Режиссура ва унинг ижтимоий мавқеи - San'at - Referatlar

Режиссура ва унинг ижтимоий мавқеи

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53 KB

Ko'chirib olish

Режиссура ва унинг ижтимоий мавқеи Режа: 1. Режиссура санъати 2. Ҳаваскорлик режиссураси 3. Театр саньати режиссураси

Инсон пайдо бўлиб, ақлини танибдики, унда ўйин-кулгуга, рақс тушишга, турли шодиёна ва мотам маросимларни ўтказишга эхтиёжи бор. Ўз-ўзидан маълумки инсон учун зарур бўлган ҳаётий воқеликларнинг барчаси ўз бошқарувчисига рахбарига - "режиссёрига" эга. Улар томоша ва маросим катнашчиларига нисбатан ўзларининг фаолликлари, топқирликлари, билимдонликлари, ақиллироқ эканликлари ва бадиий тафаккури юксаклиги хамда ташкилотчи қобиляти билан яққол ажралиб турганлар. Демак ҳар бир режиссёрга хос бўлган муштарак фазилат — унинг ўз сафдошларига кўра ақиллироқ ва зуккороқ эканлиги, бошқалардан муайян маънода усталиги, атрофидаги ижодкор кишилар ва бадиий қобилият эгаси бўлган мутахассислар бошини бириктира оладиган етакчилик қобилиятга эга бўлишидир. Шунинг учун эл орасида тўртта артистни бошқаргандан - бутун бир ҳарбий қисмни бошқариш осон, деган гaп юради. Инсоний жамият тараққиёти жараёни давомида, бундай тоифадаги тафаккури юксак кишилар бора-бора ўзгалардан ажралиб, мутахассислик рутбасини эгаллай бошладиларки, кейинчалик қандай ном билан аталмасин, улар режиссёрлик – бошқарувчилик вазифасини бажара бошладилар. Шундай қилиб, режиссёрлик касби ёки санъати кишилик жамиятида ҳаётий заруриятлар туфайли шаклланган ва катта ижтимоий мавқега эга бўлган воқеликдир. Режиссура санъатини шартли равишда уч қисмга бўлиш мумкин: халқ режиссураси, ҳаваскорлик режиссураси, ва профессионал режиссура. Бу соҳаларнинг ҳар бири ўзига хос таркибий хусусиятлари билан фарқланади. Айни пайтда, улар тарихан етишиб чиқиб, сайқаллана бориб, ўзаро узвий боғлиқ бир ижтимоий воқеликни ташкил этди. "Режиссура" деган истилоҳ билан ифодаланувчи бу воқелик - кенг кўламлиги, жамият учун зарурлиги, таркибан сертармоқ ва серқатламлилиги билан ҳарактерланади. Шу билан бирга ана шу бўлинишларнинг ҳар бири таркибан яна тармоқланиб кетади ва улар мустақил ҳолда ўз ижтимоий мавқеи ва даражасига эга. Жумладан: халқ режиссураси — тўй-томоша, аза-таъзия, халқ сайиллари ва маросимлари

каби қатор жабҳаларга бўлиниб, уларнинг ҳар бири ҳам таркибан яна тармокланиб кетади. Масалан, тўйлар — қиз тўйи, хатна тўйи, бешик тўйни, уй тўйи ва ҳқ. Халқ сайиллари — қовун сайли, лола сайли, гул сайли, сумалак сайли ва ҳқ. Энг муҳими эса ана шу кенг тармоқли воқеликларнинг ҳар бири ўз "режиссёрига" эга бўлиб, улар дастурхончи, пешқадам, пешво, корфармон, раис каби номлар билан аталсада, бу фаолиятнинг моҳияти - халқ режиссёрлигининг айни ўзидир; ҳаваскорлик режиссураси — халқ режиссурасининг янада такомиллашган, онгли равишда махсус уюштирилган, нисбатан оммавийроқ кўриниши бўлиб, бу ҳам таркибан ранг-баранг тармоқларга бўлиниб кетади. Жумладан, халқ ҳаваскорлик театри режиссураси, халқ цирки режиссураси, халқ масқарабозлик ва аскиячилик театри режиссураси, халқ қўғирчоқ театри режиссураси ва ҳ.қ. Улар соха бўйича қобилятлиларни жамлаб, ижодий жамога рахбарлик қилади ва бошқаради. Профессионал (профессионал сўзи ўзбекчада – муқум шуғулланувчи, яьни фақат режиссура билан банд бўлувчи ижодкор маьносини анлатади) режиссура — режиссёрлик санъатининг етуклик даражаси бўлиб, бу ҳам ўзаро тубдан фарк қилувчи қатор таркибий қисмларга бўлиниб кетади. Жумладан, театр режиссураси, кино режиссура, теле режиссура, радио режиссура, қўғирчоқ театри режиссураси, майдон томошалари режиссураси ва ҳ.қ. Ўз навбатида уларнинг ҳар бири ҳам яна тармоқларга бўлиниб кетади. ХХ аср бошида шаклланган профисионал режисура айниқса рус режиссура санъати таъсири остида ўзбек миллий режиссура мактаби яратилди. Эндиликда бу мактаб миллий режиссура истиқболи учун ҳам замин бўлди. Ўзбек профессионал режиссураси хақида фикр юритилганда, унинг бешигини тебратган мутафаккирлар Махмудхўжа Бехбудий ва Абдулла Авлоний кабилар ҳиссасини алоҳида эътироф этиш лозим. Улар етакчилигида Европа илғор драматургияси асосида жадид драмаси яратилди ва халқ қизиқчилигини режиссураси билан Европа илғор режиссураси ўртасида мустаҳкам кўприк мавжудлиги эътироф этилди. Ана шу ягона тўғри

