Тасаввурдаги буюмлар билан хатти ҳаракатлар ва уни ҳис килиш

Тасаввурдаги буюмлар билан хатти ҳаракатлар ва уни ҳис килиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

Тасаввурдаги буюмлар билан хатти ҳаракатлар ва уни ҳис килиш Режа: 1. Буюмсиз жисмоний хатти ҳаракат машқлари. 2. Хатти ҳаракатларнинг бўлаклари. 3. Мантиқ изчиллик. 4. Диққатни йиғиш. 5. Шарт шароит.

Актёр саҳнада қилган ҳар бир ҳаракатидаги барча ишларига кўникма ҳосил қилиши ва ўз жисмида саҳнадаги хатти ҳаракатларининг ҳақиқийлигига ишонч ҳосил қилишни аста - секинлик билан тарбиялаб бориш керак. Бундай тарбиянинг дастлабки босқичида талабаларнинг тасаввурдаги буюмлар билан хатти-ҳаракат қилишга ўргатилади. Бунда диққат, мускуллар бўшлигига эришиш, ишонч,тасаввур ва фантазия, омма олдида танҳоликнинг жараёнлари катта ўрин тутади. Буюмсиз ҳаракатлар фикрни бир жойга йиғишни, тасаввурни, ўткир кузатувчанликни, аввал ҳис қилган нарсаларни эслаб қолиш қобилиятини, мантиқ ва кетма-кетликни талаб қилади. Тасаввурдаги буюмларга асосланган машқлар, актёрлик машқига кирган ҳолда ҳам, улар кўпинча юзаки, ижод билан чуқур боғлиқликни тушунмаган ҳолда бажарилади. Машқларга бундай ёндошганлар актёр табиатни қўзғата олмайди ва хеч қандай натижага эриша олмайдилар. Шу боис, уларга бажараётган хатти- ҳаракатларини ҳақиқатдан ҳис қилишга даъват қилмоқ лозим. Акс ҳолда талабалар ёлғон актёрлик ўйинига ишониб, фойда ўрнига зарар оладилар. Нега жисмоний хатти - ҳаракатларнинг мантиқ ва кетма-кетлигини реал буюмларга асосланган машқларда ўрганиб бўлмайди? Тасаввурдаги буюмларга мурожаат этишнинг нима кераги бор? Буюмсиз хатти- ҳаракатларга асосланган машқлар, ҳаётда тез-тез қайтарилиши туфайли, механик тарзда бажарилувчи оддий жисмоний ҳаракатларнинг мантиқи ва кетма-кетлигини чуқур англаб тиклаб олишга ёрдам беради. Реал буюмлар билан боғлиқ хатти ҳаракатлар иҳтиёрсиз, ҳаётий тажрибага асосланган механик тарзда бажарилади, талаба бу жараённи кузатишга улгурмайди. Уларни илғаб олиш қийин. Агар бунга йўл қўйилса, жисмоний ҳаракатларнинг мантиқ ва кетма-кетлигини бузувчи муваффақиятсизликлар юзага келади. Ўз навбатида бузилган мантик ҳақиқатни барбод қилади,х_ақиқатсиз эса, актёрда ҳам томошабинда хам ишонч ва ҳис туйғу бўлмайди.

«Буюмсиз хатти ҳаракатда»да ўзгача шарт-шароитлар юзага келади. Бунда катта бир хатти - ҳаракатнинг, ҳар бир энг кичик бўлакларига эътибор бериш имкони пайдо бўлади. Бу нарсасиз ҳамма ёрдамчи бўлакларни талаба эслай олмайди ва бажара олмайди. Реал буюмлар билан ҳаётий хатти ҳаракатни бажаришдан кейин, тасаввурдаги, буюмсиз хатти ҳаракатга ўтиш мақсадга мувофиқдир. Масалан, ўқитувчи қоронғида йўқолган буюмни топиш учун гугурт ёқиб қидиришни буюради. Унинг учун ҳаётда минимал диққат билан бажарилувчи хатти - ҳаракатларни талаба синаб кўрганидан кейин, энди унга гугуртсиз ёки қутисиз бирин-кетин шу жараённи қайтариш буюрилади. Бармоқларнинг одатий ҳаракатларини аниқ, тиклаб олиши учун, аввалига етарли даражада диққатни тўплашга тўғри келади. Бу учун эса, яна бир бор, реал гугуртлар билан, машқни қайтариб олишни такозо этади. Бу мураккаб хатти - ҳаракат жараённи бажариш ва эслаб қолиш учун, аввал уни майда таркибий қисмларга бўлиш лозим. Тасаввурдаги буюмсиз хатти - ҳаракатни реал хатти - ҳаракат билан солиштириб, текшириш ва таққослаш мумкин. Хатти-ҳаракатни ўрганишда, уни янада типиклаштириб ва ойдинлаштирадиган, кичик тўқнашувлари мавжуд машқлар кўпроқ фойдалидир. Зеро, ҳаётда гугурт қутиси ҳеч қандай қийинчиликсиз очилиши, гугурт донасини тез еқиш мумкин. Аммо мана шу жараенни саҳнада кўрсатиш учун тўқнашувлар керак. Масалан, гугурт донаси синиб кетди; ёқаётган пайтда шамол эсди ва ҳ.к. Шунга ўхшаш қарама қаршиликлар диққатни айнан мақсадга мувофиқ тўпланишига ёрдам беради. Талаба машққа киришаётиб, ўзини бирданига берилган шарт-шароитлар билан ўраб олиши шарт эмас. Хатти- ҳаракатга муҳтожлик пайдо бўлганида, улар ўз-ўзидан зарурат даражасига қараб бажарилаверади. Вақти келиб, шунга ўхшаш машқ бутун бир этюдга айланиши мумкин. Масалан гугурт ёқиш машқи, душман штабини ёндириб ташлаш этюдига айланиши мумкин.

