Композитор С. Хаитбоевнинг ҳаёти ва ижоди. (1926-2000) - San'at - Referatlar

Композитор С. Хаитбоевнинг ҳаёти ва ижоди. (1926-2000)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

50 KB

Ko'chirib olish

Композитор С. Хаитбоевнинг ҳаёти ва ижоди. (1926-2000) Режа: 1. Композиторнинг ёшлик ва талабалик йиллари. 2. Композиторнинг вокал ижоди. 4. Композиторнинг мусиқали драма ижоди.

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат а рбоби, профессор, композитор С. Ҳайитбо ев замонавий профессионал композитори сафига 60-йилларнинг бошида кириб к елди. Унинг дилрабо қўшиқ ва ашулалари , чолғу куйлари, оркестр учун ёзган асарл ари, мусиқали драма ва комедиялари, симфоник ва вокал-симфоник асарлари мухлислар қалбидан муносиб ўрин олган. Султон Ҳайитбоев Хоразм вилоятининг Янгиарик туманида [926 йилнинг 5 май куни деҳқон оиласида таваллуд топди. У болалигида ота - онасидан етим қолиб, аммасиникида тарбиялан ди. Қишлоқ мактабида етти йил ўқиди. Ёшлигидан мусиқага меҳр қ ўйди, мактаб ва туман мусиқа тўгарагига қатнашиб, ғижжак ва доира чалишни ўрганди. Туғма истеъдод соҳиби Султонбой ёш бўлишига қарамай, Янгиарик туманидаги «Колхоз театри» да созанда бўлиб, катталар ёнида ишлади. 1941 йили Иккинчи жаҳон уруши бошланиши билан театр ёпилиб, далада меҳнат қилди, бўш вақтларида мусиқа билан шуғулланди. 1945 - 49 йил лари Тошкентда ички қўшинлар сафида ҳарбий хизматини бажо э тди. Султонбой ўша дамлар ҳақида қуйидагича ҳикоя қилган: «Ҳарбий ҳаваскорлар ансамбли» репертуар дастурида ўзбек халқ мусиқаси билан бирга Ю. Ражабий, Т. Жалилов, К. Жабборов, С. Калонов, Ф. Содиқов. Н. Ҳасанов, М. Ниёзов, П. Раҳимов, Т. Содиқов , М. Левиев, С. Юдаков каби композиторларнинг қўшиқ ва куйлари мавжуд эди. Мазкур бастакорларнинг ижодлари менга жуда ҳам таъсир қилди. Мен ҳам шуларга ўхшаган бастакор бўлишни орзу қилар эдим. Чунки ўзим ҳам куйлар басталашга интилиб, бир неча куй ва қўшиқларим ансамбл ижросида жаран глади. Оврўпа нота ёзувини ўзлаштиришга ҳаракат қила бошла дим ва менинг ишимда бурилиш рўй берди. Мусиқа санъатига меҳрим янада ошди, мусиқачи бўлишга қарор қилдим». Композитор бўлиш орзуси билан С. Ҳайитбоев 1949 - 50 ўқув йили Ҳамза номидаги Тошкент мусиқа билим юртининг ғижжак синфи ва мусиқа назарияси бўлимига ўқишга кирди. Мусиқа на зарияси ва композиторлик мутахассислиги бўйича С. Бобоев ва Б. Гиенколардан сабоқ олди. Бир йилдан сўнг С. Ҳайитбоевнинг маслаҳати билан ўзбек халқининг севимли санъаткорлари Ко милжон Отаниёзов ва Матниёз Юсуповлар ҳам шу ўқув дарго ҳига келдилар.

