Мактабда тасвирий санъатнинг мақсад ва вазифалари - San'at - Referatlar

Мактабда тасвирий санъатнинг мақсад ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

Мактабда тасвирий санъатнинг мақсад ва вазифалари. Талабаларда ижобий қобилиятларини, кўриш хотираси, маром ва уйғунлик туйғуналари, ҳаётдаги ва санъатдаги нафосатни кўра билиш ҳамда англаб етиш маҳоратини, ранг сезиш, эмоционал сезгирлик, кузатувчанлик ва образли тафаккурни ўстиришда, сабр-тоқат ва фикрни бир жойга тўплаш кўникмасини ҳосил қилишда мактабда тасвирий санъат фанининг олдига тушадиган бирорта ҳам ўқув фани йўқ. Шахс камолотида эса ҳар бир шахснинг турмушдаги ва касбий фаолиятида бундай хусусиятлар ниҳоятда керак бўлади. Шу билан бирга бу ўқув фани инсон ақл-идрокининг ҳамда унинг теварак-атрофини, ундаги воқеа-ходисаларини билиш ҳамда уни ўзгартириш йўлларини ўргатади. У иқтидор ва истеъдоднинг шакллануви учун кенг имкониятларини очиб беради. Тасвирий санъатни ўқитиш жараёнида унинг олдига қўйиладиган топшириқлар эса ўқувчиларни бирдан- бир ва бетакрор ва ўз шахсини, ўзининг маънавий имкониятларини намоён этишга шароит яратади. Муайян билимлар, малака ва кўникма мажмуига эга бўлган киши фақат ижрочи кишилар, холос. Жамиятимиз учун эса ижрочилар эмас, балки ижодкор, ташаббускор, ўйловчи ва ўзгартирувчи кишилар керак. Эртанги кун ишчиси, мухандиси, олими махсус билимлардан ташқари яхши ривожланган фахм-фаросат ва айни чоғида аниқ мантиқий тафаккур, ҳаётда кўзда тутилмаган янги вазиятларига тез ва тўғри жавоб бера олиш, кутилмаган ностандарт ечимлар топа билиш махоратига эга бўлиши ниҳоятда муҳимдир. Кишиларнинг ташаббускорлиги, ижодкорлиги, мустақиллигига кенг имконият яратиб бериш керак. Мактабда бадиий таълим мазмунини аниқлашнинг энг катта ва энг қийин, лекин муҳим ва асосий вазифаси ана шундан иборат. Мактабда бадиий таълимнинг янги сифат даражасига кўтариш биринчи галда олий махсус маълумотли ўқитувчилар тайёрлаш билан боғлиқ. Бунинг

кадрлар тайёрлашнинг мавжуд тизимини рассом - ўқитувчилар тайёрловчи ўқув юртларининг ўқув режаларини тубдан ўзгартириш лозим бўлади. Бусиз концепцияда илгари сурилган ғоя ва режаларини ҳал қилиб бўлмайди. Янги ўқув режаларида ўзбек халқ амалий санъати, меъморчилигини ўрганиш асосий ўринни эгаллаш керак бўлади. Бу йўналишдаги ишлар синфдан ва мактабдан ташқари т ў гарак ва студиялар учун тасвирий, амалий ва меъморчилик санъатлари бўйича раҳбарлар тайёрлашга ҳам йўналтирилган бўлиши лозим. Маълумки, академик леций ва коллежларда тасвирий санъат таълими асослари миллий маданиятимизнинг ва унинг анъаналарининг, шунингдек, жаҳон бадиий маданияти дурдоналари асосида белгиланади. Бу нарса ўз - ўзидан қатор дастур, дарслик методик қўлланма ва кўргазмаларини қайтадан ишлаб чиқишни то қ азо этади ва у катта илмий - методик кучларни талаб қилади. Бунинг учун бадиий таълим бўйича Ўзбекистон педагогика фанлари илмий тадқиқот институти, Ўзбекистон тасвирий санъат муаллимлар Уюшмаси, вилоят педагогика ва малака ошириш институтлари, академик лицей ва коллежлардаги мавжуд кучларини марказлаштириш лозим бўлади. Бу кучлар эътибори долзарб муаммоларини ечишга қаратилган. Муаммоларини ечишдан аввал уларнинг кўлами ва ишларининг режаси ишлаб чиқилади. Мазкур ишлар билан педагогика фанлар илмий-тадқиқот институти ва РУММ иштирокида тузилган марказ шуғулланади. Бу марказда тасвирий санъат ўқув фанининг мазмуни ва соатлар ҳажмининг хилма-хиллиги, синфдаги ўрта, яхши ва ёмон ўзлаштирувчи талабалар учун мўлжалланган дастурлар, методик қўлланма, тавсиянома ва бошқа материаллар ишлаб чиқилади. Тасвирий санъатни ўқитишнинг илмий-методик та ъ минотида нашр ишлари билан бир қаторда матбуот, телевидение, махсус илмий- амалий конференциялар, танловлар катта роль ўйнайди. Мактабда узлуксиз бадиий таълимни амалга ошириш, уни талаблар даражасида ўқитилишини ҳ о ҳ лар эканмиз, бошланғич синфларда /мутахасислар бор жойларда/ тасвирий санъат дарсларини рассом-

