Бастакор Толибжон Содиқов ҳаёти ва ижодий йули.(1907-1957) - San'at - Referatlar

Бастакор Толибжон Содиқов ҳаёти ва ижодий йули.(1907-1957)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49.5 KB

Ko'chirib olish

Бастакор Толибжон Содиқов ҳаёти ва ижодий йули. (1907-1957) Режа: 1. Композиторнинг болалик ва талабалик йиллари. 2. Композиторнинг хор ва вокал ижоди. 3. Композиторнинг опера ижоди. 5. Композиторнинг мусиқали драма ижоди.

Ўзбекистон халқ артисти, Давлат мукофоти совриндори, композитор ва дирижёр То либжон Содиқов замонавий ўзбек профессионал мусиқа санъатига 1920 йилларнинг бошида кириб келди. Устозлардан санъат сирларини ўрганди, ўқиди, дутор, танбур, най каби чолғуларда моҳир ижрочи сифатида танилди. Ўзининг ижодий, ташкилотчилик ва жамоатчилик фаолияти билан мусиқа санъатимизнинг ривожланишига биринчилар қаторида тамал то шини қўйди. Унинг яратган қўшиқ, романс, симфоник ва вокал симфоник асарлари, айниқса, мусиқали драма ва опералари якка хон, концерт ва театр жамоалари репертуарини бойитди. Содиқов Толибжон Самарқанд шаҳрида зиёлилар оиласида 1907 йилда таваллуд топди. У эски мактабда 7 ёшидан бошлаб ўқиди, 1920 йилдан янги мактабда ўқишини давом эттирди. Бу ерда ташкил топган мусиқа тўгарагига қатнашади. Туғма ис теъдод соҳиби мусиқа, адабиёт ва тарихга меҳр қўйган Толиб жон астойдил ўқиди, тинимсиз дутор ва танбурда машқ қилиб, тез орада ҳаммани ҳайратда қолдира оладиган ижрочи сифатида танилди. 1924 йили Самарқанд Ўзбекистон республикасининг пойтахти деб эълон қилинган йили Толибжоннинг тақдирида ҳам кескин бурилиш рўй берди. Пойтахтда маданият ва санъат муас сасаларига эътибор қаратилиши билан санъат гуруҳлари, театр ва концерт ташкилотлари, бадиий ҳаваскорлик тўгараклари би рин - кетин пайдо бўлади ва улар ўртасида танловлар ўтказиш анъанага айлана бошланди. Толибжон шаҳардаги санъат гуруҳларига қўшилиб, концертларда қатнашар эди. 1927 йили Самарқанд да машҳур, келгусида Ўзбекистон халқ артисти Али Ардо бус (Иброҳимов) ёш ҳаваскор санъаткорлардан «Кўк кўйлак лилар» тўгарагини тузди. Мусиқа раҳбари этиб Толибжон Содиқовни таклиф этди. Мазкур тўгарак келгусида санъатимиз намо яндалари Дони Зокиров, Манас Левиев, Исохор Оқилов, Наби Ҳасанов, М. Халилов, Асрор Жўраев, Воҳид Абдуллаев, Жалол Обидов, Мирбобо Зиёев, Микоeл Калантаров ва бошқалар қатна шдилар. 1925 йилда Самарқанд мусиқали театрига Тошкент халқ консерваториясини битирган Юнус Ражабий мусиқа раҳба ри этиб тайинланди.

