Бруцеллёз Brucellosis - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Бруцеллёз Brucellosis

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105.5 KB

Ko'chirib olish

Бруцеллёз Brucellosis Режа: 1. Бактериологик текшириш 2. Қўчқорларнинг эпидидимит касаллиги

Бруцеллёз сурункали кечадиган юқумли касаллик бўлиб, бола ташлаш, эндометрит, йўлдош ушланиб қолиши, орхит, рецидив ҳолатда иситма чиқиши билан ўтади. Тарихий маълумот . Инглиз олими Д. Брюс 1887 йили Ўрта денгизнинг Мальта оролида ўлган аскарлар танасидан касалликнинг кўзғатувчисини соф ҳолда ажратиб олди ва микрококкус мелитензис деб атади. Кейинчалик халқаро жамиятнинг қарорига кўра бу микроорганизм Брюс номи билан бруцелла, касаллик эса бруцеллёз деб номланди. Касалликнинг кўзғатувчиси эчки сути орқали эчкидан одамларга ўтган эди. Даниялик кузатувчилар Банг ва Стребалд 1897 йили бола ташлаган сигирлардан касаллик кўзғатувчисини ажратган бўлса, 1914 йилда Траум худди шундай касалликни чўчқалар орасида кузатган. А. Ивенс 1918 йилда юқоридаги ҳамма турга оид микроорганизмлар бир тур эканлигини, касалликнинг ҳам бир хиллигини исботлади. Россияда бруцеллёз 1900- йилларда қайд қилинган бўлса, В. И. Якимов эчкилар бруцеллёзини 1913 йили Тошкентда қайд қилган ва ёзиб қолдирган. Иқтисодий зарар . Бруцеллёз касаллигидан жуда катта зарар келади. Касал моллар даволанмайди. Бўғозлари бола ташлайди. Касаллик қайд қилингач, карантин эълон қилинади (катта маблағ сарфлашни талаб этади). Касалликка чалинган моллар зудлик билан гўштга топширилади. Диагностик текшириш ва профилактика учун ҳам анча маблағ сарфлашга тўғри келади. Энг хавфли томони шундаки, касаллик тиббий санитария аҳамиятига эга бўлиб, одамларга юқади. Қўзғатувчиси. Бруцеллёз касаллигининг қўзғатувчиси Вruсеllа гуруҳига мансуб микроорганизмдир. Касалликни қорамолларда Вr.abortus; қўй-эчкиларда Вr. melitensis чўчқаларда Br. suis; каламушларда Вr. neotomae қўчқорлар эпидидимитида Вr. ovis; қўзғатади. Одамлар учун жуда хавфли. Қўй-эчкиларда касаллик кўзғатувчисининг уч биотипи, қорамолларда тўққиз биотипи, чўчқаларда, жумладан, буғиларда тўрт биотипи мавжуд. Айрим биотиплар биокимёвий ва антигенлик ҳусусиятлари билан ажралиб

туради. Шакли бир-биридан унчалик фарқ қилмайди. 0,3—1,5 мкм бўлиб, ҳаракатсиз, спора ҳосил қилмайди. Оддий муҳитда ўсиб (рН 6,6—7,4), 36— 38°С да яхши ривожланади. Жигардан тайёрланган агар, гўшт-жигарли муҳит, 10% зардоб, картошка қўшилган муҳитларда микроорганизм жуда яхши ўсади. Чидамлилиги . Тик тушгаи қуёш нури таъсирида бруцелла бир неча минутдан 2 – 3 соатгача яшай олади. Тарқалиб тушган қуёш нури таьсирида бир ҳафта атрофида яшайди. Секин қуриётган ерда 37 кун, чириган тупроқда 100 кун, сувда 2 – 3 ой, тузланган гўштда 80 кун, бринзада 42 кунгача яшай олади. Манфий ҳароратда 160 кунгача вирулентлигини йўқотмайди. Музлатилган патологик материалда 1,5 йилгача сақланади. Қайнатилган муҳитда бруцелла тез ўлади. Унинг ташқи муҳитда сақланиши физик, кимёвий ва биологик омилларга анча боғлиқ. Дезинфекция қилиш учун 1% ли хлорли оҳак, 10—20% ли оҳак эритмаси, 3% ли лизол, 3—5% ли карбол кислота, 2% ли ишқор, 1—2% ли формалин қўлланилса, яхши натижа беради. Эпизоотологияси. Табиий шароитда бруцелла соғлом организмга алиментар йўл билан, сув ва ҳашак орқали, кўз, бурун, оғиз шиллиқ пардалари ҳамда жинсий аъзолар орқали тушади. Буғоз ҳайвон бола ташлаганда кўзғатувчи ташқи муҳитга кўп миқдорда ажралиб чиқади. Бунда кўзғатувчи йўлдош ва ҳомила қобиғидан ҳашак, қуруқлик, охур, асбоб- анжомларга тушиб, касаллик тарқалишига имкон берадиган қўшимча омиллар пайдо бўлади. Ҳайвон бола ташлагандан кейин тахминан 15 кунгача жинсий аъзоларидан жуда кўп миқдорда бруцелла ажралиб туради (1-расм). У сийдик, ахлат ва сут орқали ҳам ташқи муҳитга чиқади. Ташланган боланинг зарарсизлантирилмаслиги ўта хавфлидир. Касаллик яйлов шароитида жуда камдан-кам юқади. У асосан моллар бир жойда боқилганда рўй беради.