ўқитувчилари олиб борилиши шарт. Акс ҳолда бадиий таълимда ҳам, қолаверса умуман бошланғич таълимда ҳам яхши натижаларга эришиб б ў лмайди. Лекин тасвирий санъат ўқитувчиларини бошланғич синф ўқитувчиларининг ёш хусусиятларини, ўзига хос хусусиятларини, ўзига хос жиҳатларини мукаммал билишлари ва улар билан иш олиб бориш усулларини эгаллашлари зарур бўлади. Тасвирий санъат машғулотларининг бир қисми, айниқса табиатни ва меҳнат жараёнларини идрок этиш, табиий материаллар ёрдамида тасвирлаш, табиатдаги рангларни ўрганиш бевосита табиат қўйнида, меъморчилик, халқ амалий ва тасвирий санъат асарларини идрок этиш эса музейлар, майдонлар, кўргазма заллари ҳамда санъат асарлари ва меъморчилик обидалари мавжуд жойларда, шунингдек рассомлар халқ усталарининг устахоналарида амалга оширилиши лозим. Мактабларда тасвирий ва амалий санъат, меъморчиликни ўқитишнинг ўзига хос томонларини ҳисобга олиб, машғулотлар учун камида икки синф хонаси ва натура ҳамда кўргазмали қуроллар учун махсус хона бўлиши талаб этилади. Тасвирий санъат бевосита ўқувчиларнинг ижодий фаолиятлари билан боғланганлигини ҳисобга олиб, табақалашатирилган таълимни жорий этиш мақсадида бу машғулотларни икки гурухга бўлиб ўқитилади. Тасвирий санъат ва бадиий меҳнат ўқув фани ўқувчиларида маънавий маданиятнинг ажралмас қисми ҳисобланган бадиий ва ахлоқий маданиятни шакллантиришга хизмат қилади. Бу ўқув фани мазмунан интеграллашган курс бўлиб, у тасвирий санъат декаратив-амалий санъат турларини ўз ичига олади. Шунинг учун ҳам бу фандан таълим мазмуни аввалигилардан кескин фарқ қилиб, унга умумий таълим мазмунида кенг ўрин берилиши назарда тутилади. Бу ўқув фанининг яна бир ўзига хос хусусиятлари шундан иборатки, бундай дарсларда талабаларга бадиий билимлардан ташқари яна тасвирий малакалар шакллантиришдан, уларда кузатувчанлик, кўз хотираси, чамалаш

қобилиялари, образли тасаввур каби к ў никмалари ўстирилиб борилади. Тасвирий санъатнинг энг муҳим вазифалари талабада ижодкорлик, мустақиллик, ташаббускорлик, бадиий эстетик дид каби ҳислатларни ўстиришга қаратилгандир. Шуни ҳам ёддан чиқармас керакки, Ватанимизга ҳар томонлама (ҳам мафкуравий, ҳам иқтисодий, ҳам маданий) ривожланган, илмий фикрлайдиган, мустақил ташаббускор шахслар керак бўлади, фақат ижодкор кишиларгина халқимизнинг фаровон келажагини яратишлари мумкин. Яна шуни таъкидлаш лозимки, Ўзбекистон хорижга юз тутиб, ҳамма фанлардан таълимни дунё стандартлари даражасига олиб чиқишни мақсад қилиб қўйган экан, бадиий таълим, хусусан, тасвирий санъат таълимини ҳам дунё стандартлари даражасига олиб чиқиш керак бўлади. Бунинг учун тасвирий санъати ривожланган мамлакатларнинг ўқув режаларидаги ўрнини яхши ўрганиш лозим. Тасвирий санъат ўқув фани ривожланган мамлакатларда (АҚШ, АНГЛИЯ, ФРАНЦИЯ, ОЛМОНИЯ, ИТАЛИЯ в.б.) умумий таълим мактабларининг биринчи синфидан охирги синфларгача ҳар бир синфда ҳафтага 2-5 соатгача ўқитилиб турган бир пайтда, бизда 1-7 синфларда ҳафтасига 1 соатдан ўқитилаётганлигини нормал ҳ ол деб бўлмайди. Натижада мактабларда тасвирий санъат ўқитувчиларнинг тегишли соатлар билан таъминлай олмаслик муаммоси ҳам пайдо бўлди. Бу эса кўпчилик ўқитувчиларни мактабни ташлаб, бошқа со ҳ аларга ишга ўтиб кетишларига мажбур этмоқда. Ҳар қандай ўқув фани таълим мазмунида албатта ўзбек халқи яратган беқиёс бой маданий ва маънавий меросни асос қилиб олиш керак. Уларни болалар кўпроқ билишлари шарт. Шундай экан, ўзбек халқини дунёга машхур қилган меъморчилик, амалий ва тасвирий санъатни академик лицей ва касб-ҳунар коллежларда кўпроқ ва чуққурроқ ўргатилиши талаб этилади. Шу билан бирга таълим мазмунини вилоят ва шаҳарлар бўйича табақалаштирилиши ҳам мақсадга мувофиқдир. Хусусан, Самарқанд, Бухор о ,