Шу йилдан бошлаб Толибжон Содиқов ус тоздан най чалишни ўрганди ва театр созандалар ансамблида қатнашиб турди. 1928 йилдан бошлаб найчи бўлиб театрда иш лади. 1930 йили саҳна юзини кўрган «Боғбон қиз» (С.Абдулла пъесаси) спектакли учун у мусиқа басталади. 1928 йили Самарқанд да Н.Миронов раҳбарлигида Ўзбекистон мусиқа ва хореог рафия илмий тадқиқот институти ташкил топди. Биринчи талаба лар қаторида Т. Содиқов ҳам бор эди. Бу даргоҳда у устозлардан: Ота Жалол Назиров, Домла Ҳалим Ибодов, ҳофизлардан, Ҳожи Абдураҳмон танбурчи, М.Харра тов чангчи, А. Исмоилов найчи, А.Умурзоқов - қўшнайчилар дан Фарғона -Тошкент, Бухоро ва Хоразм мусиқа услубларини ўрганди. Н. Н. Миронов нота ёзуви, солфеджио, мусиқа назарияси ва тарихидан сабоқ берди. Институт режасига асосан Т. Содиқов курсдошлари М. Ашрафий ва Ш. Рамазоновлар билан Н. Н. Миронов бошчилигида биринчи маротаба халқ қўшиқ ва куй ларини нотага ёзиб, 1931 йилда «Песни Ферганы, Бухары, Хивы» номли тўплам нашрдан чиқди. Курсдошлар «Садраш» номли илк симфоник асарни ҳам ҳамкорликда яратишди.1930 йили Т.Содиқов Ҳамза номидаги ўзбек драма театрининг созандалар ансамблига раҳбарликга таклиф қилинди. У 1932 йил га қадар ишлаб, чолғу ансамбли таркибини кенгайтирди, ижро сифатини яхшилади, театр репертуаридаги саҳна асарларининг мусиқасини қисман янгилади, драматург К. Яшиннинг «Ёндира миз» драмасига мусиқа басталади. 1933 йили Ўзбекистон давлат мусиқий театр оркестрига (1939 йилдан бошлаб А. Навоий номи даги опера ва балет театри) дирижёр лавозимига таклиф этилади. Дирижёрлиқ иши билан бирга 1933 йили «Лайли ва Мажнун» (Ш. Хуршид пъесаси), 1935 йили «Ҳужум» (Чўлпон ва В. Ян пъеса лари) ва 1936 йили «Пўртана» спектаклларига мусиқа басталади. 1934 йили Т. Содиқов Ўзбекистон Бастакорлар уюшмасини ташкил этиш ваколатини олди. Мазкур уюшманинг таъсис ҳайъ- ати 1938 йилда Ўзбекистон Санъат Бош бошқармаси томонидан тасдиқланди. Таъсис ҳайъатига Толибжон Содиқов - раис, М. Ашрафий - раис ўринбосари, Карим Абдуллаев - масъул ко тиб ва

аъзолар буйруқ билан тайинландилар. Уларга қурултойга тайёргарлик кўриш вазифаси топширилди. Иккинчи жаҳон уру ши сабабли Ўзбекистон Бастакорлар уюшмаси биринчи қурултой и 1948 йили бўлиб ўтди. 1937 йили Москвада ўтадиган Ўзбекистон адабиёти ва санъа ти декадасига 1936 йилдан бошлаб катта тайёргарлик бошлан ди. Т.Содиқов «Биринчи депутат» (М. Пётр сўзи) ва «Сафарбар» (Миртемир сўзи) қўшиқларини, овоз ва симфоник оркестр учун «Ёр» (Миртемир сўзи) романсини, симфоник оркестр учун «Шо диёна» поэмаси ва «Рақс», Р. М. Глиeр билан ҳамкорликда «Гул сара» (К. Яшин пъесаси) мусиқали драмаси каби асарларни ярат ди. Булар декада дастурларида ижро этилди ва олқишларга сазовор бўлди. 1940 йили Р. М. Глиeр билан ҳамкорликда «Лайли ва Мажнун» (Хуршид либреттоси асосида) операсини яратди. 1935 йили Москва консерваторияси қошида М. Қориёқубов ташаббуси ва раҳбарлигида Ўзбек опера студияси ташкил топ ган эди. Толибжон Содиқов композиторлик малакасини ошириш ниятида 1939 - 1941 йилларда мазкур студияда профессорлар Р. М. Глиэрдан, композициядан Мелик Пашаевда дирижёрлиқдан сабоқ олди. 1941 йилда бошланган Иккинчи жаҳон уруши унинг ўқишини тўхтатди. Т. Содиқов ижодий фаолияти уруш ва тинчлик йилларида са марали бўлди. У бирин - кетин мусиқанинг турли шакл ва жанрларида кўплаб асарлар яратди. Улар орасида А. Ф. Козловский билан ҳамкорликда «Даврон ота» (С. Абдулла пъесаси, 1941й.) М. Бурҳонов, М. Вайнберг, Т. Жалилов, Н. Ҳасанов, А. Каримов лар билан ҳамкорликда «Ўзбекистон қиличи» драмаларини (1942 й.), «Гулхан» (Ш. Саъдулла пъесаси, 1943 йил) болалар учун спек таклга мусиқа басталади. 1942 йилда Миртемир билан ҳамкорликда 5 та қўшиқ ва 4 та романс ёзди. Айниқса, унинг «Булбул» (Камтар шеъри), «Бахор» (Миртемир шеъри), «Сарвигул» (Навоий шеъри), «Жонон кўринур» (Низомий шери) романслари машҳур бўлиб кетди. Буларни хонандаларнинг бир нечта авлод лари ижро этиб келмоқдалар.

