Бастакор Матюсуф Харратов (Чокар) ҳаёти ва ижоди. (1889-1953) - San'at - Referatlar

Бастакор Матюсуф Харратов (Чокар) ҳаёти ва ижоди. (1889-1953)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43 KB

Ko'chirib olish

Бастакор Матюсуф Харратов (Чокар) ҳаёти ва ижоди. (1889-1953) Режа: 1. М. Харратовнинг ёшлик ва талабалик йиллари. 2. М. Харратовнинг 1920-35 йиллар иш ва ижодий фаолияти. 3. М. Харратовнинг 1935-40 йиллар иш ва ижодий фаолияти. 4 М. Харратов яратган куй ва қўшиқлар.

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби, мақом билимдони, созанда ва бас такор Матюсуф Харратов XX асрнинг би ринчи ярмида, ўзбек мусиқа маданиятининг ривожланишига тамал тошини қўйган ус тоз санъаткорлардан. У бутун умрини Хо разм халқ мусиқа меросини, тарихини, улуғ устозларнинг ҳаёти ва ижодий фаолиятини ўрганишга бағишлаб уларни тарғиб қил ди, ўзи ҳам санъаткор сифатида шаклланди, ёшларга устозлик қилди ва мусиқа басталади. 1928 йилдан 1932 йилга қадар Самарқандда ташкил этилган мусиқа ва хореография илмий тадқиқот институтида Хоразм мақомларини талабалар га ўргатди. Бу кўп қиррали истеъдод соҳиби, радио, филармония ва мусиқали театрларда фаолият кўрсатиб, замонавий ўзбек мусиқ асининг ривожланиш жараёнига улкан ҳисса кўшди. Ўзбеки стон Бастакорлар уюшмаси аъзоларининг сафига 1940 йилда қабул қилинган. Матюсуф (Чокар) Харратов ўзи босиб ўтган ҳаёт ва ижод йўли ни қуйидагичадир: У Хива шаҳрининг ёнидаги Шайхлар қишлоғида 1889 йили дунёга келади. Отаси Матёқуб Харратов ва бобоси Ҳожиниёз оддий деҳқон, тикувчи - косиб бўлсалар да, лекин улар машҳур танбурчи, мақом санъатининг билимдо ни эдилар. Улар тарихни, адабиётни, айниқса, шеъриятни ва мусиқ ани бениҳоя севишарди. Бобосининг Матёқубдан ташқари икки қизлари бор бўлсада, уни жуда ҳам кичиқлигидан то вояга етгунича қадар асосан бобоси тарбиялаб ўстиради. У олти ёши дан бошлаб қишлоқ мактабида ва айрим вақтларда Хива мадра сасида ўқийди. Бу олий ўқув даргоҳида араб, форс, турк тилла рини, шеърият конунларини, шаклларини ўрганади. Айниқса, шоир Комил Хоразмийнинг ўғли шоир ва танбурчи Матрасул Мирзабоши (тахаллуси Мирзо)дан жуда кўп нарсаларни ўргана ди ва ўзи ҳам Чокар тахаллуси билан шеър ёзиб машқ қила ди. Бобосининг хонадонида шоир ва санъаткорлардан Аваз Ўтар, Муҳаммад Юсуф (тахаллуси Баёний), Матрасул Мирзабоши, Матёқуб Позачи, Қаландар Дўнмас, Машариф Қамбар, Қур бон созчи ва бошқалар мусиқали кечалар ўтказишар эди. Матюсуп уларга хизмат қилар эди. Матюсуп - нинг мусиқага қизиқишни сезган бо босининг илтимоси билан мусиқий