Хивада меъморчилик, дек о ратив-амалий санъат кенгроқ ўқитилиши мумкин. Чунки, Ўзбекистоннинг вилоят, шаҳар, хаттоки қишлоқларида декаратив- амалий санъат ва меъморчиликнинг ривожланишида ўзига хослик бор. Буни Самарқанд, Тошкент, Бухор о , Каттақ ў рғон, Риштон, Шахрисабз, Нурота, Марғилон, Ғиждувон, Ургут, Хўжайли каби шаҳарларнинг санъатида яққол кўриш мумкин. Миллий санъатимиз бизнинг фахримиз, уни биз кенг ўрганишимиз табиий. Лекин жаҳонда ҳамма халқлар томонидан тан олинган умуминсоний бадиий қадриятлар ҳам бор. Уларни талабаларга ўргатмасдан туриб, халқимиз жаҳон маданиятидаги ўз ўрнини топа олмайди. Акс ҳолда ўқувчиларимиз миллий қобиққа ўралашиб қолиб, жаҳон дурдоналаридан ба ҳ раманд бўла олмайдилар. Шуни алоҳида қайд қилиш лозимки, кўп асрлик миллий-бадиий маданиятимизни (тасвирий санъат, безакли амалий санъат, меъморчилик санъати) ва шу билан бирга ўқувчиларнинг тасвирий ва амалий санъатдан ўзлаштириши лозим бўлган малакалар ҳам ҳисобга олиниши лозим. Мазкур стандартда Республика ўқувчилари ўзлаштиришлари лозим бўлган минимал билим ва малакалар баён этилган. Бу асосида Ўзбекистоннинг барча вилоятлари, Қорақ о лпоғистон халқ таълими вазирлиги ва Тошкент шаҳар халқ таълими бош бошқармаси тасвирий санъатдан ўзларидаги ўзига хосликни ҳисобга олиб, таълим мазмунини ишлаб чиқадилар. Бу таълим мазмунида ҳар бир худуднинг санъати ва маданияти, унинг бадиий анъаналарини ўз ифодасини топади. Жаҳоннинг илғор санъатини ўқув режаларида берилган ҳафтасига бир соатлик тасвирий санъат дарсларида етарли даражада ўзлаштиришга имкон йўқ. Шундай экан, ўқув режаларида тасвирий санъат ўқув фанининг салмоғини ошириш ва уни ҳар бир синфда камида 2 соатдан ўқитилишини таъминлаш зарур бўлади. Республиканинг академик лицей ва касб - ҳунар коллежларида ўқитиладиган бу йўналишдаги ўқув фани "Тасвирий ва амалий санъат",

