Rejissor rejasi va personajlar maqsadi

Yuklangan vaqt:

17.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.5 KB

Ko'chirib olish

Rejissor rejasi va personajlar maqsadi Reja : 1. San’at va adabiyot 2. Obrazlilik san’ati 3. Rejissor san’ati

$Rolni uqir ekansiz, o`zingizda bor kuch bilan «imni gavlalantirmoqchi bo`lsangiz, ushaniig xayollari va his-tuyg`ularn bilan fikr yurntishga pa his kilit ga tirishing: rol — o`zingizda yashashi va o`zingizgl singib kstnshiga harakat kilnng, u sizning krningizk; va butun borligingiega kirib ketsin", — degan edi buyuk aktyor M. S. SHepkin. Shundan ko`rinib turibdn ki rol ni ijro etish uchun aktyor "akliy paypaslash \ fikrlash va qidirish nuli bilan xatti-harakatqilu chi shaxslarnnng fikr va tuyg`ularini o`ziniki qnlib olishlari kerak Xush. buning uchun rejissorlar vnma g, i lishi kerak? Ishtirok etuvchilar bilan pyesaning "obrazli xat-ti-harakat" qiluvchi personajlari qaysi vaktda va qaysi joyda xatti-harakatqilishlarnki, obraznij pyesada boshidan oxi riga cha tutgan urnini va unii xulq-atvorlarini, qandaymaqsadga muvofiq yunal tirilganliginn aniklash lozim. Lekin insonning "xap ti-harakati chizigi" o`z-o`zidan ochilavermandi. Buning uchun uning xulq-atvorini keltirib chiharuvchn xrlat-larni aniklash lozim. Obraaning xatti-harakatinn aniklash uchun, dramaturg tomonidan pyesada "berilpsh shart-sharoitni" aniklash lozim. Rejissor xatti-harakat qiluvchi shaxs, ya’ni personajna be ril ga i shart- sharoitga kuynb ko`rnb, asta-sekin uning "kechinmalarini" aniklaydi. Berilpsh shart-sharoitni, yashash sharoitini, sababini va xatti harakat uchun imkoniyatini aniklay borib, unij yorlamida har bir xatti-harakatqiluvchi shaxsnin. xulq- atvoridagi ichki motivlarnn va umumiy maqsadga intnlishlarini aniklaydi. Xatti- harakat qiluvchn shaxslarnnng "ichki motivlarini", xulq-atvorinn anik lash, uning biografiyasini yoki "shaxsiy ishini" ochish ga yerdam beradi. Bu esa pyesa materiallari aoosyada va boshkd manbalar yorlamida kuyidagi savollarp javob berish yo`li bilan topnladi: 1.Pyesa davomida xatti-harakatqiluvchi reaxi nima qiladi? YA’ni, xulq-atvori va xatti-harakat-larning tizmasi qanday? 2.Pyesa davomida uning bilan nimalarruy beradi. Qanday voqealarga duch keladi, kdnday voqealar.: bevosita ishtirok etadi? 3.Biografiyasidagi utmyash xaqidagi fakt va kela-jagi xaqidagi rejalar iimalardan iborat?$

