Қўй ва эчкиларнинг юқумли агалактияси Agalactia infectiosa ovium et caprarum - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Қўй ва эчкиларнинг юқумли агалактияси Agalactia infectiosa ovium et caprarum

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Қ ўй ва эчкиларнинг юқумли агалактияси Agalactia infectiosa ovium et caprarum Режа: Қўй ва эчкиларнинг юқумли агалактияси Кечиши ва клиник белгилари Патологоанатомик ўзгаришлар

Қўй ва эчкиларнинг юқумли агалактияси контагиоз касаллик бўлиб, сут безлари ва бўғимлар ҳамда кўзнинг жароҳатланиши билан оғир кечади. Конъюнктивит, кера тит ҳамда йирингли офтальмия рўй беради. Агалактия касалликнинг асосий белгиларидан бири бўлиб, соғиладиган қўй ва эчкиларда сутнинг тўхтаб қолиши деган маънони англатади. Тарихий маълумот. Касаллик биринчи марта 1816 йилда Италияда аниқланган. Агалактиянинг қўзғатувчиси эса 1823 йилда ўрганилиб, тоза культура ажратиш усули топ илган (Донатайн ва Бридре). Касаллик кейинги пайтда Эрон, Ливия, Греция мамлакатларида тез-тез қайд қилин моқда. Хитой, Ҳиндистон ва Мўғулистонда ҳам учраб тура ди. Собиқ СССРнинг Кавказ орти мамлакатларида кўп учрайди. Марказий Осиё давлатларида ҳам қайд қилиб турилади, лекин ҳар доим ҳам диагноз тўғри қўйилавер майди. Иқтисодий зарар. Касалликдан эчкичилик катта зарар кўради. Носоғлом отарларда касалланиш 15-50 фоизни ташкил этади. Айрим пайтлари соғиладиган ҳамма қўй-эчкилар касалланади. Сут бериш кескин камаяди. Бўғоз қўй-эчкилар 20 фоиз атрофида бола ташлайди. Ўткир кечганда эса ўлим 30-60 фоиз атрофида бўлади. Касалланиб тузалган молларни яроқсиз қилишга ҳам тўғри келади. Қўзғатувчиси. Агалактиянинг қўзғатувчиси Мicoplasma agalaktae . Морфологик, культурал хусусиятлари бўйича қо рамоллар перипневмониясининг қўзгатувчисига яқин тура ди, Беркефельд фильтридан ўтади ва шу билан бирга сунъий муҳитда яхши ўсади. Романовский-Гимза усули билан бўялади. Ўстириш учун энг яхши муҳит Эдверд муҳитидир (гўшт-пептон агари ёки буқалар юрагига 20 фоиз қон зардоби, 10 фоиз ачитқи экстракти, 1:4000 нис батда таллий ацетат ва 1 мл муҳитга 50-100 ТБ пеницил лин қўшиб тайёрланади). Мартен зардоби бульони ва агарида ҳам яхши ўсади. Микоплазмалар анаэроб ва аэроб муҳитларда ўсаверади. Уларни соф ҳолатда ажратиб олиш анча қийинроқ, бунинг учун банал микроорганизмлардан тозалаш зарур.

