Гипс накш розеткасини ўзига караб рельефини ишлаш. (материал лой, пластилин) - San'at - Referatlar

Гипс накш розеткасини ўзига караб рельефини ишлаш. (материал лой, пластилин)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

627 KB

Ko'chirib olish

Гипс накш розеткасини ўзига караб рельефини ишлаш . (материал лой, пластилин). Гипс моделга қараб, одам боши рельефини ишлаш Машғулотнинг биринчи кисмида талабалар одатдагидек гипс моделлар билан танишадилар. Шундан сўнг накш намунаси кўйилмаси танлаб олинади ва унинг ҳакикий катталиги ўлчамида ишлашга ўтилади. Гипс розетка шундай баландликда туриши керакки, уфк чизиғи унинг кок ўртасидан ўтсин. Сизнинг бажараётган вазифангиз ҳам ана шу баландликда бўлиши максадга мувофикдир. Вазифани талаба тик турган ҳолда амалга оширади. Дастлабки боскичда розетканинг баландлигини энига ўлчаш ва унинг калинликлари белгилаб олишдан иборат бўлади. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки гипс накшни бажариладиган замин лой билан бир хил калинликда тўлдирилиб, шундан сўнг уни силлик килиб текисланади. Бу шунинг учун зарурки, чунки нотекис фонда накш элементлари канчалик даражада моҳирона тасвирланмасин унинг композицион жозибаси кўринмай колади. Баландлиги энига мос равишда бажарилган фон юзасига ўткир стек ёки пичокча учи билан накш тасвири аник туширилади.Бунда талаба вертикал, горизонтал ва диагонал ёрдамчи чизиклардан фойдаланиши мумкин. Тасвирни замин-тахтачага туширишда шуни ёддан чикармаслик керакки, накш абриси (контури) композицион макбул жойлашиши лозим. Ушбу амал бажарилгандан сўнг вазифанинг кейинги боскичига ўтилади 26-расм а. Кейинги боскичда накш абриси композицион тўғри жойлаштирилиб сўнгра уни ясашга ўтилади. Биринчи галда накшнинг энг юза кисмлари бажарилиб шундан сўнг аста-секин заминдан баландрокдаги бўлаклар ишланади. Таъкидлаш жоизки, ҳайкалтарошликда ҳам худди рангтасвир ёки каламтасвирдагидек барча кисмлар бир вактда бир-бири билан киёсланган (эни, баландлиги, калинлиги в.б) ҳолда амалга оширилади. Бу эса ўз навбатида рельеф кисмларининг нисбатларини бир-бирига таккослаб иш

юритиш имконини беради. Асосийси заминга туширилган накшнинг чизгиси йўколиб кетмайди 26-расм б. Накшнинг барча элементларининг умумий массаси уч ўлчамда (эни, баландлиги, чукурлиги) тўгри тўлдирилиб бўлингандан ва унинг нисбатлари аниклангандан сўнг, шаклларга ишлов беришга ўтилади 26-расм в. Эслатиб ўтамизки, кўпгина талабалар накш элементларини ишлаш жараёнинг дастлабки боскичига етарли эътибор бермайдилар. Агар ушбу боскич рельеф ишлаш вазифасининг асосий сатхдан (фондан) фаркини текшириши керак бўлса, унда ҳайкалтарошлик учун ишлатиладиган махсус циркуль ёрдамида ишни текшириб ён томондан караб, ўзининг бажарган иши билан солиштириши лозим. 1-расм.

Маълумки ҳайкалтарошлик дастурида ҳар бир ўкув вазифаси учун етарли микдорда аудитория соатлари ажратилган бўлиб, талаба ундан максимал даражада унумли фойдаланиши лозим. Шунинг учун у мазкур вазифанинг боскичларига тўлик амал килган ҳолда изчизлик коидасига риоя килган равишда иш юритиши максадга мофикдир. Аксарият ҳолларда талабалар ишнинг дастлабки боскичлардан бир канча методик хатоликларга йўл кўйядилар. Окибатда улар бир жойда котиб коладилар. Бу эса уларнинг ўзларига

2,3, 4 –расмлар. ¤збек миллий хал³ амалий санъати на³шлари асосида тузилган геометрик ва ислимий на³ш розеткалари рельефи. Пластилин

