Umumiy ta’lim maktablarida qo’shiq o’rgatish metodlari - San'at - Referatlar

Umumiy ta’lim maktablarida qo’shiq o’rgatish metodlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74 KB

Ko'chirib olish

Umumiy ta’lim maktablarida qo’shiq o’rgatish metodlari Reja: 1.Musiqa darslarida qo’shiq o’rgatish jarayonida musiqa o’qituvchisi 2.Qo’shiq o’rgatish jarayoni: a) O’qituvchining qo’shiqni ijro etishi; b) Suhbat; v) Qo’shiqning tekstini o’rgatish; 3.Qo’ shiqning qo’yini o’rgatish metodlari 4.Ashulani badiiy ijro etish ishlash

I. Dasturga turli vokal va musiqiy xususiyatga ega bo’lgan qo’shiqlar kiritadi. Vokal-xor ishlari yuzasidan ularning har biri ma’lum malakalarni rivojlantirishga xizmat qiladi.O’qituvchi sinf imkoniyatiarini hisobga olgan xolda yil davomida o’rgatish uclum 10-12 ta qo’shiq tanlaydi va ularning vokalning ijrochilik darajasi va badiiy mazmuni maktab hayotiga mosligini inobatga olib, ularni ma’lum tartibga soladi. O’quvchilarga musiqiy tarbiya berishning negizi xorda ashula aytishdir, chunki musiqaga bo’lgan qobiliyatni o’stirish, musiqa san’atiga bo’lgan mehr va qiziqishni oshira borish vazifasi o’quvchilarning o’z faoliyati jarayonida muvafaqiyatli bajariladi. O’quvchilarning quyi sinflarda olgan vokal-xor malakalari takomillashadi, bu malakalar ashulaning to’g’ri va ta’sirli aytilishini ta’minlaydi, bolalar ovozining yaxshilanishiga va parvarish qilinishiga yordam beradi. Diktsiyaning aniq va ravshanligi ashulaning tushunarli bo’lishiga yordam berib, uning badiiy obraz bilan aniq va mazmunli ijro etilishiga kumaqlashadi. Bolalarning ovoz apparatlari, musiqa o’quvi yoshga qarab o’sadi. Shuning uchun ashula aytish malakalari, ovozning asosiy elementlari: nafasni rejaga solish, tovush hosii qilish, diktsiya, so’z ansambl dasturda har qaysi o’quv yili uchun alohida-alohida beriladi. Ta’lim jarayonida bu elementlarning hammasi bir-biriga uzviy bog’lanib boradi.Yuqorida ko’rsatilgan elementlarning har biri hamma sinflardagi ashula aytish ishining mazmuniga kiradi va asta-sekin mustahkamlashib, sifati o’zgarib, murakkab ashula repertuarida rivojlanadi. VII -sinf o’quvchilariga alohida e’tibor berilishi kerak, chunki bu yoshda ko’pchilik o’g’il bolalarda ham, qiz bolalarda ham mutatsiya davri avj oladi (ovozi o’zgaradi). Bu vaqtda 13-14 yoshdagi o’g’il bolalarning ovozi keskin o’zgaradi. Ayniqsa, o’g’il bolalar ovozlari pasaya borib, ovoz diapazoni tushib qoladi. Xatto ovoz o’zgargandan keyin, ya’ni mutatsiyadan so’nggi dastlabki davrda ham (erkakcha ovoz deb 2-shartli aytiladigan) ovoz diapazoni ko’pincha cheklangan bo’ladi, bu ovozning tembr xususiyatlari noaniq bo’ladi. Bular