Чидамлилиги. Агалактиянинг қўзгатувчиси юқори ҳа рорат ва қуритишга чидамсиз бўлиб, минус ҳароратда узоқ муддат сақлана олади. 60°С да 5 минутда ўлади. 5-15°С да эса (сутда) бир неча ой сақланади. Плюс ҳароратда сувда 23 кун, қийда эса 10 кун яшай олади. 2-3% ли креолин, 3% ли фенол, 20% ли сўндирилган оҳак, 2-3% ли ишқорлар дезинфекцияда яхши наф беради. Эпизоотологияси. Табиий шароитда қўй ва эчкилар касалланиб, эчкилар ўта мойил бўлади. Кўпинча соғилади ган қўй-эчкилар касалланади. 20 кунликгача бўлган қўзи ва улоқлар ҳам агалактияга мойил бўлиб, уларда касаллик оғир кечади. Булардан ёш ва сутдан чиққан қўй-эчкилар кам касалланади. Касаллик одамларда учрамайди. Касаллик қўзғатувчисининг манбаи касал ва ундан тузал ган қўй-эчкилар ҳисобланади. Агалактиянинг қўзғатувчиси асосан сут билан, кўздан ажралган суюқлик орқали, сийдик ҳамда ахлат билан ташқи муҳитга ажралади. Клиник со ғайгандан кейин ҳам қўй-эчкилар микоплазмани 5-6 ойлаб ташқи муҳитга ажратиб туради. Касаллик оқибатида бола ташлаган қўй-эчкилар ташқи муҳитга жуда кўп миқдорда ми- коплазма ажратиб, ўта хавфли ҳисобланади ва экологияни бўзади. Айрим ҳолларда агалактия билан касалланган (кўз ёки бўғимлари жароҳатланган) қўзи ва улоқлар ҳам туғила ди. Касалликнинг қўзгатувчиси тўғри контакт йўли билан ва зарарланган сув, озуқалар орқали соғлом қўй-эчкиларга юқа ди. Қўй-эчкиларни соғишда сўрғичлар ҳам касаллик тарқа тувчи омил ҳисобланади. Бундай ҳолларда микоплазма елин териси ва сўрғичлари орқали киради. Соғлом отарларга агалактия четдан келтирилган ва ав вал касалланган моллар орқали кириб келади. Қўзи ва улоқлар касал оналарини эмганда касалликни ўзига юқти риб олиши мумкин. Касаллик асосан энзоотия ҳолатида кечиб, эпизоотияга ҳам ўтади. У фаслга боғлиқ бўлиб, аксарият баҳор ойлари га тўғри келади. Чунки туққан совлиқ ҳамда эчкилар шу пайтда соғилади. Қўй-эчкиларни яйловларга ҳайдаш даври да об-ҳавонинг кескин ўзгариши агалактиянинг тез тарқа либ

кетишига сабаб бўлади. Микроб ташувчилар ҳисобига агалактия стационар касалликка айланиб қолиши ҳам мум кин. Патогенези. Микроорганизмга тушгач, қонга ўта ди. Генерализация ҳолатидаги инфекцион жараённи пайдо қилиб, иситма реакциясини юзага келтиради. Кўп аъзолар да яллиғланиш рўй беради. Ретикулоэндотелиал система, биринчи навбатда елин, бўғим ва кўз кучли зарарланади. Кечиши ва клиник белгилари . Касалликнинг яширин дав ри 2 кундан 2 ойгача давом этиши мумкин. Агалактия асосан ярим ўткир, баъзан сурункали кечади. Ярим ўткир кечганда ҳарорат 41,5-42° С гача кўтарилади. Бир неча кундан кейин у нормага тушиб мастит, артрит ва кўз жароҳатлари юзага келади. Баъзан ҳарорат қайтадан кўтарилиши ҳам мумкин. М. М. Фарзалиевнинг маълумотига кўра мастит 52,2 фоизгача учрайди. Елин катталашади, иссиқ бўлиб, оғриқ сезади. Шу ердаги лимфатик тугунлар катталашиб кетади. Лактация (сут бериш) камаяди, сут қуюқ, ёпишқоқ, аччиқ-шўр таъмга эга бўлади. Елин тезда тургорлик ҳолатани йўқотиб, атрофияга учрайди. Лактация тўхтайди. Атрофия кўпроқ жойни эгалласа, лактация тикланмайди ва келгуси йилда ҳам тўлиқ ўрнига тушмайди. 87 фоиз совлиқ ва эчкиларда сут миқдори 50 фоизга тушади. Баъзи эчки ва совлиқларда лактация 1-2 ҳафта ичида тикланиши мумкин, лекин сут миқдори кескин камайиб кетади. Артрит ва полиартритлар қўзи ва улоқларда ҳам, совлиқ ва эчкиларда ҳам учрайди. Айниқса, сакраш ва товон бўғимлари кучли зарарланади. Баъзан тўрттала оёқнинг ҳамма бўғимлари зарарланиши мумкин. Бўғимлар зарарлангач, юриш ва туриш қийинлашади. Айрим ҳолларда яллиғланган бўғимларда флюктация ҳолати кузатилиб, пайларга ҳам ўтиб кетади. Қайд қилинган патологик ўзгаришлар 2-3 ҳафта давом этиб, кейинчалик ўз ҳолатига қайтиши мумкин. Баъзан йирингли артритга айланиб, бўғимлар анкилозга учрайди. Натижада нимжонланиб, кейин ўлади. Кўзнинг жароҳати бир кўзни, айрим ҳолларда икки кўзни ҳам қамраб, қовоқлар шишади, ёш оқади, конъюнктивит бўлади ва кератитга айланади, қовоқлар яра бўлиб, шишиб кетади. Кўпинча кўриш қобилияти тикланиши