4.Asarda u o`zi xasida nnmalar deydi va o`z "biografiyasi", harakterniy ochish uchun o`z so`zlari orkzln qanday yordam beradi? U xakda boshqala, nima deyishadi? Dramaturg uni qandayharakterlaydi? 7- U boshqa xatti-xaqkat qiluvchi shaxslarga qantri munosabatda bo`ladiypyesa fakti va voqealariga munosabati qanday? 8. Uning didi, manerasi, tashqihususiyatlari, odatlari, qiziqishlari qanday? Bu savollarga to`liq, iy va ijobiy javob bersak, obrazlarga beradigan harakteristikaga asos bo`la oladi. Xo`sh, obraz degani o`zi nima? San’at va adabiyotga turmushni o`ziga xos badiiy shaklda aks ettiruvi yorshin manzara va harakterlarlir. Insonnnng muShaya vaziyatdagi harak-terli holati, xatti- harakati, kyfinti va o`ziga xos xususintpmi o`zila yaqqol gavda-chntiruvchi obrazlar xilma-childir. Obrazlilik san’atining o`ziga xoshususiyati, turmushni aks ettirishning maxsus shaklidir. U kishilarning ongigagiia emas, balki xis tuyg`usiga ham ta’sir etadi. San’at va adabiyotning yetakchi predmeti, inson va uning ijtimoiy hayoti, kishi obrazi — san’at asarining markaziy o`rniga turadi. Balipi asardash buyum va so`z obrazlari kishi obrazining butun murakkabligi va tulalig, bilan ochib bernshga hizmatqiladi. Demak badiiy obraz kishilar va xodisalarga xos harakterli tipik hususiyatlarni konkret individuallashtirilgan umumlashtirishdan iboratdir. Masalan: Hamzaning"Boy ila hizmatchi" dramasida revolyutsiya arafasidagi o`zbek boylari va mehnztkashlariga xos xususiyatlar Solihboy va Gofir obrazlarida umumlashtirilgai. Oybek esa Alisher Navoiy obrazida o`tmishda nisbiy tinchlik va ma’rifatning himoyachisi bo`lgan buyuk vatanparvarlarga xos fazilatlarni umumlashtirgan. Dramaturg obrazlarorqali, turmushning ma’lum tomonini tasvir etar ekan, hayotiy voqealar ustidan hukm chikarali. U kishilar obrazining o`zaro Vyulannshi, ishi va kurashishini tasvirlash orkaln turli sharoitlardagi odamlarning ijtimoiy xulqi vauning atrofini uragan muhitgabo`lgan munosabatlarni ochib beradi. Shuning uchun ham tipik hollarda tasvirlab berilgan tipik harakterlar, kulincha umumiy

$nom bilan ham ifodalanadi. Masalan: Otello — rashkchi, Xlestakov — maqtanchoq, Oblomov — yalqov, Xameleon — ikkiyuzlamachi, Yosuman — yovuz, Farxod -baxodir va h.q . Obrazga harakteristika bsrish uchun, har bir personajning yetakchi xatti- harakatini, ya’ii uning xatti-harakatlari tizmasini aniklash zarur. Bu xatti-harakat tizmasi pyesaning yetakchi xatti-harakatiuviybog`langan bo`lib, uning bo`linmas birqismidir Buni aniklash uchun obraznnng lyesadagi asosiy voqea va qarama- qarshi ligiga bo`lgan munosabati \al qiluvchi rol uynaydn. Chunki, neon harakteri — uning ish-larya, intilishlari, xulq-atvorlari yignndisidan ibo ratdir. Ana shu yig`indi i neon xatti-harakatini xdm belgilaydi. Harqanday xatti-harakat biror maqsad-siz, biror tusiqsiz amalga oshmaydn. Shuning uchun pyesa dagi har bir xatti-harakat qiluvchn shaxsning xatti-harakat tizmasi aniklanar ekan, mana shu tizmani bir-bnriga birlashtiruvchi, ularnn hara-katlantiruvchi, rivojlannshiga sabab bo`luvchi oliy maqsadini) aniklash zarur. Buyuk Rejissor Vl. I. Nemirovich-Danchenko spektaklning ikkinchi "hayoti" uylar ekan, uning tomoshzbin ongida saklanib qolishi xususida bunday degan eai: "...Tomoshabinning teatrda utirgan laytida emoqiyasi emas, undan chiqkandan keyingisi ahami-ntlidir... Teatrdan kstaturib o`zi bilan olib ketadigan va uning ongida saklanib, yashaydigan fikr, biz uchun eng kerakligidir" Demak spektaklning ahamiyati tomoshabinga ta’sir kila olish bilan, tyavny-badnny ta’siri, uning ongida kanchalik saklanib qolishn bilan ulchanadi. Rejissor pyesa ustidagi mustaqil ishlash jarayo-nida muallifrejasini tushunishga harakat qilishiMXAT arxivi. "Boychechak bog`larn" repetnqiyasi steiografiyayen. lozim keyin unga asoslanib pyesani o`z "ko`rishlari"va aniklashlari natijasida sahnaviy gavdalantirish rejasini, n’ni rejissorlik rejasini yaratadi. Buyuk rus rejissori Y. Gorchakov ta’kidlaganidek "Rejissorlik rejasi bu shunday narsaki, usiz spektakl yaratilmaydi. Bu dramztik asarning konkretVverit", ko`z oldiga keltnrish va uni sahnavin gavdalantirish shaklidir". Rejalarda pyesaning sahnavpy ko`rinishi, asarning g`oyaviy-tematik mazmuni anik bo`lishi lozim, chunki Rejissorsahnaviy xatti-harakatning yunalishi va rivojlanishinn kuzatib, katti-harakatqiluvchi$