repertuarni tegishli su’ratda cheklash va puxta tanlash zaruratini keltirib chiqaradi. Bu vaqtda ko’proq ikki ovozli repertuar tavsiya qilinadi. O’g’il bolalar soprano yoki alt ovozi bilan aytiladigan ashulani bir oktava past ohangda takrorlashi mumkin. Bu yoshdagi ba’zi o’g’il bolalar xali bolalar ovozi bilan, ya’ni soprano va alt ovozlariga mos keladigan ovoz bilan ashula aytadilar. Birok bolalar ovozi bilan ashula aytuvchilarning diapazoni ham, erkakcha ovoz bilan ashula aytuvchilarning diapazoni ham cheklangan (ba’zi kvinta-seksta darajasida, Do 1 -lya bemol 1 , - lya 1 oralig’ida) bo’lishi mumkin. Shuning uchun ham o’g’il bolalar o’z diapazon doirasiga kirmaydigan ashula qismlarini aytmasliklari kerak. Ashula aytish murakkab psixofiziologik jarayondir. Ashula aytganda bola organizmining deyarli hamma a’zolari, ayniqsa, tovush hosil qiluvchi artiqulyatsiya, nafas organlari va nerv to’qimalari (nerv sistemasi) faol ishtirok etadi. Agar mazkur organlarning biri ashula aytish jarayonida noto’g’ri ishlasa, ovoz apparatiga va ovoz hosil bo’lishiga ziyon yetishi mumkin. Shuning uchun vokal malakalarini hosil etishda bu organlarning bir vaqtda o’zaro aloqada va normal ishlashga erishishi zarur. Bu tadbirlar nafasning tekis, osoyishta, to’lqinli chiqishiga va nutq talaffo’zining yaxshi rivojlanishiga katta yordam beradi. Musiqa o’quvni o’stirish, ovozni parvarish qilish va vokal xor malakalari hosil etishda maxsus vokal mashqlari, ya’ni uch tovushli, past bosqich yoki yuqori bosqichdagi tovushlar orasida va uning kvinta yoki oktava miqyosidagi qismlarida ashula aytib, bir ovozda asosan, yallalar yoki qo’shiqlardan parchalar aytib, «ovozni maromga solish» katta ahamiyatga egadir. Notaga qarab ashula aytish malakasi ham shu xilda mashq qilish yo’li bilan hosil etiladi. Bu xildagi mashqlar uchun har darsda 3-6 minut vaqt ajratiladi. Dasturda cholg’u asbobi bilan jo’r bo’lib va jo’rsiz ashula aytilishi nazarda tutilgan. Jo’rsiz ashula aytish (a’capella) musiqa uquvining o’sishiga ko’p ovozli ashulalarning hamjihatlik bilan aytilishiga, ohangdoshlikka, diqqatni kuchaytirishga yordam beradi. Musiqa asbobi jo’rsiz xor bilan ashula aytganda

o’qituvchi ham, o’quvchilar ham ashuladagi barcha noto’griliklarni yaxshi sezadilar. Jo’rsiz ashula aytishni o’rganishning ahamiyati ham ana shundadir. Dasturda ko’rsatilgan qo’shiqlardan tashqari, o’qituvchi matbuot, radio yoki televideniye orqali e’lon qilingan yangi qo’shiqlardan ham tanlab olish mumkin. Shuningdek, ayrim qo’shiqlarni chorakdan chorakka yoki sinfdan sinfga ko’chirish huquqi ham beriladi. Shunga intilish kerakki, bolalar sinfda o’rganib olgah qo’shiqlarini har yoklama anglab, ta’sirli qilib ijro eta oladigan bo’lsin. Bu esa qo’shiqning qanday o’rganilganligiga, o’qituvchining qo’shiqdagi badiiy obrazni nechogli ishonarli qilib ochib bera olganligiga bog’liq bo’ladi. O’qituvchining darsga yaxshi tayyorlanishi qo’shiqni muvaffaqiyatli o’rgatishning muhim shartidir. U bolalar bilan birinchi marta o’rganiladigan ashulani juda yaxshi bilishi, to’g’ri va ta’sirli kuylab berishi kerak. O’qituvchi qo’shiqni chuqur o’rganib chiqqanidan keyingina uni bolalarga o’rgatish mumkin. Har bir qo’shiqni, xatto eng oddiysini ham, juda sinchiqlab tahlil etish, uning g’oyaviy mazmunini bilib olish va musiqada shu mazmunning qanday ifoda vositalari bilan aks ettirilishini aniqlab olish zarur. Butun qo’shiqni ijro etish rejasi oldindan belgilab olinadi va o’qituvchining darsda o’tkazadigan suhbatlarining mazmuni, ya’ni qo’shiqning asosiy sur’ati va undan chetlanishlar, rang-barangliklar, tovush xususiyatlari uylab chiqiladi. Agar ogizni yumgan xolda kuylash, xor va yakkaxon - peshxonlarning almashib turishi kabi ijro usullari bilan qo’shiq jarangdorligiga xilma-xillik kiritish mumkin bo’lsa, o’qituvchi bu usullarni qayerlarda qo’llanish va bolalardan qaysi biri yakkaxon bo’lishi keraqligini belgilab qo’yadi. U tekstning ta’sirini kuchaytirish uchun qo’shiqning qaysi so’zlarini ajratib ko’rsatish va uqtirib o’tish zarurligini muljallab qo’yadi. Shuningdek, qo’shiqni ijro etish texnikasini ham puxta bilib olib, qanday joylarda nafas olish qo’llay bilishini, qo’shiqni qaysi tomonlari murakkabligini, nima uchun bolalarning o’zlashtirishlari qiyinligi va qaysi tomonlarini o’zlashtirishlar oson bo’lishini aniqlash kerak. O’qituvchi qo’shiqning murakkab urinlarini aniqlagach, ularni o’rganishni osonlashtiradigan vositalarni topa oladi. Masalan,