"Тасвирий ва меъморчилик санъати", "Тасвирий санъат ва бадиий меҳнат", "Санъат" бўлиши мумкин. Юқорида номлари қайд қилинган ҳар бир ўқув фани бўйича таълим мазмуни талабаларнинг кучига (бўш, ўрта, юқори) шунингдек, қишлоқ ва шаҳар мактабларига мослаб табақалаштирилади. Академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида тасвирий санъат машғулотлари талабаларда бадиий ва эстетик маданиятини шакллантиришни мақсад қилиб қўяр экан, у қуйидаги фаолият турлари асосида амалга оширилади : 1. Қаламтасвир. 2.Рангтасвир, 3.Композиция, 4.Амалий санъат, 5.Ҳайкалтарошлик, 6.Санъат тарихи, 7.Қуриш-ясаш. (қоғоз пластикаси) Борлиқни идрок этиш машғулотларида талабаларга уларни ўраб олган табиат-ўсимликлар, гуллар, дарахтлар, ҳашоратлар, қушлар, балиқлар, ҳайвонлар в.б. турмушда қўлланиладиган буюмлар ва халқ амалий санъати намуналари, кийим-кечаклар, бинолар ва меъморчилик обидалари, меҳнат қуроллари ва транспорт воситалари, халқимизнинг турмуш тарзи, меҳнат жараёнлари, йил фаслларидаги ўзгаришларни кузатиш ва уларни билиб олишни назарда тутади. Шуни алоҳида қайд этиш лозимки, ҳаётни ва борликни билмасдан туриб, тўлақонли бадиий ижодни амалга ошириб бўлмайди. Композиция – тасвирий санъат ўқув фанининг энг йирик ва муҳим қисмлардан ҳисобланиб, бу бўлимнинг асосий вазифалари талабаларда ижодий тафаккур, фантазия, кўз хотираси, бадиий дид каби психологик жараёнларни ривожлантиришга қаратилган. Бундай фаолият орқали фақат бадиий ижод вазифаларини ҳал қилиниб қолмай, балки ёшларни ахлоқий

сифатлари, хусусан миллий ғурур ва ватанпарварлик туйғулари ривожланади. Рангшунослик бўлими рангларнинг киши ҳаётидаги роли тўғрисида, айниқса табиатда ранглар, рангнинг халқ истеъмоли моллари ва техника буюмларини ишлаб чиқаришдаги роли, рангнинг тасвирий ва декоратив- амалий санъат, меъморчиликдаги аҳамияти ҳақида айрим назарий маълумотларни беради. Бундай тушунчалар ва тасаввурлар рангшунослик бўйича мустақил машғулотлар жараёнида ҳам, натурага қараб тасвирлаш бўйича машғулотларда ҳам, теварак-атроф, воқеалар ва санъатни идрок этишда ҳам, композиция фаолиятида ҳам бериб борилади. Мазкур таълим стандарти турлича бадиий материаллар ва тасвирлаш воситаларидан фойдаланишга жиддий эътибор беришни ҳам назарда тутилади. Бундай бадиий материаллар қаторида қалам, соус, пастель, сангина, кўмир, акварель, тушь, лой, пластилин, рангли қоғозлар, табиий материаллар, ойна, тош ва газлама парчалари ва ҳакозолар киради. Тасвирлаш техникаси эса штриховка, ҳўл ва қуруқ қоғозларда ишлаш, хомаки ишлар /қоралама, ранглама/, гравюра, мозика, аппликация, колл а ж кабилардан иборат. "Тасвирий санъатни ўқитиш методикаси"ни ўрганиш жараёнида талабаларга қўйилган минимал талаблар қўйилади. 1. Тасвирий санъат фанининг атама ва иборалари: Натура, фон, /замин/, симметрия, ёдгорлик, қ ирмизи, себарг, чорбарг, ойгул, пахтагул, натюрморт; манзара, турмуш жанрлари, шакл, сурат, қаламтасвир, ритм. Портрет, тарихий, батал, анимал, мифология, барикрам, гулнор, тутиё, феруза, перспектива, уфк чизиғи, эскиз, силуэт, ёруғ, соя, ярим соя, шуъла , рефлекс, шахсий соя, тушувчи соя, композиция, рангтасвир, ҳайкалтарошлик композицияси, мўъжиз рангтасвир, м а ҳ о батли рангтасвир, ма ҳ обатли ҳайкал, мозаика, фреска, мармар, гипс, стилизация.

