Портрет - тасвирий санъатнинг алоҳида жанри - San'at - Referatlar

Портрет - тасвирий санъатнинг алоҳида жанри

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

Портрет - тасвирий санъатнинг алоҳида жанри . Режа: 1. Портрет композицияси 2. Бир фигурали композиция 3. Амалий-аудиториявий иш

Тасвирий санъатнинг бу жанрига конкрет бирор инсон (ёки гуруҳ кишилар)нинг ташқи қиёфаси тасвирланган асарлар киради. Ҳар бир портрет ўзида портретга олинган инсонгагина хос бўлган белгиларни ифода этади. Жанрнинг ўзини номи қадим франсуз сўзидан келиб чиққан бўлиб «қандай белги бўлса, ўшандай тасвирлаш» деган маънони билдиради. Ваҳоланки, портретда ташқи ўхшашлик, портретнинг бадиий қимматини белгиловчи асосий критерия эмас. Портрет санъати инсонниг ташқи кўринишини ифода этиш билан бирга унинг қиёфаси орқали маънавий қизиқишлари, социал ҳолати, Дунеқараши - у яшаган ўша даврнинг типик хусусиятлари мужассам этмоғи талаб этади. Шунингдек, рассом портрет олинувчига нисбатан хиссиз, ташқи ва ички хусусиятларини рўйхатга олувчи эмас, унинг моделга нисбатан шахсий муносабати, дунёқараши, ижодий қарашлари шу асарда маълум бир изларини қолдиради. Портрет санъати бир неча минг йиллик тарихга эга. Аллақачоноқ, қадимги Мисрда ҳайкалтарошлар одамнинг ички ҳиссиётларига чуқур кириб бормасаларда, унинг ташқи қиёфасини етарли аниқлик билан ўхшатганлар. Грек усталари эса худолар ва афсонавий қаҳрамонларнинг, шоир, файласуф ва жамоат арбобларининг сиймоларни идеаллаштирилган ҳолда тасвирлаб ўзларининг гўзаллик оламига муносабатларини пластик ечим билан ифодалаганлар. Кескин психологик ҳарактерлиликни ҳайрон қоларли даражада ҳаққонийлиги билан қадимий Рим портрет-ҳайкаллари ҳам алоҳида ажратиб туради. Ўзининг пайдо бўлиши билан буюк янгилик бўлган тимсолий-рамзий аҳамиятга молик бўлган портретлар Мисрда эрамиздан аввалги IV асрларда яратилган рангтасвир портретлари ишланганлиги маълум бўлди. Кейинроқ бу портретлар улар топилган жойни номи билан «фаюм портретлари» деб атадилар Ўрта асрларда Европа санъатида диний-мифологик образлар қадрландилар, айрим усталар психологик жиҳатдан аниқ портрет асарлари яратдилар. Бунга мисол, Наумберг шаҳри соборидаги графиня Ута ҳайкали; Прагадаги авлиё Вита соборидаги ҳайкал-портретлардир.

Портрет санъати ўзининг энг гуллаган даврини Уйғониш даврида олади. Бу даврда олий-юқори янгиликнинг бошланиш сифатида инсон шахсининг улуғланиши санъатдаги оламшумул бойлик ва қаҳрамонлик деб саналди. Улуғ италян рассоми Тициан замондош шоирлар, алломалар, ҳукмронларнинг алоҳида портретларини яратди. Интелектуал қудрати, мустақил-ички самимий гармонияси билан тасвирланган унинг автопортрети (1560., Прадо музейи. Мадрид) алоҳида ажралиб туради. Рассом кичик Ханс Холбейн томонидан ишланган Шарл де Моретта портретида куч, яширин энергия, жиддийлик, ва жасурлик (1536., Дрезден галереяси, Германия) ифода этилади. Европа рангтасвирида биринчи планга камер, ҳиссиётли портретлар чикди ва тантанавий ва расмий портретлар билан қарама-қарши қуйилди, бунда тасвирланувчини улуғлаш ва кўкка кўтариш мақсади илгари сурилди. Гениал голланд рассоми Рембрандт «Қария кампир портрети»да (1654., Д.Е.С.М.) оддий бир инсон қиёфаси орқали инсонийлик меҳру-саҳоватининг улуғ бойликлигини кўрсатиб беради (51-расм). Рембрандт ўзининг бошқа гуруҳ портретларида турли инсоний хусусиятлар, темперамент ва ҳиссиётларнинг кенг ва ранг-баранг гаммасини айнан, «Сукон цехининг улуғлари» ёки «Синдиклар» (1662., Рейксмюсеум, Амстердам) асарида ифода этади. Испан миллий характерининг энг юқори белгилари - камтарона ирода, шахсий фазилатларни ҳис қилиш кабиларни бошқа бир рассом Веласкес томонидан моҳирона тасвирланади. Машҳур портретлар эса аёллар ҳақида қўшиқлардир. XVIII асрда эса портрет рус санъатида ҳам фаол ривожини топди. Рассомлар И.Н.Никитин, Ф.С.Рокотов, Д.Г.Левицский, В.Л.Боровиковскийлар томонидан мураккаб ва кўпёқлама, нозик руҳиятли, камер ва тантанавий, қалб туғёнли, лирикага бой аёллар образи тасвирланган портретлар яратилди.