bu urinlar intonatsiya qiyinchiliklaridan iborat bo’lsa, yordamchi mashqlar tuziladi. II. Qo’shiq o’rgatish jarayonining bir necha asosiy paytlari bor: 1.O’qituvchining qo’shiqni ijro etishi; 2.Suxbat o’tkazish; 3.Qo’shiq tekstini o’rgatish; 4.Qo’shiq qo’yini o’rgatish; 5.O’rganilgan qo’shiqni mustahkamlash; 6.Qo’shiqning badiiy ijrosi ustida ishlash Har qanday qo’shiqni o’rgatishda ana shunday paytlarga rioya qilisfi shart. Bularni bajarish izchilligi esa o’rganilayotgan qo’shiqning xususiyatiga bog’liqdir. O’QITUVCHINING QO’ShIQNI IJRO ETIShI – o’qituvchining qo’shiqni ijro etishi uni o’rgatish jarayonidagi muhim bir payt hisobfanadi. O’qituvchining qo’shiqni nechogli aniq chiziq ravshan, ta’sirli ijro etsa, bu qo’shiq o’quvchilarga shunchalik tushunarli bo’lib qoladi, qo’shiqni o’rganish ularga oson bo’lib ko’rinadi. Bolalar qo’shiqni kuchli taasurot billan tinglashar ekan, ularning shu qo’shiqni tezrok o’rganib olgilari keladi. Shunday qilib, bolalarni jim o’tirib zo’r diqqat bilan qo’shiq tinglashga odatlantira borish kerak. O’qituvchi qo’shiqni boshidan oxirigacha ham, qisman ham ijro etishi mumkin. Agar qo’shiq tabiat manzaralarini aks yettirsa, yil fasllari ifodalasa, unda qandaydir umumiy mazmun va kayfiyat bayon qilinadigan bo’lsa, qo’shiqning bir bandini ijro etishning o’zi kifoya qiladi, boshqa bandlarini esa qo’yilmasdan o’qib beriladi xolos. Ammo ayrim qahramonlarga, tarixiy vokealarga oid qo’shiq va ashulalarda bo’lganidek, qo’shiq rivojining umumiy yo’li yakkol ma’lum bo’lsa, bolalarda yaxlit badiiy obraz taasurotini hosil qilish uchun qo’shiqni tulik ijro etish afzalrok bo’ladi. SUXBAT . – qo’shiq o’rgatish oldidan, odatda, qo’shiqning mazmuni va musiqaviy ta’sirchanligi, uning musiqasini yozgan kompozitor va she’rini yozgan