1 - расм. Касаллик тарқатувчи ёввойи ҳайвонлар ва каналар Кўп ҳолларда бруцеллёз моллар сув ичадиган манбалардан тарқалади. Касалликнинг юқиши ва тарқалишида бруцеллёзга чалинган буқа ва қўчқорлар асосий роль ўйнайди. Моллари соғлом хўжаликларга текширилмасдан сотиб олиб келинган моллар орқали ҳам касаллик тарқалиши мумкин. Қўчқор ва ғунажинлар энг ҳавфли ҳисобланади, чунки уларда касаллик кўпинча яширин кечади. Сут маҳсулотлари талаб даражасида пастеризация қилинмаганда сут заводлари ҳам касаллик тарқаладиган манбаа бўлиб қолади. Касалликнинг тарқалишида ёввойи ҳайвонлар, кана ва бошқа ҳашаротлар ҳам катта роль ўйнайди. Табиатда уларнинг (кийик, архар, буғи ва ҳ. к.) бруцелла ташувчанлиги исботланган. Бруцеллаларнинг турлар орасидаги миграцияси анча кучли, улар бир турдан иккинчи турга ўтиб юраверади. Бруцелла маълум тур ҳайвонга мослашиш билан бир қаторда, уларнинг бошқа тур ҳайвонларга ўтиши ҳам тез-тез кузатилиб туради. Бундай ҳолат айниқса, молларнинг табиий чидамлилиги сусайиб кетганда ёки янги вариантлар пайдо бўлганда рўй беради. Патогенези. Бруцеллёзнинг қўзғатувчиси ҳайвон организмига шиллиқ парда ёки тери орқали тушади. Кейин организмнинг қаршилиги таъсирида ўлиб кетади, ёки кучлилик қилса, ички аъзоларга ўтади ва генерализация

ҳолати намоён бўлади. Бу даврда тана ҳарорати 1—2°С га кўтарилади. 3—4 ҳафтадан кейин қўзғатувчи елин ва лимфатик тугунларга ўтади. Бруцелла ҳомила бўлган бачадонда тез кўпайиб, ривожланади. Қўзғатувчи ривожланиш жараёнида токсин ажратиб чиқаради. Натижада некротик яллиғланиш жараёни рўй беради. Оқибатда бачадон шиллиқ пардаси билан хорион ўртасида боғлиқлик бузилади, хомила нобуд бўлади ва ёт нарса сифатида ташқарига чиқариб ташланади. Қорамолларда бола ташлаш бўғозликнинг 5—8 ойида содир бўлади. Агар касаллик кечроқ юқса, бузоқ нимжон бўлиб туғилади ва 1—2 ҳафта ичида нобуд бўлади. Бруцеллёздан иккинчи марта бола ташлаш жуда кам ҳолларда юз беради. Буқаларда бруцеллалар жинсий аъзоларда патологик жараён рўй беришига олиб келади, жинсий аъзо шишади ва яллиғланади. Клиник белгилари. Юқумли жараён ривожланиши туфайли организмда антителолар пайдо бўлади. Қорамолларда бўғозликнинг иккинчи ярмида бола ташлаш кузатилади. Бундай ҳолат бошқа молларда ҳам рўй бериши мумкин. Шунинг учун изчил микробиологик текшириш ўтказилади. Бола тушгач, йўлдош ушланиб қолади ва эндометрит ривожланади. Бола ташлаш биринчи туғишда рўй беради. Бола ташлаш қўйлар учун касалликка хос белгидир. Қўчқорларда орхит ривожланади. Бола ташлашдан 2—3 кун олдин вулъвовагинит бошланади, шилимшиқ, шилимшиққон аралаш суюқлик оқади. Бу даврга келиб қўйлар кўп сув ичади, ҳолсизланиб ётиб қолади. Бола тушгач 2—3 ҳафтача иситма бўлиши мумкин, эндометрит пайдо бўлиб, бўғимлар зарарланади. Баъзан чала фалаж (парез) ва фалаж юзага келади. Баъзида бола ташлаш 60 фоизга етиб, мастит бошланади. Қўйлар ҳам кўпинча биринчи туғишда бола ташлайди, иккинчи марта бола ташлаш эса 5 фоиз атрофида кузатилади. Буғиларда касаллик кўпинча яширин кечиб, бола ташлаш, мастит, бурсит, артрит, тедовагинит ҳоллари юзага келади. Эркак чўчқаларда орхит, эпидидимит, бурсит кўринишларида ўтади. Урғочи чўчқаларда эса бўғозликнинг иккала даврида ҳам бола ташлаш кузатилади. Бола ташлашдан