мумкин. Шу билан бирга кўзнинг мугуз пардаси тешилиб, йирингли панофталмга айланади ва кўр бўлиб қолади. Касаллик сурункали кечганда елин, кўз, бўғимлар енгилроқ зарарланади, лекин йирингли микрофлоралар тушиб, йиринг бойлайди. Айрим ҳолларда бу жараён ички аъзолар ва скелет мускулатураларида ҳам намоён бўлади. Йилнинг совуқ пайтларида эса пневмония юзага келади. Бўғоз қўй-эчкилар бола ташлайди, бу ҳолат баъзида тузалгандан кейин ҳам учраши мумкин. Патологоанатомик ўзгаришлар. Ўлим сепсис даврида рўй берса, лимфатик тугунлар ва талоқ катталашади, эпикард тагига қон қуйилади. Касаллик чўзилиброқ кечган бўлса, характерли белгилар елин, кўз ҳамда бўғимларда учрайди. Елин шишиб, паренхиматоз мастит бўлади. Бошқа ҳолатларда эса, елиннинг бир бўлаги, баъзан иккала бўлаги ҳам кичиклашиб, қаттиқлашади, сут йўллари эса творогсимон модда билан тўлиб қолади. Баъзан ҳар хил катталикдаги абсцесслар учраб, унинг ичида оқ сарғиш йиринг тўпланади. Бўгимлар ёриб кўрилганда сероз инфильтрация кузатилади. Бўғим халтачаси қалинлашиб, сероз-фибриноз, баъзида эса йирингли экссудат тўпланади. Қовоқлар шишиб, конъюнктивалар кучли зарарланади, оқ қоплаб олади. Диагноз. Агалактияга диагноз қўйишда касалликнинг эпизоотологияси, клиник белгилари ҳамда патологоанатомик ўзгаришлар ҳисобга олинади. Касалликнинг намоён бўлиши фаслли энзоотия ёки эпизоотия ҳолатида ўтиб, асосан сут берадиган ҳамда соғиладиган қўй- эчкилар касалланади. Касалликка гумон қилинса, бактериологик текшириш ўтказилади. Лабораторияда зарарланган елиндан соғиб олинган сут, синовиал суюқлик, ташланган бола, ўлаксадан эса бўғимлар, лимфатик тугунлар, ўзгарган ички аъзолари текширилади. Биосинама улоқ ва эчкиларда ўтказилади. Серологик усуллардан РСК ва РА қўйилади. Дифференциал диагноз. Юқумли маститдан фарқ қилиш зарур. Бу ерда елин жуда тез зарарланиб, гангренага айланади. Артрит ва кератит