shoir haqida suhbat o’tkaziladi. Bu suhbat o’quvchining qo’shiqni ijro etishdan oldingi kirish so’zi va undan keyingi xotima - xulosa so’zi tarikasida o’tkazilishi mumkin. Kirish so’zi nixoyatda qisqa va xilma xil mazmunda bo’lishi kerak. Chunonchi, o’qituvchi faqat qo’shiqning nomini, uning kompozitori va shoirining nomini aytadi yoki shu asarni yaratgan kompozitorning hayoti va ijodiy yo’lidan 1-2 ta yorqin vokeani gapirib beradi. Tarixiy vokealarga, qahramonlarga bag’ishlangan qo’shiq va ashulalarni ijro etishdan oldin suhbat o’tkaziladi. Bundan ko’zanadigan maqsad bolalarning shu qo’shiq to’g’risidagi taasurotini kuchaytirishdan iborat. Bunday suhbatda bolalarning o’zlari ham aktiv ishtirok etishlari mumkin. Ular ayrim vokealar va qahramonlar to’g’risida eshitib yoki o’qib bilganlarini gapirib berishadi. Agar qo’shiqda notanish so’zlar uchraydigan bo’lsa, bolalarning idrok jarayonini qiyinlashtirib qo’ymaslik va diqqatini chalgitmaslik uchun uni tinglashdan oldin, notanish so’zlarga izoh beriladi. Qo’shiqni jjro etib ko’rsatgandan keyin ancha batafsil suhbat qilinadi, ammo bu suhbat juda cho’zilib ketmasligi shart. Bolalar o’qituvchi ijro etayotgan qo’shiqni tinglashar ekan, ta’sirlanib, ruxlanib ketishadi. Shu qo’shiq to’g’risida ularda fikr olishuv istagi tug’iladi. Bu istak darsning juda muhim paytidir. Lekin ushbu masalada, o’zi bo’larchilikka va boshboshdoqlikka yo’l qo’yib bo’lmaydi. O’qituvchi suhbatni yo’lga solib, boshqarib turishi kerak. Bunda u bolalarga bir qancha savollar beradi: Qo’shiqda nima haqida so’z boradi; uning musiqasi qanday xususiyatga ega; u og’ir – vazmin aytiladimi yoki tez aytiladimi; u marsh qo’shigga o’xshaydimi yoki raqs qo’shigga; bolalar jo’rnavozlikdan qanday zavq olishdi va h.k. Bundan tashqari, o’qituvchi shu suhbatda bolalarga yangi bilim va tushunchalarni berib, qo’shiqdagi badiiy obrazni - kuchaytirishga yordam qiluvchi musiqali ifoda vositalarini ularga tushunarli shaklda ochib berishi kerak. Ayrim xollarda qo’shiqning kuyni bolalarning esiga solish uchun suhbatdan so’ng uni ikkinchi marta ijro etish ma’qul. Qo’shiq ijro etilib, uning haqida suhbat o’tkazilgandan keyin, o’qituvchi qo’shiqni bevosita o’rgatishga kirishadi.

Qo’shiq tekstini o’rgatish – qo’shiqda kishi ongiga kuchli ta’sir ko’rsatuvchi vosita bo’lgan musiqa bilan so’z chambarchas bog’lanadi. Qo’shiqni o’rgatish jarayonida ana shu ikki komponentning muhim o’rnini egallashi alohida ahamiyatga ega. Bolalarni qo’shiqning tekstini tez va osongina esda qoldirishga o’rgatish lozim. Quyi sinflarda qo`’hiq teksti bevosita darsda o’rgatiladi. Buning sababi shuki, bolalar xali tez va bexato yoza olmaydilar, she’rni yozib olish esa juda ko’p vaqtni oladi. Darsda o’qituvchi odatda adabiy asarning murakkab turiga qarab to’rtlikni (bir band she’rni) yoki uning qismini to’rt marta o’qib eshittiradi; so’ngra o’qib eshittirilgan tekstni o’zi bilan birgalashib takrorlashni bolalarga taqlif qiladi. O’qituvchi tekstdagi so’lzarni to’g’ri, toa’sirli, aniq, talaffuz etishi kerak. O’quvchilarning ham xuddi shunday talaffuz etishlarini talab qilish zarur. Ular tekstni shivirlab, ammo ohangdor qilib o’qib berishlari foydali bo’ladi; bunday o’qish artiqulyatsiya apparatini aktivlashtiradi. Qo’shiqning tekstini butun sinf 2-3 marta takrorlagandan keyin ayrim o’quvchilardan uni diklomatsiya qilib berish suraladi. Ayni maxalda boshqa o’quvchilar o’rtoqlarining xatolarini tuzatishlari uchun she’rni diqqat bilan tinglab, uni dilda takrorlashlari kerak. Tekstni «zanjirband» qaytarish ma’qul: bir bola birinchi satrni, boshqa bola ikkinchisini, uchinchi bola uchinchi satrni ukiydi va h. k. Bunday o’qish bolalarning diqqatini aktivlashtiradi. 2-sinfdan boshlab o’quvchilar alohida daftar tutib, o’rganilayotgan qo’shiqlarning tekstini yozib borishlari kerak. 3-7 sinflarda o’qituvchi qo’shiqning tekstini aytib yozdiradi. Quyi sinflarda qo’shiq tekstini maxsus jadval - plakatlarga qarab yoki doskadagi yozuvlarga qarab o’rganish lozim. Yuqori sinflarda o’qituvchi sinfga yangi tekstning 2-3 nusxasini olib kelib, bolalardan uni kuchirib ko’paytirishni iltimos qiladi. Bundan tashqari, yuqori sinflarda qo’shiq tekstini bevosita darsda o’rganib, yodlab olish usuli kuylanilmokda. Qisqa va oddiy tekstlarni bir darsning o’zidayoq batamom o’rganib olish mumkin. Lekin shunday she’rlar ham borki, ularda bir bandning o’zi ikki-uch qismidan iborat bo’ladi. Bunday she’rlar bir necha dars davomida o’zlashtiriladi. Bordi-yu bu ishni bir yo’la bajarishga urinib bevosita ashula uchun ajfatilgan vaqt faqat sne’rni o’rganishga sarflanadigan

