Корхоналар фаолияти таҳлилининг мазмуни, предмети ва вазифалари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Корхоналар фаолияти таҳлилининг мазмуни, предмети ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

148.5 KB

Ko'chirib olish

Корхоналар фаолияти таҳлилининг мазмуни, предмети ва вазифалари Режа: 1. Таҳлил фанининг шаклланиши, ташкил топиши ва ривожланиши 2. Билиш назарияси ва таҳлил 3. Корхоналар фаолияти таҳлили фанининг мазмуни, предмети , мақсади, вазифалари ва тамойиллари 4. Таҳлил фанининг методи ва унда қўлланиладиган усуллар 5. Иқтисодий таҳлилни ташкил этиш босқичлари ва унинг натижаларини расмийлаштириш

Ўқув мақсади Таҳлил фанининг мазмунини, предмети ва объектини, вазифалари ва таъмойиллари, метод ива усуллари мазмун-моҳиятининг ҳамда иқтисодий таҳлилни ташкил этиш босқичлари ва таҳлил натижаларини расмийлаштириш тартиб-қоидаларининг ушбу ёритилиши ва улар Билан талабаларнинг куроллантирилиши- Ушбу мавзу бўйича улар эгаллаши лозим бўлган билим, кўникма ва малакаларнинг пайдо бўлишига ижобий таъсир қилиб, уларнинг шаклланишига олиб келади. Бу, ўз навбатида, мавзунинг таълимий ўқув мақсадини ташкил этади. Иқтисодий таҳлил туфайли ишлаб чиқаришни ривожлантириш, унинг самарадорлигини ошириш ва мадий манфаатдорлик даражасининг яхшиланиш имкониятлари аниқланади. Буларни фаолиятга ўз вақтида жалб этиш нафақат корхона иқтисодиётини, хатто миллий иқтисодиётни мустахкамланишига ва халқ фаровонлигининг ошишига олиб келади. Ушбу фикр ва ғояларни талабалар онгига сингдириш мавзунинг тарбиявий ўқув мақсади бўлиб ҳисобланади. Таҳлилнинг мазмун-моҳиятини ва аҳамиятини янада самарали етказиш учун унда қўлланиладиган анъанавий усулларни такомиллаштириш зарур. Омилли таҳлилда қулланиладиган усулларни такомиллаштириш тўғрисидаги фикрлар- мавзунинг ўқув ривожлантирувчи мақсадини ташкил қилади Таҳлил фанининг шаклланиши, ташкил топиши ва ривожланиши Кишилик жамиятининг пайдо бўлиши билан унинг аъзоларининг онги ўсиб, ривожланиб, тараққий этиб борган, оқибатта унинг барча томонларида содир бўлган ва бўлаётган ҳодиса ва жараёнлар ҳамда уларнинг натижаларини кузатиш ва ўрганиш асосида борлик тўғрисида турли фикрлар ва қарашлар юзага келган ва келабошлаган. Булар эса ўз навбатида ишлаб чиқариш жараёнининг кенгайиши ва унинг натижаларини ўсишига ҳамда улар бўйича ҳисоб ишларини олиб боришга сабабчи бўлган. Хуллас, ушбу

фикр ва қарашларнинг шаклланиши ва ривожланиб бориши турли йўналишдаги фанларнинг пайдо бўлишига олиб келган. Шундай фанлардан бири бўлиб иқтисодий таҳлил фани ҳисобланади. Иқтисодий таҳлил фани “Бухгалтерия ҳисоби” ва “Статистика” фанлари негизида юзага келган. Бу фаннинг пайдо бўлишига, шаклланишига ва такомиллашига олиб келувчи омиллар бўлиб, жамиятда юзага келган объектив шарт-шароитлар ҳисобланади. XV-XVII асрларда ишлаб чиқариш жамиятнинг барча соҳаларида кенг кўламда ривожланабошлаган. Бу эса ўз навбатида ҳисоб ишларини ҳам юритишни тақозо этган, яъни ишлаб чиқариш учун талаб қилинадиган моддий ва меҳнат ресурслари сарфини ҳамда унинг натижаларини қайд қилиш учун ҳисоб ишини олиб боришга эҳтиёж туғилган, натижада ҳисоб-китоб ишлари юритилабошлаган. Ишлаб чиқаришнинг янада ривожланиб, кенгайиб ва тараққий этиб бориши мавжуд имкониятларни аниқлаб, хўжалик фаолиятига жалб этишни талаб қилган. Аммо ушбу муаммони ҳал қилишда ҳисоб маълумотлари етарли бўлмасдан қолган. Бу эса объектив ҳолатда таҳлилнинг пайдо бўлишига сабабчи бўлган. Бухгалтерия ҳисоби фанининг пайдо бўлганлигига тахминан 500 йилдан, иқтисодий таҳлилнинг вужудга келганлигига эса 100 йилдан ортиқроқ вақт ўтган. Демак, иқтисодий таҳлил ҳам эскидан шаклланган фанлардан бири бўлиб ҳисобланади. Бухгалтерия ҳисоби бўйича биринчи асар XV асрда пайдо бўлган. Ушбу фикрни профессор М.Пардаевнинг “Иқтисодий таҳлил назарияси” дарслигида келтирилган маълумотлар асосида баён қилдик. Бухгалтерия ҳисоби бўйича яратилган биринчи асар бўлиб Вендрикт Катрульиннинг 1458 йилда “Савдо ва хусусий савдогар” номи билан нашр қилинган китоби ҳисобланади. Ана ўша йилдан бошлаб, бухгалтерия ҳисобини яратилганлиги ҳисобланса, унинг ёши 500 йилдан ошган ҳисобланади. Бухгалтерия ҳисобига бағишланган асарлар Европа мамлакатларида (Голландия, Англия, Франция каби мамлакатларда) XVI-XVII асрларда кенг