бўлган ишонч ва вактни бекорга кетишига сабаб бўлади. Шунинг учун талаба аудитория билан бир вактнинг ўзида уйда ҳам кўплаб амалий машклар бажариши керак 27,28,29- расмлар 1 . Гипс накш розеткасини ўзига караб рельефини ишлаш машкини бажарилиб, кўрикдан ўтказилгандан сўнг, унинг факатгина накшли рельефигина аста-секин асосий заминдан ажратиб текислаб олинади ҳамда ушбу заминга бошка накш рельефи ишланиши мумкин. Бу эса талабанинг кимматли вактини тежашга имкон беради. Гипс моделга қараб, одам боши рельефини ишлаш Биринчи топшириқдан фарқли равишда бошни ясашда талабалар дастлабки ниқоб ва бош суягини ясаш бўйича машғулотларда олган билим ва кўникмаларига таяниб бажарган бўлсалар, текисликда бош рельефини ясаш билан талабалар энди биринчи марта дуч келмоқдалар. Дастурнинг бу бўлимига назарий ва амалий жиҳатдан ҳам катта этибор берилади. Ҳажмли ҳайкалтарошлик ва рельеф-пластика турлари бўлиб уларнинг асосида объектни уч ўлчовда тасвирлаш ётади. Думалоқ ҳайкал ҳақиқий кўринишда уларнинг баландлиги, кенглиги ва чуқурлигини ҳақиқий ўлчовларда кўрсатилишини талаб қилади. Рельефда фақатгина иккита ўлчов- баландлиги ва кенглиги ҳақиқий бўлиб қолаверади, чуқурлик эса шартли равишда қурилади ва турлича чегарада олиниши мумкин. Тасвирнинг чуқурлигига қараб рельефини икки турга ажратилади: горельеф ва барельеф. Барельеф думалоқ ҳайкалнинг 1/3 нисбатлари чуқурлиги асосида қурилади, горельф эса ҳақиқий ҳайкалнинг 2/3 ёки 3/4 нисбатдаги чуқурлигида қурилади. Ҳайкал тасвирлари рельефда томошабин учун ҳажмли кўриниши ва думалоқ шакли ҳиссини уйғотиши керак. Ҳайкалтарошлик рельефи ҳажмли 1

шаклни чуқур ўрганиб чиқиш асосида қурилади. Рельефлар усулида бошни ён томонидан тасвирлаш анча кўпроқ тарқалган, лекин тўртдан уч қисмига бурилган ва анфас кўринишлари ҳам тез тез учраб туради. Одам боши рельефини ясаш олдинги қаламтасвир машғулотлардаги бошнинг ҳажмини ўрганишда қўлланилгандек, классик гипс намуналар асосида бажарилади. Бу методика тўғридир, чунки икки топшириқ ҳам бир моделдан бажарилса талабалар материални яхши ўзлаштирадилар. Думалоқ ҳайкалда ўрганилган ҳажмли шаклни улар янада яхши англаган ҳолда энди уни рельефда намоён этадилар. Кўпгина ҳолатларда рельефли тасвирлар архитектура элементлардан иборат бўлиб, деворларда жойлаштирилади ва у билан яхлитликни ташкил этади. Ўқув топшириқларида рельефлар тахтачаларда амалга оширилади. Тахтача талабанинг кўзи баландлигидаги ҳайкалтарошлик дастгоҳида вертикал ҳолатда қўйилади. Гипс намунаси ҳам шундай баландликда қўйилади. Бошнинг тузилишини аниқ кузатиш мақсадида икки талабага битта модел берилади. Талаба моделдан 1,5-2,0 метр масофада туради. Бош рельефини қуриш ўқув ишлари асосий замин текисликдан бошланади. Тахтагача 3-4 см қалинликда лой қатлами бериб чиқилади, ва уни текислаб олинади. Бундай текислаб олинган юзага стек ёки пичоқга учи билан бош ва бўйиннинг кўриниши енгил қилиб чизиб олинади. Тасвирни тахтачасининг юқори томонига яқинроқ жойлаштирилади, юз томонида ва бош орқасидагидан кўпроқ масофа оралиқ олинади. Шунингдек бошнинг умумий ҳажми тахтачанинг юзини иложи борича тўлдириб туриши керак. Кейинги босқичда бошнинг юз қисми абриси аниқ қилиб чизиб олинади. Унда бошнинг асосий нисбатлари, модел характерини аниқлигига ва тўла ўхшашлигига эришиш керак. Рельеф бош ҳажмларини чуқурликда переспектив қисқариш принципи бўйича қурилади. Тадқиқотлардан маълумки, ҳажмларнинг чуқурликка қисқариб бориши преспектива қонунларининг асоси бўлган -“олтин кесим” нисбатлари қонуни

бўйича амалга оширилиши керак. “Олтин кесим” қонуни қуйидаги нисбатларда: 3:5, 5:8, 8:13 ва ҳоказоларда белгиланади. Бошни ён томонидан рельефини тасвирлаш вазифасини бажаришда энг аввал бошнинг ўрта ҳолатини аниқлаб олиш керак. Агар думалоқ ҳайкалтарошликда ўрта чизиқ шаклни тенг икки қисмга ажратса (30-расм) профиль рельеф тасвирда ўрта чизиқ асосий текисликка яқинроқ бўлади ва рельеф ҳажмини 3:5 нисбатида ажратади (6-расм).