XIX асрнинг биринчи ярмида портрет санъатида асосий қаҳрамон сифатида орзули шахслар ифодаланди. Орзуманд ва қаҳрамона ҳаракатга мойил, тирик табиий юз ва гавданинг тетик ҳолатлари О.А.Кипренскийнинг гусар «Е.В.Давидов портрети»да (1809., ДРМ) яққол кўринади. Романтик ишонч ва орзу, маънавий кучи ижодкорнинг «Қўлда альбом ушлаган автопортрети»да (1848., Г.Е.Г) муҳрланган. 1860-1870 йилларда рус санъатининг демократик тарзда янгиланиши, реализмни дуёнга келиши, кўчманчи рассомлар ижодида тўла-тўкис рангтасвирнинг ривожланишига катта туртки бериб юборди. Портретнинг алоҳида тури «портрет-тип» асосий ўринни эгаллади, қайсики одам бу ерда бутун бир психологик мураккабликлари билан тасвирланди, яъни унинг жамиятдаги роли баҳоланди, унинг индивидуал ва типик белгилари бир- бирига мос холда юзага чиқарилди. Бундай асарлар қаторига Н.Н.Генинг «А.И.Герцен портрети» (1867., ДТГ), унинг кетидан В.Г.Перовнинг «Ф.М.Достоевский портрети» (1877, ДТГ) ва И.Н.Крамскойнинг «Л.Н.Толстой портрети» (1873., ГТГ), ва бошқа кўплаб замондошлар портретлари дунёга келди. И.Е.Репин инсонлардаги орзу-умидларнинг кучини катта темперамент билан «Н.М.Пирогов портрети» (1881, ДТГ)да кўрсатади ва у ўз моделларида бетакрор-конкрет, фақат уларгагина хос поза, ҳаракат, юз ифодаси ва улар орқали шахснинг маънавий ҳусусиятлари ва унинг социал харакатеристикасини топади. Ички кечинмалар, артистона важоҳат «Актриса Е.А.Стрепетова портрети» (1882., ГТГ) да ифода этилган. Кейинроқ Г.Р.Ряжскийнинг «Раис» (1928, ДТГ), Н.И.Струнниковнинг «Партизан» (1929, ДТГ), М.В.Нестеровнинг «Академик И.П.Павлов портрети» (1935., ДТГ) каби асарлар ўша йилларнинг алоҳида баркамол асарлари бўлиб қолди. Урушдан сўнгги йилларда халқ хаётини тасвирлашда, айниқса деҳқон – юрт-дошларини қатор портретларида А.АПластов томонидан инсоний, иродавий хусусиятлари ифодаланди. Кутилмаган композицион ракурслар, локал ранг контрастлари П.Д.Кориннинг ижодига