bo’lsa, metod jihatdan noto’g’ri ish qilingan bo’ladi. Birinchi band so’zlarini sinchiqlab o’rganib olish shart emas, chunki kuyni o’rgatishda bu sozlar ko’p marta takrorlanib, yodda qoladigan bo’ladi. Ammo keyingi bandlarni bu xilda o’rgatish maqsadga muvofiq emas, chunki bolalar endi kuyni ancha yaxshi bilishadi va ularni kuyni ko’p marta takrorlash paytida tekstni qayta-qayta puxtalayverishlariga zarurat kolmaydi. Shu sababli yangi bandlarini tekstini ancha sinchiqlab o’rganish kerak. Qo’shiqni kuyini o’rgatish — birinchi bandning teksti o’zlashtirilgandan keyin, qo’shiqning qo’yini o’rgatishga kirishish mumkin. Bu ish bolalarning ham o’qituvchining ham diqqat-e’tiborini talab etadi. Kuyni o’rgatish oldida uni biron musiqa asbobida chalib yoki qo’shiqning birinchi bandini aytib bolalarga yaxshi eslatib o’tish kerak. Natijada ular o’rganilayotgan qo’shiq to’grisida ancha to’la taasurot olishadi. Bolalar o’zlariga notanish yangi kuy bilan tanishayotganlarida uning ayrim qismlarini o’rgatishni boshlash mumkin; keyinchalik bolalarda usha qismlardan mukammal musiqaviy obraz tarkib topadi. Qo’shiqning kuyni o’rganib olishda muayyan izchillik mavjuddir. Odatda kuy musiqa tarkiblari bo’yicha o’rganib boriladi. Dastlab birinchi tarkib, so’ngra ikkinchi, uchinchi va h. k. Tarkiblar tahlil qilinadi va o’rgatiladi. O’qituvchi ularning har birini ohangi bilan aytadi va 2-3 marta chalib beradi, undan keyin o’zi bilan birgalikda ma’lum tarkibni ohangi bilan aytishni bolalardan talab qiladi. Odatda, bolalar dastlab qo’shiqni dadil aytisha olmaydi, ammo bir necha bor takrorlash toufayli tobora dadil aytadigan bo’lishadi. Bordi- yu o’rganilayotgan tarkib bolalarga yetarli darajada tushunarli bo’lmasa, uni yana 1 marta chalib va aytib beradi. Bu urinda me’yorni bilish va xatto ma’lum bir tarkib yetarli o’zlashtirilmagan takdirda ham, uni o’rganish ustida uzoq tuxtalib qolmaslik lozim. Shuni unutmaslik kerakki, bunday xolda bolalarning diqqati zaiflashadi, shu sababdan ular charchab, passivlashib qolishadi, bu esa ta’lim natijasiga salbiy ta’sir qiladi. Shuni uchun qo’shiqning qiyin joyiga keyinroq yana qaytish ma’qul.