shaxslarning harakteristikami- belgilashi, fikran bo`lgusi spsktaklning konkretqiyofasini ko`rishi, har birobrazni jonli his qolib, u yoki bu sahnani qanday sharoitda ko`z oldida joylashishini mukammal tasavvurqilishi lozim. Boshqacha aytganda, dramatki asarni har tomoilama o`rganish va chuqurmuxokama qilnsh bosqichnda rejissor-yeyrnish sahnalashtirish rejalari asta-sekin kelabosh Amalda Rejissorrejasi qanday vujudga keladi Odagda Biz buyuk san’atkorlar M. Gorkiy, L. Tolstoy, N. Gog`oya, Q Stanislavskiy hayotlarinio`rganayotganimizda, ularning baliiy asar yaratish uchun pa ido bo`lgan iy rejalari bilan tanishamiz. Masalan, N. V. Gog`oyaning "Muallif tavbalari" deb nomlangan asarida, o`zining bo`lguvsi buyuk asari rejasi xaqnda kuyilagilarni yozadi. "... Men "Revizorda" Rossiyadagi barcha bemaniliklarni bir joyga tuplab, barcha insofeizliklarni, vnjdonsizliklarni, qilayoggan nshlari ustidan biratulasiga kulish imkoniyatiga ega bo`ldim. Reja jarasnida spsktaklning ayrim qismlari keragidek mantiliy ketma-keglikda vujudga kelmaydi,albatta. Shunday hambo`lishi mumkinki, Rejissor pyesani o`rganish jarayonida, markaziy ko`rinish uning va o`zoldiga keladi va u Rejissorlik urg`ularini joylashtirishi, bu kartinadagi asosiy va ikkinchi darajali rollarni belgilashi, spektaklning kulminatsiyanukdasini topishi mumkin. Rejissorrejasining vujudga kelnshnni, pyesaning o`zganish jarayonidan ajratish yaramaydi. Demak rejissorlik rejasi dramaturg bilan bir maqsadni ko`zlagan yonma-yon iy jarayon bo`lib, dramatik asarnshg mazmunn va shakliga mosbo`lgan, to`liq va chuqur uygunliq muvo-fikliq moslik va hamohanglikni izlamdir. Dramatik asarning mazmumi, spektaklning iyrejasida o`z shaklini topkshi zarur. Rejissorrejasi xuddi "mag`zga" uxshashdnr. Undan iy nsh jarayoni butun spektaklning Rejissorlik plani vujudga keladi na riyaojlanadi. "Rejissorrejasi va undan paydo bo`ladigan sahnalashtirish planining asosiy maqsadi dramatik asarning g`oyaviy maemuni bilam unmng sahnaviy gavdalakishi orasidagi nozik va ) xlit muvofiklik va garmoniyami topnshdir". Aniqrog`i, "...Rejissorrejasi — rejissorning pyesa ustida ishlashi uchuy mshg boshlannshini tashkkl etuvchi, spektaklning barcha komponentlarini butunlikka olib keluvchi aktyorlar i, rassom ishi, kompozitor va spektakl yaratuvchilao ini birlashtiru*chidir". Rejissorrejasiga pka mazmunini

