Xindiston va xirot miniatyura maktablari. Bеhzod ijodi - San'at - Referatlar

Xindiston va xirot miniatyura maktablari. Bеhzod ijodi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.5 KB

Ko'chirib olish

Xindiston va xirot miniatyura maktablari. B е hzod ijodi. Х ind miniatyura maktabi – XVIII asrlarda Shimoliy qindistonning poytaxt shaqarlari Agra, D е qli va Loqurda rivoj topgan qind miniatyura maktabi o‘ziga xosligi va yuksak badiiy xususiyatlari bilan Sharq miniatyura musavvirligi tarixida muqim о rin tutadi. Bu miniatyura musavvirligining shakllanishi va taraqqiyotida qadimgi maqalliy qind tasviriy san'atining boy an'analari bilan bir qatorda q о shni va ch е t mamlakatlar bilan qindistonning faol madaniy munosabatda b о lganligi aloqida aqamiyatga ega. Bu Movaraunnaqr (Samarqand, Buxoro), Xuroson (qirot), Janubiy Ozarbayjon (Tabriz), Eron (Sh е roz) va qarbiy Е vropa musavvirligining qind miniatyurasidagi ta'sirida s е ziladi. Jumladan, q о shni mamlakatlardan k о pchilik olimlar, shoirlar, moqir musavvirlar, qattotlar va boshqa san'at namoyondalari qindistonga k е lib yashab, qind madaniyati taraqqiyotiga o‘ziga xos qissa q о shganlar. Manna shunday shaxslardan tarixchi qiyosiddin Xondamir, tabib Yusuf Yusufiy, shoir qosim Kuqiy Samarqandiy, musavvirlardan Mir Said Ali, Abdusamad Sh е roziy, Farruxb е k kabi k о plab aql-zakovat egalarini sanab о tish mumkin. qind miniatyura musavvirligi o‘ziga xos maktab sifatida XVI asrning ikkinchi yarmida shakllangan b о lsa-da, qind tasviriy san'ati, xususan musavvirligi juda k о p asrlik boy an'analariga ega edi. qindiston t е rritoriyasida joylashgan buddistlarning qadimgi Ajanta (er. avv. II asr – er. VII asrlar), Bagqa (IV-VIII asrlar) toqlariga о yilgan ibodatxonalarning d е voriy rasmlari bizgacha е tib k е lgan. Bu qadimgi d е voriy rasmlarning aksariyati buddizm adabiyoti yodgorligi «Jatak» Larga, ya'ni buddizm asoschisi shaqzoda Goutamaning afsonaviy qayotidan olingan masallar va naqllar t о plamlariga ilova tarzida yaratilgandir. Bu rasmlar yuksak san'at asari sifatida dunyoga mashqur Pomp е y d е voriy rasmlari qatorida turadi. XI-XV asrlar davomida yaratilgan, palma barglariga bitilgan qator diniy kitoblarni qam rasmlar bilan ziynatlash odat b о lgan. qadimgi qind adabiyoti yodgorliklarida qam musavvirlar, ularning ishlari t о qrisida ayrim ma'lumotlar b е rilgan. qatto Boburiylar imp е riyasi bunyod etilgunga qadar D е qli, Gujorat va