Qo’shiqning murakkab joylarini ayniqsa sinchiqlab o’rganish kerak. Bu paytdagi qiyinchiliklar odatlanilmagan intonatsiya (davra) lar bilan, qo’shiq quyidagi sakrashlar bilan, alteratsiya kabilarning noqo`’layligi bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Bunday qiyinchiliklarni qunt va gayrat bilan bartaraf qilish zarur, chunki agar kuy tamomila to’g’ri o’rganib olinmasa, xatolarni tuzatish nixoyatda qiyin bo’ladi, ba’zan esa ularni tuzatish mumkin bo’lmaydi. Bu xolda o’qituvchi xatolarga yo’l qo’ymasligi uchun shu qo’shiqni uyda takrorlamaslikni bolalarga uqtirib qo’yadi. Shuningdek, kuyni ritmik tomondan murakkabligi tufayli uni o’rganish qiyinchiliklari yuz berishi mumkin. Kuyning bolalar idroki uchun murakkab bo’lgan ritmik shaklini o’zlashtirishni chapak chalib ko’rsatish yo’li bilan osonlashtirish mumkin. Qo’shiqning ma’lum bir bug’ini bir necha nota kuylanayotgan joylari bolalarni dam-badam kiynab turadi. Bunday joylarni she’r bilan kuylamay, balki «lya» singari neytral bug’inlar bilan kuylash foydali bo’ladi; bunday kuylash idrok etishni osonlashtiradi va tezlashtiradi. Tez tempda (sur’atda) yozilgan qo’shiqlarni faqat sekin tempda o’rganish lozim, aks xolda intonatsiya va ritm aniq o’zlashtirilmay qoladi, demak, qo’shiq pala-partish ijro etiladigan bo’ladi. Shu sababli kuyni yaxshi o’zlashtirgandan keyingina tempni kompozitor tomonidan ko’rsatilgan darajaga asta-sekin yaqinlashtirish mumkin. Bundan tashqari, tez templi qo’shiqlarni o’rgatishda ularning so’zlarini aniq talaffuz etilishiga erishish, qo’shiq tamomila o’rganib bulgunga kadar ana shunga harakat qilish zarur. Shaxdam qo’shiqlar o’rganilganda shoshilish va xovlikish yaramaydi. Sekin aytiladigan qo’shiq ustida chaqqonlik bilan ishlash zarur, aks xolda bolalar sustlashib ketishadi. Qo’shiq o’rgatish jarayonida har xil usuldan foydalanish zarur. Har bir sinfda xushovoz, ba’zan, esa musiqaga juda qobiliyatli bolalar bo’lishi tabiiydir. Ular qo’shiq ohangini o’rganishda o’qituvchining yordamchilari bo’ladilar. Sinfdagi parta qatorlari o’rtasida musobaka uyushtirgandek bo’lib, bolalarning qo’shiq ohangini qanchalik bilishlarini tekshirib ko’rish foydali bo’ladu shuning bunday metodi bolalarni aktivlashtirishga yordam qiladi va ijodiy ruxlantiradi. 3-sinfdan boshlab eng oddiy qo’shiqlarni notaga qarab

o’rganish mumkin. Buning uchun o’qituvchi oldindan katta plakatda yoki dars boshlanishiga kadar sinf doskasida ashula yozuvini tayyorlab qo’yadi. Solfedjio qila boshlash oldida bolalarning hammasi ayni bir vaqtda notalarni 2-3 marta o’qib chiqadi, Shundan keyin ular kuyni bir necha marta solfedjio qilishga so’ngra uni so’zlari bilan aytishga urinib ko’rishlari lozim. Maklabning 3-sinfidan boshlab darsda bir ovozlik qo’shiqlardan tashqari ikki ovozli qo’shiqlar qiyinrok uch ovozlik qo’shiqlar o’rganiladi. Bunday qo’shiqlarni o’rganishda har bir partiya bir ovozlik qo’shiq o’rganilganidek, sinchiqlab va xudda usha metod bilan o’rganib chiqilmogi kerak. Bu yerda o’qituvchi o’zini hamisha nazorat qilib borishi va qandaydir bir xor partiyasining ishiga ortik darajada berilib kelmasligi lozim. Aks holda sinfda tartibsizlik va shovkin paydo bo’ladi. Vaholanki, bunga xech qanday sharoitda aslo yo’l qo’yib bo’lmaydi. Gox bir partiya bilan, gox boshqa partiya bilan navbatma-navbat ishlash kerak. O’qituvchi birinchi ovozdagi o’quvchilarga boshlang’ich tarkibni o’rgatib bulgach, shu tarkibni o’zini ikkinchi ovozdagi o’quvchilarga o’rgatadi. Shundan keyin ikkala partiyani albatta birlashitirib, asosiy diqqatni ikkinchi ovozlarga qaratish zarur. Keyingi tarkiblarning hammasi xuddi shu tarzda o’rganiladi. So’ngra ular, bir ovozlik qo’shiqni o’rganilgandagi kabi birlashtiriladi. Bolalarning qo’shiq quyi va tekstini yahshi eslab qolishlari uchun bitta dars yetarli emas. Shu sababdan qoshiq muayyan vaqt davomida ko’p takrorlanadi va asta-sekin o’rganib olinadi. BADIIY IJRO ETISH USTIDA ISHLASH Qo’shiq ustida ishlashda unga badiiy saykal berishga anchagina o’rin ajratiladi. Ishning ana shu tomoni qo’shiq ustida olib boriladigan butun ish jarayoni bilan birgalikda sodir bo’ladi, faqat eng dastlabki bosqichdagina bolalarning butun diqqatini shu davrda eng zarur bo’lgan vazifaga: qo’shiqning intonatsiyasini o’zlashtirishga tuplash kerak. Tegishli tarkib ravon yangray boshlagach, diqqatni boshqa detallarga: tovushning xarakteri, frazirovka, tuslar, diktsiya va kabilarga qaratish imkoniyati paydo bo’ladi. Qo’shiq o’zlashtirilgandan keyin, avtor g’oyasini ochib berish ustida jiddiy ish davri