йўлдан борган, ватандошларимиз профессионал режиссура мактабидан бевосита илҳом олиб, уни бойитган Маннон Уйғур ва Етим Бобожоновлар драматик театр соҳасида, Музаффар Мухаммедов мусиқали театр ва опера санъати соҳасида ўзбек миллий профессионал режиссура мактабини яратдилар. Бу улуғ алломалар мактабига таянган иккинчн авлод режиссёрлари Тошхўжа Хўжаев, Шариф Қаюмов. РаззоқҲамроев, Аббос Бакиров, Хожи Бурхон Назаров каби улуғ режиссурлар профессионализмни янада юксак босқичларга кўтариб, ўзбек театр санъати вутбасини жаҳон илғор театрлари даражасига етказдилар. Бу давр ўзбек миллий театри ва режиссуранинг мукаммал шаклланиб етилган ва ўзининг ёрқин сиймоларсига эга бўлган баркамол босқичи сифатидаги ҳарактерга эга. Театр саньати режиссураси билан бир қаторда ўзбек кино-режиссураси ҳам мисли кўрилмаган зафарларга эриша бошлади. Наби Ғаниев, Комил Ёрматов, Йўлдош Аъзамов, Малик Қаюмов, Шухрат Аббосов, Латиф Файзиев кино каби режиссёрлар яратган экран дурдоналари жахон аҳли ва мутахасстислари томонидаи якдиллик билан тан олинди. Бу давр — ўзбек кино режиссураси оламшумул зафарларни қўлга киритган босқич бўлиб, тарих сахифаларига кирди. Ўзбек театри профессионал режиссураси камолатида А. Азимов, М. Тожизода, Х. Нарзиқулов, А. Акобиров, Б. Хўжаев, И. Ахмедов, З. Мирзатов, З. Мадалиев, С. Қосимов, Ф. Умарав каби мутахассисларнинг ҳизматларини хам алоҳида эътироф этиш лозим. Шунингдек ўзбек қўғирчоқ театри равнақида Исо Ёқубов, Тоҳир Маҳрамов каби профессионал режиссёрларнинг хизмати беқиёс. Радиорежиссура ривожида - Дамир Шокиров, Жавлон Тошхўжаев, Неъмат Дўстхўжаев, телережиссура сохасида - Мақсуд Юнусов, Махкам Муҳаммедов, Эргаш Каримов, дубляж режиссурасида - Собит Саидов, Эҳсон Каримов, ҳаваскорлик режиссурасида Учқун Раҳмон, Аҳмад Юнусов,Шавкат Умаров каби таниқли арбобларнинг ҳиссаси каттадир.