o`rgannshdagi ma’-lumotlar, pyesaning badiiy xususnyatlari va g`oyaviy-tematik taxdili natijaleri kiradi. Ijrochilar bilan uchrashguncha, undan tashgari xatti- harakatqiluvchn shaxslarning o`zaro munosabatlari va ularning harakteristikalari anikqanishi kerak. Rejissor san’ati — garmonik bir butunlikdagi badiiy asar yaratish maqsadpda spektaklning barcha elementlarini iy birlashtirishda ifodasini topali. Bu maqsadiRejissoro`zining iy rejasi asoyenda zrishadi. Harqanday badiiy o`zining aniq boshlangich daqiqasiga, yatnn bo`lguvsi asarning rejasiga egadir. Bu rejissorlar san’atiga ham taal-luklidir. Ma’lumki teatr san’ati murakklb, sintetik san’at Rejissorrejasi sahnalashtirish plaii" ham deb ataladi spektakl yaratishdagi teatr san’atining barcha o`ziga xos murakkab tomonlarini, badiay birlikkaasar yaratishga olnb kelishi kerakRejissor- rejasi tarkibiga quyidagilar kiradi: a) pyesaning g`oyaviy talqnki b) har bir personajga alohida harakteristika. v) spektakl va obrazlarning o`ziga xos janrii Hususiyati va uslubini aniqlash: I spektaklning vaktli yechimi (tempo-ritmi). Spektaklning joylashtirish yechimi (mezanssenava plantashtirish harakter-pari). muzika va shovqin, dekoratnv bezash prinsiplari va harakteri. Rejissorrejasi vujudga kelish jardyonida, reja-barcha elementlari va butunligi umumiy bnr tutashib, bo`lguvsi spektaklning mlpi seznlib Zurishi kerak Lekin harbir aloxida olingan spektakl "mag`zini' qqklash oson emas. Masalan, Nemirovich -Danchenko Sh. Gorkiyning "Dushmanlar" pyesasi ustida ishlar, spektakl "mag`zini" quyidagi so`zlar bilzn Nvodalaydi: "hsch karsa tuxtatolmaydigan nafrat". A. Chexovnigng "Uch ola-singil" spektakliniki esa -Vshi xaye'tni qumsab". L. Tolstoyning "Anna Karenina" yelsktakliga esa "harqanday narsani yer bvdqyakson qiluvchi axtiros", deb belgilangan edi. Mag`z— bu faqat uylab topilgan fikr emas. balki insonqalbidagn o`ziga xos hissiyotdir. Bo`lguvsi spektaklning fikri va hissiyotlar penni, uning umumiy kayfiyati va yunalishnnn oldinlan hns eta bnlishdir. Spektaklning "mag`zini*

oldindam qns eta bilish va unn amaliy bajarish osoya mosRejissor aktyorlarga obrazning va spektaklning "mag`zini" aytib berish bilan kifoyalanib qolmay, har doim ularni "mag`z" fikr yurntisha U bilan yashashga va u ni ifodaldsh uchun vositalar Chidirishga undaydi va talab qiladi. Faqatgina rakli mag`zini topa bil san va u spektakl va rolikni mag`ziga mos kelgandagina haqiqiy iy natnq kiradi."mag`z"— Rejissor fantaziyasini harakztga keltiruvchidir. U Rejissor tasavvurida bo`lguvsi spi Taklnin! daqikalari, ba’zi bir mizansahnalar. u yoki bu parchani qanday oxangda yoki ritmdaifodalanishini, goqida dekoratsiya detallarini yokv ayrim sahnalarnnng umumiy atmosferasini xis kiliq; na boshqa omillarni keltirib chikarishi mumkin. K.Paustovskiy o`zining "Oltin atirgul" asari iy rejaning vujudga kelishi jarayonini quyidagicha ifodalaydi: "Reja — xuddi chakmokqsq inson ongidagi fikrlaryig`indisi, xotiraviy mambalar va Xissiyotlardan vujudga keladi. Bo`lar asta- seknn nigilib borib, shunlay bir xola'tga ksladiki, qaiday lir bir turtky yordamida u ruyebga chnqib, rejani vujudga keltiradi"... yoki Rejissor san’ati tili bilan aytganda, bo`lg`uvsi spektaklning "mag`zini", uning obrazli yechiminn belgilaydi. Xulosa qilib aypaida, Rejissor rejasi —dramatik asarning obrazli — emoqional ifodasinisahnaviy gavdalanish shaklidir. Sahnalashtirish plani Rejissorning spektakl ustidagi ishlash jarayeyani katta ahamiyatga egadr. Sahnalashtirish oyaaya-rejasi Rejissorga butun kollektivni iy tashkil kilish da yordam beradi, spektaklning badiiy butunlik va gopny maqsadga muvofi; yunalishinn belgilaydi. Ayrim kishilarsahnalashtirish plani repetiqii jarayonida, pyeseni axtyortr bilan birgalikda taxlql qilishda, aktyorlarga berilgan shart-sharoitni his kidishga yordam berishga va spektaklni obrazli yara-tishda o`z-o`zidan kelib chikali deb uylashadi. Amalni ishda bu fikrning noto`g`ri janligi ko`p marga is-botlangan. Lekin sahnalashtirish planiga markam yopi-shib olib repetiqii jarayonnd;. vujudga kelgan bir iy yangnlik yeki yarailgan narsalarko`rko`rona rad ztilmasligi lozim. harqanday talantlch yaa tajribali Rejissorham, harqanday puxta va har tomonlama uylangan Rejissor ham, spektakl ustidagi ish jarayonining hammasim oldindan hisobga ololmaydn, u albatta yangilanadi, utaradi, ayupslana di. Shuning uchun

