Dala tajribalarining statistik tahlilini B.A.Dospexov uslubi bo’yicha hisoblash

Yuklangan vaqt:

22.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

Dala tajribalarining statistik tahlilini B.A.Dospexov uslubi bo’yicha hisoblash Dala tajribasi, B.A.Dospexov fikricha (1985), tanlamli tadqiqot usuli bo’lib, har doim o’simliklar, tuproq va tashqi muhit kuzatuvlari va laboratoriya tahlillari bilan faollashib boruvchi ilmiy jarayondir. Tanlam usulining bosh maqsadi- kichik tanlamning (o’rtacha tanlam) statistik ko’rsatgichlari orqali statistikada umum jamlanma deyiladigan ob’ektning butun jamlanmasini aniqroq tavsiflab byerishi hisoblanadi. Tadqiqotchi kuzatuv natijasida tajribadagi o’rganilayotgan belgilar bo’yicha tanlamlar jamlanmasining har bir a’zosidan raqamli ma’lumotlar yig’adi. Statistik ishlov byerishning asosini belgilar o’zgaruvchanligini (variatsiyasiyasini) tahlil qilish tashkil etadi. Mashg’ulotning maqsadi. Talabalarga dala tajribasi kuzatuvi ma’lumotlariga B.A.Dospexov uslubi bo’yicha statistik ishlov byerish tahlilini o’rgatishdan iborat. Kerakli o’quv anjomlari . Ma’ruza adabiyotlari, statistik tahlil uslublariga oid B.A.Dospexov adabiyotlari, don, don-dukkakli ekinlar seleksiyasi va urug’chiligi amaliy mashg’ulotlari uchun o’quv qo’llanma, amaliy dars uchun daftarlar, qalam, chizg’ich va o’chirgichlar. 1-ish . B.A. Talabalar Dospexov (1985) adabiyotidan foydalanib dala tajribasi kuzatuvining (2- amaliy mashg’ulotga qaraladi) variantlaridan yig’gan o’simlik bo’yi belgisining statistik tahlilini amalga oshiradilar. Birinchi tahlil belgi o’zgaruvchanligi (variatsiyasi) kattaliklari ko’rsatgichlarining chastotalari tarqalishni o’rganish bo’lib, natijasini grafik holatida ko’rsatish uchun undagi uslubiy ishlar tartibini adabiyotda byerilgan misoldan o’zlashtiradi. Ya’ni tanlamdagi 100 ta o’simliklar bo’ylarini kuzatuvi (o’lchash) natijasida quyidagi ma’lumotlar olingan (sm.): 90 109 99 100 115 68 70 72 73 70 76 82 80 68 69 74 72 69 80 79

$79 84 84 108 83 84 99 98 102 101 45 59 60 63 78 87 94 91 88 90 72 68 80 81 84 77 79 81 84 76 70 67 100 103 69 72 74 66 67 72 79 78 83 92 93 81 82 86 89 93 77 76 88 89 94 82 80 81 77 80 92 91 76 79 73 84 79 84 79 84 89 85 93 90 79 83 91 87 89 94 Uslubga binoan 100 ta o’simliklar bo’yining o’lchamidagi o’zgarish qatorining bunday ko’rinishi o’rganilgan o’simliklarning bo’yi tavsifi uchun mos kelmaydi. Shuning uchun belgi ko’rsatgichlari kattaliklarini X 1 , X 2 , ........X n i - intyervalidagi k- guruhlariga guruhlanishi kyerak. Taxminan guruhlar soni tanlam miqdorining kvadratlar ildiziga teng bo’lib, 5 dan kichik 20 dan ko’p bo’lmasligi kyerak. Guruhlar intyervali kattaligi quyidagi tenglama bilan aniqlanadi: Xmax - Xmin R i = ---------------------------- = --------- guruhlar soni k Foydalanilayotgan adabiyot misolida 7 ta guruh olish maqsadga muvofiq bo’lgan. Chunki buning natijasida intyerval kattaligi butun songa teng bo’ladi: R 115 – 45 70 i = ----- = ----------- = ------ = 10 sm. K 7 7 Guruhlar chegarasini belgilashda yuqori chegara va pastki chegara orasi bir soni bilan farqlanishiga e’tibor byerish kyerak. Misolda 1 sm olingan. Keltirilgan ma’lumotlar quyidagi tartibda guruhlanadi: 1.O’lchash natijasining o’zgaruvchanlik kengligi, ya’ni o’lchash qatorining eng katta va eng kichik ahamiyatlari farqi aniqlanadi: R – X max – X min 2.Guruhlar soni k va guruhlash ityervali kattaligi i = R\k o’rnatiladi.$