5,6-расмлар Бошқача қилиб айтганда, агарда рельеф чуқурлигини шартли равишда саккиз бирлик қисми сифатида олсак унда олдинги кўринишдан ўрта текисликкача беш бирликни, ўрта текисликдан асосий текисликкача эса уч бирликни ташкил этади. Бу вазифани бажаришда рельефини ўрта текислик (чизиққа) нисбатан беш бирлик қисм чуқурлигида бажариб, кузатувчига бошнинг кўриниб турувчи қисмини аниқлаш, рельефнинг кўзга кўринмас қисми уч бирлик дан иборат бўлиб, тахта фонида мавжуд бўлади. Амалий машқларда рельеф текислигини асосий текисликка параллель равишда маълум қалинликда лой ёткизиб чиқиб хосил қилинади. Бу бошнинг ён томонидан кўриниш силуэтини эслатади. Ана шу кўринишда бошнинг тасвири аниқланади, нисбатлари яхшилаб текширилади.

Кейинги босқичда рельеф ҳажми лой билан ўстириб борилади ва калланинг анатомик тузилишидан келиб чиқиб бошнинг ҳажмини асосий саккиз ўлчовларини аниқлаймиз, улар асосида рельеф қурилади: 1-бурун қалинлиги, 2-пешона дўнглигилари орасидаги масофа, 3-оғиз кенглиги, 4- калла суягининг кўз косаси четки нуқталари орасидаги масофа, 5-пастки жағлар бурчаклари, 6-яноқ суяклари ўртаси, 7-тепа суяклари ораси, 8- қулоқлар ўртасидаги масофа 7 а,б-расмлар. Бошни ён томонидан қараганда бу ҳажмлар гўёки зинапоя каби турли чуқурлик ва дўнгликлардан иборат бўлиб, биз томонга чиқиб келаётганга 32 а,б - расмлар.

ўхшашини кўриш мумкин. Бу эса бошнинг анатомик тузилиши ва конструкцияларидир. Вазифани яхши тайёрланган, қўл билан юмшатилган, тоза лой билан амалга ошириш керак. Ишни ўйлаб, маълум тартибда, олиб бориш ва лойни бекордан бекорга суртавермаслик, ортиқча шакллар пайдо қилмай олиб бориш керак. Лойдан ясашни узоқ кўринишдан бошланади. Энг аввал бурун катталиги ясалади. Иккинчи планда асосий текисликка перпендикуляр қилиб пешона дўнгликлари жойлашиши бажарилади. Кейинги босқичда кўз косаси чуқурлиги шакллантирилади. Тахминан ана шу баландликда юқори ва псатки жағлар бирлашган қисми жойлашади. Сўнгра чакка суяклари, пастки жағнинг ифодаси, яноқлар, чакка суяклари қулоқлар ясаб борилади. Шакл бўлакларининг нисбатлари бошнинг анатомик тузилишдан келиб чиқиб, унинг ҳақиқий асл кўринишига тенг қилиб олинади. Рельеф ишлашда бир кўриниш иккинчисига асос бўлиб хизмат қилади. Бундай кетма-кетликда ишни қисмларга ажратиб бажариш бўлакларни алоҳида қуриш дегани эмас.Тасвирий санъатнинг классик иш услублари- умумийдан хусусийга ва хусусийдан яна умумийга - қоидаси ҳайкалтарошликнинг бош рельефини бажаришнинг ҳам доимий шарти бўлиб қолаверади. Вазифани бажаришда кўзни шундай ўргатиш керакки, бир вақтнинг ўзида ҳам умумийни, ҳам хусусийни кўра олиб, уларни бир бирига боғлаш керак. Рельеф переспектива қонунлари асосида, бошнинг ўрта текислигини ҳисобга олган ҳолда кетма-кетлик тартиб билан ясалади. Баъзи бир ўлчовлар ва нисбатларни аниқлаш учун циркуль ишлатиш мумкин, лекин ҳамма вақт ҳам ундан фойдаланавериш мумкин эмас. Кўзнинг, сезиш қобилиятини ривожлантириш ва уларга кўпроқ ишониш