кўламда яратила бошлаган. Россияда эса XIX асрда пайдо бўлган. Россияда бухгалтерия ҳисобига бағишланган биринчи асар бўлиб, В.С.Немчинов томонидан 1840 йилда нашр қилинган икки қисмдан иборат бўлган “Ҳисоб фани” китоби ҳисобланади. Бу маълумот ҳам профессор М.Пардаевнинг юқорида номи зикр этилган дарслиги асосида баён қилинди. Шундан кейин бухгалтерия ҳисобига бағишланган китоблар сафи Россияда кенгайиб борган. Таҳлилнинг элементлари XVIII аср охирларида ҳисоб маълумотлари асосида пайдо бўлабошлаган. Таҳлил элементлари Россияда 1880 йилдан бошлаб чиқа бошлаган “Счетоводство” журнали саҳифаларидан ўрин олган мақолаларда акс эттирилабошлаган. Ушбу мақолалар асосан бухгалтерия балансининг таҳлилига бағишланган. Натижада иқтисодий таҳлил фанига асос солинган. Ушбу фан биринчи марта “Балансшунослик” фани тариқасида пайдо бўлган. Иқтисодий таҳлил ҳозирги шаклланган фан шаклига келганга қадар бир қанча эволюцион йўлни босиб ўтган. У балансшунослик, баланс таҳлили, ҳисоб таҳлили, баланс ва таҳлил, иқтисодий таҳлил шаклларида пайдо бўлган. Ушбу фан 1940 йилларга келиб, “Хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш” фани сифатида тўлиқ шаклланган ва Олий ўқув юртларида мустақил фан тариқасида ўқитила бошланди. Кейинроқ “бухгалтерия ҳисоби ва хўжалик фаолиятининг таҳлили” мутахассислиги бўйича кадрлар тайёрланабошланган, мустақилликка эришгандан кейин иқтисодий таҳлил мутахассислиги бўйича магистрлар тайёрланмоқда. 50-60 йиллардан бошлаб, таҳлил фанининг иқтисодиёт тармоқларига мос ҳолда бир қанча турлари вужудга келди. Буларга саноат корхоналари фаолиятининг тахлили, қишлоқ хўжалик корхоналари фаолиятининг таҳлили, савдо корхоналари фаолиятининг таҳлили ҳамда бошқа соҳалар корхоналари фаолиятининг таҳлили кабиларни мисол қилиб кўрсатиш мумкин. 80-йиллардан бошлаб иқтисодий таҳлил фанининг назариясини яратиш бўйича ижодий ишлар олиб борилди ва натижада у фан шаклида ташкил

топди. Ушбу фан назариясини биринчи бўлиб, Москвалик олимлар М.И.Баканов ва А.Д.Шеремет 1987 йилда “Теория экономического анализа” номи билан яратган. Шундан кейин ушбу фан Украиналик, Белорусиялик ва Ўзбекистонлик олимлар томонидан ҳам дарслик тариқасида яратилди. Мазкур фан МДҲ давлатлари олий ўқув юртларида мустақил фан сифатида ўқилиб келинмоқда. Ўзбекистонда иқтисодий таҳлил фанининг ташкил топишида ва шаклланишида Самарқандлик ва Тошкентлик олимларнинг хизмати каттадир. Шундай олимлар таркибига И.Т.Абдукаримов, Ё.Абдуллаев, А.В.Ваҳобов, А.Т.Иброҳимов, М.Қ.Пардаев, А.А.Абдиев, Н.Ф.Ишонқулов кабиларни кўрсатиш мумкин. Ушбу олимларнинг дарслик ва ўқув қўлланмалари Олий ўқув юртлари талабалари учун иқтисодий таҳлил фани бўйича асосий ўқув қуроли бўлиб қўлланилиб келинмоқда. Айниқса яратилган ўқув адабиётлари орасида А.В.Ваҳобов, А.Т.Иброҳимов, Н.Ф.Ишонқуловлар томонидан “Молиявий ва бошқарув таҳлили” шаклида яратилган дарслик алоҳида ўринни эгаллайди, чунки у “Таълим тўғрисида” ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисида”ги қонунлар талабларига тўлиқ мос ҳолда тайёрланган. Самарқандлик олимлардан иқтисодий таҳлил фани бўйича ўқув қўлланма ва дарсликлар яратишда профессор И.Т.Абдукаримов ва профессор М.Қ.Пардаевларнинг хизмати каттадир. Профессор М.Қ.Пардаев томонидан яратилган “Иқтисодий таҳлил назарияси” дарслиги ҳозирги пайтда Ўзбекистондаги Олий ўқув юртларининг “Иқтисодиёт”, “Бухгалтерия ҳисоби ва аудит” йўналишлари талабалари учун асосий ўқув адабиёти тариқасида фойдаланиб келинмоқда.

Билиш назарияси ва таҳлил Инсон ўз билими туфайли борлиқ, табиат ва жамиятни ҳамда ўзини-ўзи ўзгартиради. Инсон, унинг онги ва билими тўғрисидаги фанлар орасида фалсафанинг махсус бўлими “Гнесеология” муҳим ўринни эгаллайди. Гнесеология умумий билим назарияси бўлиб ҳисобланади, яъни буни “Билиш фалсафаси” деб ҳам аташади. “Гнесеология” грекча сўз бўлиб, “gnosis” – билиш, “logos” – назария маъносини англатади. Демак, Гнесеология – билиш назарияси, билиш тўғрисидаги таълимот маъносини билдиради. “Олам ва одам” тизимида дунёни англаш, субъект ва объектлар орасидаги муносабатлар диалектикаси “Билиш назарияси” орқали намоён бўлади. Билиш назарияси орқали жамиятда содир бўлган ва бўлаётган ҳодиса ва жараёнларнинг ўзаро алоқаси ва боғлиқлиги, ҳаракати ва ўзгариши ўрганилади, баҳо берилади ҳамда улар орасидаги қонуниятлар очилиб, хулосалар чиқарилади. Демак, ҳодиса ва жараёнлар ўзаро боғлиқликда, ўзгаришда, ривожланиш ва тараққий этишда эканлиги ҳамда бирор-бир қотиб қолган жараён йўқлиги ушбу назария орқали исботланган. Билиш назарияси барча фанлар учун ҳам назарий, ҳам услубий асос бўлиб хизмат қилади. Иқтисодий таҳлил фани ва шу жумладан унинг асосий турларидан бири бўлган “Қишлоқ хўжалик корхоналари фаолиятининг таҳлили” фани ҳам ўз фаолиятида диалектиканинг барча жараёнлар ва ҳодисалар узвий боғлиқлик ва алоқада, доимий ҳаракат ва ўзгаришда, ривожланиш ва тараққиётда деган тамойилларига асосланади ва шунинг учун ҳам барча ишлаб чиқариш тармоқларида ва шу жумладан қишлоқ хўжалик корхоналари фаолиятида содир бўлган ва бўлаётган иқтисодий жараёнлар ва уларнинг натижаларини ифодаловчи кўрсаткичларни бир-бири билан узвий боғлиқликда, ҳаракатда ва доимий ўзгаришда деб қарайди. Иқтисодий таҳлил жамиятда ва шу жумладан корхоналар фаолиятида содир бўлган ва бўлаётган иқтисодий жараёнлар ва ҳодисаларнинг ўзаро

