Узумчилик асослари. Хўраки, винобоп, ва майизбоп узум навларини етиштириш хусусиятлари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Узумчилик асослари. Хўраки, винобоп, ва майизбоп узум навларини етиштириш хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

Узумчилик асослари. Хўраки, винобоп, ва майизбоп узум навларини етиштириш хусусиятлари Режа: 1. Узумчиликнинг қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришда тутган ўрни. 2. Узум навларининг гуруҳланиши ва биологияси. 3. Токзор барпо этиш. 4. Ҳосилга кирмаган ва ҳосилли токларни ўстириш технологияси.

Таянч иборалар : Узумчилик, шира ҳаракати, куртакларнинг ёзилиши ва новдаларнинг ўсиши, гуллаш, ғужумларнинг ўсиши, ғужумларнинг пишиши, новдаларнинг пишиши, хўраки навлар, майизбоп навлар, винобоп навлар, чарос, нимранг, каттақўрғони, функционал урғочи гули, ёш токзорлар, чиллаки, ҳусайни лунда, эчкемар, виночилик саноати. 1. Узумчилик – мамлакатимиз қишлоқ хўжалигининг муҳим да ромадли тармоғи. Биздаги қулай табиий шароит хилма-хил узум нав-лари етиштиришга имкон беради. У қимматбаҳо ўсимлик. Меваси жуда мазали ва фойдали. Таркибида 15-30 % шакар, асосан глюкоза, тупида сўлитилса 40-50 % гача, органик кислоталар, пектин, ошловчи, хушбўй ҳидли ва бўёқ моддалар, ўсимлик елими, ферментлар, А, В, С витаминлар, минерал тузлар бўлиб, даволаш аҳамияти алоҳида. Озиқ-овқат, винолар, шампан, коньяклар, мураббо, компот, мари над, шинни, асал тўпланади. Майиз, кишмиш қилинади. Токнинг қимматли экинлиги яна шундаки, у тез (2-3 йилда) ҳосилга кириб, узоқ (80-100 йилгача) яшайди. Илдизи бақувват, чуқур жойлашган, шунинг учун қурғоқчиликка чидамли, мелиоратив аҳамияти ката, қишлоқ хўжалигига кам яроқли ерларда ўстирилади. 2. Ток энг қадимги гулли ўсимликларга кириб , оиласи Vitaceae, авлоди Vitis, экиладиган тури V. vinifera (Европа-Осиё тури). Дунё бўйича 10 млн, Ҳамдўстлик мамлакатларида 1 млн, Ўзбекистонда 217000 гектар майдонни эгаллаб, республикамизда 200-300, ҳатто 1000 гектаргача токзорга эга хўжаликлар мавжуд. Ток лиана ўсимлиги (чирмашиб ўсувчи) бўлиб, ер остки (илдиз системаси) ва ер устки қисм (занг)дан иборат. Унинг вегетатив ва ге нератив органлари бўлади. Вегетатив органларига: илдиз, занг, барг лар, генератив органларига тўпгул, гуллар, шингил, ғужум ва уруғлар киради. Ток танаси ҳар хил ёшдаги новдалардан иборат.

Кўп йиллик новдалар токни асосини ташкил этади. У занг ёки кунда дейилади. Унда 1, 2 йиллик 3, 4 йиллик новдалар жойлашиб, 1 йилликлар ҳосил новдалардир. Токнинг йиллик ривожланиши 6 та фазадан: 1. Шира ҳаракати; 2. Куртакларнинг ёзилиши ва новдаларнинг ўсиши; 3. Гуллаш; 4. Ғужумларнинг ўсиши; 5. Ғужумларнинг пишиши; 6. Новдаларнинг пишишидан иборат. Ток ўсимлиги 8-9 о да шира ҳаракати бошланиб, 10 о да куртак бўртади, 11-12 о да ёзилади, 25-30 о қулай ҳароратдир. 40 о зарарали. 3-5 о совуқ барг- меваларни зарарлайди. Октябрь-ноябрда 8-12 о совуқ кўмилмаган ток куртак ва новдала рини зарарлайди. Қишда новдалар 10-22 о совуқдан паст бўлса зарар ланади. Ҳарорат 17 о дан пасайса кўмилади. Тўпгуллари 0-0,5 о дан зарарланади. Намлик 450 мм дан ошса суғорилмайди. Ток навлари ботаник, биологик, хўжалик белги-хусусиятларига қараб 3 гуруҳга бўлинади: 1. Хўраки навлар 2. Майизбоп навлар 3. Винобоп навлар Ток асосан қаламчаларидан кўпайтирилади. Қаламчалар хўжалик аҳамиятига эга узумлардан ёки махсус токзорлардан тайёрланади. Узунлиги l = 50-60, диаметри d = 5-15 мм, бўғим оралиқлари 6-12 см қаламчалар олинади. Булар навга хос, соғлом, қараб кўрилганда зарар ланмаган, яхши пишган бўлиши шарт. Қаламчалар кузда ва баҳорда тайёрланади. 3. Токзор кўп йиллар учун барпо этилади. Уни ҳосилдорлиги, узоқ яшаши ва даромад бериши кўп жиҳатдан уни тўғри ташкил этишга боғлиқ. Ташкил этишдаги хато бир неча йилдан сўнг сезилиб, уни тузатиб бўлмайди ёки қийин тузатилади.