хос бўлиб, улар кескин характерли ифодавийлик вужудга келтирган, Т.Т.Салаховнинг «Композитор Қора-Қораев портрети» (1960., ДТГ) ҳам алоҳида яхлит композицион воситаларига эга бўлган асарлардан ҳисобланади. Миниатюравий портрет Шарқ мамлакатлари тасвирий санъатида ривож топган. Буюк Камолиддин Беҳзод чизган портретлар орасида Султон Ҳусайн Мирзо, Шайбонийхон портретлари диққатга сазовордир. Шунингдек Британия музейида сақланаётган Бобур портрети ҳам машҳурдир. Маҳмуд Музаҳҳаб ишлаган Алишер Навоий портрети муносаввирнинг юксак маҳоратидан дарак беради. Бу асар Теҳрондаги Шаҳаншоҳ кутубхонасида сақланмоқда. Ҳиндистонда яшаган ҳам-юртимиз Мурод Самарқандийнинг ҳам Шоҳ Жахон, Аврангзеб портретлари ва ўзининг автопортрети юксак маҳорат билан яратилган миниатюравий портретдир. XX асрнинг иккинчи ярмида ўзбек портретчи рассомларидан Лутфилла Абдуллаев, Абдулҳақ Абдуллаев, Раҳим Аҳмедов, Малик Набиевлар самарали ижод қилдирлар. Л.Абдуллаевнинг «Мулла Тўйчи Тошмуҳамедов», «Йўлдош Охунбобоев портрети» (Узб.ДСТ) каби асарлари реалистик анъаналардан фойдаланиб моҳирона . А.Абдуллаев биринчи ўзбек портретчи рассомларидан бири бўлиб, салмоқли ижод қилди. «Аброр Ҳидоятов Отелло ролида», «Ойбек портрети» муаллифнинг бадиий етук асарларидан ҳисобланади. Рассом «Ойбек портрети»да буюк адибнинг сиймосини чуқур ва мукаммал очиб берилган. Рассом бу асарда инсон қиёфасини абадийлаштирибгина қолмай, балки ҳамма юксак инсоний фазилатлар эгаси, оташ қалб, ҳаяжон ва ташвишга тўла буюк ёзувчининг жонли образини яратди. Раҳим Аҳмедов ўзининг «Сурхандарёлик аёл», «Она ўйлари», «Деҳқон» каби портретларида инсоннинг ички кечинмалари, ҳис-туйғулари, орзуларини ва гўзал қалбини очиб берган.

Малик Набиев асосан портрет жанрида кўп йиллар ижод қилди. Унинг «Беруний портрети» (1952., Ўзб. Д.С.М.), «Амир Темур» (1993,__) портретлари эталон сифатида қабул қилинган. А.Абдуллаевнинг «Назарали Ниёзов» П.П.Беньковнинг «Қаҳрамоннинг онаси», «Миллий кийимдаги татар қизи портрети», С.Абдуллаевнинг «Генерал Собир Рахимов портрети», Б.Жалоловнинг «Комил Ёрматов портрети» каби асарларда ҳам ўзига хос талқин ва ҳар бирида рассомларнинг ўз ижодий услублари сезилиб туради. ПОРТРЕТ КОМПОЗИЦИЯСИ Портрет рангтасвири инсонлар ҳақида унинг гўзаллиги, характери, идеаллари ва орзу умидлари ҳақида ҳикоя қилади. Рафаэльнинг Сикстин мадоннаси юзидаги маюсликка қаранг, Ремб-рандтнинг кўпни кўрган қарияларининг доно чеҳрасини эсланг, Рубенснинг «Изабелла»сини ёдга олинг, Репиннинг Канини - бурлак ва философ. Қандай индивидуал ўзига хослик ва инсон характерининг мафтункор образлари яратилган. Портретчи рассом инсон характери ва унинг индивидуаллиги устида ишлайди. Бу эса рассомдан чуқур билим талаб қилади, тасвирланувчи ҳақида ҳамма нарсани, унинг юз элементларини кўп томонлама образли ҳолатларини, энг асосийси эса, ҳаққоний, тушунарли ва образли ифодалай билишни талаб этади. Инсонни ҳаққоний тасвирламоқ учун уни диққат эътибор билан узоқ кузатмоқ керак, шундай ҳолат, шундай позани, шундай кайфиятни топиш керакки, характернинг хусусияти, сифатини тўлиқ ифодалаш мумкин бўлсин. Портретда «қалбни тутиш» керак, «кийимни ва танани эмас». П.П.Беньковнинг «татар қизи» портретига прототип Терегулованинг ўз маҳалида улуғ рассомдан «тезда ишга тушмаётганлиги учун норози бўлгани»да, бу норозилик рассом ўзи истаган ифода бўлишини кутганлиги боис рўй берган эди. Портретда тасвирланувчининг индивидуал белгиларидан ташқари уни ўраб турган муҳит, касбкори ҳақида ҳам энг ўринли деталлар киритилиши