Лекин, машқ бошланганда талабанинг олдига бундай мураккаб вазифани қўйсак, унинг диққати бажараётган ҳаракатининг аниқлигига ва уни ҳ_аёт ҳақиқати даражасига етказишга эмас, балки, (этюд «кўрсатиш») қаҳрамон қиёфасини яратиш ва драматик вазиятни ифодалашга қаратилади. Демак аввал ҳаракатнинг техникасини, яъни аниқ бажариш услубиятини ўзлаштириш керак. Барча диққатни шунга жалб қилган ҳолда, хатти - ҳаракатнинг ҳар бир таркибий қисмини мукаммал ўрганиш лозим. «Кичкина ҳақиқатни ярата билишнинг ўзи ижод... Кимки кичик жисмоний ҳаракатларни яхши бажараётган бўлса, у системанинг ярмисини билган бўлади ». Талаба, машқ шарт-шароитларидан келиб чиққан хатти - ҳаракатни кўрсатиб бермоғи тўғри эмас, балки, ушбу машқ жараёнида ўзи учун саҳна сирларини ихтиро этмоғи керак. Жисмоний хатти - ҳаракатларнинг ҳақиқатини, мантиқ ва изчиллигини қидираётганда, шуни эсда тутиш лозимки, ёлғон мантиқсизлик , одатда ортиқча ҳаракатларда яққол кўринади. Буюмсиз хатти - ҳаракатлар машқини эгаллаб бўлганидан кейин, тасаввурдаги буюмларни реал буюмлар билан навбатма - навбат комбинация тарзида алмаштириш мақсадга мувофидир. Масалан, ҳақиқий қошиқча билан тасаввурдаги шакар (стаканга) солиб аралаштириши, стакандан тасаввурдаги чойни ичиш мумкин. Шуни тушуниб олгач, машқдан стакан ва қошиқчани олиб ташлаш мумкин. Талаба буюмсиз хатти ҳаракатни бўлакларга ажратиб, ўрганиб бўлганидан кейин, уни яхлит ва мукаммал бажаришга ҳаракат қилади. Буюмсиз ҳаракатлар устидаги ишнинг кейинги босқичи қуйидагилардан иборат. Бунда нима учун ва нега мен бу ҳаракатларни бажараяпман? деган саволларга жавоб топиш орқали талаба шарт шароитларга олиб кирилади ва саҳнавий ҳаракатларга аниқлик киритилади. Улар тажрибада синалган, ҳаётда кўрилган, ёки китоблардан ўқилган фикрлар жараёни бўйича мантиқли ва изчил бўлиши лозим.

Агар ташналик қийнаса, маъруза пайтида томоқ қуриб қолса, ёки дори ичиш керак бўлса, сувни ичиш зарурати пайдо бўлади. Шароитга қараб сув, дорига, винога, қайноқ чойга, ёки заҳарга айланиши мумкин. Буюмсиз ҳаракатларга асосланган этюдлар бора-бора мукаммалашиб бадиий якунланган бутун бир томошага айланиши мумкин. Масалан, Станиславский ўзининг операдраматик студиясида «Моцарт ва Сальери» деб шартли номни олган этюд, буюмсиз ҳаракатларга асосланган расм чизиш машқидан туғилган. Бўёқлар, каноп, бўёқ тахтаси, мўйқалам билан муомала қилиш техникаси етарли даражада ишланиб чиқилгандан сўнг, машқни бажарувчи иккита одам орасида ўзаро аниқ муносабатлар ўрнатилган. Натижада Станиславский студиячиларни этюдни янада ривожлантиришга жалб қилган. Улардан бири ўқитувчи, бошқаси ўқувчи бўлган. Ўқувчининг расми ўзининг расмидан истеъдод бўйича ўзиб кетганлигини устоз аниқлайди. Ҳасад туйғуси уйғонади. Ўқитувчи ўқувчисига расмини йўқотиб юборишни ҳоинона маслаҳат (провакация) қилади. Сўнгра содир бўлган жиноят учун пушаймонлик юзага келади. Этюд драматик мазмундаги бутун бир актли пьесага айланган. Тасаввурдаги буюмлар билан машқлар қилиш ва уларни этюд даражасига етказиш қуйидаги босқичлардан ўтади: 1. Буюмсиз хатти-ҳаракатнинг мантиқлилик ва изчиллик техникасини эгаллаш. Масалан хат ёзиш, яъни қоғоз, ручка, сиёҳдон билан муомала қилиш. Хатти ҳаракатнинг ҳ_ар бир кичкина таркибий қисмининг мантиқи ва кетма-кетлигини ва ҳаракатнинг барча жараёнини яхлитлигича синчиклаб ўрганиш ва қайта - қайта такрорлаш. 2. Тасаввурдаги буюмлар билан муомала қилиш техникасини мукаммал яъни санъат даражасига етказиш. 3. Саволлар бериш орқали шарт шароитларни аниқлаш. Масалан, кимга ва нега хат ёзяпман.