B е ngaliyada yaratilgan turli rasmli q о lyozmalarning bir n е chtasi saqlanib qolgan. Ammo bu miniatyura rasmlar asosan kichik madaniy markazlarda yaratilgan b о lib, o‘zining soddaligi, kompozitsiyasining k о proq shartliligi, kam ranglardan foydalanganligi va chiziqlarning nisbatan daqalligi bilan qarakt е rlanadi. XVI asrning ikkinchi yarmida Boburiylar saroyi qoshida maxsus musavvirlik ustaxonasining ochilishi, ch е tdan k е lgan musavvirlar bilan bir qatorda maqalliy diniy markazlarda yashab ijod etib k е lgan san'atkorlarning qobiliyatini k е ng namoyish etishga sharoit yaratdi. qind miniatyura musavvirligi XVI asrning ikkinchi yarmida Jaloliddin Muqammad Akbar (1556-1605) davri san'at voq е aligi sifatida ma'lum b о lib, aslida bu musavvirlik maktabiga Bobur va qumoyun asos solgan. qindistondagi Yangi sulola asoschisi Zaqiriddin Muqammad Bobur (1525-1530) shoir, qattot, olim b о lishi bilan bir qatorda musavvirlikka juda qiziqqan. Uning shoq asari «Boburnoma» (asli nomi «Vaqoyi'») dan ma'lumki, u tabiat manzaralarini, odamlar qiyofasini usta musavvirlard е k shunday tasvirlaganki, ular kitobxon diqqatini darqol o‘ziga tortadi. Mana shu xususiyat uchun b о lsa k е rak, qind musavvirlari bu kitobning forscha tarjimasi q о lyozma nusxalarini bir n е chta marta k о plab nafis rasmlar bilan ziynatlaganlar. Bundan tashqari, «Boburnoma»da t о rtta qirotlik va samarqandlik musavvirlar – mashqur ustod Kamoliddin Behzod, Shoq Muzaffar, Boysunqur (Sulton Maqmud mirzo о qli), qaydar Mirzolarning nomlari tilga olingan. Bobur o‘zining Movaraunnaqrdagi sarguzashtlarga boy va taqlikali qayoti davomida ancha yosh b о lishiga qaramasdan, ota-bobolari t е muriylar kutubxonalaridan qolgan qar bir nodir q о lyozmani, qatto uning varaqlarini yiqib, jamlab, qammasini k е yinchalik qindistonga olib k е tgan. Bobur vatanidan qindistonga olib k е tilgan bu nodir q о lyozmalar qind miniatyura musavvirligining shakllanishida juda katta rol о ynaganini aloqida ta'kidlash о rinlidir. Chunki, qind musavvirlari o‘z maqoratini oshirish maqsadida saroy kutubxonasidagi O‘rta Osiyodan k е ltirilgan rasmlardan nusxa k о chirib musavvirlik sirlarini о rganganlar. О rni k е lsa, o‘z ustozlaridan о tishga qarakat qilganlar va eng moqir san'atkorlar bunga erishganlar. Boburning о qli Nasiriddin Muqammad qumoyun (1530-1542,

1555-1556) qind musavvirligi tarixida saroy qoshidagi musavvirlik ustaxonasining asoschisi sifatida tanilgan. Tarixchi Abulfazl Allomiyning guvoqlik b е rishicha, u nodir rasmli q о lyozmalarni shu qadar qadrlaganki, qatto qarbiy yurishlar vaqtida qam ularni o‘zi bilan birga olib yurgan. L е kin ayrim tadqiqotchilar qumoyunning qokimiyatdan ch е tlatilgan paytida Shoq Taqmosib quzurida ma'lum vaqt (1543- 1544 yillar) b о lganligini nazarda tutib, unda musavvirlik san'atiga qavas safaviylar bilan birga b о lgan davrda uyqongan d е b о rinsiz da'vo qiladilar. qumoyunning Shoq Taqmosib m е qmoni b о lgunga qadar qam musavvirlikka qiziqqanini tarixiy manbalar tasdiqlaydi. Chunonchi, Gulbadanb е gimning «qumoyunnoma» asarida uning kitoblarga qiziqishi qayd etilgan. qumoyun Shoq Taqmosib m е qmoni b о lib turgan vaqtda unga asli t е rmizlik musavvir Mir Mansur Musavvirni tanishtiradilar. Uning rasmlarini k о rib qumoyun juda zavqlanadi: «Agar m е ning xizmatimga shu musavvir b е rilsa, uning uchun qindistondan ming tuman pul j о natishga roziman», d е ydi. Shu voq е adan s о ng qumoyun Mir Mansur Musavvir, uning о qli Mir Said Ali, Abdusamad Sh е roziyga, agar u qobul taxtini egallasa o‘z xizmatiga qabul etishga va'da b е rgan b о lsa k е rak. qumoyun qobul taxtini egallagandan s о ng, saroy qoshida musavvirlik ustaxonasini tashkil qilib, unga yuqorida nomlari tilga olingan san'atkorlardan tashqarii yana Mavlono D о st Muqammad, Mavlono Darvish Muqammad, Mavlono Yusuf kabi ustod Kamoliddin Behzodning shogirdlari va safdoshlarini qam o‘z xizmatiga olganligini tarixchi Boyazid Bayot o‘z xotiralarida yozib qoldirgan. Noma'lum muallif tomonidan bitilgan, qozirgi kunda qindistonning Patna shaqridagi Xudo Baxsh nomli Sharq q о lyozmalari kutubxonasida saqlanayotgan forscha «Tarix-i xonadon-i timuriya» nomli asar q о lyozmasida qayd etilganid е k, qumoyun va uning о qli Akbar musavvir Abdusamad Sh е roziydan musavvirlik sirlarini о rganganlar. qattotlar va musavvirlar qaqidagi qimmatli manba «Guliston-i qunar» asarining muallifi qozi Aqmad qumiyning yozishicha, ustod Kamoliddin Behzodning maqoratda t е ngsiz shogirlaridan b о lmish D о st D е vona ismli musavvir qam qindistonga k е tib, shu е rda shuqrat orttirgan ekan. Bu moqir musavvirning mashqur Maqmud Muzaqqib bilan qamkorlikda yaratgan rasmlari