боғлиқлигини, ҳаракати ва ўзгаришини чуқур ўрганиш асосида улар орасидаги қонуниятларни очади ва илмий асосланган хулосалар чиқаради. Корхоналар фаолияти таҳлили фанининг мазмуни, предмети , мақсади, вазифалари ва тамойиллари Таҳлил грекча – « analisis » сўзидан олинган бўлиб , ажратиш, бўлаклаш, парчалаш каби маъноларни англатади. Тўлиқрок қилиб айтганда, у иқтисодиётда содир бўлган ва бўлаётган ҳодиса ва жараёнларни бўлакларга, қисмларга бўлиб ва ажратиб ўрганишни билдиради. Қисм ва бўлакларга ажратишда ҳодиса ва жараёнларнинг умумийлик, бирлик ва боғлиқлик ҳусусиятлари сақланиб қолиши керак. Корхона фаолиятини мақсадли, тезкор, жорий ва истиқболли ўрганиш асосида унинг ҳолатига ҳар тарафлама баҳо бериш таҳлилнинг асосий мазмунини ташкил этади. Иқтисодий таҳлил ҳам ҳар қандай фан каби ўзининг предметига ва методига эгадир. Иқтисодий таҳлил фанининг предмети бўлиб, хўжалик фаолиятида объектив ва субъектив омиллар таъсири остида содир бўлган ва бўлаётган ижтимоий- иқтисодий жараёнлар ва уларнинг натижалари ҳисобланади. Масалан, ишлаб чиқарилган пахта, ғалла, сабзавот каби маҳсулотлар миқдорининг ўзгариши, уларнинг таннархи ёки уларни сотишдан кўрилган фойда ва бошқа шулар каби иқтисодий кўрсаткичлар таҳлилнинг предметига мисол бўла олади. Бошқача айтганда , шулар ва шуларга ўхшаш таъминот, ишлаб чиқариш, тижорат ва молиявий фаолиятда содир бўлган жараёнларнинг натижаларини ифодоловчи кўрсаткичлар ва уларнинг ўзгаришига объектив ва субъектив омиллар таъсирини ўрганиш ва мавжуд имкониятларни аниқлаш корхоналар фаолиятининг таҳлили фанининг предмети ҳисобланади . Иқтисодий таҳлилнинг предметида омиллар муҳим ўрин тутади, чунки хўжалик фаолиятида содир бўлган ва бўлаётган иқтисодий жараёнлар ўз – ўзидан содир бўлмайди, юзага келмайди, улар қандайдир боъектив ва субъектив омиллар таъсири остида пайдо бўлади. Объектив ва субъектив

омиллар таъсирини бошқа фанлар ўрганмайди, буларнинг таъсири фақат иқтисодий таҳлил фанида ўрганилади . Ш унинг учун ҳам улар иқтисодий таҳлил предметининг асосини ташкил қилади. Шу боис , ҳам иқтисодий таҳлил фани предметининг негизида объектив (ташқи) ва субъектив (ички) омилларни ўрганиш лозимлиги қайд қилиниши бежиз эмас. Ҳар қандай фан каби таҳлил фани ҳам ўз объектига эга. Объект ушбу фаннинг предмети қаерларда мужассамланганлигини ва амалга ошишини кўрсатади. Таҳлил фанининг объектига қишлоқ хўжалик корхоналари, яъни ширкат, фермер ва бошқа хўжаликларни мисол қилиб кўрсатиши мумкин. Макон ва даврнинг қандай бўлишидан қатъий назар , фаннинг пре д мети ўзгармасдан қолади. Объекти ўзгариб туриши мумкин. Маслан, пахта ишлаб чиқариш динамикасининг ўзгаришини олайлик. Бу кўрсаткич таҳлилнинг предмети бўлиб ҳисобланади. Пахта ишлаб чиқариш қайси даврда содир бўл м асин, қайси хўжаликда ишлаб чиқарилмасин, хўжаликларнинг тури ва шаклидан қатъий назар , пахта ўзгармасдан пахтачилигича қолади. Шунга ўхшаш барча махсулотлар ва улар билан боғлиқ бўлган кўрсаткичлар ҳам ҳудди шундай. Демак , ушбу кўрсаткичлар таҳлилнинг предмети тариқасида ўзгармасдан қолади. Пахта ва бошқа маҳсулотлар илгари совхоз ва қолхозларда ишлаб чиқарилган бўлса, ҳ озирги даврда улар ўрнига келган ҳам шаклан , ҳам мазмунан ўзгарган ширкат, фермер, деҳқон хўжаликларида ишлаб чиқарилмоқда. Улар ҳам, булар ҳам таҳлилнинг объектидир. Демак, таҳлил объекти макон ва замон бўйича ўзгариб туриши мумкин экан. Шунинг учун ҳам таҳлил предмети ва объектини бир – биридан фарқлаш зарур. Энди, хурматли талаба, ўзингиз таҳлилнинг предмети ва объектини қуйидаги маълумотлардан фойдаланиб , мустақил фикрлаб, аниқланг ва тасвирланг, чунки буларни яхши ўзлаштириш фаннинг мазмуни ни яхши ўзлаштириш учун имконият яратади. Масалан, ҳисобот ва базис йилларида туманнинг фермер хўжаликларида пахта, ғалла ва бошқа маҳсулотлар, қоракўлчилик ширкат хўжаликларида жун, гўшт, қоракўл тери ва бошқа