керак. Бу борада ўрта аср рассоми ва тасвирий санъат соҳасидаги назариётчиси И.Сандрат шундай деган эди: «Шуни доим ёдда тутиш лозимки, керагидан ортиқ ўлчаб тасвирлаш рассомга фойдадан кўра кўпроқ зарар келтириши мумкин. Кўз билан чамалаб чизиш ва шу асосда кўплаб машқлар бажариши унинг муваффақиятини белгилайди.» 2 Бошнинг ён томонидан рельефини бажарганда ҳар доим уни ҳақиқий намунанинг олдидан, ёнидан, пастидан қараб солиштириб бориш керак. Бошни турли ёруғликларда ясаш керак. Бунинг учун дастгоҳни турли ҳолатларга буриб ёруғлик тушиш йўналишини ўзгартириш мумкин. Бу эса хатоларни ўз вақтида аниқлашга ва уларни тузатишга ёрдам беради. Талабалар ишларини кўриб таҳлил қилиб чиқиш натижалари шуни кўрсатадики, кўпинча улар бир хил хатоларга йўл қўядилар. Баъзан талаба ишга берилиб кетиб ён томонидан ишлаётгани эсидан чиқиб бошқа ҳолатдан моделга қарай бошлайди ва шунда баъзи тасвирлар тўртдан уч қисмли талқин олади. Рельефни ён томондан кузатиб текширганда кўпинча бурун кўз косаси ташқи айланасидан кенгроқ, оғиз эса бурундан кичиклиги аниқланади, қулоқнинг эшитиш тешиклари ҳаддан ташқари чуқур, унинг чаноғи эса ҳақиқий ҳажмда тасвирланади. Ён томондан тасвирлашдан фарқли равишда тўртдан уч ҳолатда бошни тасвирлашда бош текислиги асосий текисликка параллел эмас, балки унга нисбатан бироз бурчак остида бўлади. Бош рельефини тўртдан уч қисм ҳолатда бажариш босқичлари кетма- кетлиги тартибини кўриб чиқамиз 33- расм а, b , c , d . Лой ёпиштириб чиқилган фон текислигида бош сурати чизиб олингандан кейин, унинг олд томони пешона-юз томонини ва бошининг ён томонини ажратиб турувчи чегарани аниқлаб олиш керак 33-расм a . У чекка қисмидан ўтиб бориб, кўз косаси ташқи қиррасига ўтади ва яноқ четидан, 2

юқори жағ суягининг учи ҳамда даҳан дўнглигига тушади. Шундан кейин рельеф чуқурлиги ва бошнинг юз ва орқа томонини чегара чизиғидан келиб чиқиб рельефни қуришга киришиш мумкин. Бошнинг юз томонида кўзлар жойлашадиган текисликни аниқлаб чиқамиз ва рельефнинг ўрта текислигига мос келувчи, чуқурликни 3:5 нисбатга бўлувчи симметрия ўрта чизиқни ўтказамиз. Рельеф бажариш кейинги босқичлари 33- b , c , d расмда кўрсатилган. Бунда ўрта чизиқда бурун пирамидаси, оғиз, даҳан қурилади, кўз косаси кўрсатилади, яноқ суяклари, пастки жағ ясалади. Шундан кейин рельеф чуқурлиги ҳажми переспектив қисқаришини ҳисобга олинган холда иш давом эттирилиб… ишлаб чиқишга киришилади. Тўртдан уч кўринишда рельеф ишларида бош шаклини асосий текисликка параллель қилиб фойдаланмасликка ҳаракат қилиш керак, чунки бу рельеф кўринишини бузади. Айтиб ўтилган кетма-кетлик тартибида иш олиб бориш ҳар қандай чуқурликдаги рельефни бажариш имконини яратади (энг паст барельефдан тортиб, то баланд горельефгача). Аммо шуни эсда сақлаш керакки, рельеф чуқурлиги ортиб борган сари ўрта текислик асосий фон текислигидан узоқлашиб боради. Шу сабабли эса ўрта текислик билан асосий фон текислиги орасида жойлашган бош ҳажмини конструктив ишлаб чиқиш зарурлиги кўпроқ бўлади. Бу шунинг учун керакки, рельефни томошабин ён томонидан ҳам кузатиши мумкин.

8 - a,b,c,d расмлар .

Адабиётлар 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон ХХ I асрга интилмоқда Т. «Ўзбекистон», 1999. 2. Н.Абдуллаев Санъат тарихи II -жилд I -китоб «Санъат», Тошкент, 2001. 3. Е.Барчаи. Анотомия для художников . Будапешт, 1975. 4. Б.Бойметов Ҳайкалтарошлик ва пластик анотомия. «Тасвирий санъат ва мухандислик графикаси»бакалавриат йўналиши ўқув дастури. 5. Л.М.Писаревский. Лепка Головы человека. М.1968. 6. А.Е.Терентьев. Изоброжение животных и птиц средствами рисунка и живописи. М.1980.

O'xshashlar

Гипс моделлардан одам бошини ишлаш

Мавзу асосида расм чизиш

Ҳайкалтарошлик намуналарининг экспертизаси ва атрибуциясининг асосий муаммолари

Мактабда тасвирий санъатнинг мақсад ва вазифалари

Ҳайкалтарошли санъати ҳақида