керак. Кўплаб рассомлар портрет ишлайдилар, айримлари фақат бир кишининг характерли хусусиятларинигина кўрсатади, бошқалари портретда замондошларининг умумлашган образларини тасвирлайдилар. Бу ҳолда иккинчи хил асарларга томошабиннинг муносабати эътиборли, аҳамиятли бўлади. Ҳақиқий портретчи энг характерли қиёфа излайди, натижада теварак- атрофни кузатиш ва ўрганиш билан битта қиёфада бир неча одамларнинг хусусиятларини бирлаштиради. Рассом В.Серовнинг «Верочка Мамонтова портрети»да битта қиз қиёфаси орқали ҳар бир балоғат ёшида бўлган ўсмир қизларнинг умумий сифатларини беради. Рассом бу портретда ёшликнинг қайтариб бўлмас ёқимтой, ҳур поэзияси ҳақидаги тасаввурларини ифода этади. Шу боис ҳам бу асар ҳар бир одам қалбида жонли акс-садо уйғотади, ўзига ром этади. Худди шундай фикрларни З.Серебрякованинг «Кўзгу рўпарасидаги қиз» (Автопортрет) асарига нисбатан ҳам айтиш мумкин. Рассом шундай портрет композицияси топиш зарурки тасвирланувчининг характерли белгиларининг аниқ, тушунарли ва образини очиб берсин. Композиция қуйидаги асосий талабларга жавоб бериш керак: 1. Томошабин эътибори тасвирланувчининг бош қисми ва юзига қаратилиши керак. Портретда энг асосийси - бу юз ва унинг ифодаси айнан унда инсоннинг ички ҳаёти кўринади. Тасвирланувчининг кўзи ва лабини тасвири, уни ифодавийлиги ҳам жуда аҳамиятлидир. Улар одамнинг ички мазмунли жумбоғини очиб беришнинг ифодавий калити ҳисобланади. Портретда қўл ҳам кичик рол ўйнамайди. Ундан тасвирланувчининг қўлига қараб унинг касб-корини ва характери, саломатлигини аниқлаб олиш мумкин. К.Брюлловнинг «Автопортрети»да лол қоларли даражада рассомлик касбини кўрсатувчи қўлини ифодалаган. 2. Бошининг ҳаракати, бурилган, қия, юз мимикаси, қоматнинг туриши инсон характерини юзага чиқаради. Одам ўзининг табиий ҳолатида характерли позада, харакатланадиган манерасида тасвирланиш лозим. Булар

ҳаммаси композицион қуришнинг асослари ҳисобланади. В.Серовнинг «М.Ермолова портрети»- позани қойилмақом ифодалаш намунасидир. 3. Портретнинг образли трактовкаси ўраб турувчи муҳит, вазият, фон аниқловчи аҳамият касб этади. Масалан, Ермолова унга яқин бўлган театр фойесидаги девор ва кўзгу фонида тасвирланган. Фон томошабин эътиборини тортиб чалғитиш керак эмас. Репин қаттиқ туриб, ўз шогирдларига маслаҳат берар эдики, хусусий, майда нарсаларни қурбон қилишни ҳам билиш керак, шафқатсиз уларни холстдан чиқариб юбориш керак, айнан улар портретнинг бадиий ҳаққонийлиги ғалабаси учун хизмат қилади. М.Нестеровнинг таъкидлашича эса, «муваффақиятли фон - ярим якун дегани, уни тасвирланувчининг юзи, характери, ҳаракати Билан фаннинг органик боғлиқлиги алоҳида зарур. Бошқача айтганда фон тасвирловчининг ҳаётини ифодалайди. 4. Портретнинг ўлчам ва формати ҳам тасвирланувчининг бадиий ифода вазифаси учун бўйсуниши керак. Репин ҳар бир портретга мос инсоннинг асосий белгилари талаб этган форматини изларди. Формат танлаш тасвирланувчининг позасига ҳам боғлиқ. Портретни натурал ўлчамдан катта тасвирлаш тавсия этилмайди, ҳар қандай картина албатта бироз узоқ масофадан кўрилади. Перспектив қисқаришлар билан ўша масофада тасвир ўзининг, агарки у натурал ўлчамда ёки бироз кичикроқ тасвирланган бўлса табиий ўлчамида кўринади. Портрет санъатида ўхшашлик бўлиши шарт. Натура билан ўхшамаса у портрет хисобланмайди. Портрет - энг аввало хужжат. Лекин бу хужжатлилик фотосуратнинг тасодифий хужжатлилигидан фарқли ўлароқ, инсоннинг энг ҳарактерли белгиларнигина беради. Портретдаги ўхшашлик ташқи белгиларини ва одам характерининг кўзга ташланувчи сифатларини умумлаштириш натижасида келиб чиқади. Формалистик оқим тарафдорлари рангтасвир ҳақида, портрет санъатининг манбааси нореал шахсдир, хусусан рассомнинг одам ҳақидаги