маҳсулотлар етиштирилган, уларни ишлаб чиқариш учун маълум ҳажмдаги моддий ва пул маблағлари сарфланган. Шу маълумотлардан қайси кўрсаткичлари иқтисодий таҳлилнинг предметини, қайсилари унинг объектини ифодалайди . Шуларни аниқланг, мазмунини баён қилинг. Иқтисодий таҳлилнинг мақсади нимадан иборат? Иқтисодий таҳлилнинг мақсади - хўжалик фаолиятининг барча томонларининг натижаларини, биринчи навбатда, унинг заиф ва оқсоқ томонларининг натижаларини чуқур таҳлил қилиб, мавжуд имкониятларни аниқлаш ва уларни хўжалик фаолиятига жалб қилиш асосида сифатли маҳсулот ишлаб чиқаришни янада кўпайтириш ҳамда унинг самарадорлигини ошириш йўлларини кўрсатишдан иборат. Ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва самарадорлигини ошириш масаласига давлатимиз ва ҳукуматимиз раҳбарлари ҳар доим эътибор бериб келмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов «Биз бугун фаолиятимизга холисона ва ошкора баҳо беришимиз, ижобий силжишларни эътироз этиш билан бирга, энг муҳими ишимиздаги заиф ва оқсоқ жойларни ҳам аниқлаб, уларни бартараф қилиш чораларини белгилаб олишимиз зарур» деб қайд қилган эди. Демак, фаолиятимиздаги ижобий ва салбий ўзгаришларни чуқур таҳлил қилиб, имкониятларни ўз вақтида аниқлаш зарур. Имкониятларни аниқлаш орқали қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқаришни кўрайтириш ва уларнинг сифатини ошириш, таннарх ва меҳнат сарфини камайтириш, барча ресурслардан фойдаланиш даражасини ошириш, оқибатда пировард натижа – фойдани кўпайтириш мумкин. Бу эса, ўз навбатида, ҳар бир хўжалик иқтисодиётини, қолаверса, мамлакат миллий иқтисодиётини мустаҳкамланишига сабаб бўлади. Шунинг учун ҳам иқтисодий таҳлилнинг асосларини ўрганиш ижтимоий, иқтисодий аҳамият касб этади. Таҳлил ўз мақсадига эришиш учун, биринчи навбатда, хўжалик ҳисоб- китоб ишларини ва хўжалик фаолиятининг таҳлилини тўғри ташкил қилиш зарур, чунки буларни тўғри йўлга қўймасдан туриб маҳсулот етиштириш ва

фойдани кўпайтириш имкониятларини аниқлаш ниҳоятда қийин. Ушбу муаммоларни ҳал қилиш масаласи Республика Президенти И.Каримовнинг ҳам ҳар доим диққат-эътиборида бўлиб келмоқда. Масалан, у ўзининг «Қишлоқ хўжалик тараққиёти – тўкин ҳаёт манбаи» асарида «Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини тўғри йўлга қўймасдан туриб, қишлоқ хўжалигида бирор-бир муваффақиятга эришиш мумкин эмас» деб қайд қилган. Таҳлилнинг аҳамиятига келсак, у ҳам Президентнинг кўп асарларида, фармон ва фармойишларида ўз аксини топган. Масалан, унинг «2005-2007 йилларда фермер хўжаликларини жадал ривожлантиришга қаратилган таклифларни тайёрлаш бўйича махсус комиссия тузиш тўғрисида»ги Фармойишида ҳам қайд қилинган. Ушбу фармойишнинг деярли ҳар бир бандида у ўз аксини топган. Президент томонидан айтилган фикрлар ва қабул қилинган ҳужжатлар бежиз юзага келган эмас. Ҳақиқатда ҳисоб-китоб ишларини ва хўжалик фаолиятининг таҳлилини тўғри ташкил қилмасдан туриб, ишлаб чиқаришни фойдали соҳага айлантириш мумкин эмас. Ишлаб чиқаришдаги мавжуд имкониятларни аниқлаш да таҳлилнинг роли ниҳоятда катта эканлигини ҳар бир талаба, мутахассис ва фермер билиши керак. Шунинг учун ҳам ҳар бир талаба ҳамда фаолият кўрсатаётган мутахассис ва фермер Президентимиз фикрлари ва йўл-йўриқларига амал қилиб, фермер хўжалиги фаолиятининг натижаларини ўз вақтида таҳлил қилиш, йўл қўйилган хато ва камчиликларни аниқлаш ва бартараф этиш ҳамда мавжуд имкониятларни топиш ва уларни ўз вақтида ишлаб чиқаришга жалб қилиш йўлларини, усулларини ва қоидаларини яхши билиши зарур. Фермер хўжалиги фаолиятининг натижаларини ҳам назарий, ҳам услубий жиҳатдан онгли ва махсус билимга суянган ҳолда ўрганиш , албатта , фермер хўжалигининг тараққий этишига ва унинг иқтисодиётининг мустаҳкамланишига, қолаверса, мамлакатимизнинг миллий иқтисодиётини ривожланишига сабабчи бўлади. Бу ҳақиқатни билимни эгаллаётган ёшларимиз-талабаларимиз эсда сақламоғи зарур.

Иқтисодий таҳлилни яхши ўзлаштириш орқали хўжалик фаолиятининг пировард натижаси – фойдасига таъсир қилувчи омилларни аниқлаш ва уларнинг таъсирини ҳисоблаш асосида мавжуд бўлган имкониятларни кўрсатиш таҳлилчининг – ҳар бир мутахассис ва фермернинг ҳамда талабанинг асосий мақсади бўлиб ҳисобланади. Таҳлил ўз мақсадига қуйидаги вазифаларни ҳал қилиш орқали эришади: 1. Хўжаликнинг бизнес режасини тузиш учун зарур бўлган объектив ҳисобот маълумотлари билан уни таъминлаш; 2. Хўжаликнинг таъминот, ишлаб чиқариш, тижорат ва молиявий фаолиятларининг натижаларини ифодаловчи барча кўрсаткичлар бўйича бизнес режанинг бажарилиш аҳволи ёки динамикаси ўзгаришини ўрганиш; . Ҳар бир жараён натижаси ўзгаришига таъсир этувчи омилларни аниқлаш ҳамда ҳар бирининг таъсирини ҳисоблаш орқали самарадорликни ошириш йўлларини кўрсатиш; 4. Хўжаликда мавжуд бўлган табиий, меҳнат, моддий ва молиявий ресурслардан самарали фойдаланиш йўл-йўриқларини ишлаб чиқиш; 5. Корхонани бошқаришнинг энг қулай самарали усулларини ишлаб чиқиш ҳамда ахборот манбаларини етказиб бериш. Таҳлил тамойиллари. Қишлоқ хўжалик корхоналари фаолиятининг таҳлили ҳам иқтисодий таҳлилнинг бошқа турлари каби объективлик, тизилмалилик, таққосланувчанлик, узлуксизлик, даврийлик тамойилларига асосланади. Таҳлилнинг объективлик тамойилининг мазмуни шундан иборатки, у таҳлил қилинаётган жараённи (объектни) ўзаро боғлиқликдаги ҳамда ҳаракатдаги объектив борлик деб, унга ёндошишни англатади. Тизилмалилик тамойилининг мазмуни шундан иборатки, у таҳлил этилаётган объектни бир бутун тўпламнинг (тизилманинг) алоҳида бир қисми, бўлаги, элементи деб ёндошишни тақозо этади.

