократияни ривожлантириш ва колониал империяларга барҳам беришни айнан Америка миссияси зиммасидаги масала сифатида карарди. Н.Спикмен АҚШ Евросиёдаги манфаатларининг реал вокеликда юзага чиқиши учун аввало кучлар мувозанати назариясига асосланиб, Европада Германияга қарши Францияни маъқуллаши ва Узоқ Шарқда Японияга қарши Хитойни қўллаши кераклигини айтади. Унинг назарида бунга эришиш урушдан кейин нафақат катта учлик" (СССР, АҚШ, Англия) тизимида, балки геосиёсий аҳамияти ошиб бораётган Арктика масаласида АҚШ мавкеини янада мустаҳкамлайди. Н.Спикменга бундай вазият жуда қўл келган. У Евросиё маркази борасидаги Х.Маккиндер фикрларини инкор қилиб, континентал (Евросиё — СССР) кучнинг жаҳон хокимлигига эришуви масаласига гумон билан қарайди ва янгича геосиёсий қарашларини баён этади. У халқаро сйёсатда юқори , мавкега эришиш ёки давлат манфаатларининг устуворлигини таъминлаш учун Шарқий Европадан то бутун Евросиёгача бўлган маконни забт этишга интилишни утопик ғоя маъносида қараб, бир вақттлар Х.Маккиндер Евросиёнинг "ички ярим ойи" деб таърифлаган минтақанинг геостратегик имкониятларининг катта эканлигини таъкидлайди. Н.Спикмен Америка геосиёсий харакатларининг асосий йуналишини қуйидаги икки куриниш билан боғлаган ва унга эришиш учун курашиш кераклигини таъкиддаган: Германия ва Япониянинг харбий куч сифатида н амоён булиб туришини сакламо қ лозим . СССР - Хитой иттифо қ ининг шаклланишига й ў л қў ймаслик керак. Чунки улар ў ртасида иттифо қ чиликнинг юзага келиши келажакда Англия — Америка — Япония иттифокининг дунёни бошкариш й ў лидаги ҳ аракатларига й ў л бермайди; Европанинг бирлашувига й ў л бермаслик керак. Қ удратли Европа федерацияси о ҳ ир о қ ибат А Қ Шнинг дунёдаги позициясини чегаралаш ва кучсизлантиришга олиб келади.

Хуллас, Н.Спикмен геосиеси й қ арашларининг а ҳ амияти ю қ орида келтирилган назарий концепциялар билангина белгиланмайди, балки геосиеси й тафаккур тарихига нисбатан янгича муносабатлар билдиришнинг илмий доирада шаклланишига ҳ исса қў ш г анлига билан ҳ ам амиятлидир. Ғ арбий Европа ва Япония — геосиёсий концепциясининг қ аршилигига қ арамасдан, Г.Киссинжернинг беш куч маркази концепцияси "сову қ уруш"нинг о ҳ ирги ў н йилликларида кў пчилик томонидан тан олинганди. Бундай бахслар "ревизионистлар" ў ртасида (утган асрнинг 70 — йилларда) турли параметрларни назарда тутган қў плаб геосиёсий моделларнинг шаклланишига туртки б ў лди, холос. Масалан, инглиз олими П.Слоу сиёсий кучларнинг бошка минта қ аларни назорат остига олишга интилишини чу қ уррок, ў рганишни ва жахонда миллатлар ха қ- ху қ у қ ларини тенглаштиришни илгари сурган. И.Валлерштейн хал қ аро муносабатлар тизимидаги геосиёсий масалаларни номафкуравий омиллар асосида ўрганишни ё қ лайди. XX аср 80 — йилларида инглиз тад қ и қ отчиси У.Фоке геосиёсатдаги силжишларни давлатларнинг таш қ и савдо ва ҳ орижий энергия манбаларига бо ғ лик б ў либ қ олаётганлиги билан изохлайди. Ёки к ў плаб тад қ и қ отчилар ядровий эра геосиесатида технологиянинг таъсири кучайганлигига, х арбий-денгиз флотидаги технологик жараёнларга катта эътибор қ аратиштан ва бу жараён ҳ озирги кунда хам давом этмокда. Киссинжер, З.Бжизинскийларнинг "беш бурчак дунё" (АКШ, СССР, ХХР,Япония ва ғарбий Европа) ва "уч бурчак марказ" (Шимолий Америка, ғарбий Европа ва Япония) сингари сиёсий ормулалари назарияда геосиёсий жиҳатдан тавсифланиши мумкин, аммо уларнинг асоси ва асл моҳияти мафкуравий кўринишга эга. Яъни геомафкурага дахлдор. Факат улар томонидан ўртага ташланган (амалиётдаги) мафкуралашган "геосиёсий мушохадалар" назариядаэнди "геомафкуравий омил" сифатида қайд этилиб, илмий томондан ўрганилмокда, холос. Геосиёсатнинг тадрижий тараққиётидан келиб чиқиб, геосиёсий концепциялар борасидаги мулохазаларимизга қуйидаги хулосаларни келтиришни лозим топдик.

O'xshashlar

Немис геосиесий концепциялар

Рус ва Совет Геосиёсий концепциялари

Янги давр геосиёсий назариялари ва мактаблари

Ўзбекистон ва Марказий Осиёда геосиёсий жараёнлар

Ҳиндистон ва Покистоннинг геополитик тизимидаги ўрни