тасаввури ҳисобланади деб таъкидлайдилар. Бу билан улар ўзларини одам тасвирини чизишда эркинликларини ва ташқи дунё билан алоқасизликларини оқлайдилар. Уларнинг асарлари тарқоқ, ранглар ўта ёрқин, одам образи совуқ декоратив схема шаклида кўзга ташланади. Кўзлар гўё қалб ойнаси эмас, худди бошнинг «атрибути» бўлиб тасвирланади. Фақат муаллифгагина тушунарли бўлган «лаконизм» турли-туман тарқоқ шакл ва схемаларнигина ифода этади. Аслида портретда одамнинг психологияси унинг ҳислари ва орзулари юзага чиқиши керак. Портрет мазмунига кўра, композицион ечимни танланишига қараб: бош қисм портрети, кўкрак қиёфали портрет (бюст), ярим гавдали портрет, тўлиқ гавдали портрет, портрет-картина, гуруҳли портрет, автопортрет, миниатюравий портрет ва бошқаларга бўланади. БИР ФИГУРАЛИ КОМПОЗИЦИЯ Портретларда конкрет бир одамни барча характерининг индивидуал хусусиятлари ташқи кўриниши, қоматининг тузилиши, мимикаси элементларида акс этади ва унинг қиёфасида маълум категорияларга таалуқлилиги, унинг касби ёки жамиятнинг у ёки бу тоифасига мансублиги аниқланади. Бунга И.Е.Репиннинг «Руҳоний» асари яққол мисол бўла олади. Портрет ниҳоятда ўхшашлик билан ишланган ва унинг юзи, қўли ва унинг хукмрон ҳолати рассомнинг умумлашма образ яратишига олиб келган. Портретнинг индивидаул белгиларидан социал тип яратилган. Демакки, портретларда шундай вазиятлар бўладики, сюжетли деталларнинг кучайиши унинг жанрли ёки тарихий «ҳикоя» томонга ўтиб боришига, портрет ўз специфик хусусиятларини йўқотиб, охири портрет- моделлар ишнинг ҳукмига кўра, жанрли ёки тарихий соҳанинг қаҳрамонига айланишига олиб келади. Худди шунга ўхшаб, гуруҳ портретларда эса баъзан жанр чегаралари бузилиб кетади. Масалан, замонавий санъатда жанрлар қўшилиб кетиб, ўзаро бир-бирини бойитганини ҳам учратиб қоламиз.

Портрет билан бир фигурали композиция ўртасида жанр рамкасини йўқолиб кетиши, яъни унинг портретдан фарқи ёрқин ифодавий анъаналар билан боғланган ифодавийликда кўринади. Масалан, Н.М.Крамскойнинг «Қайғу», А.А.Дейнеканинг «Тракторчи» Р.Аҳмедовнинг «Она ўйлари», «Чўпон», Ғ.Абдураҳмоновнинг «Хокимият эгаси», П.Беньковнинг «Дуторчи қиз», Н.Кашинанинг «Чилдирмачи» асарларини олиш мумкин. XVI аср немис портретчи рассоми Кичик Ганс Гольбейн асарларида жуда синчковлик билан қимматбаҳо тошлар, нақшлар, кашталарни бемалол чизади. Бу омиллар композицион яхлитликка ҳалақит қилмайди. Юз кучли ёруғлик кучи билан чизилган, шу боисдан жуда аниқлик билан ишланган деталлар асосий образни янада улуғвор даражада кўрсатишга хизмат қилган. Асарда деталлар сонини индивидуал, алоҳида талаб билан ечиб берилади, лекин шундай қонуниятлар ҳам борки, рассомни муваффақиятсизликка олиб келиши мумкин, бунда айрим ифодалашга ҳаракат қилинган характерли ва типик белгилар эҳтимол кам ифодали бўлиши мумкин. Улар катта шакл ва деталлар контрасти иштироки билан, образни аниқ идрок этишга ҳалақит қилиб ортиқча детализация таассуротини бериб қолади. Рассом Р.Аҳмедовнинг «Она ўйлари» асарида 1956 йили Бурчмулла қишлоғида икки ўғли урушдан қайтмаган, меҳнатда қадди букилмаган мардона кекса аёл тасвирланади. Онанинг кўпинча қарияларга хос ўйчан, ҳаёлга чўмиб ўтириши, онадан эрта етим қолган рассомни тўлқинлантириб юборади. «Она ўйлари» картинасида фигура бироз олдинга чиққан. Ёнғоқ дарахти ёнида ёстиққа суяниб тиззасига қўл панжаларини саранжом қўйиб, ҳаёлга чўмган аёл қиёфаси, композиция жиҳатидан жуда муваффақиятли топилган классик мавқега эга. Аёл юзидаги чуқур руҳий холат, унинг ғамгин юзидаги катта ёруғ кўзларида, меҳнатда тобланган юз чеҳрасида ўз ифодасини топган. Гавда «силуэт»и аниқ, енгил ранглардаги манзара фонида, кўк, бинафша, пушти, яшил, сариқ рангларда маҳорат билан тасвирланган. Амалий-аудиториявий иш

