Режиссура ва унинг театр санъатидаги ўрни - San'at - Referatlar

Режиссура ва унинг театр санъатидаги ўрни

Yuklangan vaqt:

17.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.5 KB

Ko'chirib olish

Режиссура ва унинг театр санъатидаги ўрни Режа: 1. Бадиий асар мазмуни 2. Саҳнавий атмосфера 3. Актёр ижроси 4. Режиссёр

Саҳнада драматик ёки мусиқали асарларни саҳналаштирувчи хозирги вактда икки тоифага- сахналаштиручи постановшик ёки ижодкор творецга ажратишмоқда. Биринчиси, навбатдаги спектаклни сахналаштирса, иккинчиси – янги бадиий шакл ва унга мос ижро услубини топади. Шунинг учун иккинчиси театрнинг бадиий йўналишини белгилайдиган етакчи ижодкор ҳисобланади. Унинг зиммасига театр учун репертуар танлаш, актёрларнинг ғоявий-бадиий махоратларини ошириш, эстетик дидларини тарбиялаш, жамоани ҳамфикрликга айлантириш вазифаларига юклатилади. Режиссёр жамоанинг спектакль яратиш жараёнидаги ижодий иш жараёнига рахбарлик қилади. У пьесани тахлил қиларкан драматургнинг ғоясини бўлғуси спектакл билан боғлиқўзининг режаларини бадиий яхлит томошага айлантиради. Бадиий асар мазмунини саҳнавий образлар орқали тўлиқ очиш учун ўз бадиий режасига саҳналаштиришда иштирок этадиган барча ижодий кучлар актёрлар, рассом, композитор ва бошқаларсахна ижодкорларини буйсундиради. У спектакль яратиш билан боғлиқ бўлган барча ишларнинг ташкилотчисидир. Яна шуни унутмаслик керакки, режиссёр спектаклнинг ғоявий-бадиий ва эстетик тарбиявий томонларига, мавзуни долзарблигига, замонанийлигига ва ғоявийлигига жавобгар шахс. Шунинг учун режиссёр ҳар томонлама ривожланган, дунёқараши шаклланган, ички ва ташқи сиёсат билан таниш, ҳаётни чуқур тушунган шахс бўлиши талаб этиладн. Режиссёрнинг вазафаси пьеса асосида саҳнада ҳаёт жараёнини бадиий акс эттиришдир. Драматург учун манба бўлиб ҳизмат қилган воқеликини режиссёр саҳнада қайта гавдалантиради. Бунинг учун у пьесанинг мавзуси, ғояси, воқеалар тизимини, ремаркалари ва муаллифнинг бошқа кўрсатмаларидан фойдаланади. Лекин машҳур драматург ағоясини томошага айлантириш учун режиссёрданкучли фантазия талаб килинади. Саҳнавий атмосфера — ҳаётийлик билан саҳна шартлилиги ўртасидаги тўғри мувозанатдан ташкил топади. Хаётийлик ўз меъёридан ошиб кетса,