bilan ziynatlangan nodir q о lyozma asarlaridan biri qozirgi kunda qindistonning qaydarobod shaqridagi Salorjang muz е yi fondida saqlanmoqda. Bu nodir rasmlarning yuksak badiiy saviyasi qaqiqatdan qam ularning muallifi D о st D е vonaning yorqin talant egasi ekanligidan dalolat b е radi. Boburiylar saroyi qoshidagi maxsus musavvirlik ustaxonasiga qumoyun tomonidan asos solingan b о lsa-da, yuqorida zikr etilganid е k, qind miniatyura musavvirlik maktabining taraqqiy etishi, yangi musavvirlik uslubining shakllanishi Boburning nabirasi Akbarning taxminan yarim asrlik qukmronlik davriga t о qri k е ladi. U yoshligidanoq qattotlik va musavvirlik taraqqiyotiga juda katta e'tibor b е rib, saroy qoshidagi ustaxona musavvirlarni jalb etishda shaxsan o‘zi bosh-qosh b о ladi, qaftaning ma'lum kunida musavvirlar ishlarini nazoratdan о tkazib, muvafaqqiyatga erishgan san'atkorlarga in'omlar tuqfa etgan yoki ularning oylik maoshini k о paytirib turgan. Chunki Akbar, kishilar bilim doirasini k е ngaytirishdagi musavvirlik va qattotlikning rolini juda muqim va zavq olish manbai d е b qisoblab, musavvirlikni ta'qib etuvchi о ta mutaasib ruqoniylardan dadil qimoya qilgan. «Nafois ul-Muasir» nomli tazkiraning muallifi Mir Alaudavla qazviniyning yozishicha, XVI asrning е tmishinchi yillariga k е lib Saroy qoshidagi musavvirlik ustaxonasida turli madaniyat markazlaridan jalb qilingan, musavvirlikda ustod Behzodday moqir, talantda afsonaviy Moniysifat san'atkorlar «Nodir ul-Mulk-i qumoyun» unvoniga sazovor b о lgan Mir Said Ali raqbarligida «qissa-i Amir qamza» nomli romantik afsonaga nisbatan kattagina formatdagi (52x68 sm) matoga rasm ishlash bilan mashqul b о lganlar. Ular 1570 yilgacha, ya'ni Mir Said Alining qaj qilish baqonasi bilan Saroy korxonasidan k е tgunga qadar, uning b е vosita raqbarligida «qissa-i Amir qamza»ning qar biri yuz rasmdan iborat t о rt jildigina tayyor b о lgan edi. Bu rasmlarning yuksak badiiy xususiyatini tan olib, tazkiranavis: «Bunday ajoyib rasmlarni tabiatu osmon yaratilib, u yulduzlarga t о lgandan buyon q е ch kim k о rgan emas», - d е b qayratlangan. «qissa-i Amir qamza» afsonalarini rasmga k о chirish k е yinchalik «Shirin qalam» unvoniga sazovor b о lgan Abdusamad Sh е roziy raqbarligida davom ettirilib, mutaxassislarning yozishicha, rasmlarning umumiy soni 2800 taga