Ўқиш даврида бу уч оғайни концертлар уюшти риб, халққа хизмат қилдилар. 1952 йили Ўзбекистон халқ артис ти Ю. Ражабий радио қошидаги Ўзбек халқ чолғу ансамблига С. Ҳайитбоевни ишга таклиф қилди. «Давр тақозоси билан, — дейди С. Ҳайитбоев, — мен талаба йигит бу ансамблда ўзбек мусиқ а санъати намояндалари билан ёнма - ён ўтириб, улардан мусиқ а сирларини ўрганишни, мулоқотда бўлишни хаёлимга ҳам келтирмаган эдим. К. Отаниёзов ва Ю. Ражабий ансамблларида ишлашга муяссар бўлганимдан бахтиёр эдим. Уларнинг ансам бллари Хоразм, Бухоро ва Фарғона, Тошкент анъанавий мусиқа йўналишларини ўзлаштиришда мен учун катта мактаб бўлди». Билим юртини 1955 йили тугатгач, Тошкент давлат консер ваториясининг композиторлик факултетига ўқишга кирди, профессор Б. Б. Надеждин синфида таҳсил кўрди ва 1960 йили ўқиш ни битирди. Шу йили Ўзбекистон маориф вазирлиги қошидаги педагогика илмий текшириш институтида мусиқа ва бадиий санъ ат бўлими мудири лавозимига тайинланди. 1962 йилдан эса М. Қориёқубов номидаги Ўзбек давлат филармониясининг мусиқа бўли мига мудирлик қилди. Композиторлик маҳоратини янада оши риш мақсадида у 1965 йили консерваториянинг аспирантураси да Ўзбекистон халқ артисти, профессор А. Козловский раҳбарли гида таҳсил ола бошлади ва 1968 йили битирди. Шу йилдан бош лаб консерваторияда муаллимлик қилди. 1975 йилдан бошлаб, то умрининг охиригача А. Кодирий номидаги Тошкент давлат маданият институтида чолғулаштириш ва партитура ўқиш ка федрасини бошқарди. Бастакорнинг ижодида қўшиқ ва мусиқали драма жанрлари устун туради. У ижодининг 40 йилдан ортиқ даврида қўшиқчи лик санъатига эътиборини қаратди. Замондош шоирлар билан ҳамкорликда, турли мавзуларда жуда кўп қўшиқ, ялла ва ашулалар яратди. Шуниси диққатга сазоворки, композитор қўшиқ ларини машҳур хонандалар ва ижрочи жамоаларнинг илтимосларига кўра яратиб, уларнинг репертуарларини бойитди. Маса лан, Ўзбекистон халқ артистлари — Олмахон Ҳайитова ижроси да «Ўзбекистон гуллари» (А. Бобожонов сўзи), «Ўзбекистон сўзла гай» (Н. Нарзуллаев сўзи), «Хаёл» (Э. Охунова сўзи), «Ўтмасми кан» (Нилуфар сўзи), Коммуна Исмоилова ижросида «Эй, соҳиб - дил»

(Т. Тўла сўзи), «Сўзим айтаман» (халқ сўзи), «Истар» (Э. Са мандаров сўзи), Султонпошша Ўдаева ижросида «Хивам, менинг дўстларим» (Э. Самандаров сўзи), Қувондиқ Искандаров ижросида «Эсингдами» (Миртемир сўзи), Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артистлар: Ҳадя Юсупова ижросида «Ўргилай ёр, бўйингдан» (А. Исроилов сўзи), « Оҳ, агар кўрсам яна», (Ҳ. Бойқаро сўзи), «Овозингни эшитганда» (Т. Қаҳҳор сўзи), М. Дадабоева ижросида «Ўзбекистоним» (Ж. Жабборов сўзи), хонанда Озо да Ёрова ижросида «Кечма муҳаббатдан» (Э. Самандаров сўзи), Ғанижон Ваҳобов ижросида «Қалам қошга» (П. Мўмин сўзи) ва бошқа хонандалар ижросида концерт дастурларида, радио эфир тўлқинларида жаранглаб келмоқда. Булардан ташқари, «Лаз ги» вокал - хореографик ансамбли ва ўзбек халқ чолғулари орке стрининг ижро дастурида композиторнинг бир талай қўшиқлари ўрин олган. 1991 - 99 йилларда Э. Самандаровнинг сўзларига «Соғиниш», «Юлдуз билан», «Истар», «Умид ғунчаси», «Кетма, муҳаббат», Б. Бойқобиловнинг сўзларига «Биз Темур авлодимиз», Раъно Узоқ ова сўзига «Вафо қилмади», Ҳусайн Бойқаро ғазалларига «Ар мон бўлмасин», «Равшан айлагил», «Агар кўрсам яна», «Жа молингдан кўзим равшан» каби қўшиқ ва куйлар яратди. Ком позиторнинг қўшиқлари 1985 йилда Ғ. Ғулом нашриётида «Ўзбе кистон сўзлагай» номи билан махсус тўпламда ва турли бошқа тўпламларда чоп этилган. 1962 йили С. Ҳайитбоев бастакор К. Жабборов билан ҳамкор ликда «Нодира» (Ҳ. Раззоқов пъесаси) мусиқали драмасини ярат ди. Асар Андижон мусиқали театрида саҳна юзини кўргандан бошлаб композиторнинг ижодида катта бурилиш бўлди. У шу жанрга меҳр қўйди ва йиллар давомида 14 та мусиқали драма, иккита мусиқали комедия ва учта телевизион спектаклга мусиқа басталади. Унинг саҳна асарлари Муқимий номидаги мусиқали театрда ва вилоят театрларида саҳна юзини кўрди. Масалан, Ога ҳий номидаги Хоразм вилоят театри 1964 йили «Сўнгги хон» (А. Бобожон ва М. Муҳамедовлар пъесаси) мусиқали драмани, шу театр жамоаси 1972 йили «Қудалар» (Ў.Рашид пъесаси) мусиқ али комедияни, 1973 йили «Маузерли қиз» (Ю. Юсупов пъеса си), 1985 йили «Аҳмад билан Оқбилак» (Т. Мирза пъесаси), Бо бур номидаги Андижон вилоят