Таққосланувчанлик тамойили ўрганиладиган жараёнлар ва уларнинг натижаларини ифодаловчи кўрсаткичларни ҳар доим қиёслама хусусиятга ва асосга эга бўлишлигини англатади. Таҳлилнинг узлуксизлик тамойили корхонанинг хўжалик фаолиятида содир бўлган ва бўлаётган жараёнлар ва уларнинг натижалари узлуксиз равишда ҳисобда акс эттирилишини англатади. Даврийлик тамойилининг мазмуни шундан иборатки, таҳлил қилинаётган маълумотларнинг даври оралиғи ҳар доим бир хил бўлишлигини ифодалайди. Таҳлил фанининг методи ва унда қўлланиладиган усуллар Метод қадимги грек тилидан олинган бўлиб, табиат ва жамиятда содир бўлган, бўлаётган ҳодиса ва жараёнларни ўрганиш ва билиш усулидир. Табиат ва жамиятда пайдо бўлган ва бўладиган ҳодиса ва жараёнлар бир бири билан узвий боғлиқлик ва алоқада бўладилар. Иқтисодий жараёнларнинг қайси жиҳати ўрганилишидан қатъий назар, уларни бир – бири билан ўзаро боғлиқликда, алоқада деб қараш лозим. Бу жараёнларга материалистик диалектика нуқтаи назардан ёндошиш керак, яъни барча ҳодиса ва жараёнларга бир- бири билан узвий боғлиқликда, алоқада ва доимий ўзгаришда ривожланишда деб қараш зарур. Ушбу таъриф матералистик диалектика методининг мазмунини ташкил қилади. Материалистик диалектика конунларига асосланган ҳолда иқтисодий таҳлилда ўзига хос махсус усуллар ишлатилади. Ушбу усуллар йиғиндиси иқтисодий таҳлил методи деб аталади. Уни тўлиқроқ қуйидагича тарифлаш мумкин. Иқтисодий таҳлил фанининг методи бўлиб , унинг предметини макон ва замонда иқтисодий кўрсаткичлар тизими асосида ҳар томонланма комплекс ўрганиш ва таҳлил этишда қўлланиладиган усуллар мажмуи ҳисобланади. Таҳлилнинг методи унинг предметини қандай ўрганимиз деган саволга жавоб бериши керак. Маълум миқдордаги усуллардан фойдаланиш орқали таҳлил предметининг ҳ олати ва унинг ўзгариши ўрганилади.

Масалан, солиштириш, нисбий миқдорлар, ўртача миқдорлар, индекс, занжирли боғланиш, кўрсаткичлар фарқи ва бошқа усулларни қўллаш орқали таҳлил предмети ўрганилади. Иқтисодий таҳлилда қўлланиладиган усуллар ўз навбатида иқтисодий-статистик ва иқтисодий-математик усулларга бўлинади. Кенг тарқалгани иқтисодий ситатистик усуллардир. Буларга солиштириш, фарқлаш, гуруҳлаш, занжирли боғланиш, индекс каби усулларни мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Иқтисодий таҳлилда иқтисодий математик усуллар ҳам кенг қўлланилади. Шулар жумласига корреляция, дисперсия, интеграл усулларини кўрсатиш мумкин. Иқтисодий математик усулларни қўллаш асосида:  Иқтисодий тахилни бажариш муддати тезлашади;  ўзгаришлар ва уларнинг таъсирини аниқ ҳисоблаш мумкин бўлади;  оддий, анъанавий усуллар билан ҳисоблаб бўлмайдиган мураккаб омиллар ва кўп омилли кўрсаткичларни тўлиқ ўрганиш имкони т у ғилади;  ҳисоблаш техникаларидан фойдаланиш асонлашади ва ҳоқазолар. Энди , қуйида иқтисодий таҳлилда кўпроқ қўлланиладиган иқтисодий – статистик усулларнинг мазмунига тўқталамиз. Кўрсаткичлар фарқи усули . Бу усул ҳ одиса ва жараёнлар орасидаги боғликлик функционал бўлган тағдирда қўланилади. Ушбу усулнинг моҳияти шундан иборатки, натижа кўрсаткичининг ўзгаришига омиллар таъсирини аниқлаш учун таъсири аниқланаётган омиллар орасидаги фарқни қолган омилларнинг миқдорига кўпайтириш керак. Иқтисодий ҳодисанинг ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар ўз навбатида икки гуруҳга бўлиниб ўрганилади,яъни миқдорий ва сифатий омилларга бўлиб ўрганилади. Агар ҳодисанинг (натижанинг)ўзгариш и га икки омил таъсир қилса, уларнинг таъсири қ у йидаги тартиб бўйича аниқланади. Натижанинг ўзгаришига миқдор омилнинг таъсирини аниқлаш учун ҳисобот давридаги миқдорий омил билан базис давридаги (ёки режалаштирилган) миқдорий омил орасидаги фарқни базис давридаги ёки

(режадаги) сифатий омилга кўпайтирилади. Масалан, иш ҳақи фондининг ўзгаришига ходимлар сони ўзгаришининг таъсирини аниқлашни мисол қилиб кўрсатиш мумкин: ( Т 1 - Т 0 ) · Р 0 = ± ∆ Т Бунда, Т 1 - ҳисобот йилидаги ходимлар сони; Т 0 - базис давридаги (ёки режадаги) ходимлар сони. Р 0 - базис давридаги (ёки режадаги) 1 ходимнинг ўртача иш ҳақиси. Натижанинг ўзгаришига сифатий омилнинг таъсирини аниқлаш учун ҳисобот йилидаги сифатий омил билан базис давридаги сифатий омил орасидаги фарқни ҳисобот давридаги миқдорий омилга кўпайтир ил ади. Масалан, иш ҳақи фондининг ўзгаришига ўртача иш ҳақи даражаси ўзгаришининг таъсирини аниқлашни мисол қилиб кўрсатиш мумкин: ( Р 1 - Р 0 ) · Т 1 = ∆ Р Бунда- Р 1 - ҳисобот йилидаги бир ходимнинг ўртача иш ҳақиси. У ёки бу жарён натижасининг ўзгаришига бир неча миқдорий ва бир неча сифатий омиллар таъсир қилган тағдирда ҳам юқоридаги қоидага амал қилиб, уларнинг кетма-кет жойлашиши бўйича таъсири аниқланади. Масалан, иш хақи фондининг ўзгаришига қ у йидаги 3-та омил таъсир қил ганда: 1) Ишловчиларнинг ўртача йиллик c они ( Т ); 2) Бир ишловчига тўғри келадиган киши-соатлар сони ( Z ); 3) Бир киши-соат ҳисобига тўғри келадиган меҳнат ҳақи даражаси (З). Ушбу омиларнинг кўпайтмаси иш ҳақи фонди ҳажмига тенг бўлади: Σ Т Z З Шулардан биринчи кўрсаткич миқдорий омил ( Т ) ; Иккинчи ва у чинчи кўрсаткичлар сифатий омиллар бўлиб ҳисобланади.