Шунинг учун токзор қатъий режа асосида барпо этилади. Унда ва - зифалар, жой тупроқ-иқлим таърифи, ток биологияси, ташкилий-хўжалик шароитлари ҳисобга олинади. Бундан ташқари кўчат ўтказишдан олдин навларни танлаш, жойлаштириш, ерни тайёрлаш, кўчат ўтказиш, парваришлаш ҳам ҳисобга олинади. 1. Жой танлаш. 2-2,5 м тупроқ қатлами, сизот сувлар сатҳи 2,5-3,0 м бўлиши шарт. 2. Ассортимент танлаш. 27 та хўраки, кишмиш, 25 винобоп навлар районлаштирилган. Майдоннинг 20 % хўраки, 65 % и кишмиш, 15 % и винобоп нав-лар билан банд. Ассортимент танлашда функционал урғочи гулли навлар бошқа навлардан чангланишини унутмаслик лозим. Буларнинг 1-2 қаторидан сўнг 1 қатор чангловчи навлар экилади. Чарос, нимранг, каттақўрғони функционал урғочи гулли. Булар учун оқ, қора кишмишлар яхши чангловчи ҳисобланади. 4. Ток ўтказилгандан сўнг уларни яхши тутиб кетишини, ўсишини, уларнинг ҳосилга тез киришини таъминлаш лозим. Шу мақсадда ўсаётган новдалар қозиқларга боғлаб қўйилади, токзор туп-роғи доимо юмшоқ, бегона ўтлардан тоза бўлиши лозим. Ток ўтказилган йили ёш токзор 2 томонлама ишланади. Келгуси йил 3-4 культивация, 2-3 чопиқ қилинади. 1, 2 йиллар ёш токзор орасига эр таги сабзавот, картошка ва полиз экинларини экиш мумкин. Ёш токзорлар 8-10 марта, шағалли ерларда 15-18 мартагача суғорилади. Кўчатлар ўтказилгандан сўнг 1-йили уларда 4-5 та бақувват новда ривожлантирилади, қолган новдалар кесиб ташланади. Ток тупида 3-йили 3-5 та занг ҳосил бўлади, уларнинг ҳар бирида 100- 150 та куртаги бўлган 2-3 та ҳосил новдалари пайдо бўлади шу йилнинг ўзида гектаридан 100-150 ц ҳосил беради. Шунинг учун ёш токзорлар 3-йилдан бошлаб ҳосиллик токзор лардек парвариш қилина бошлайди.

Ерни ишлаш: Кузда ва баҳорда қатор ораларини ишлашни, чи зеллашни культивацияни, ағдармасдан ҳайдашни, туплар атрофини чопишни, юмшатишни ўз ичига олади. Суғориш: Ҳосилли ток ўсув даврида 4-6 марта, шағалли ерларда 8-10 марта, сизот сувлари юза ерларда 2-3 марта суғорилади. Ўстирувчи моддалардан фойдаланиш: Тўпгулга 1 л сувга 100 мг (0,1 г) гиббериллин аралаштириб ботирилса, ҳосил 40-50 % гача ошиб, сифати яхшиланади. 1 гектарга 30 г гиббериллин сарфланади. Ўғитлаш: N 120 P 60 K 30 кг/га берилади. Токни ўстириш системаси: Аймоқи, дарахтлар билан бирга ўтқазиш, қозиқларга осиб ўстириш, ерда ўстириш, ишкомда ўстириш, сўрида (воишда) ўстириш, вертикал сўри (симбағазлар)да ўстириш. Токка шакл бериш: Калласимон, 1 ва 2 томонли, косасимон, кордон ва елпиғичсимон шакл берилади Токни кесиш: Асосий агротадбир, ҳар йили ўтказилади. Токнинг яшил қисмларида олиб бориладиган ишлар. Хомток, қўлтиқ новдаларни олиб ташлаш, новдаларнинг учини чилпиш, қўлтиқ новдаларда ҳосил етиштириш, новдаларнинг учини кесиш, баргларни, узум бошларни сийраклаштириш. Қўшимча сунъий чанглатиш. 10-15 % ҳосилни ошради. Совуқдан асраш, хатосини тўлдириш, кўмиш кабилар. Узум ҳосилини чамалагандан сўнг узилади. Чамалаш учун да лада ҳар 5- қатор, қаторда эса ҳар 5-туп белгиланиб, улардаги узум бошлари саналади. улар йиғиндиси туплар сонининг ўртача бир туп даги узум бошлар сони аниқланиб, ўртача узум бошлар сони аниқланиб, ўртача узуми бош вазнига кўпайтирилади. Ҳосилдан фойдаланишга қараб ҳар бир навнинг ҳосилини йиғиш муддати тўғри белгиланиши лозим. Янгилича шу ерда истеъмол қилинса, узум тўла навга хос ўлчамга ва рангга эга бўлиши лозим.