Биринчи машқ: Меҳнат қилаётган эркак киши тасвирланган бир фигурали композиция ишлаш. Бунда бир фигурали композициянинг асосий хусусиятлари қисқа очерк шаклида қурилиши, қаҳрамоннинг ички кечинмадаги холати, гўёки томошабин қаршисидаги унинг «монологи» дек кўрсатилади. Унда юз мимикасининг ифодавийлиги, фигуранинг ҳаракати, қўлнинг ҳаракатчанлиги кабилар билан инсоннниг психологик ҳолатини акс эттириш назарда тутилади. (Шу ўринда Н.И.Крамскойнинг «Изтиробли дард», Р.Аҳмедовнинг «Чўпон», Р.Абдуллаевнинг «Назарали Ниёзов портрети» асарларини ёдга олиш ўринли бўлади) Иккинчи машқ: Меҳнат қилаётган аёл киши тасвирланган бир фигурали композиция ишлаш. Бунда энг аввало аёл фаолиятининг бир холати танланади, унда чизилувчининг ташқи ўхшашлиги орқали маълум бир фаолиятидаги аёлнинг ўрни, унинг яратувчанлик билан гўзаллиги ортиши (ёки номувофиқ меҳнат билан унинг қадрини пасайтириш) кабилар акс эттириш назарда тутилади. Асосий фигуранинг рассом томонидан топилган мимика, турли, динамик ва пластик холатлар қўшимча деталлар билан мустаҳкамланади. Деталларни иштирокида унинг ўрнини ўз жойига қўйиш катта аҳамият касб этади. Учинчи машқ: Эркин мавзуда бир фигурали композиция бажариш. Бунда танланган фигура - инсоннин ёши, жинси, касби, яшаган замони чекланмайди. Талабага ихтиёрий эркин ижодий композиция яратиш топширилади. Ўлчам, материл танлаш ҳам иҳтиёрий, изланишлар маълум бир қолипга тушгач, форматни танлаш мақсадга мувофиқдир.

Адабиётлар 1. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. 2 қисмлик. 1-қисм. - Т., 1987. 2. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. 2 қисмлик. 2-қисм. - Т., 2001. 3. Абдурахмонов Ғ.М. Тасвирий санъат композицияси. - Т., 1996. 4. Азимова Б. Натюрморт тузиш ва тасвирлаш методикаси. - Т., 1984. 5. Беда Г.В. Основў изобразительной грамотў (рисунок, живопись, композиция). Учебное пособие для студентов пединститутов. - М., 1981. 6. Беда Г.В. Живопись. Учебное пособие. - М., 1986. 7. Гренберг Ю.И. Технология станковой живописи (монография). - М., 1982. 8. Вольков Н.Н. Композияция в живописў М. 1977. 9. Делакруа Э. Мўсли об искусстве. О знамс нитиххудожниках. М. 1960. 10. Дмитриева Н.А. Краткая история искусств. Вўп. 1. От древнейших времен по XVI век. - М., 1985.

O'xshashlar

Манзара - тасвирий санъатнинг алоҳида жанри

Графика - тасвирий санъатнинг алоҳида тури. графика санъатида композиция

Хайкалтарошлик тасвирий санъатнинг тури сифатида

Мактабда тасвирий санъатнинг мақсад ва вазифалари

Санъатда мазмун ва шакл