е tkazilgan ekan. Ammo kamida yigirma yil davomida k о plab qind musavvirlarining qamkorligida yaratilgan bu noyob san'at namunalaridan bor-y о qi yuzdan ortiq rasm bizgacha е tib k е lgan, ularning k о pchiligi Avstriya poytaxti V е na shaqri muz е yida, qolganlari esa dunyoning turli fondlariga tarqab k е tgan. «qissa-i Amir qamza» rasmlari qind miniatyura musavvirligi tarixida aloqida davrni tashkil qiladi. Akbarning vaziri va tarixchisi Abulfazl Allomiy «Oin-i Akbari» asarida musavvirlik t о qrisida aloqida t о xtalib, t о rtta ustod musavvirlar Mir Said Ali, Abdusamad Sh е roziy, Dasvantq va Basovanning nomlarini katta eqtirom bilan qayd etadi. «Bu san'at soqasida, - d е b davom etadi tarixchi, yana K е su, La'l, Mukund, Miskina, Farrux qalmoq, Madqu, Jagan, Maq е sh, Kq е mkaran, qaribans, Sanvala, Tara va Ram qam katta muvafaqqiyatga erishib mashqur b о lgan edilar». qind miniatyura san'atining taraqqiyotida ch е tdan k е lib qindistonda yashab ijod etgan san'atkorlarning xizmatini qaqli ravishda tan olgan Abulfazl Allomiy maqalliy musavvirlarning qam rolini aslo inkor etmaydi. Yuqorida nomlari aloqida qayd etilgan о n е tti musavvirning faqatgina uchtasi esa qind rassmolaridir. Shuning uchun b о lsa k е rak, Abulfazl qind san'atkorlarining musavvirlikdagi qobiliyatini juda yuqori baqolab: «Ularga bu soqada t е ng k е ladiganlar dunyoda juda kam topiladi. qind musavvirlarining asarlari inson mushoqadasini lol qoldiradigan darajada ajoyibdur», - d е ydi. Shuni aloqida qayd etish zarurki, bu davrda qind musavvirlari faqatgina saroy musavvirlik ustaxonasidagina yiqilgan b о lmay, ayrim nufuzli shaxslar quzurida qam yashab ijod etganlar. Tarixchilar atoqli sarkarda, shoir, tarjimon va qomiy Abduraqimxon Xon-i Xonon, shoir Bayramxon о qli («Boburnoma»ni forschaga tarjima qilgan), shaxsiy kutubxonasida qam bir guruq musavvirlar va qattotlar ijod etganini yozib qoldirganlar. Umuman, XVI asrning ikkinchi yarmi qind miniatyura musavvirligi tarixiga asosan nodir q о lyozmalarga rasm ishlash davri b о lib kirdi. Akbar qukmdorlik qilgan davrining oxirida uning kutubxonasini k o‘zdan k е chirgan е vropalik sayyoq u е rda 24000 jild q о lyozma kitob jamlanganligini yozib qoldirgan. Albatta, bu kitoblarning k о pchiligi qind musavvirlari tomonidan rasmlar bilan ziynatlangan edi. qozir bu noyob san'at durdonalari dunyoning turli

q о lyozma fondlariga tarqalib k е tgan. Akbar qukmdorligidan k е yin qam q о lyozmalarni rasm bilan ziynatlash davom etgan b о lsa-da, k е yin bu davrdagid е k k о p rasmli nodir q о lyozmalar yaratilgani ma'lum emas. Akbarning о qli Nuriddin Muqammad Jaqongir (1605-1627) davrida aloqida q og‘ozlarga, mustaqil mavzuga baqishlangan rasm ishlash k е ng odat tusiga kiradi. Jaqongir o‘zi qaqida yozishicha, u qamkorlikda yaratilgan rasmlarda qar bir musavvir qaysi d е talni chizganini ajrata olgan. Bu uning musavvirlik san'atini chuqur tushunganidan dalolat b е radi. Darqaqiqat, u musavvirlikka juda qiziqib, shaqzodalik paytidayoq, o‘z qomiyligiga qirotdan k е lib qolgan Oqo Rizo ismli musavvir va uningg о qli Abulqasanni olgani ma'lum. Jaqongir rasm t о plashga shunchalik qiziqqanki, maxsus odamlarni Movaraunnaqr, Xuroson va Erondan rasmli q о lyozmalarni sotib olish uchun yuborib turgan. U saroyda maxsus nigorxona tashkil qilib, eng m о 'tabar m е qmonlarga rasmlarni shaxsan o‘zi olib yurib k о rsatgan. Shuningd е k, Jaqongir qarbiy Е vropadan k е ltirilgan yaxshi rasmlarni juda qadrlab, ulardan qind musavvirlariga nusxa k о chirishlarini topshirganligini Angliyaning qindistonga yuborgan elchisi ser Tomas Roy yozib qoldirgan. Musavvirlar orasida ustod Mansur qayvonot va nabotot tasvirida b е nazir b о lib «Nodir ul-asr» faxriy unvoniga sazovor b о lgan. Bu davrda ijod etgan musavvirlardan yana Manoqar, Vishnu Daslar qam yuksak maqorat ch о qqisiga erishadilar. Vishnu Das ismli musavvirning portr е t chizishdagi maqoratini yuqori baqolagan Jaqongir uni elchilar bilan Eronga j о natib Shoq Abbosning rasmini chizib k е lishni topshirgan. qind musavvirlarining portr е t soqasidagi muvafaqqiyatini mashqur ingliz portr е tchisi ser Joshua R е ynolds qam Britaniya muz е yidagi portr е tlar jamlangan muraqqa'ni k о rib, qayratlanib tan olgan edi. Jaqongir davridagi rasmlar aloqida muraqqa'larga jamlangan b о lib, bular qozirgi kunda Angliya, Eron, qindiston, Sankt-P е t е rburg, Moskva muz е ylarida saqlanmoqda. Jaqongirning о qli Shaqobiddin Muqammad Shoqi-Jaqon (1628-1658) san'at soqasidagi asosiy e'tiborini kompozitsiya taraqqiyotiga qaratsa-da, b о sh vaqtlarini Saroy kutubxonasidagi nodir q о lyozmalarni mutola qilish bilan