boshlanadi. Ammo ishning shu tomoniga berilib ketib, qo’shiq aytish vaqtida dam-badam tuxtalish bilan bolalarni zeriktirib yubormaslik kerak. Bolalar qo’shiqni dadil aytishar ekan, shubxasiz ularda ashulani tulik ijro etish istagi tug’iladi; agar qo’shiq xadeb bo’linaveradigan bo’lsa, bu xol ishga bo’lgan qiziqish-havasning pasayib ketishiga olib keladi. Shuning uchun o’qituvchi bu ishda me’yorni bilishi va har safar ma’lum tarkibni, intonatsiyani, so’zni takrorlash sababini tushuntirib borishi muhimdir. Masalan, bolalar ohangni to’g’ri kuylashadi-yu, so’zlarni noaniq aytishadi. O’qituvchi qo’shiqni so’zlarini anglab bulmayapti, deb bolalarni ogoxlantiradi. Bordi-yu, bolalar noaniq diktsiya bilan aytaverishadigan bo’lsa, qo’shiqni bo’lib, tanbex berish kerak. Keyin diqqatni boshqa detallarga, ya’ni tovushga, tuslar va shu singarilarga jalb etiladi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, bolalar oldiga birdaniga bir qancha vazifalarni qo’yish- amalda ulardan birontasini ham bajara olmaslik demakdir. Ijro etish detallari ustida ishlashdan so’ng qo’shiqni o’rganishga o’z vaqtida uta bilish lozim, yuksa ashula xech kachon yaxshi va qat’iy ovoz bilan yangramaydi. O’qituvchi badiiy obraz ustida ishlar ekan, turli ijrochilik usullarining zarurligini bolalarga yakkol ko’rsatib berishi va ularning ana shu usullarini beixtiyor emas, balki ongli ravishda bajarishlariga intilishi kerak. Qo’shiq bolalarni zeriktira boshlasa, uning ustida olib borilayotgan ishni vaqtincha tuxtatish va repertuarda yangi qo’shqlar paydo bo’lganidan keyin, yana shu qo’shiqka qaytish ma’qul. O’quv yilining choragi yoki yarim yili oxirida bir darsni ilgari utilgan barcha qo’shiq va ashulalarni takrorlashga bag’ishlash mumkin, buning uchun sinfning kichiq bir kontserti uyushtiriladi, bunda bolalarning hammasi ayni bir vaqtda ham ijrochilar, ham eshituvchilar hisoblanadi.

O'xshashlar

Umumiy ta’lim maktablarida musiqa darslarini rejalashtirish

Yettinchi sinfda musiqa o’qitish metodikasi va uning mazmuni

Musiqa darslarida musiqa savodi o’rgatish metodikasi

Xorijiy mamlakatlarda Musiqa tarbiyasi tizimi

Musiqa o’qitish metodIari