Наққошлик, ганчкорлик, кулолчилик, ёғоч ў ймакорл и ги, мисгарлик, бадиий каштачилик, зард ў злик, матога гул босиш, наққош, ганчкор, зард ў з, сополд ў з, мисгар, каштачи бофта. К ў пбарг, чиннигул, гуллола, мар ғ ула, гулсафсар, қ ў шбанд, ислими, гири ҳ , мураккаб, формат меъмор, кошин, арка, панжара, пешто қ , гумбаз, минора, колонна /устун/ қ аср. Автопортрет, нилоби, шингоб, новвоти, ложувард, китоб графикаси, газета-журнал графикаси, дастго ҳ ли графика, зар ҳ ал ҳарф, бош безак, якуний безак, иллюстрация, зарвара қ , титул, афиша, гумбаз, раво қ , макет, готика, романтизм, этюд. Декорация, диптих, триптих, ранг доираси, садаф ранг, нилгун, симоб, новшадил, кумуш хал, тилла хал, плакат перо, шрифт, репродукция. Колорит, абстракционизм, кубизм, авангардизм, академизм, импрессионизм, реализм, формализм, галерея, каракатура, мольберт, орг и нал, панно, пастель, соус, сангина, этюдник, тагкурси, ретушь, салон, санъатшунос, слайда, экспозиция. Илиқ ранглар, совуқ ранглар, хроматик ранглар, ахроматик ранглар; оғир ранглар, енгил ранглар, манзара ва турмуш жанрида ижод қилувчи 3-4 рассом исми ва фамилияси ; 1-2 амалий санъати устасининг исми ва фамилияси; халқ санъати устаси. Композициянинг асосий воситалари: уфқ чизиғи, кузатиш нуқтаси, ёруғ соя қонунлари; нарсалардаги ёруғ ва сояларни ёруғлик манбаининг кучига боғликлиги, чизиқли преспектива, ҳаво переспективаси; натюрмортда ишлаш тартиби ва қоидалари; ўзбек миниатюра асарлари /6 та/; Камолиддин Бекзоднинг ҳаёти ва ижоди; Узбек рассом ва ҳайкалтарошлари /5-6 та/ Шарқ санъати марказлари -/5-6 та/; ганчкор уста Ширин Муродов ижодининг ўзига хос томонлари; Ўзбекистон халқ амалий санъати ривож топган марказлар /8- 10 та/; очиқ /Чексиз/ нақшлар ёпиқ нақшлар, Самарқанд, Бухоро, Хива ва бошқа шаҳарлардаги машхур меъморчилик обидалари /10-12 та/; кийимлар ва уларнинг турлари. Тасвирланаётган нарсаларнинг конструктив тузилиши ; Шарқнинг

миниатюрачи рассомлари /4-5- та/; Шарқ мамлакатларининг қадимий меъморчилик обидалари /Хирот, Деҳли, Бомбей, Пекин, Миср, Истамбул, в.б./; У.Тансиқбоевнинг ҳаёти ва ижодининг ўзига хос хусусиятлари. Бадиий устахона; бадиий кўргазма; мумтоз санъат; Ўзбекистон худудидан топилган қадимги тасвирий ва меъморчилик /Варахша, Афросиёб, Тупроқ қалъа, Куй, Болалик тепа/ ёдгорликлари; Ўзбекистоннинг ҳозирги замон тасвирий санъат усталари ва уларнинг асарлари /5-6 та/; хорижий мамлакатларнинг илғор тасвирий санъат усталари ва уларнинг асарлари /10 та/; Ўзбекистоннинг ҳозирги замон меъморчилиги / 5-6 та/; Хорижий мамлакатларнинг ҳозирги замон илғор меъморчилиги /АҚШ, Япония, Франция, Мексика, Россия, Олмония в.б./; тасвирий ва амалий санъатни кишилар ҳаётидаги ижтимоий аҳамияти билан таништириш керак.

Адабиётлар 1. Абдуллаев А.А. санъат тарихи Т. 1991. 2. Апухтин О.К. Тасвирий санъат ҳақида сухбатлар Т.1961. 3. Азимова Б,Ражабов Р, Абдирасилов С. 4. Тасвирий санъатга оид аташамарнинг изоҳли луғати Т 1994. 5. Булатов С.С. Ўзбек халқ амалий безак санъати. Т. 1991. 6. Булатов С.С.Амалий санъат қисқача луғоти. Т. 1992. 7. Қосимов Қ. Наққошлик Т. 1982. 8. Мажидов Ж. Т. сиа. Мактабдан ташқари ишлар. Т. 1983. 9. Мажидов Ж. Мактабда тасвирий санъат бўйича ўқув тарбиявий ишларни ташкил этиш Т.1995. 10. Набиев М.Н, Азимова Б. Расм чизишни ўргатиш методикаси Т. 1976.

O'xshashlar

Тасвирий санъат ўқитиш методикаси курсининг мақсад ва вазифалари

Тасвирий санъат ва чизмачилик таълимининг мақсад-вазифалари, аҳамияти

Манзара - тасвирий санъатнинг алоҳида жанри

Портрет - тасвирий санъатнинг алоҳида жанри

Хайкалтарошлик тасвирий санъатнинг тури сифатида