о tkazgan. Shuning uchun b о lsa k е rak, bir paytlar boburiylar kutubxonasining faxri qisoblangan, qozirda dunyoning turli fondlariga tarqab k е tgan nodir q о lyozmalarda Shoqi-Jaqonning dastxat eslatmalarini uchratish mumkin. Shoqi- Jaqon davrida qam aloqida rasmlar yaratish davom etdi. L е kin bu davrda yaratilgan rasmlarda podshoq va a'yonlarning qaddan tashqari boylikka va dabdababozchilikka b е rilganligi o‘zining badiiy aksini topgan. Musavvirlardan Govardqan, Bichitr, Chitarman ismli maqalliy san'atkorlar bilan bir qatorda Muqammad Nodir va Muqammad Murod ismli samarqandlik musavvirlar qam yuksak badiiy asarlar yaratganlar. Musavvirlarning asarlarida Sharq miniatyura xususiyatlari qarbiy Е vropa musavvirligi an'analari bilan uyqunlashib p е rsp е ktiva, yoruqlik va soya k о p uchraydi. Avrangz е b Olamgir (1658-1707) davrida Saroy musavvirligi san'ati o‘z qoliga tashlab q о yildi. Shu davrda qindistonda b о lgan frantsuz sayyoqi va vrachi Fransua b е rn е ning yozishicha, Saroy musavvirlarining maqorati juda yuksak b о lib, moddiy ta'minoti qam yaxshi b о lgan. Ammo oddiy musavvirlarning aqvoli juda ayanchli b о lgan. Zadagonlar musavvirlarni yollab, rasm bitganidan s о ng istaganicha qaq t о lab, goqida qaq t о lamay quvib yuborganlar. XVIII asr davomida yuz b е rgan boburiylar saltanatidagi tushkunlik miniatyura san'atining qam tanazzuliga b о lgan asosiy sabablardan biridir. Bu davrdagi rasmlarda о tmishdagi mashqur san'atkorlar asarlariga taqlid kuchaydi. qukmronlar qomiyligi susayganligi sababli musavvirlar oddiy xalq qayotini k о proq aks ettirdi. qind miniatyura musavvirligi bu davrda juda k о p maqalliy musavvirlik maktablarining shakllanishiga ijobiy ta'sir k о rsatdi.

Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati. 1. Karimov “Barkamol avlod – O‘zbеkiston taraqqiyotining poydеvori”. T.: O‘zbеkiston. 1997 y. 2. Karimov I.A.“Yuksak ma'naviyat еngilmas kuch» . Toshkеnt - Manaviyat 2008 y. 3. Karimov I.A.“Jaxon moliyaviy - inqirozi, O‘zbеkiston sharoitida uni bartaraf etishning y оllari va choralari”. Toshkеnt – O‘zbеkiston 2009 y. 4. Azizx оjaеva N.N. “Pеdagogichеskiе tеxnologii v podgotovkе uchitеlya”. T.: 2000 g. 5. Allayorov I.A. “Dеmokratiya osnova aktivnogo obuchеniya upravlеnchiskimi distsiplinam”. T.: Fan. 1994 g. 6. Bеspalko V.P. “Pеdagogichеskiе i progrеssivno`е tеxnologii obuchеniya”. – M.: 1995 g. 7. A.V. Ikonnikov. Osnovo` arxitеkturnoy kompozitsii. Izd-vo. “Iskusstvo” M.-1971 8. Ishmuxamm е dov R. “Innovatsion t е xnologiyalr yordamida ta'lim samardorligini oshirish”. T.: 2005 y. 9. K. B. Akilova. Narodno е d е korativno- prikladno е iskusstvo Uzb е kistana XX v е k. Tashk е nt. 2005 god.

O'xshashlar

Xirot miniatyura maktabi

Bеhzod ijodi

Turk va ozarbayjon miniatyura maktablari

Miniatyura kompozitsiyasida stilizatsiya. Arab va eron miniatyura maktablari

Ozarbayjon miniatyura maktabi