1970—1980 йиллар ўзбек миллий режиссураси катта истеъдод эгаси бўлган бунёдкор ва қудратли, жахон илғор режиссураси назарияси билан мустаҳкам қуролланган изланувчан режиссёрларнинг гуркираб кириб келганлиги билан ҳарактерланади. Улар орасида мустахкам дунёқараш, чуқур назарий билим ва катта бунёдкорлик қудратига эга бўлган режиссёр Эргаш Масафоев ўрни ва ролини алоҳида эътироф этиш зарур. У ўзбек театри тарихида биринчи марта 15 ёшдан 18 ёшгача бўлган ўсмирлар учун "Ёш гвардия" номли ёшлар театрини ташкил этиб, унинг ёрқин ижодий йўлини белгилаб берди. Драматург Максим Каримовнинг "Дийдор" номли асари билан очилган бу театрнииг "Ўнсаккиз ёшлигим", "Дуэл", "Ўзбекистон қасидаси", "Трибунал", "Хазон бўлган баҳор", "Нон, кон, инсон..." каби бир қатор спектакллари ўзбек театри тарихида ёрқин сахифа бўлиб қолди. Шунингдек истеъдодли режиссёрлардан Баходир Йўлдошев, Рустам Ҳамидов, Карим Йўлдошев, Ҳабибулло Алижонов, Бахтиёр Ихтиёров, Жўра Махмудов, Неъмат Шомуродов, Убай Бакоев, Нодир Ниёзматов, Мансур Равшанов, Олимжон Салимов, Валижон Умаров каби бир қатор мутахассислар ўз орзу-идеалларини ёрқин режиссура тилида шу йўлдаги машаққатли изланишларини давом эттирмоқдалар. Кўринадики, ўзбек профессионал режиссураси юз йиллик тарихий, жараёда методик ва ижтимоий етукликка эришиб, умумлашмалар, илмий тадқиқотлар учун бой имкониятлар яратди. Ўз сиймоларига ва мактабига эга бўлган ўзбек профисесионал режиссураси илғор Европа ва рус театр саньати назариясига, К.С.Станиславский системаси хамда В. И. Немирович — Данченко амалий тажрибаларига таянганлигини таькидлаш лозим. Ижтимоий мавқега эга бўлган режиссура санъатининг илк асослари, ибтидоий босқичлари ҳусусидаги фикрлар бўлажак мутахасисларга сахна саньати алифбосини ўргатишга мўлжалланган. Шу билан бирга мазкур дарслик бўлғуси театр, кино ва телевидения режиссёрлари учун мўлжалланган.

Бу дарслик марказий Осиёдаги энг кекса санъат олийгоҳи — Ўзбекистон Давлат санъат ва маданият институтида яратилганлиги ҳам муайян маънода алоҳида аҳамиятли эга. Чунки бу олийгоҳ Марказий Осиёда жойлашган барча саньат олий ўқув юртларининг сарвари хамда раҳнамосидир.

Адабиётлар: 1. Арасту. Поэтика. Ахлоқи кабр – Т.: Янги аср авлоди, 2011. 2. К.С. Станиславский Санъатдаги ҳаётим –Т.: Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1965. 3. К.С.Станиславские ва В.И.Немирович-Дакченконннг барча мавжуд асарлари. 4. Б.Алмосва, А. Бассехес, В. Петер, Н.В.Гиляровская. А.Я.Ғояовин. И.Я.Грсмнслэвский, В.В.Дмитриев, В.М.Кручин-Боғданов, В.И.Мюллер, В.Ф.Гиндин. Ф.Циркин. В. Шверубович, М.Н.Эткина ва каби театррассомлар ва тадқиқотчиларнинг театррассомлари хакидаги асарлари. 5. Л. И. В. Баданов, В. С. Барков, Г. Б. Бармш, А. А. Баранников. Л.Нернер, Г.А.Заячий. А.А.Коссаковский, В.И.Попоч. Н.Н.Сосунов каби мутахассис ва тадқиқотчиларнинг саҳнатехникаси ва бутафорияларга оид асарлари. 6. Р. Шидловскин, А.Г.Образно, А.В.Бартошсвнч, Г. В. Макарова, Л.И.Петельман. Қ.Руднникий каби бирқатор олимларнинг чет эл рожиссураси хақидаги асарлари. 7. Ж.Л.Барро, Б. Брехт, Ж.Внляр. И.В.Гете, Д.Дидро, Ш.Дюллен. Ф.Желие. Л.Жувьс. Г.Крег, Г.Лессинг, Дж.Лоусон. Б.Рейҳ Э.Триоде, Ф.Шиллер, В. Пинсо, П. Бруқ Дж. Г. Легонс, Э. Пасватер. Ж. А.Ворро, Л. Внскопн. М, Млрешель каби чет элфайласуф олимлари ва санъат арбобларнинг асарлари

O'xshashlar

Режиссура ва унинг театр санъатидаги ўрни

Профессионал режиссура санъатининг вужудга келиши

Қобилият. Туғма ва ижтимоий омиллар

Пардоз ва унинг турлари

Оммавий томошалар макони композицияси