мушоирада қатнашиб келган созанда ва хонандалар ҳар бири ўз касбини унга 7 ёшидан ўргата бошладилар. Шу сабабли Матюсуп доира, гармон, танбур, сан тур, ғижжак, чанг, дутор чалишни ва ашула айтишни устозлари дан ўрганади. Ёш санъаткор сифатида 1920 йилга қадар она юр тида халққа хизмат қилади. М. Харратов Хоразмда 1920 йили Хивада болалар мусиқа мактабини очади, унинг директор лавозимида ишлайди ва санъати билан халққа хизмат қилади. Ўзбекистон Республикасининг аввалги пойтахти Самарқанд шаҳрида 1928 йили мусиқа ва хореография илмий тадқиқот ин ститути ташкил топди. Унинг директори Н. Н. Миронов Матюсупни Хо разм мақомидан дарс беришга таклиф қилди. Шу йилдан бош лаб унинг ҳаёт ва ижод тақдирида ўзгаришлар рўй берди. Маз кур институтда 1932 йилга қадар ишлайди. Илмий иш билан ҳам шуғулланар эди. 1928 йилдан бошлаб Самарқанд радиосининг мусиқа бўлими мудири ва санъаткор ижрочи бўлиб 8 йил хизмат қилади. Тожикистон Республикасининг радио эшиттириш комитетида мусиқа бўлимини очишда кўмаклашади. 1935 йили Ўзбекистон радио сида ишлаш учун Тошкентга таклиф қилишди. Тошкент радиосининг Мусиқа бўлими да ишлайди. Ўзбек филармониясининг ижрочи жамоалари би лан 1937 йилда Москва шаҳрида ўтган Ўзбек адабиёти ва санъа тининг 10 кунлигида ижрочи сифатида фаол қатнашади. Дека дадан қайтгач, 1937 йили Тошкент давлат консерваторияси композиторлик факултетининг тайёрлов бўлимига ўқишга киради. Европа нота ёзувини ўрганади. Мусиқа назарияси, тарихи ва классик композиторларнинг ҳаёти ва ижодий фаолиятлари билан танишади. Уч йил консерваторияда ўқийди. 1935 - 49 йил ларда Ўзбекистон радио комитетида созанда ва хонанда лавози мида ишлаб, қўшиқ ва куйлар яратади. 1938 йилда Ўзбекистон Бастакорлар уюшмаси ташкил қилиш таъсис комиссиясига аъзо бўлади. 1940 йили Бастакорлар уюшмасига қабул қилинади. Иккинчи жаҳон уруши йиллари радиода ишлаш билан бирга бир неча ватанпарварлик руҳида қўшиқлар басталайди. Улар орасида: «Севимли Ватан», «Даврон», «Йигитлар» (Уйғун сўзи), «Баҳодир йигитлар» (Ойбек сўзи), «Пулемёт», «Қаҳрамон учув чилар», «Зенитчи», «Қирувчи», «Танкист», «Оқ

олтин» (Зафар Диёр сўзлари), «Даврон бизники» (А. Бобожонов сўзи), рақс «Фа рҳод уфори» номли қўшиқлари ва рақс мусиқалари якка хо нанда, хор ва рақс жамоаларининг репертуарларидан жой олди лар. Бастакор ва шоир Матюсуф Харратов (Чокар) ўз замонаси нинг забардаст ва илғор фикрли санъаткори сифатида қайноқ ҳ аёт ичида яшади ва унинг ижодида ўша даврдаги ижтимоий - сиёсий, маданий ҳаёт ўз ифодасини топди. Бастакор 1929 - 41 йил га қадар ўзининг шеърларига куйлар басталади: «Колхозчи», «Ғайратим пахтага», «Зиндабод деҳқони», «Пахтага аҳамият бе ринг», «Чиндани пахта», «Пахтачилик яшнасин», «Пахта тера миз», «Колхозга борайлик», Абдуллаев сўзига «Менинг тоғим» ва ўз сўзига «Ўзинг», «Муҳаббатим», «Шаҳло кўзлар», «Ёшлик туйғуси» каби лирик ашулалар ҳам яратди. 1937 йили Москвада ўтказилган декадада унинг «Сайл ва колхозда тўй» саҳнасида «Мустаҳзод уфори» ашуласи (сўзи ва куйи ўзиники) ижро этил ди. Шулар билан у ўз ижодий фаолиятида нота ёзувини ўрганган дан кейинги йилларда Хоразм мақомлари нотага олишга киришди ва айримларини ёзишга улгурди. Н. Н. Миронов раҳбарлигида ташкил топган «Нотали оркестр» янги жамоасида чангчи бўлиб ишлади. Чангни диатоникдан хро матик услубга ўтказишда фаол қатнашди. Ушбу оркестр Бело руссиянинг турли шаҳарларида ўтказилган гастролларда ҳам қ атнашди. Матюсуф Харратов мусиқа санъати ва адабиётида қилган улкан хизматлари учун 1944 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсат ган санъат арбоби» деган юксак унвон билан тақдирланди. Унинг фарзандларидан Фозилжон ва қизи Муслима Харратовалар ҳам ота лари изидан бориб, ўзбек санъати тараққиётига ўз муносиб ҳиссаларини қўшганлар. Урганч давлат санъат билим юрти М. Хар ратовнинг номи билан аталади.

Адабиётлар: 1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г. 2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г. 3. А.Жабборов.Т.Соломонова.Композиторы и музыковеды Узбекистана.Ташкент. 1975. 4. А.Жабборов. Ўзбек бастакор ва мусиқашунослари. Тошкент.2004. 5. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Ўзбек халқ мусиқаси тарихи, (Ўқитувчи). 1981 йил. 6. Т.Қиличев. Хоразм халқ театри.

O'xshashlar

Бастакор Ф. Содиқовнинг ҳаёти ва ижоди (1914-1977)

Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг(1896-1966) ҳаёти ва ижоди

Бастакор Ю. Ражабий ҳаёти ва ижоди. (1897-1976)

Композитор М. Юсуповнинг ҳаёти ва ижоди. (1925-1992)

Бастакор Толибжон Содиқов ҳаёти ва ижодий йули.(1907-1957)