режиссёр натурализмга йўл қўяди. Аксинча, саҳнада шартлилик устунлиги ошиб кетса, сунъийлик пайдо бўлади. Режиссёрнинг вазифаси аввало пьесани тўғри ўрганиш - тўғри талқин қилиш ва ролларни тўғри тақсимлашдир. Театрда ижодий мухитини ташкил этиш учун бошқа соха ижодкорлар билан ҳам ҳамкорликда ишлаши керак. Бу жараёнда режиссёр диктатор - ҳукмрон бўлиши ҳам ярамайди. Диктаторлик – ижодкорлар ташаббусинн сўндиради. Шунинт учун у - рассом, композитор, гример, костюмёр ва бошқа театр ижодкорлари билан ҳамфикр бўлиши лозим. Акс ҳолда театр инқирозга юз тутади, ижодкорлар орасида тарафкашлик бошланади. Актёр ижросининг тўғри-нотўғрилигини ойнадагидек кўриб турган. режиссёр ўзининг субъектив хоҳишларини актёрларга зўраки ўтказмасдан, унга ёрдам беради. Шундагина актёрлар ўз камчиликларини ихтиёрий тузатишга ҳаракат қилади, образ учун керакли ҳусусиятларни бунёд этишга интилади. Актёрларни ўз вақтида тўғри йўлга солиш, образнинг туб моҳиятларини очиб бериш, образ ҳарактерини, одатларини, қиликларини тўғри топишда актёрга яқиндан ёрдам бериш режиссёрнинг асосий вазифасидир. Актёр билан ишлаш режиссёрлик қобилиятининг муҳим ўлчовидир. Режиссёр режасини юзага чиқариш, актёр психологиясини ва сахна амалиётини билиш билан боғликдир. Актёр билан ишлашда икки услубда фойдаланади тушунтириб бериш – подсказ кўрсатиб бериш - показ. Шунинг учун режиссёр маълум даражада актёр ҳам бўлиши талаб қилинади. Актёрнинг хатоларини аниқ ва оширмасдан кўрсатиш, келиб чиқиш сабабини тушунтириш орқали улар махорати ўстириб бориши бош масалага айланади. Режиссёр фақаи тушунтирса ёки фақат кўрсатиб бериса бир ёқламалик пайдо бўлади. Кўрсатиб беришнинг ҳам яхши, ҳам ёмон томонлари бор. Тўғри кўрсатиш - ўз вақтида бўлса, яъни актёр шу кўрсатишдан кейин, тушунмай турган ёки кийналиб ердаги ўз хатосини тезда тушуниб олса яхши. Режиссёр кўрсатганини актёр тушунмаган холда қабул олиб, кўрганлари келгусидаги

ҳаракатларига, ижодига тўсиқ бўлиб қолса — ёмон. Баъзи бир актёрларга режиссёрнинг кўрсатганлари ёқиб қолиб, ўз изланишларини тўхтатиб кўяди. Шунииг учун режиссёрдан тушунтириш ва кўрсатиб беришни меъёридан оширмай, актёрнинг ижод қилишига йўл очиб, имкон яратиши, уни йуналтириши, туртки бериши талаб қилинади. Режиссёр: фақат пьесани тўғри тахлил қиладиган; актёрлар олдига аниқ мақсад ва вазифалар кўядиган; саҳнада мақсадга мувофиқ харакатни барпо қиладиган; декорацияни қулай жойлаштирадиган бошқарувчи эмас, балки барчасини синчковлик билан кузата бориб, зарур икир-чикирларнн вақтида тузатадиган ва ўз профессионал билимларини намаён қиладиган мутафаккир ижодкордир. У ўз тафаккури ва бадиий кобилияти, ижодий кучи билан драматург ғоясини, актёрлар қалб ҳароратини, замон талабини мужассамлаштирган ҳолда саҳнада жонли жараён анқиб турган театр санъати асари — спектакль яратувчисидир. Бу мураккаб жараёнда у билимидан, ҳаёт тажрибасидан, халқ маданий - бадиий бойлигидан, бошқа саньат асарларидан мақсадга мувофиқ фойдалана оладиган ва мустахкам ўз эстетик эътиқодига эга бўлган ижодкор шахс. Фан ва техника, адабиёт ва санъат ривожланган ҳозирги даврда режиссёр зиммасига янада мураккаб бадиий вазифалар юкланади. Демак ундан давлат тизими хақидагн фикрларни, сиёсий ва ижтимоий масалаларни, умум тараққий муаммолар билан боғлиқ талабларни бадиий ифодалаш талаб қилинади. Шунииг учун ҳам режиссёр муаллиф билан томошабин ўртасидаги боғловчи восита бўлибгина қолмай, у яратган спектакллар муаллиф ғоясини орқали мухлисларини хайратга солувчи, тўлқинлантирувчи, дунёқарашини шакллантирувчи, олий мақсадли ижодкордир.Режиссёр ижодий жамоанинг бадиий рахбари сифатида томошабин билан театрни муаллифлар билан актёрларни бир-бирига боғловчи бош бўгандир. Томошабин театрга ҳаётий зарур бўлган маънавий озука олиш учун ташриф буюради. Шекспир тили билан айтганда "театр бу хаёт ойнаси" бўлмоғи лозим. Ана шу “хаёт ойнасини” томошабинларнинг рўпарасига қўйивчи - режиссёрдир.

