Узум ҳосилини чамалаш ва узишга тайёрлаш

Узум ҳосилини чамалаш ва узишга тайёрлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44 KB

Ko'chirib olish

Узум ҳосилини чамалаш ва узишга тайёрлаш Режа: 1. Узум ҳосилини олдиндан аниқлаш. 2. Узум ҳосилини териш муддати ва уни узишга тайёрлаш олдидан қилинадиган ишлар. 3. Узум ҳосилини териш.

1. Узумни узиб олиш ва жойларга жўнатиш билан боғлиқ бўлган бир қанча вазифаларни ҳал этиш учун олинадиган (мўлжалланган) ҳосилни аниқлаш зарур. Олинадиган ҳосил қўйидаги усул билан аниқланади. Майдонда ҳар бешинчи қатор, қаторда эса бешинчи туп белгилаб олинади ва бу ток тупларидаги узум бошларининг сони ҳисоблаб чиқилади (2). Узум бошлари сони йиғиндисини ток туплари сонига тақсимлаш йўли билан ҳар бир тупдаги узум бошларининг ўртача сони топилади. Узум бошларининг ўртача сонини узум бошининг ўртача вазнига кўпайтириб, хўжаликда ҳар бир тупдан олинадиган ҳосил аниқланади. Ҳар гектардаги ва хўжаликдаги туплар сонини билиб олиб, ҳар бир гектардан ва хўжаликнинг ҳамма майдонидан олинадиган ҳосил аниқланади. Ҳосилни аниқлаш ҳар бир нав бўйича алоҳида олиб борилади (3). Токзорлар совуқ ва қора совуқдан зарарланган йиллари узум бошининг ўртача оғирлиги 10-20% кам бўлади. 2. Хўжаликда фойдаланишига кўра, ҳар бир навнинг ҳосилини йиғиб олиш муддатини тўғри белгилаш зарур. Шу ернинг ўзида янгилигича истеъмол қилиш учун мўлжалланган узум тўла, бир хилда пишган бўлиши лозим. ғужумлари мавжуд навга хос бўлган ўлчамга ва ранга эга бўлиши керак. Шу билан бир вақтда уларнинг таркибида шакар кўп бўлиши лозим. Узоқ масофаларга юбориладиган узумни тўла пишгунга қадар узиб олиш керак. Агар тўлиқ етилиб пишишига озгина қолганда узилган бўлса, у йулда пишиб етилади. Узум пиша бошлагандан тўлиқ пишгунгача бўлган муддат Ўзбекистон шароитида 15-25 кундан иборатдир. Анчагина узоқ масофага жўнатиш учун мулжалланган хўраки узум таркибида шакарнинг ўртача миқдори камида 15% бўлиши керак. Айрим навларнинг меваси таркибидаги шакар миқдори бир қанча кам бўлиб: Чиллакида 10-11%, Эчкиэмарда 11%, Ҳусайнилўндада 12-13% бўлганда узиб олиш керак. Шаробчилик саноати учун узум узиш муддатлари бу навлардан қандай шароб тайёрланишига қараб белгиланади. Шароб тайёрлаш учун узум узиш муддатларини белгилашда, одатда, кимёвий таҳлил маълумотларидан фойдаланилади.