Агар севги хати ёзилса, асосий объект қоғоз, хат, сиёҳдон эмас, балки хат ёзилаётган одам бўлади. Бунда энди тасаввурдаги шерик билан тилсиз суҳбат, ҳаракат мантиқининг асосини ташкил этади ва ўзлаштирилган хат ёзишнинг техникаси, (яъни мантиқ ва изчиллик) борган сари иккинчи планга ўтади. Хат ёзиш техникаси машқи давомида шарт-шароитлар мантиқига асосланиб, у янги хат қаерда ва қачон ёзилаяпти каби тафсилотлар билан бойитилади. Агар хат ёзиш 19-асрда содир бўлаётган бўлса, унда ғоз пати билан ёзиш техникаси ўзлаштирилади. Шарт шароитларни аниқлаштириш ва кескинлаштириш натижасида, севги хатини ёзиш этюдга айланиши мумкин. Агар берилган шарт шароитларни ўзлаштириш қийин бўлса,, буюмсиз харакатга асосланган машқларни, темпо -ритмини аниьушб ва унга эмоционал бўёқ берувчи, талаба тассаввурини қўзғатиб, уни янги ўй - фикрларга йўлловчи мусиқа остида бажариш тавсия қилинади. Тасаввурдаги буюмлар билан хатти - ҳаракатланишга асосланган машқлар ўз хусусиятларига кўра икки турга бўлиниши мумкин. Биринчисига, бутун бадан кучини ёки унинг айрим мушаклари кучини талаб қилувчи харакатлар мансуб. Бу оғирликни ҳис қилиш, гавданинг эгилиши, қўл-оёқларнинг ҳаракатлари, бутун баданнинг бўшлиқдаги ҳаракатланиши билан боғлиқ бўлган турли-туман жисмоний ишлар. Масалан, хона тозалаш, пол ювиш, кир ювиш, печка ёқиш, турли хил оғирлик ва шаклдаги буюмлар билан хатти-ҳаракат қилиш, ер чопиш, дарахт экиш, театр пардасининг очилиши ва ҳ. к. з. киради. Иккинчисида жисмоний ҳаракатларда ҳақикатни хис қилиш, турли ҳажмдаги ва шаклдаги буюмлар билан муомала қилишнинг тўғри усулларини ўргатадиган, саҳнабоп хатти -- ҳаракатлар топиш мақсадга мувофиқдир. Бундай машқларга масалан ювиниш, овқатланиш, ичиш, кийиниш ва ечиниш, тикиш, дазмоллаш, ўқиш, ёзиш, чизиш кабилар, шунингдек, қулфлар-калитлар, пуллар, турли ўйинлар, арча безатиш, мусиқа

асбобларини чалиш кабилар билан боғлиқ хатти -- ҳаракатлар кириши мумкин. Буюмсиз хатти - ҳаракатларни эгаллаш техникаси, оддий психо • жисмоний ҳаракатларнинг табиатини ўрганишга, мантиқи ва кетма- кетлигини тиклашга ёрдам беради. Актёр техникасини ривожлантиришга қаратилган ушбу машқлар, келажакдаги роллар устида ишлаш услубиётини эгаллашда, дастурул амал ҳисобланади. Улар элементар 1 психофизик ҳаракатлардан мураккаб психологик мазмун билан тўйинган хатти ҳаракатларга ўтишнинг муайян профессионал кўникмаларини тарбиялаш восита вазифасини бажаради. Шунингдек, улар актёрнинг, жисмоний ва рухий табиатига ҳос барча элементларининг нормал ишлашини, доимо сахнабоп ҳолатда бўлишини таъминлайди ва мустахкамлайди. Бу машқлар ифода воситаларининг аниқ бажариши орқали актёр фикрининг саҳнавий маънодорлигини ёрқинлаштиради. Зеро, машқлар актёр- ижодкордан аниқлик, кузатувчанлик, кучли диққат, мушакларини моҳирона ишлатиш кўникмасини юзага келтиради.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI - аср бўсағасида» Тошкент 1997 й. Ўзбекистон нашриёти. 2. И.А.Каримов. «Истиқлол ва миллий театр» Тошкент. 2002 й. Янги аср авлоди нашриёти. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон театрларини ривожлантириш ҳақида»ги 1998 йил 26-март фармони. 4. М.Рахмонов «Хамза» номидаги театр. Тошкент 2001 йил.

O'xshashlar

Талабада ички шайлик

Органик жараён

Одам боши ва уни тасвирлаш

Партитура билан ишлаш

Овоз билан ишлаш