Режиссёрнинг спектакль устидаги ижодий иши асосида acap мазмуни ва ғоявий талқини хақидаги фикрлари натижасида вужудга келган бадиий ечим ётади. Бу ечим ёки топилма театрнииг ижодий йўлини белгилайди. Шунинг учун табиатан иқтидорли киши ҳам махсус билимсиз, ташкилотчилик ва педагоглик кобилиятисиз режиссёр бўла олмайди. Ҳар кимни ҳам режиссёрлик касбига ўқитиб бўлмайди. Агар унда - инсон ҳаётини кузата олиш, фантазия қилиш, юморни қабул қилиш, эхтирос ва ритмни ҳис қилиш туйғуси бўлмаса ҳеч качон режиссёр бўла олмайди. Режиссёр нечоғли қобилиятли бўлмасин, унинг театрда тутган мавқейдан катъий назар, томошабинга айтмоқчи бўлган фикрлари аниқ бўлмаса ва кишилар такдирини акс эттдирмаса спектакл тушунарли бўлмайди. Ҳар бир театр ва ҳар бир режиссёр, инсониятнинг келажак хақида орзуларини ёритиши, хозирги замон қалб торларини чертишдек олий вазифани хал этиши лозим. Бундай жавобгарликни севган ва унга бўйиисунган режиссёргина эркин, бамайлихотир ижод қила олади. Жамоага ишонч ва каттиқ талабчанлик режиссёр хамда актёрлар ўртасидаги тўғри муносабатларнинг асоси бўлиши лозим. Актёрга тўғри маслахат бериш учун режиссёр - актёрлик маҳоратининг асосий қонуниятларини билиши ва актёр табиатини яхши тушуниши хамда уларга ҳар жиҳатдан ибрат бўлиши керак Режиссёр жамоадаги хар қандай тартибсизликка, лоқайдликка муросасиз бўлмоғи лозим. Буларнинг ҳаммаси режиссёр этикаси асосини ташкил этади. Театр жамоаси ва режиссёр орасидаги муносабатлар осон кечмайди. Хар қандай шахсга жамоанинг таъсир кучи жуда катта бўлади. Ахил жамоа ҳаётда қоқилган инсонни суяб, оёққа тургазиб, ўз ўрнини топишида ёрдам бериши мумкнн. Ёки аксинча, жамоанинг кучи яхшиликдан - ёмонликка, ижодий талабчанликдан қасос - олиш кучига айланиши хам мумкин. Чунки жамоа ҳар хил характерли кишилардан ташкил топади. Шунинг учун "соғлом жамоа", "кучли жамоа ", "қобилиятли жамоа" деган тушунчалар бор. Жамоа даги ҳар бир шахсни қобилиятли, кучли ва рухий соғлом деб бўлмайди.