Демак, биринчи навбатда миқдорий омил таъсири, кейин сифатий омиллар таъсири навбати билан (кетма-кетлик сақланган ҳолда) аниқланади, яъни қ у йидаги тартибда аниқланади. 1) Меҳнат ҳақи фондининг ўзгаришига ходимлар сони ўзгаришининг таъсири : ( Т 1 - Т 0 ) · Z 0 · З 0 = ± ∆ Т 2) Меҳнат ҳақи фондининг ўзгаришига бир ишловчига тўғри келадиган киши-соатлар сони ўзгаришининг таъсири: ( Z 1- Z o ) · Т 1 · З 0 3) Бир киши-соат ҳисобига тўғри келадиган меҳнат ҳақи даражаси ўзгаришининг таъсири ( З 1 - З 0 ) · Т 1 · Z 1 Ушбу 3 омил таъсирларининг йиғиндиси иш ҳақи фонди нинг умумий ўзгаришига тенг келиши шарт. Занжирли боғланиш усули. Ушбу усул ҳам кўрсаткичлар фарқи усули каби ўрганилаётган жараённи ифодаловчи кўрсаткичлар орасидаги боғланиш, яъни натижа билан омиллар орасидаги боғланиш функционал характерга эга бўлган тағдирда ишлатилади. Бу усулда ҳар бир таъсир этувчи омилнинг натижага таъсирини аниқлаш йўли услубий кетма-кетликка эга. Натижа ўзгаришига омиллар таъсирини аниқлашдаги услубий кетма- кетлик тамойили шундан иборатки, режадаги ёки ў тган йилдаги кўрсаткичларни ҳисобот йилидаги кўрсаткичлар билан навбатли алмаштиришни тўғри белгилаш бўлиб ҳисобланади. Режадаги ёки ў тган йилдаги омилли кўрсаткичларни алмаштиришда миқдор ва сифат кўрсаткичларига алоҳида эътибор берилади. Кўрсаткичларни қаторлашда дастлаб миқдор кўрсаткичлар, сўнгра сифат кўрсаткичлар жойлаштирилади. Бошқача айтганда дастлабки қатордаги қўрсаткичлар хақиқий кўрсаткичлар

билан навбат ма-навбат жой алмашиб, охирги қатордаги ҳақиқий кўрсаткичлар холатига келтирилади. Бунда 1-қатор даги кўрсаткичлар ҳар доим базис йили д а г и (режадаги) кўрсаткичларни ифодалайди. 1- қатор билан о х ирги қатор ораларидаги қаторлар «шартли кўрсаткичлар» бўлиб ҳисобланади. Ёнма-ён турган қаторлар орасидаги ўзгариш натижанинг ўзгаришига таъсир этувчи бир омилнинг таъсир даражасини кўрсатади. Омиллар таъсирларининг йиғиндиси хар доим умумий ўзгаришга (натижанинг ўзгаришига) тенг келиши керак. Буни иш ҳақи фондини таҳлил этиш услуби мисолида кўриб чиқамиз. Иш ҳақи фондининг ўзгаришига 3 омил таъсир қилади: 1. Ишловчиларнинг ўртача йиллик сони ( Т ) нинг ўзгариши; 2. 1 ишловчининг ўртача йиллик ишлаган киши-соатлар и ( z ) нинг ўзгариши. . 1 киши – соат ҳисобига ҳисобланган иш ҳақи даражасининг (з) нинг ўзгариши. Ушбу омиллар ўзаро кўпайтмаларининг йиғиндиси иш ҳақи фондининг ҳажмига тенг бўлади Т · Z · З =Σ Т Z З. Иш ҳақи фондининг умумий ўзгариши: Σ Т 1 Z 1 З 1 - Σ Т 0 Z 0 З 0 = ±Δ т z з. Иш ҳақи фондининг ўзгаришига омиллар таъсирини аниқлашдан олдин қуйидаги боғланиш кўрсаткичлари (яъни иш ҳақи фонди кўрсаткичлари) аниқланиб олинади: 1. Σ Т 0 Z 0 З 0 - базис давридаги иш ҳақи фонди.

2. Σ Т 1 Z 0 З 0 - 1- шартли иш ҳақи фонди . Σ Т 1 Z 1 З 0 – 2- шартли иш хақи фонди 4. Σ Т 1 Z 1 З 1 - ҳисобот давридаги иш ҳақи фонди Шундан сўнг иш ҳақи фондининг ўзгаришига омиллар таъсири аниқланади: 1. Ходимлар сони ўзгаришининг таъсири: Σ Т 1 Z 0 З 0 - -- Σ Т 0 Z 0 З 0 = ± ∆т . 2. 1 ишчининг ишлаган киши - соатлари ўзгаришининг таъсири: Σ Т 1 Z 1 З 0 – Σ Т 1 Z 0 З 0 = ± ∆ z . 1-киши-соат ҳисобига ҳисобланган иш ҳақи даражаси ўзгаришининг таъсири: Σ Т 1 Z 1 З 1 - Σ Т 1 Z 1 З 0 = ±∆з . Ушбу омиллар таъсирлар и нинг йиғиндиси иш ҳақи фондининг умумий ўзгаришига тенг келиши керак. Шундан сўнг омиллар таъсирини умумлаштириб,натижа ўзгаришига баҳо берилади,имкониятлар кўрсатилади. Балансли боғланиш усули. Бу усул ҳам корхона фаолиятида содир бўлган ва бўлаётган ҳодиса ва жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар орасидаги боғланиш функционал бўлган ҳолларда қўлланилади. Ушбу усул ёрдамида моддий ва меҳнат ресурслари, корхона пул маблағлари кирими ва чиқими, даромад ва харажатлар и баланси тузи лади ва унинг маълумотлари ўзаро боғла ни б таҳлил қилинади. Бу усул корхоналарнинг молиявий фаолиятини таҳлил этишда ҳам кенг қўлланилди. Бу усулга мисол қилиб, қ у йидаги тенгликларни кўрсатиш мумкин: Активлар = Капитал + Мажбуриятлар.