учрамайди, бактериологик текшириш ўтказилганда махсус қўзғатувчи топилади. Риккетсиоз кератиконъюнктивитда касаллик енгилроқ ўтади, елин ва бўғим зарарланмайди. Бактериологик текшириш якуний натижани беради. Даволаш. Новарсенол ва уротропин қўлланилади. 5% ли новарсенол дистилланган сувда эритилиб (экстемпера тайёрланади) венага юборилади. Қуруқ модданинг миқдори 1 кг оғирликка 0,01 г. Бир вақтнинг ўзида юрак учун 0,5 г кофеин тавсия этилади. Иккинчи куни эрталаб 10% ли уротропинни стерил физиологик эритмада эритиб, уч марта (ҳар 4-5 соатда) 4 мл дан тери остига юборилади. Уротропин 6-8 кун қўлланилса, новарсенол 5- 6 кундан кейин қайта юборилади (катта ёшдаги моллар учун 0,3-0,4 г, ёш моллар учун 0,05 дан 0,2 г гача). Йоднинг сувдаги эритмаси (1 қисм йод кристали, 2 қисм калий йодид, 170 қисм сув) ҳам яхши натижа беради. Бу аралашмани кунора венага юбориб, уч марта такрорланади. Дозаси 1 кг оғир- ликка 0,1 мл. Агалактия сурункали кечса, даволаш икки ҳафтадан кейин яна қайтарилади. Умумий даволаш мақсадида пенициллин қўллаш тавсия этилади (кунига уч марта 200 минг ТБ дан мускул орасига юборилади). Биомицин ҳам яхши наф беради. Бир кг оғирликка 0,05 г дан 3-7 кун давомида ҳар куни 2 мартадан бериб борилади. Кўзи жароҳатланган молларни эса қоронғу жойларда сақлаш тавсия этилади. Кўзни ҳар куни 1% ли бор кислота ёки 400-500 ТБ пенициллиннинг 1 мл физиологик эритмада эритилганини ишлатиш ҳам яхши натижа берган. Елин жароҳатланганда канал орқали 100-150 минг ТБ пенициллинни 10 мл физиологик эритмада эритиб юборилади. Сут берадиган эчки ва совлиқларни ҳар куни согиб ташлаш керак. Артритда ўша жойга Люгол эритмасидан 1 мл дан юборилади. Ишлатишдан олдин тозалаб тайёрлаб, сузиб олинган 1% ли мис купороси эритмасини юқорида қайд қилинган усулда юбориш тавсия этилади. Катта ёшдаги қўй-эчкилар учун доза 2-3 мл улоқ ва қўзилар учун эса 1-1,5 мл. Инъекция ҳар икки кунда қайтарилиб, 4-5 марта амалга оширилади. Лекин дозани совлиқ ва эчкилар учун 1,5-2 мл, улоқ ва қўзилар учун 0,8-1 мл га камайтирилади.

Иммунитет. М. М. Фарзалиев томонидан ишлаб чиқилган алюминий гидроксидли формал вакцина касалликнинг олдини олишда яхши наф беради. Вакцина тери остига 5 мл миқдорда юборилади. 15 кун оралиғида икки марта эмланади. Ҳозирги пайтда қатор мамлакатларда тирик вакциналар қўлланилмоқда. Умумий қоидага кўра ҳамма вакциналар фақат кўрсатма асосида ишлатилиши шарт. Олдини олиш. Фақат соғлом хўжаликлардан мол сотиб олиш зарур. Носоғлом отарлар билан соғлом отарларнинг контактда бўлишига йўл қўймаслик керак. Агалактия чиқиб қолгудек бўлса, дарҳол чеклаш эълон қилинади. Касал моллар ажратиб даволанилади. Махсус боқиш участкалари ажратилади, сув манбалари беркитилади. Бола ташлаган моллар ажратиб олинади. Касал молларни гўштга топширишга рухсат этилади. Касал моллар ажратилгач, соғломлари бошқа яйловга ўтказилади. Улоқ ва қўзилар касал қўй-эчкилардан ажратилиб, соғлом моллардан соғиб олинган сут билан боқилади. Зарарланган озуқалар тўплаб ёқилади, дезинфекция учун 2% ли ишқор, 20% ли хлорли оҳак эритмаси қўлланилади. Мажбуран сўйилган моллар гўшти қайнатилиб, кейин ишлатилади. Кучли жароҳатланган аъзолар утилизация қилинади. Тери қуёшда қуритилади. Носоғлом хўжаликнинг соғлом молларидан соғилган сут пастеризация қилинади. Касал моллардан олинган сут эса утилизация қилинади. Хўжалик моллар тузалгандан 2 ой кейин соғлом деб ҳисобланади, лекин қўй-эчкиларни 8 ойдан сўнг олди-сотди қилиш мумкин. Касал моллар тузалгач, чеклаш 60 кундан кейин бекор қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

O'xshashlar

Юқумли анаэроб энтеротоксемия Буйрак бўшаши Enterotoxaemia infectiosa ovium

Юқумли ларинготрахеит Laryngotracheitis infectiosa

Юқумли анемия (инан) Anemia infectiosa equorum

Юқумли вагинит Vaginitis infectiosa nodosa (lotincha)

Гўштхўр ҳайвонлар юқумли гепатит касаллиги Hepatitis infectiosa cornivorum. (Рубарт касаллиги)