Театр жамоаси деган тушунча мураккаб ва кўп қирралидир бунинг сабабини қобилиятлиларнинг ва лоқайдларнинг сахна санъатга бўлган муҳаббати бир хилда эмаслигидан, қидириш лозим. Чинакам ижодий барқарор театр жамоаси буйруқ орқали юзага келмайди, балки аста-сскин, кўп йиллар мобайнидаги хамфикрлиларнинг изланишлари орқали ташкил топади. Аксинча, жамоа таркиби бетўхтов ўзгариб турса, театр ўткинчилар йўлагига ўхшаб колган бўлса, у ерда ҳеч качон яхлит ижодий жамоа вужудга келмайди. Ҳақиқий ижодий жамоанинг вужудга келишида биринчи навбатда режиссёрнинг истеъдоди ва инсоний фазилатлари асос бўлади. Бунга: Станиславский ва Немирович — Данченқоларнинг МХАТ жамоаси; М. Уйгур ва Е. Бобожоновларнинг "Ҳамза" театр жамоаси; Лснинграддаги Г. Товстоногов рахбарлигидаги БДТ жамоаси; “Соврименник” театрининг ахил жамоаси ёрқин мисол бўлади. Режиссёр Эргаш Масафоевнинг биографиясн ҳам айни шу маънода ибратлидир.У ташкил этган мутлақо янги типдагн "Ёш гвардия"номли ўспирин ёшлар театрининг вужудга келиши, йиллар давомида ижодий ютуқларга эришганлигининг асоси жамоани шакиллантира олганлигидадир. Режиссёр ва жамоа ўртасидаги муносабатларнинг кескин бузилганлити туфайли бу театр ўз ижодий услубини йўқотди. Эргаш Масафоев. «ўз идеалларига содиқ қолиб, мутлақо янги -"Дийдор" номли ўспирин ёшлар ижодий театр студиясини ташкил этди. Режиссёр жамоа аъзолари орасида ижодий атмосфера йўклигидан шикоят килиши мумкин. Бундай шароитда режиссёр ижодий мухит яратишга интилиши хам фарз, хам қарз яна бир мухим масала режиссёр билан актёр ўртасида озгина бўлса ҳам хурмат "парда"си бўлиши лозим. Бу чегаранииг мазмуни шундаки, режиссёр актёрга қараганда кўпроқ билиши ва узоқроқни кўриши улар истиқболини кўзда тутиши, ижодий ишлар жавобгарлигини ўз зиммасига олиши зарур. Режиссёрни актёрга, актёрни режиссёрга карши гиж-гижлайдиган баъзи- бир театр фитначилари театр санъатининг душманидир. Чунки актёр

спектаклнинг асосий кучи ҳисобланади. Фақат актёр орқалигина спектакль ғояси, режиссёр режаси амалга оширилади. Ҳозирги театрлар режиссёр ҳукмронлигини мутлақо рад этмайди. Бунга Наби Абдирахманов рахбарлик қилаётган театрни мисол тариқасида кўрсатиш мумкин. Заиф театрларда кўпинча "режиссёр мени яхши кўрмайди" деб шикоят килишади ношуд актёрлар. "Мени ҳурмат қилишмайди, мени тушунишмайди", — деб нолийди ўз навбатида жамоа ишончини қозона олмаган режиссёр. "Мен театрда етакчи актёрман, репертуар фақат менга қараб тузилиши керак"— деб даъво қилади баъзи "улуғ" актёрлар. Ваҳоланки театр ўша “кўрпани ўзига тортадиган” одамсиз ҳам яшаши ва ривожланиши мумкин. Театр бу бир бутун - якдил ижодий ҳамкорлик асосида ишлайдиган бадиий жамоадир. Ҳap қандай янги спектакл бу режиссёрнннг актёр билан тасодифий учрашуви эмас, балки тақдир тақозаси билан, уларнинг ижодий ҳамкорлигида ўсиш босқичидир. Режиссёрнннг обрўси фақатгина яхши саҳналаштирилган спектакль орқали яратилмайди. Хар бир спектаклда актёрнинг янги қиррасини очиш режиссёрнннг асосий вазифасидир. Яхши спектакль сахналаштириш ва театрда тарбиявий ишни олиб бориш учун режиссёр актёрларнинг ижодий имкониятларини билиши ва уларни янги марралар сари етаклаши лозим. Бунинг учун режиссёр актёрларни улар иштирокидагиспектаклларда ўрганади. Чунки актёрлар хар бир спектаклда ҳар сафар янгича ўйнаши мумкин. Афсуски, кўпгина режиссёрлар премьерадан кейин актёр билан ишлашга нуқта кўйишалири мумкин. Бу ўта ёмон одатдир. К.С.Станиславский фикрича режиссёрлариинг энг мухим ижодий иши премьерадан кейин бошланади. Хар куни актёр ролини, сахнадан чиққанида – “иссиғида” тахлил қилиш ва такомиллаштириш улуғ режиссёрларга хос одатдир. Актёрларни ўрганишда уларнинг театрдан ташқаридаги турмуш тарзини хам яхши билиш ўта ахамиятлидир. Шунингдек актёрларнинг ўзаро суҳбати