Капитал = Активлар - Мажбуриятлар. Мажбуриятлар = Активлар - Капитал Ушбу боғланишлар корхона мулки ва унинг таш к ил топиш манбасининг ўзаро тенглигини билдиради. Худди шу боғланишни озуқа балансини т у зишда ҳам, асосий фондлар балансини т у зишда ҳам, маҳсулотлар балансини т у зишда ҳам кўриш мумкин. Масалан, асосий фондлар балансини қ у йидаги кўринишда т у зиш ва ифодалаш мумкин: АФ 1 + АК = АЧ + АФ 2 ; бунда, АФ 1 –асосий фондларнинг йил бошидаги қолдиғи; АФ 2 – асосий фондларнинг йил охиридаги қолдиғи; АК- асосий фондларнинг йил давридаги кирими; АЧ – асосий фондларнинг йил давридаги чиқими. Ёки товарлар балансини қуйидаги кўриншда т у зиш ва ифодалаш мумкин: ТМ 1 + ИМ + ИНО = СМ + ИНК + ТМ 2 бунда, ТМ 1 - товар маҳсулотининг йил бошидаги қиймати бўйича қолдиғи; ИМ - ишлаб чиқарилган товар маҳсулот қиймати; ИНО – инвентаризацияда аниқланган ортиқча маҳсулот қиймати; СМ – сотилган товар (маҳсулот) ҳажми; ИНК - инвентаризацияда аниқланган камомад ҳажми; ТМ 2 – товар маҳсулотининг йил охиридаги қиймати бўйича қолдиғи. Ушбу формуладан фойдаланиб, ҳар бир миқдорни қолганларининг алгебраик йиғиндиси кўринишида тасвирлаш мумкин. Масалан, сотилган товарлар ҳажмини қ у йидаги функционал, яъни бевосита боғлиқликда ифодалаш мумкин:

СМ = ТМ 1 + ИМ + ИНО – ИНК - ТМ 2 . Ушбу формуладан кўриниб турибдики, сотилган товарлар ҳажмига бешта омил таъсир қилади. Ушбу омиллар таъсирини мустақил ўзингиз аниқланг. Индекс усули. Иқтисодий таҳлил фани статистика фанининг бир қанча усулларидан фойдаланади. Шулардан бири индекс усулидир. У жуда кўп қиррали мавзудир Биз бу ерда унинг омилли таҳлилда қўлланилишини кўриб чиқамиз. Бу усул ҳам иқтисодий жараёнлар орасидаги боғликлик бевосита, функционал бўлган тағдирда қўлланилади, яъни натижа ўзгариши омиллар таъсирларининг йигиндисига тенг буладиган боғлиқлик рўй берганда қўлланиладиган усулдир. Масалан, ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига, ёки ишлаб чиқариш харажатлари ҳажмининг ўзгаришига, ёки меҳнат сарфи ҳажмининг ўзгаришига, ёки бошқа натижавий кўрсаткичларнинг ўзгаришига миқдор ва сифат омилларининг таъсирини ушбу усулдан фойдаланиб аниқлаш мумкин. Биз ушбу бўлимда сотилган маҳсулот ҳажмининг ўзгаришини индекс усули ёрдамида таҳлил қилиш услубини кўриб чиқамиз. Сотилган маҳсулот ҳажмининг (Q) ўзгариши унинг миқдори (q) ва баҳосига (р) боғликдир: Q = q ∙ p Сотилган маҳсулотлар ҳажмининг режага ёки ўтган йилга нисбатан омиллар таъсири остида ўзгариши маҳсулотлар ҳажмининг умумий индексидан фойдаланиб аниқланади: Σ q 1 р 1 I q р = ---------------- Σ q 0 р 0 Бунда, Σ q 1 р 1 – Ҳисобот йилида сотилган маҳсулотлар ҳажми (қиймати). Σ q 0 р 0 - Базис йилида сотилган маҳсулотлар ҳажми (қиймати). Ушбу индекс сотилган маҳсулотлар қиймати икки омил таъсири остида неча фоизга ошган ёки камайганлигини кўрсатади.

Формуланинг суръатидан махражини айириш орқали маҳсулотлар ҳажмининг базис даврига нисбатан мутлақ ўзгариши (ошган ёки камайганлиги) аниқланади: Σ q 1 р 1 - Σ q 0 р 0 = ∆ qр. Ушбу ўзгариш икки омил таъсирида юзага келган: 1. Сотилган маҳсулот миқдорининг ўзгариши; 2. Бир-бирлик маҳсулот баҳосининг ўзгариши. Маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига маҳсулот миқдорининг таъсири маҳсулот физик миқдори умумий индексидан фойдаланиб аниқланади: Σ q 1 р о I q = --------------- Σ q о р о Бу индекс сотилган маҳсулот ҳажмининг миқдорий омил ҳисобига неча фоизга ошган ёки камайганлигини билдиради . Суръатидан махражини айириш орқали маҳсулот миқдори ўзгаришининг маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига таъсири аниқланади , яъни шу омил ҳисобига маҳсулот ҳажмининг неча минг сўмга кўпайганлиги ёки камайганлиги келиб чиқади : Σ q 1 р о - Σ q о р о = ± ∆q. Маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига баҳо ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун баҳо умумий индексидан фойдаланилади : Σ q 1 р 1 I р = -------------- Σ q 1 р о Ушбу индекс сотилган маҳсулот ҳажмининг баҳонинг ўзгариши ҳисобига неча фоизга ошганлигини ёки камайганлигини билдиради.

Суръатидан махражини айириш орқали маҳсулот баҳоси ўзгаришининг сотилган маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига таъсири аниқланади. Бошқача айтганда баҳонинг ўзгариши ҳисобига сотилган маҳсулот қиймати (суммаси) неча минг сўмга кўпайган ёки камайганлиги аниқланади: Σ q 1 р 1 – Σ q 1 р о = ± ∆р. Омиллар таъсирларининг йиғиндиси сотилган маҳсулотлар умумий ҳажмининг ўзгаришига тенг келиши керак. Иқтисодий таҳлилни ташкил этиш босқичлари ва унинг натижаларини расмийлаштириш Корхоналар хўжалик фаолиятининг иқтисодий таҳлилини ўтказиш тартиби, уни ташкил этишнинг қуйидаги босқичларида ўз аксини топади: 1. Таҳлил объекти ва предметини танлаш ва режасини (дастурини) т у зиш; 2. Таҳлил учун зарур бўлган ҳисобот материалларни йиғиш; . Маълумотларни танлаш, қайта ишлаш ва таққослаш холатига келтириш; 4. Кўрсаткичларни таққослаш, таҳлил этиш, натижаларини баҳолаш, ўзгариш сабабларини аниқлаш ва омиллар таъсирини ҳисоблаш; 5. Таҳлил натижаларини умумлаштириш, ҳулоса ва таклифлар бериш. Таҳлилнинг объекти ва предметини танлаш ва режасини т у зиш босқичи хўжалик номи, таҳлил мавзуи, ўтказиш муддатлари, иж р очилари, таҳлил вазифаларини қамраб олади. Таҳлилнинг иккинчи босқичи таҳлил учун зарур бўлган маълумотларни йиғиш, уларни ўзаро боғлиқлигини, ҳаққонийлигини текшириб кўриш жараёнлар и ни ўз ичига олади. Таҳлалнинг учинчи босқичида кўрсаткичларни танлаш, қайта ишлаш, улар орасидаги боғлиқликни белгилаш, таҳлилий жадваллар т у зиш, маълумотлар базасини таққослаш ҳолатига келтириш вазифа лари бажарилади.