олдин иштаҳа пасаяди, елин шишади, баъзан ич кетади. Кейинчалик эндометрит, вагинит кузатилади. Бурсит, гигрома, чала фалаж, фалаж рўй беради. Эркак чўчқаларда эса орхит, эпидидимит, уруғдон халтасининг шишиши кузатилади. Йилқиларда бурсит пайдо бўлиб, умуртқалар яллиғланади ва жароҳатланади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Кўп ҳолларда мол ташлаган боласининг боши, оёғи ва танаси шишган бўлади. Тери остида сероз- геморрагик инфльтрат кўзга ташланади. Киндик ҳам шишган, йўғонлашган, кўкрак қафаси ва қорин бўшлиғида фибринли қизғиш суюқлик тўпланган бўлади. Ички аъзоларда нуқтасимон қон қўйилиш кузатилиб, лимфатик тугунлар, жигар ва талоқ катталашади. Жигарда кичик некротик ўчоқлар кўзга ташланади. Бола ташлаган сигирлар текшириб кўрилганда йирингли катарал эндометрит ва котиледонлар некрози ҳамда йиринглаш аниқланади. Елин атрофидаги лимфатик тугунлар кучли жароҳатланади, баъзи ҳолларда эса гранулема тугунлари пайдо бўлади. Эркак молларда эса йирингли некротик орхит ва эпидидимит учрайди. Диагноз . Бруцеллёзга диагноз қўйиш учун эпизоотологик ҳолат ўрганилади. Касалликнинг клиник белгиларига қараб, бактериологик, серологик ва аллергик текширишлар қўлланилади. Молнинг ташлаган боласи эса патологоанатомик текширишдан ўтказилади. Молларнинг яйлов шароитида контактда бўлиши, бола ташлашнинг бошланиши, сув манбаларининг жиҳозланмаганлиги, одамлар орасида касалликнинг қайд қилиниши сигнал бўлиб хизмат қилиши лозим. Аниқ диагноз қўйиш учун қўйидаги текширишлар ўтказилади. Бактериологик текшириш. Лабораторияга молнинг ташлаган боласи ёки унинг ички аъзоларидан, бачадон суюқлиги, йўлдош юборилади. Бундан ташқари, абцесс йиринги, бўғим суюқлиги ва бошқалар текшириб кўрилади. Моллар сўйилган тақдирда ички азоларидан намуна олинади. Микроскопик текшириш . Тайёрланган суртма Шуляк, Шин ва Козловский усулларида бўялади. Грам усули ҳам қўлланилади. Козловский

