logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. San'at
  4. Органик жараён

Органик жараён

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB
Ko'chirib olish
Органик жараён Режа: 1. Ҳақиқий актёр саҳнада ҳаётдагидай кўриши 2. Шарт шароит. 3. Мантиҳ ва изчиллик. Ҳақиқий актёр саҳнада ҳаётдагидай кўришни , эшитишни, фикрлашни, хис қилишни, хатти-харакат қилишни билиши керак. Шу боис, талаба тўғри қабул қилишни, бахрлашни, тўғри ҳал қилиб ечишни ва ўзининг таъсир кучини турган объектларга ўтказишни ўрганиши керак. Шуни ёддан чиқармаслик керакки органик жараён беихтиёр, кутилмаганда содир бўлиши лозим. «Агарда»нинг сири шундаки, у реал, ҳозир содир бўлаётган факт ҳақида эмас, балки энди юз бериши мумкин бўлган нарса хақида гапиради. «Агарда» хеч нарсани тасдиқламайди. У фақатгина фараз қилади, масалани ҳал қилишга ҳавола қилади халос. Шарт - шароит, бу пьесанинг фабуласи, фактлари, воқеалари, даври, воқеа ўрни, вақти, ҳаётий шароитлари, асарни актёр ва режиссёр томонидан тушунилиши, мизансценалари, бутафорияси, ёритилиши, саҳнадаги турли- туман товушлар, шовқинлар ва ҳ.к.з. лардир. Ижод даврида аҳамият бериш лозим бўлган барча элементлар шартшароитга киради. «Агарда» - ижодни бошлайди, «берилган шарт-шароит» - эса уни тараққий эттиради. Хуллас «агарда» талаба учун энг керакли ва «сехрли» сўз. Ўқиш даврининг 1кунлариданоқ талабага маҳорат эгаллашида ёрдам беради. Ҳар бир машқда, ҳар бир саҳнада «Агарда» ишлатилади. Мантиҳ ва изчиллик. М антиқ ва изчилликдан бизнинг санъатимизда қандай фойдаланиш керак? Йиллар давомида ўзлаштирилган механик кўникма бизни ҳаракатга келтирувчи мускулларимиз системасига ёки хотирасига сингиб кетганлиги учун биз ҳаётда жуда мантиқли ва изчил ҳаракат қиламиз. Мантиқ ва кетма- кетликнинг назоратисиз ҳаётдаги зарур хатти -ҳаракатларни амалга ошириб бўлмайди. Масалан, бир стакан сув ичиш учун, аввало графин қопқоғини олмоқ, стаканни яқин қўймоқ, графинни қўлга олмоқ уни стаканга оғдириб, сув қуймоқ зарур. Агар биз шу изчилликка амал қилмасак, масалан, стаканни тутмасдан, сув қуйишни бошласак, ёки графиннинг шиша копқоғини олмасдан, уни стаканга энгаштирсак, у ҳолда биз сувни ёки тўкамиз, ёки графин қопқоғи стаканни синдиради. Мана шундай изчиликка риоя қилиш, айниқса мураккаб хатти - ҳаракатларда зарур. Шуниси қизиқ - ки, саҳнадаги энг оддий хатти ҳаракатларда ҳам, биз мантиқ ва изчилликни йўқотамиз. Масалан, спектаклларда актёрлар қўлларида май лиммо -лим тўла қадаҳларни бемалол чайқатадилар, шундай катта қадаҳларни бир кўтаришда қоқилмай, тиқилмай сипқориб ташлайдилар. Агар уларни саҳнада қилган ишларини ҳаётда қайтариб кўрилса, ё одамга тиқилиб қолади, ёки қадаҳдаги май уст - бошига тўкилиб кетади. Мана шундай мантиқсиз ва изчил бўлмаган ҳаракатларни актёрлар саҳнада асрлар оша қайтариб келишади. Бунинг сабаби, қоғоздан ясалган қадаҳ ичидаги «май»ни ҳаётдагидек ичишга ҳаракат қилинмаганлигидан. Хатти ҳаракатларни бажариш учун, мантиқ ва изчилликка ўзларида муҳтожлик сезмаганликдандир. Ҳаётда иш жараённи бажариш учун бош қотириб ўтирилмайди, шунга қарамасдан бизнинг хатти ҳаракатларимиз мантиқли ва изчил (кетма - кет) дир. Нега шунақа? Чунки, шу ҳаракатлар ҳақиқатдан ҳам биз учун зарурдир. Шунинг учун мушаклар хотираси одатий, зарурий харакатларни беихтиёр туйғу билан тўғри бажара олади. Зеро, кундалик ҳаётимиздаги ҳар бир беихтиёр ёки одатий хатти - ҳаракатимизда мантиқ ва изчиллик