ва хазиллари режиссёр кузатувидан четда қолмаслиги айниқса, ким қандай яшаяпти қандай қийинаяпти, ким нимадан хафа — ҳаммасидан хабардор бўлииши жамоанинг этиборини тортади. Режиссёр бу кузатувларни шундай олиб бориши керакки, актёр буни фақат ижодий ҳамкорлик ва ёрдам деб тушунсин. Бундан ташқари актёрни ўрганишда мустақил ижодий қизиқишини қандай (ашула, бадиий ўқиш. саҳна ҳаракати ва ракс), билиш хам ёрдам беради. Қолаверса режиссёр актёрлар билан махсус машқлар устида ишлаганда ҳам кўп нарсани билиб олиши мумкин. Энг муҳими эса ҳар бир режиссёр, у нечоғли иқтидорли бўлмасин, уни орзу умидлари фақатгина "актёр хазрати олийлари" орқали ва театрдаги рассом, бутафор, композитор, нур усталари каби ижодий ҳамкорлари кўмаги билан рўёбга чиқишлигини унутмаслиги лозим. Шунииг учун ҳар бир ота ўз фарзандларини эъзозлагани каби, режиссёр ҳам ўз ижодий ҳамкорларини қадрлаши ва энг юқори савиясидаги ҳамкорлик учун ҳар доим шай туришм касб талаби эканлигини унутмаслиги керак. Чунки режиссёрнинг ва жамоанинг зафарлари энг аввал ана шу ўзаро ҳурмат-эхтиромида ва ижодий ҳамкорлигидадир.

Адабиётлар: 1. Арасту. Поэтика. Ахлоқи кабр – Т.: Янги аср авлоди, 2011. 2. К.С. Станиславский Санъатдаги ҳаётим –Т.: Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1965. 3. К.С.Станиславские ва В.И.Немирович-Дакченконннг барча мавжуд асарлари. 4. Б.Алмосва, А. Бассехес, В. Петер, Н.В.Гиляровская. А.Я.Ғояовин. И.Я.Грсмнслэвский, В.В.Дмитриев, В.М.Кручин-Боғданов, В.И.Мюллер, В.Ф.Гиндин. Ф.Циркин. В. Шверубович, М.Н.Эткина ва каби театррассомлар ва тадқиқотчиларнинг театррассомлари хакидаги асарлари. 5. Л. И. В. Баданов, В. С. Барков, Г. Б. Бармш, А. А. Баранников. Л.Нернер, Г.А.Заячий. А.А.Коссаковский, В.И.Попоч. Н.Н.Сосунов каби мутахассис ва тадқиқотчиларнинг саҳнатехникаси ва бутафорияларга оид асарлари. 6. Р. Шидловскин, А.Г.Образно, А.В.Бартошсвнч, Г. В. Макарова, Л.И.Петельман. Қ.Руднникий каби бирқатор олимларнинг чет эл рожиссураси хақидаги асарлари. 7. Ж.Л.Барро, Б. Брехт, Ж.Внляр. И.В.Гете, Д.Дидро, Ш.Дюллен. Ф.Желие. Л.Жувьс. Г.Крег, Г.Лессинг, Дж.Лоусон. Б.Рейҳ Э.Триоде, Ф.Шиллер, В. Пинсо, П. Бруқ Дж. Г. Легонс, Э. Пасватер. Ж. А.Ворро, Л. Внскопн. М, Млрешель каби чет элфайласуф олимлари ва санъат арбобларнинг асарлари

O'xshashlar

Режиссура ва унинг ижтимоий мавқеи

Театр санъати

Театр тарихи

Театр саҳна тасвири

Профессионал режиссура санъатининг вужудга келиши