Шароб тайёрлаш мақсадида қайта ишлаш учун топшириладиган узумнинг таркибидаги шакарга кўра, Ўзбекистон учун кондиция 16-19%дан 22-26% гача белгиланади. Майиз қилиш ва концентратлар(узум суви, шинни ва ҳоказолар) олиш учун узум энг кеч муддатларда узиб олинади. Узум таркибидаги шакар миқдори қанча кўп ва унинг кислоталиги паст бўлса, кишмиш ва концентратлар шунча кўп чиқади. Кишмиш навларини узиб олишда об-ҳаво шароитини аҳволини ҳисобга олиш лозим. Агар узум кеч, масалан, октябр ойида узиб олинса, ёмғир ёғиб қолиши, ҳавонинг нисбий намлигини ортиши ва ҳароратнинг пасайиши эҳтимоли борлиги сабабли унинг қуриши қийинлашади. Бу ҳолат майиз қилишни сентябрнинг биринчи кунларидан бошлаб, октябрда тугаллашга мажбур қилади. Майиз солиш учун мўлжалланган узумни узиш муддатлари ҳам ана шунга қараб белгиланади. Майиз солинадиган узумнинг ғужуми таркибидаги шакар миқдори 20- 22% га етмасдан узиб олмаслик керак, концентратлар учун эса янада кечроқ, октябрнинг охирларида узиш лозим. Оқ кишмиш навларидан концентратлар ишлаб чиқаришда узум таркибидаги шакар миқдори 22% кам бўлмаслиги талаб қилинади. Теримни ташкил қилишдан олдин қуйидаги ишларни бажариш керак: - Узумларни жойлаш учун керакли идишларнинг миқдори, хили ва турини аниқлаш. Мавжуд идишларни кўздан кечириш, дезинфекция қилиш ва таъмирдан чиқариш. Етишмайдиган идишларни ясаш учун материал келтириш. - Узумларни жойлашда ишлатиладиган материаллар, қиринди, қипиқ, қоғоз, мих ва шу кабиларни керакли миқдорда келтириш. - Узумларни ташиш учун қанча транспорт воситалари (узун рессорли аравалар, машина ва бошқа транспортлар) кераклигини аниқлаш. - Узум жойлаш бостирмаларига ва темир йўл станциясига борадиган йўлларни тўғрилаш. - Ҳосилни қуриқлашга тайёргарлик кўриш.

- Ҳосилни йиғиб-териб олиш ва уни қайта ишлашнинг ҳажми ва муддатларига қараб бу ишларни бажариш учун қанча малакали ишчи кераклигини аниқлаш ва уларни ишга ўргатиш. - Токзорда йиғим- терим даврида бажариладиган ишларни иш меъёри, баҳосини белгилаш. 3. Ҳар қайси навнинг ҳосили алоҳида узилади. Хўраки нав узум танлаб узилади, бу иш ҳар 6-7-10 кунда такрорланади. Фойдаланишига кўра узум узиш техникаси турлича бўлади. Агар узум шароб ёки шарбат (узум суви) тайёрлаш учун фойдаланилса, уни тупларидан бемалол оддий ва кенг, узун саватларга узиш мумкин. Узумни қайта ишлаш пунктига ташишда идишсиз ташиш учун ағдарма автомашиналаридан фойдаланилади (3). Узумни узиш учун узум бошлари ток қайчида кесилади. Кесишда узум боши банди билан кесилади. Касаллик ва зараркунандалар билан зарарланган узум бошлари ва ғужумлари алоҳида идишга жойланади. Лой ва чанг билан ифлосланган узум бошлари ҳам алоҳида жойланади. Хўраки узум ва кишмиш навлари ҳосилини узиш учун 10-12кг узум сиғадиган юмалоқ саватлар ишлатилади; узум унда эзилмайди. Шароб узум катта хажмли 15-20 кг мева сиғадиган саватларга, шунингдек, яшикларга жойланади. Бир кунда қанча узум қайта ишланиши, жойланиши ва сақланадиган жойига ташилиши ёки ортилиши керак бўлса, ўша куни янги узилади. Уни узиб бир неча кун давомида сақлашга йўл қўйилмайди (4).

Адабиётлар: 1. Х. Ч. Быриев, Р. Ризаев “Мева-узум маҳсулотлари биокимёси ва технологияси” Т., “Меҳнат”, 1996. 30-36 бетлар. 2. Х. Бўриев, Р. Жўраев, О. Алимов. Мева-сабзавотларни сақлаш ва уларга дастлабки ишлов бериш. Т., ”Меҳнат”, 2002, 92-98 бет. 3. А.А Рыбаков. Меваларни йиғиб олиш, сортларга ажратиш, жойлаш ва ташиш.Т., УзФа 1952, 14-18, 30-36, 38-49 бет. 4. А. А. Рыбаков ва бошқалар. Ўзбекистон узумчилиги. Т., ”Ўқитувчи”, 1969, 172-180. бет.

O'xshashlar

Узум ҳосилини йиғиштиришда ишлатиладиган машиналар

Узум ҳосилини фойдаланиш мақсадига қараб териш муддатлари, ҳосилни сақлаш ва қайта ишлаш

Узум сақланадиган омборларни мавсумга тайёрлаш ва уларга маҳсулотни жойлаш

Узумчилик асослари. Хўраки, винобоп, ва майизбоп узум навларини етиштириш хусусиятлари

Ток селекцияси ва узум навлари