Узоққа жўнатиладиган бўлса, тўла пишишгача узиб олиниши ва камида 15 % шакарга эга бўлиши керак. Чиллакида 10-11 %, Ҳусайни лундада – 12-13 %, Эчкемарда – 11 % бўлганда узилади. Виночилик саноати учун узум узиш муддати қандай винолар тайёрланишига боғлиқ. Спиртсиз винолар учун эрта август-сентябрда, енгил десерт винолар тайёрлаш учун – сентябрь ўртасида, кучли ва оғир ликёр винолар учун сентябрь охири – октябрда узиб олинади. Вино тайёрлаш учун Ўзбекистонда узум таркибида шакар кондиция сига биноат 16-19 дан 22-26 % гача белгиланган. Майиз ва концентратлар учун узум кеч узилади. Оқ кишмишда шакар 22 % дан кам бўлмасин. Узумни сақлашнинг бир қанча усуллари мавжуд: 1. Энг яхши ҳарорат 0,5-1 0 ва ҳаво намлиги 85-90 % бўдган махсус биноларда очиқ ва ёпиқ яшикларда сақлашдир. 2. Хўжаликларда қуруқ жойда узум осиб сақланади. Олтингугурт по рошоги доимо ҳар 10 кунда дудлаб турилади. 3. Қумда кўмиб сақлаш. 4. Новда барглари билан сақлаш (сувда туради новда кесилган жойи, вақти- вақти билан кесиб турилади). 5. Узум тупдан узиб олинмасдан ҳам сақланади (тупга яқин жойдан чукур ковланиб, учтига ишком қилинади).

Адабиётлар : 1. Балашев Н.Н., Земан Г.О. “Сабзавотчилик” Т., “Ўқитувчи”, 1977. 2. Бўриев Х.Ч., Зуев В.И., Қодирхўжаев О. Мухамедов М.М. “Очиқ ерда сабзавот экинлар етиштиришнинг прогрессив технологиялари” Т., “ЎзМЕДИН”, 2002. 3. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. “Сабзавот экинлари биологияси ва уларни етиштириш технологияси”, Т., “Ўзбекистон”, 1997. 4. Рыбаков А.А., Остроухова С.А. “Ўзбекистон мевачилиги” Т., 1981. 5. Ашурметов О.А., Бўриев Х.Ч. “Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси”, Т., 2000. 6. Темуров Ш. Узумчилик. Т., “Миллий энциклопедияси” 2002. 7. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р.М.- Мева узум махсулотларини биокимёси ва технологияси. Т., “Меҳнат” 2002. 8. Бўриев Х.Ч., Жўраев Р., Алимов О.– Мева сабзавотларни сақлаш ва дастлабки ишлов бериш. Т., “Меҳнат” 2002. 9. Расулов А.– Картошка, сабзавот ва полиз махсулотларини сақлаш. Т., “Меҳнат” 1995. 10. Зуев В.И., Умаров А.А., Қодирхўжаев О. – Интенсивная технология возделывания овоше – бахчевых культур и картофеля. Т., 1987.

O'xshashlar

Ток селекцияси ва узум навлари

Узумчилик фани тўғрисида

Ўзбекистоннинг тоғ ва тоғ олди ҳамда сизот сувлари юза жойлашган ерларда ток ўстириш хусусиятлари

Токчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Токзор барпо қилиш ва ёш токлар агротехникаси