3.O’lchash natijasida (jadval 2.) guruhlar chastotasining tarqalishi jadvali tayyorlanadi. Birinchi ustunga guruhlar intyervali, ikkinchi ustunga bitta intyerval kengligiga kiruvchi natijalar soni, ya’ni chastota f yoziladi. Jadval 100 ta o’simlik bo’ylari o’lchamlari ma’lumotida chastotalarining guruhlar bo’yicha tarqalishi Guruhlar (guruhlash intyervali) Chastota Guruhlarning o’rtacha ahamiyati (guruhlangan variantlar) 45-54 55-64 65-74 75-84 85-94 95-104 105-115 1 3 21 40 23 9 3 50 60 70 80 90 100 110 4. Har bir guruh intyervaliga to ’ g ’ ri keladigan ma ’ lumotlar soni hisoblanadi va jadvaldagi o ’ ziga tegishli ustuniga yoziladi . Jadvalda ko ’ rsatilgan juft sonlar qatori chastota f ning X l ahamiyati bo ’ yicha chastotaning empirik tarqalishini tashkil etadi . Chastota hajmi jamlanma hajmiga teng ∑ f = n = 100. Chastotalarning tarqalishi holati grafik chizmasidagi ma ’ lumotlar ko ’ rinishida keltirilsa , tushunarliroq bo ’ lishi ta ’ kidlanadi . Bu amal juda qulay bo ’ lib , u kuzatuvning ahamiyatli tomonlari va tarqalish qonuniyatlarini o ’ zida qamray oladi . O ’ zgaruvchanlik ( variatsiya ) qatorining grafik ko ’ rinishi egri tarqalish yoki variatsiya egriligi deyiladi . Egrilikning tarqalishini shakllantirish uchun gorizontal chiziq ( absisa o ’ qiga ) guruhlar intyervali ahamiyatlarini joylashtirilib , vyertikal chiziqqa ( ordinat o ’ qiga )

– bu ahamiyatlarning soni yoki chastotasi f joylashtiriladi . Ikki yo’nalish masshtabini tanlashda grafik qulay va yengil anglash shakllarida bo’lishiga e’tiborni qaratish kyerak. Ustunchalar ko’rinishidagi zinopoyali grafigi gistogramma deyiladi. U chastotalarga proporsonal balandlikka ega bo’lib, kengligi, sinflar intyervaliga teng bo’ladi. Undan tezda: guruhlar o’rtacha ahamiyatlari yo’nalishlarini birlashtirib egrilik tarqalishi va poligonini olish mumkin (rasm). rasm. Tanlamdagi 100 ta o’simlik bo’yi belgisi uchun gistogramma. Grafikni shakllantirishda absissa va ordinat o’qlari masshtablari orasidagi nisbatni tanlash uchun “Oltin kesma” qo’llanmasi qoidasigi itoat etish maqsadga muvofiq bo’ladi. Chunki unda grafik balandligi uning kengligiga 5 : 8 nisbatida bo’lishi kyerakligi ta’kidlanadi. Rasmga qarashdanoq tanlamdagi 100 ta o’simliklar bo’yining tarqalish xaraktyerida ba’zi bir umumiy qonuniyatlardan: tarqalish markazi atrofiga tasodifiy kattaliklarning guruhlanishi va undan o’ngga yoki chapga siljisa ularning chastotalari kamayib borishlari namoyon bo’ladi. Chastotalar tarqalishi markazi atrofida belgi ahamiyatlarining guruhlanish tendensiyasida statistik xaraktyeristika o’rtacha arifmetika - x bo’lib, u markaziy tendensiya deyiladi. Standart farqlanish s- belgi o’rtacha ahamiyati atrofida yolg’iz kuzatuvlar kattaligining sochilish o’lchami, o’rtacha arifmetika kabi empirik tarqalishning

statistik xaraktyeristikalaridan biri. Standart farqlanish kvadrati s 2 dispyersiya yoki o’rtacha kvadrat deyiladi. Standart farqlanish va dispyersiya o’zgaruvchi (variatsiyalanadigan) belgilarning tarqalishida eng ko’p ishlatiladigan va o’zgarmas xarakyeristikalari bo’lib hisoblanadi. Ya’ni dispyersiya yoki standart farqlanishning ko’p bo’lishi bilan belgi o’rtacha individual ahamiyatining o’rtacha atrofidagi kengroq sochilishi kuzatiladi. Bunda o’rtacha atrofida tarqalish keng bo’lishi o’rganilgan belgi o’zgaruvchanligining kattaligini, aksincha qisqarishi belgi o’zgaruvchanligining kamligidan dalolat byeradi. 1-topshiriq. Talabalar kichik guruhlar (3, 4 kishi) tarkibida dala tajribalari variantlaridan yig’gan o’simlik bo’yi yoki boshqa belgilari ma’lumotlarining statistik tahlilini yuqoridagi misol yordamida amalga oshiradilar. Variantlarda belgilari bo’yicha o’zgaruvchanlik farqlarini aniqlaydilar va natijani poligonlar yoki egri tarqalish grafiklaridan birida ko’rsatib byerishadilar.

Adabiyotlar : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

O'xshashlar

Dala tajribasiga qo’yiladigan talablar va dala tajribalarining turlari

Ilmiy tadqiqot ishlarida dala va ishlab chiqarish tajribalarini qo’yish. Dala tajribalarini o’tkazish uslubi asosida o’tkazishni o’rganish

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarga bo`lgan xarajatlarni hisoblash uslubi

Dala ishlari va tadqiqotlari

O’simliklarni zararli organizmlardan himoya qilish bo’yicha o’tkaziladigan dala tajribasidagi kuzatishlarlarning va aniqlashning zaruriy miqdorlari