мавжуд. Улар ҳамма вақт ҳаётимиз учун зарурият пайдо бўлган вақтда беиҳтиёр равишда қатнашадилар. Саҳнавий хатти -ҳаракатлар бизнинг инсоний табиатимизга (ҳаётимизга) зарурати йўқ. Биз уни керак эканлигига ўзимизни ишонтирмоқчи бўламиз. Зарурати йўк нарсани амалга ошириш азоб. Бундай пайтда хатти - ҳаракат асосли эмас, шунчаки, «умуман» бажарилади, бу ўз навбатида саҳнанинг салбий маънодаги шартлилигига, театр кўз бўямачилигига олиб келади. Ҳўш, тузатиш учун нима килмоқ керак? Кичик, алоҳида - алоҳида ҳаракатларни мантиқ ва изчиллик асосида танлаб, бир - бирига боғлаб, асосий хатти - ҳаракат барпо қилиш керак Саҳнавий хатти ҳаракатнинг мантиқий йўналишини хис қилишимиз биланоқ, уни саҳнада, ҳаракатлар изчиллигига риоя қилган ҳолда бир неча бор қайтаришимиз зарур. Натижада хатти-ҳаракатимизга жон кириб мушакларимиз ва жисмимиз хотирасида қолади. Ана шунда сиз ҳаракатингиз асл ҳақиқатни ҳис қиласиз, ҳақиқат ўз навбатида қилиниётган ишга ишонч пайдо қилади. Қачонки артист ўз хатти ҳаракатларини (кетма- кет) изчил, мантиқ асосида кўришга ўрганса ва шунга кўникса, қачонки вужуди табиий ҳаракатларни сингдирса, шундагина тўғри топилган хатти ҳаракатлар ролнинг руҳиятини жонлантиради, худди ҳаётдагидек беихтиёрийлик юзага келади. Фикрлаш жараёнида, истакда, ички кўришда, тасаввур тўқимасини барпо қилишда, вазифалар ва етакчи хатти-ҳаракатларда, узлуксиз мулоқотда, мослашмада мантиқ ва изчиллик муҳимдир. Хатти - ҳаракат мантиқини ва изчиллигини қандай ўзлаштириш мумкин? Баъзи бир тайёргарлик ишлари нималардан иборат? Бу тайёргарлик ишлари ўз диққатингизни ички ва ташқи аппаратингизни кузатишга ўргатишдан иборат. Ишни сизга нисбатан осон ҳисобланган буюмсиз ҳаракатларнинг мантиқ ва изчиллигини ўрганишдан бошланг. Худди биз пул санаш машқида қўллагандек этюднинг бошланғич, ёндашиш саҳнасидагидек. Бундай машқлар, таркиб майда хатти - ҳаракатларнинг мантик ва изчиллигини чуқурроқ ўрганиш натижасида яхлит, йирик хатти ҳаракатни бунёд қилишга ўргатади. Шундай зурурият бор экан, демак, узлуксиз машқлар билан кўзни пишитиш, қўлни ўргатиш, буюмсиз хатти -ҳаракатнинг турли кўринишларини олиш, улардан яхлит «саҳналарх барпо ҳилишга ўзни ўргатиш даркор. Ҳақиқат барпо бўлган жойда ишонч пайдо бўлади,ишонч бор жойда - беиҳтиёрийлик остонаси кўринади. Шундай машқлар ёрдамида диққатингизни маълум даражада, интизомга бўйсундиргач, энди уни қалбингиз ичкарисига йўналтиришга ўргатинг. Бу бўлимда янада юксак даражадаги х.ис туйғу мантиқи ва изчиллиги зарур. Бу ваҳимали сўзлардан цўрцувга тушманг. Талаб қилинаётган нарса сиз тасаввур қилган даҳшатга нисбатан осонроқ. Маслаҳат берилаётган нарсалар - қуйидагилардан иборат. Қандайдир руҳий ҳолатни, кайфиятни, бутун бир эҳтиросли ҳис - туйғуни узлуксиз кичик ва катта, ички ва ташқи хатти ҳаракатга айлантиринг. Бу нима дегани? Масалан, сиз зерикиш руҳий ҳолатини танладингиз. Куз оқшоми, эрта тушган салқин, қишлоқ, ёмғир ва намгарчилик, ёлғизлик, қуриган шохлар, барглар овози, воқеа ўрни - танишларингиз ҳовлиси ,бу ерда сиз қачондир яшагансиз ёки бўлмаса сиз хаёлан тиклай оладиган таниш жой. Танланган шароитларингиз, ҳолатингиз, вақт иложи борича содда ва қулай бўлиши лозим. Шундай қилиб, ички руҳий ҳолатни, х_аракатлар мантиқи ва изчиллигини англаш ва аниқлаш учун биз ўткинчи, эсда қолмайдиган ҳиссиётларга, мураккаб руҳиятга мурожаат қилмасдан, балки вужудимизга, унга таниш бажара олиш мумкин бўлган аниҳ жисмоний хатти-ҳаракатларга мурожаат қиламиз.