театри 1969 йили «Салтанат шуб ҳада» (Ш. Саъдулло пъесаси), 1971 йили Фарғона вилоят театри «Яйлов тонги» (Тамкин пъесаси) ва 1973 йили «Завқий» (К. Маҳ камов пъесаси), Алишер Навоий номидаги Наманган вилоят те атри 1976 йили «Муҳаббат ёдгори» (М. Назаров пъесаси) ва 1979 йили «Фарзанд деб» (Ў. Рашид пъесаси), М. Тошмуҳамедов но мидаги Қашқадарё вилояти театри 1978 йили «Чороғбонлар» (М. Назаров пъесаси) мусиқали драмаларини, Ю. Ражабий номи даги Сирдарё вилоят театри 1990 йили «Икки ошиқ бир бўлса» (Т. Каҳҳор пъесаси) мусиқали комедияни томошабинларга ҳаво ла қилган эди. Муқимий номидаги мусиқали театр жамоасини эса 1966 йили «Бағритош» (Ҳ. Умаров пъесаси), 1975 йили «Тур кман қизи» (Тамкин пъесаси), 1994 йили «Ҳар кимки вафо қилса» (Ҳ. Муҳаммад пъесаси), бастакор А. Исмоилов ва композитор М. Отажоновлар ҳамкорлигида ёзилган «Башорат» (э. Саманда ров пъесаси) мусиқали драмалари 1995 йили саҳна юзини кўрди. 1967 йили «Увайсий» (Т. Қосимова пъесалари), 1971 йили «Дили стоним менинг», 1984 йили «Машраб» (Алп Жамол пъесаси) те леспектаклларга мусиқа басталади. Композитор С. Ҳайитбоевнинг скрипка ва симфоник оркестр учун концерт, симфония, симфоник сюита, рубоб ва ўзбек халқ оркестри учун «Концертли лирик пъеса», ўзбек халқ чолғулари оркестри учун учта сюита, ўзбек халқ чолғулари ва доира учун «Доира рақс пъесаси», қашқар рубоби ва фортепиано учун «Бал лада», фортепиано учун пъеса, вариация, прелюдия, фуга каби асарлар мусиқа мактаблар ўқув дастурларига киритилган. Ўзбек мумтоз «Феруз 1 ва 2»ни, «Алиқамбар», «Тобон айласа» ва «Кел дим» ашулаларини якка хонанда ва фортепиано учун мослаш тирган. Болалар учун «Турналар», «Орзу», «Ўқи, билим ол», «Кимнинг хати чиройли», «Интернатчилар қўшиғи» каби қўшиқ лари якка ижрочи ва болалар хор жамоаларининг репертуар дастурларидан жой олган. С. Ҳайитбоев 1960 - 64 йилларда Т. Ҳуса инов билан ҳамкорликда умумтаълим мактабларнинг 5 ва 6 - син флари учун «Мусиқа» дарслигини яратди ва нашрдан чиқарди. Султон Ҳайитбоев 1988 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсат ган санъат арбоби» фахрий унвони, шунингдек, бир неча медал лар билан тақдирланган.

Адабиётлар: 1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г. 2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г. 3. А.Жабборов.Т.Соломонова.Композиторы и музыкове д ы Узбекистана.Ташкент. 1975. 4. А. Жабборов. Ўзбек бастакор ва мусиқашунослари. Тошкент.2004. 5. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Ўзбек халқ мусиқаси тарихи, (Ўқитувчи). 1981 йил. 6. Т. Қиличев. Хоразм халқ театри. 7. Ўзбек халқ музикаси, VII том. Тошкент 1960 8. Ўзбек халқ музикаси, IV том. Тошкент 1960

O'xshashlar

Композитор Ш. Рамазонов ҳаёти ва ижоди (1910-2000)

Композитор С. Юдаковнинг ҳаёти ва ижоди. (1916-1992)

Композитор И. Акбаров ҳаёти ва ижоди (1921)

Композитор Хайри Изомов(1922) ҳаёти ва ижоди

Композитор М. Насимов ҳаёти ва ижоди (1914-1998)