sahnalashtirish mani — bu dogma u faqat iy yunalish uchu, ish rejasidirRejissorrejasi bunyod etilishi karasnida esa ta’kidlaganidek pyesa va bo`lguvsi spektaklning oliy maqsadm, yetakchi xatti-harakat va mag`zi annklanadi. Shuning uchun to`g`ri va nutqbaho berish uchun birinchi marta ko`z olliga kshan xatti-harakatni tahlil nuli bilan puxta ko`rib chiqish oliy maqsad, yetakchi xatti- harakat va "mag`zi" idlgi ta’limotlar esa Stanislavskiy va Nemiro -Danchenqolar klassik meroslarining asosi bo`lib, spektakl ustidagi iy jarayonda vaialashtirish plani yaratilishidagi metodik va metodologik manba hisoblanadi. Sahnalashtirish planiga quyilagilar kiradi: Pyesaning barcha voqealari, xatti-harakat qiluv-shaxslarning xatti-harakatlarini birlashgiruvchi va rejalashtirish g`oyasi. Bo`lg`uvsi teatr asarinnng harakterini oldindan gilish, uning xanrya va uslubiy hususiyatini, yunalish va maqsadlarini o`z ichiga olgan spektaklning yaxlit obrazi. Spektaklning to`g`ri toyaviy-mantiqiy urg`uliizlanishlarnianiqlab pyesaning asosiy karama-karshi ochish va rollarni Rejissorcha talqin etish. Spektakl kompozitsiyasi yetakchi xatti-harakati, aks yunalishlari, uning bo`laklari va yaxlitlik Sidagi munosabat, spektaklning tempo-ritmi va asosllnishi. Spektakl g`oyasini ifodalash vositasi bo`lgan shsqenalashtirish prinsiplari. Spektakl va uning ayrim sahnalari atmosferaSpektaklni badiiy bezash (tasviriy, musiqiy, va rang orqali va h.q) Badiiy bezash prinsip. Spektaklning tomoshabinlar tomonidan qanday yo`l kilinishini hisobga oligi. Temaq spektaklning sahnalashtirish plani - bu bisyorrejasini amalga oshirishda asosiy yo`l, spektakl yaratnptda teatrkollektivi ishining mmasidir.

Adabiyotlar: 1. Arastu. Poetika. Axloqi kabr – T.: Yangi asr avlodi, 2011. 2. K.S. Stanislavskiy San’atdagi hayotim –T.: G`.G`ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti, 1965. 3. K.S.Stanislavskiye va V.I.Nemirovich-Dakchenkonnng barcha mavjud asarlari. 4. B.Almosva, A. Bassexes, V. Peter, N.V.Gilyarovskaya. A.Y.G`oyaovin. I.Y.Grsmnslevskiy, V.V.Dmitriyev, V.M.Kruchin-Bog`danov, V.I.Myuller, V.F.Gindin. F.Sirkin. V. Shverubovich, M.N.Etkina va kabi teatrrassomlar va tadqiqotchilarning teatrrassomlari xakidagi asarlari. 5. L. I. V. Badanov, V. S. Barkov, G. B. Barmsh, A. A. Barannikov. L.Nerner, G.A.Zayachiy. A.A.Kossakovskiy, V.I.Popoch. N.N.Sosunov kabi mutaxassis va tadqiqotchilarning sahnatexnikasi va butaforiyalarga oid asarlari. 6. R. Shidlovskin, A.G.Obrazno, A.V.Bartoshsvnch, G. V. Makarova, L.I.Petelman. Q.Rudnnikiy kabi birqator olimlarning chet el rojissurasi xaqidagi asarlari. 7. J.L.Barro, B. Brext, J.Vnlyar. I.V.Gete, D.Didro, Sh.Dyullen. F.Jeliye. L.Juvs. G.Kreg, G.Lessing, Dj.Louson. B.Reyh E.Triode, F.Shiller, V. Pinso, P. Bruq Dj. G. Legons, E. Pasvater. J. A.Vorro, L. Vnskopn. M, Mlreshel kabi chet elfaylasuf olimlari va san’at arboblarning asarlari

O'xshashlar

Rejissuraning asosiy elementlari

Qarama – qarshilik sahnaviy xatti-harakat asosidir. Dramatik asarning asosiy mavzulari

Professional rejissura san’atining vujudga kelishi

Rejissorlik burchining uch qirrasi

Pyesaning janri va uslubi