Таҳлилнинг тўртинчи босқичида қўрсаткичларни таққослаш ва таҳлил қилиш асосида хўжаликнинг ишлаб чиқариш ва молиявий фаолиятига б а ҳо берилади. Бизнес режанинг бажарилиши ўрганилади. Қўрсаткичлар динамикаси таҳлил этилади. Эришилган натижалар, уларнинг ўзгариш сабаблари , омилларнинг таъсир этиш доиралари ҳажми таҳлил қилинади. Таҳлилнинг якуний босқичида таҳлилнинг натижалари умумлаштирилган ҳолда расмийлаштирилади, таклиф ва тавсиялар берилади. Таҳлил якуни қисқа, лўнда, тушунарли тарзда баённома, маълумотнома шаклида ифода этилади. Таҳлил натижалар и ни расмийлаштириш таҳлилнинг муҳим якуний босқичи бўлиб ҳисобланади. Ушбу босқичда таҳлил натижалари умумлаштирилган ҳолда расмийлаштирилади. Таҳлил натижаларини умумлаштиришда ўзаро таъсир ва услубий кетма кетлик асосида корхона бизнес режасининг бажарилиши, моддий, меҳнат ва молиявий ресурслари ҳамда тадбиркорлик фаолиятидан фойдаланиш даражасига баҳо берилади. Хўжалик фаолиятида йўл қўйилган камчиликлар ва уларнинг сабаблари кўрсатилади , ички имкониятлар ва улардан ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш мақсадида фойдаланиш бўйича таклиф ва тавсиялар берилади. Умумлашган таҳлилий маълумотлар корхона фаолиятини ривожлантириш, ишлаб чиқариш самарадорлигини оширш, истиқболли режа топшириқлар и ни белгилашнинг зарурий асоси сифатида алоҳида баённома ва изоҳлар тарзида қисқа, лўнда ва тушунарли қилиб ёрит ил моғи лозим. Баённома маълумотларининг ҳаққонийлиги кўп жиҳатдан ҳисоб–китоб ишлар и нинг ҳамда иқтисодий таҳлилнинг қай даражада йўлга қўйилганлигига ва таҳлил этувчининг касбий маҳоратига боғлиқдир. Одатда корхона фаолиятининг натижаси юзасидан умумий ҳулоса-тавсифнома мазкур корхона маъсул ходимлари томонидан т у зилади ва таҳлил натижалари юзасидан т у зилган барча ахбор о тлар, ёзма х улосалар жамланиб корхона раҳбарига, мулкдорларга топширилади. Раҳбар таҳлил натижасига асосан бошқарув қарорларини қабул қилади. Х улосада барча эришилган

ютуқлар билан бирга йўл қўйилган камчиликлар, уларнинг сабаблари ва қандай оқибатларга олиб келганлиги кўрсатилади. Айниқса йўл қўйилган х ато ва камчиликлар учун кимлар айибдор эканлиги очиқ, ойдин кўрсатилиши лозим, чунки бу тадбир келажакда мазкур шахс ва бошқа маъсул шахсларнинг камчиликга йўл қўймаслигини таъминлайди.

Хулосалар Режалаштирилган асосий масалалар: фаннинг мазмуни, аҳамияти, мақсади, вазифалари, предмети ва унда қўлланиладиган асосий усуллар мазмун-моҳияти ушбу бобда ёритилди. Ушбу масалаларни яхши ўзлаштириб олиш, келажакда фанни тўлиқ ўзлаштириш учун имконият яради. Шунинг учун, ушбу масалаларни ҳам назарий, ҳам услубий жиҳатдан билиб олиш мақсадида мавзуни дарслик бўйича ўқиш, ҳамда унда келтирилган саволларга жавоб тайёрлаш ва машқни мустақил бажариш зарур. Шундай ёндошилган тақдирда, мавзуни яхши ўзлаштириб олиш мумкин.

Адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси . Тошкент- «Ўзбекистон», 1992 2. Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасида корхоналар тўғрисида»ги қонуни. Т.: «Ўзбекистон», 1992 3. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Қонуни. - Қишлоқ хўжалигида ислоҳатларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий ҳужжатлар тўплами (2-кисм). Тошкент-1998й. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги Қонуни. 5. Ўзбекистон Республикасининг «Фермер хўжалиги тўғрисида» ги Қонуни (янги таҳрири). – Халқ сўзи газетаси, 2004 й. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Фермер хўжаликларини ривожлантириш Консепцияси тўғрисида» ги 2003 йил 27-октябрдаги ПФ– 3342–сонли Фармони. 7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2005-2007 йилларда фермер хўжаликларини жадал ривожлантиришга қаратилган таклифлар тайёрлаш бўйича махсус камиссия тўзиш тўғрисида» ги Фармойиши. – Халқ сўзи, 2004йил 5 ноябр. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 4 – апрелдаги «Аудиторлик фаолиятини янада такомиллаштириш ҳамда улар кўрсатаётган хизматлар сифати учун жавобгарликни ошириш тўғрисида»ги қарори. 9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари тўғрисида» ги 2003 йил 24 мартдаги фармони. «Ҳалк сўзи» 2003 йил март. 10. Каримов И.А. – Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил ҳаракат қилиш, халқимиз учун фаровон турмуш шароити яратиш – асосий вазифамиздир . “Халқ сўзи”, 2007 йил 14 фе в рал.

O'xshashlar

Фермер ва дехкон хужаликлари иктисоди фанининг мазмуни, вазифалари ва урганиш усуллари

Қишлоқ хўжалигида ихтисослаштириш, тармоқлар ва корхоналар ҳажми

Ижтимоий инфратузилманинг мазмуни ва тушунчаси

Қишлоқ хўжалигида инновацион технология фаолиятининг ташкилий шакллари ва унинг хусусиятлари

Қишлоқ хўжалиги корхоналари ва хизмат кўрсатувчи корхоналар ўртасидаги алоқаларнинг хуқуқий ва иқтисодий шароитлари