Уруш йиллари яна якка хонанда ва симфоник оркестр учун «Интизор» номли вальс, «Фарҳод қурилиши» симфоник поэма си ва жангчиларга бағишланган махсус «Кино концерт» фильмига мусиқа танлади ва ёзди. Урушдан кейинги йилларда у «Севаман» (С.Абдулла пъесаси) мусиқали комедия (1945 й.) «Армуғон» (А.Бобожонов пъесаси) мусиқали драма Р.М.Глиeр билан ҳамкорликда «Гулсара» (К.Яшин либреттоси) (1949 й.), «Лайли ва Мажнун» (Ш.Хуршид либреттоси) операсини 1949 йил таҳрир қилдилар., «Зайнаб ва Омон» операсининг (1957 й.) биринчи пардасини ёзишга улгурди. 1958 йили Зул фия либреттоси асосида ёзилган ушбу операни Ю. Ражабий, Д. Зокиров ва Б. Зейдманлар охирига етказишди ва ўша йили премъераси бўлди. Мазкур опера 1959 йили Москвада ўтган Ўзбекистон адабиёти ва санъати 10 кунлигида бошқа опера лар қатори намойиш этилди. 1951 йилда Москвада ўтган Ўзбек адабиёти ва санъати декадасига бағишлаб якка овоз ва сим фоник оркестр учун «Москва» (А. Пўлат сўзи) номли қўшиқ, мумтоз «Ушшоқ» мақом ашуласини қайта ишлаб, симфоник оркестрга мослаштирди, «Ватан» ҳақида туркум қўшиқлар композитор Б. Бровцин билан ҳамкорликда иккинчи «Кинокон церт» яратди. Муқимий шеърларига тўқилган ўзбек халқ ашу ла ва яллаларни овоз ва симфоник оркестр учун мослаштирди. Турли мавзуларда, классик ва замондош ўзбек шоирлар нинг шеърларига бир қатор қўшиқ, ашула ва романслар яратди. Уларнинг аксарияти 1949 - 1956 йилларда тўпламларга ки ритилиб чоп этилган. Т. Содиқов 1957 йили «Ҳур Ватан» ва «Бахтиёр ёшлик» (А. Бобожон сўзлари), «Жоним, ишон» (Мир муҳсин сўзи) номли қўшиқлар яратди. Композитор Толибжон Содиқов Ўзбекистоннинг замонавий мусиқа маданиятини ривожланишидаги улкан хизматлари учун, 1939 йили «Ўзбекистон халқ артисти» фахрий унвони, Ўзбекис тон ҳукуматининг фахрий ёрлиқлари, орден ва медаллар билан тақдирланган. Ажойиб инсон, халқимизнинг севимли композитори, дирижёр ва жамоат арбоби Толибжон Содиқов 1957 йили оламдан кўз юмди. Тошкент шаҳар

болалар мусиқа мактаби ва пойтахти кўча ларидан бирига унинг номи берилди. 2003 йилда Т. Содиқов «Буюк хизматлари учун» ордени билан мукофотланди.

Адабиётлар: 1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г. 2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г. 3. А.Жабборов.Т.Соломонова.Композиторы и музыковеды Узбекистана.Ташкент. 1975. 4. А.Жабборов. Ўзбек бастакор ва мусиқашунослари. Тошкент.2004. 5. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Ўзбек халқ мусиқаси тарихи, (Ўқитувчи). 1981 йил. 6. Т.Қиличев. Хоразм халқ театри.

O'xshashlar

Бастакор Ю. Ражабий ҳаёти ва ижоди. (1897-1976)

Бастакор Ф. Содиқовнинг ҳаёти ва ижоди (1914-1977)

Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг(1896-1966) ҳаёти ва ижоди

Композитор Дони Зокиров (1914-1985) нинг ҳаёти ва ижоди

Бастакор Матюсуф Харратов (Чокар) ҳаёти ва ижоди. (1889-1953)