Биз уларнинг мантиқ изчиллигини илмий сўзлар билан ,психологик атамалари билан эмас, оддий жисмоний хатти ҳаракатлар билан англаймиз, аниқлаймиз, эслаб қоламиз. Агар улар ҳавдоний, сермаҳсул ва мақсадга мувофиқ бўлса, агар улар ичдан оқланган самимий инсоний кечинмалар бўлса, унда ташци ва ички хаёт ўртасида узвий боғлиқлик пайдо бўлади . Севги тушунчаси деганда нимани тушунамиз. У қандай лаҳзалардан иборат? Бу шароитда инсон ҳиссиёти (эҳтироси) қандай хатти ҳаракатларга ундайди: Қиз билан йигитнинг учрашуви: Дарҳол ёки аста секин эътиборнинг тортилиши (бўлғуси севишганлар) диққатининг бир - бирига тобора орта бориши. Уларнинг учрашув онларининг таъсирида яшаши. Янги учрашувга сабаблар излаш баҳонасини қидириш. Иккинчи учрашув... тез-тез учрашиб туриш, умумий қизиқишлар билан боғланишга ҳаракат қилиш. Кейин янада яқинлаштирадиган биринчи сир. Доимий учрашув ва мулоқот талаб қиладиган дўстона маслаҳатлар ва ҳоказо. Биринчи келишмовчилик, жанжал, шубҳа. Ярашиш учун янги учрашувлар. Ярашиш. Янада яқинлик хис қилиш ва ҳ. Ундан кейин: Учрашишга ҳалақит берадиган тўсиқлар. Маҳфий хат алмашишлар. Ҳуфиёна учрашувлар. Биринчи совға. Биринчи бўса ва ҳ.к.з. Яна: Мурожаатдаги дўстона ҳазил - ҳузуллар. Бир - бирига талабчанликнинг ортиши. Рашк. Айрилиқ. Ажралиш. Яна учрашиш. Кечирим ва ҳ. Бу лаҳзалар ва хатти ҳаракатларнинг барчасини ички асоси бор.Улар бари биргаликда ички туйғу, эҳтирос ёки холатни, биз бир оғиз сўз билан атайдиган «севги» хиссиётини ифодалайди. Узимизга шундай савол берсак: «Агарда ижрочининг шароитида бўлиб қолсам, мен нима қилган бўлардим?». Бу саволга ўзингизнинг шахсий тажрибангиз ва ҳаётий кечинмаларингиз билан узвий боглиқ бўлаган табиатингизнинг ўзи жавоб беради. Албатта бу дегани, сизнинг тажриба ва интилишингиз, ижро қилмоқчи бўлган шахсингизнинг, тажриба ва интилишлари билан ҳамоҳанг бўлиши шарт деган гап эмас. Бу ўринда катта тафоввут бўлиши мумкин. Аммо шуниси мухимки, сиз ижро қилмоқчи бўлган ролнинг шароитларига актёр сифатида бегонага қарагандек ҳукм чиқарманг. Сиз инсонни инсонга берган бахосидек муносабат билдиринг. Хулоса қилиб, шуни таъкидлашим мумкин, сизга аллақачон аниқ бўлдики, фақат мантиқ ва изчиллик ижод жараёнида жуда мухим ва аҳамиятлидир. Айниқса, улар ҳис тўйғуни амалда қўллаш бобида бизга ас қотади. Ҳис - туйғунинг мантиқи ва изчиллиги билиш бизни сахнада тез -тез содир булиб турадиган катта хатолардан асраган бўларди. Агарда биз хис туйғунинг мантиқли ва изчил ривожини яхши билганимизда борми, биз унда унинг таркибий қисмини ҳам аниқлаган бўлардик. Биз унда ролнинг кенг туйғусини борлигича қамраб олишга урунмасдан мантиқ асосида, изчиллик билан шошмасдан бўлакларга бўлиб, тахлаб чиқардик. Бўлакларнинг таркибий қисми ҳақидаги билимимиз ва уларнинг мантиқи бизга қалбимиз руҳининг ҳаётини бошқаришга имкон яратарди. Адабиётлар: 1. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI - аср бўсағасида» Тошкент 1997 й. Ўзбекистон нашриёти. 2. И.А.Каримов. «Истиқлол ва миллий театр» Тошкент. 2002 й. Янги аср авлоди нашриёти. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон театрларини ривожлантириш ҳақида»ги 1998 йил 26-март фармони. 4. М.Рахмонов «Хамза» номидаги театр. Тошкент 2001 йил.

O'xshashlar

Органик жараён
Ижодий жараён динамикаси
Ижодий жараён моҳияти ва унинг асосий босқичлари
Талабада ички шайлик
Дирижёр таёқчаси