усули билан бўялганда 2%ли сафранин, кейин 1%ли малахит яшили томизилади. Бруцелла қизил, бошқа микрофлоралар эса яшил ранг олади. Шуляк ва Шин усулида 2 минут карболфукцин билан, кейин ювилгач, метил кўки билан 5 минут бўялади. Бунда бруцелла тиниқ қизғиш, бошқа микрофлоралар эса қирмизи кўкимтир рангга киради. Бруцеллалар мол ташлаган боласининг ширдони, йўлдошдан ва мол бола ташлаганда оққан суюқликдан тез топилади. Бу усул билан натижа олингач, тоза культура ажратиб олинади. Тоза культура ажратиш. Бруцеллаларни ўстириш учун гўшт-пептон- жигар бульони (ПГГБ), жигар-глюкоза-галицерин бульони (ПГГБ), гўшт- пептон-жигар-глюкоза-глицеринли агар (МППГГА), жигар-глюкоза- глицеринли агар (ПГГА), картошка агари (ритрит агарлар) ишлатилади. Текширишга олиб келинган сут минутига 3000 марта айланадиган центиругага қўйилади. Пастер пипеткасида 3 - 4 Петри косачасига олиб экилади. Термостатни 37—38° С га тўғрилаб (қорамоллардан олинган материал ўстирилганда эса 10—15% карбонат ангидрид гази бўлиши зарур) Кипп аппаратидан фойдаланилади. Культура усти майин, ялтироқ колония пайдо қилиб ўсади ва ҳаворанг бўлиб кўринади. Ёшига қараб культура қуюқлашиб, лойқасимон кўриниш беради. Биологик текшириш . Бунинг учун массаси 350 - 400г бўлган денгиз чўчқачалари олинади. Йўлдош ва ҳомила пўстлоғидан олинган намунадан чинни косачада 1:10 нисбатда физиологик эритмани аралаштириб суспензия тайёрланади ва чўчқачага 1 мл юборилади. 15 – 25 - 40 кундан кейин қон олиниб РА ёрдамида текшириб борилади. Натижа чиқмаса, ўлдирилиб, намуна олиб экилади ва культура ажратилади. Серологик текшириш. Серологик текшириш маълум антиген ёрдамида қон зардоби таркибидан антитело излашга асосланган. Бу мақсад учун РА - агглютинация реакцияси, Роз—Бенгал реакцияси, РСК (комплемент боғловчи реакция), РДСК, сут эса, сут ҳалқа реакцияси ёрдамида текширилади.

Аллергик текшириш . Бунда аллергенлар қўлланилади. ВИЭВ аллергени - бруцеллин яхши натижа беради. Ундан қўй ва эчкиларга пальпебрал усулда чап кўз қовоғига 0,5 мл (тери остига) юборилади. Чўчқаларга қулоқ супрасининг ташқи қисмига тери ичига юборилади. Ижобий натижа қовоқнинг пастида қаттиқ шиш пайдо бўлиши билан, чўчқаларда эса қизариб шишиши билан баҳоланади. Даволаш ва иммунитет . Касалга чалинган моллар даволанмай, гўштга топширилади. Касалликка қарши эмлаш ишлари қўйидаги вакциналар ёрдамида олиб борилади. Штамм 19. Бруцелланинг обортус туридан тайёрланган бўлиб, қуруқ тирик вакцинадир. Вакцинани эритиш учун стерил физиологик эритма ёки дистилланган сув ишлатилади. Эритилгач, 4 - 5 соат ичида ишлатилиши керак. Вакцина кўрсатмага қатъий риоя қилиб ишлатилади. Вакцинация қилинган моллар қаттиқ ҳисобга олиниб, биронтаси йўқолиши ёки жойини алмаштирилиши мумкин эмас. РЕВ 1 қўй ва эчкиларни эмлаш учун ишлатилади. Қўчқорларнинг эпидидимит касаллигида ҳам тавсия этилади. Вакцина бруцелла мелитензиснинг кучсиз вирулентли штаммидан тайёрланган. Уни қўлланишдан олдин махсус эритмада ёки стерилланган физиологик эритмада эритилади. 30 минут ўтгач, тери остига 2 мл юборилади. 3 ҳафтадан кейин иммунитет пайдо бўлади. Штамм 82. Ундан тайёрлаган вакцина қорамолларни эмлаш учун ишлатилади. Кучсиз ва глютиноген обортусдан тайёрланади. Собиқ бутун иттифоқ Бруцеллёз ва сил илмий тадқиқот институтида Штамм 19 ва 82 билан эмлаш схемаси ишлаб чиқилган. Бу усул ишлаб чиқаришда яхши натижа бермоқда. Ҳозир мамлакатимизда кичик дозада эмлаш ўтказилмоқда. Олдини олиш. Бруцеллёзга қарши кураш чоралари қуйидагилардан иборат: Хўжаликни бруцеллёз касаллигидан асраш.

Носоғлом хўжаликларни соғломлаштириш. Эмлаш ишларини тўғри ташкил этиш. Одамларни касалликдан сақлаш. Бу ишларни амалга ошириш учун қуйидаги вазифалар ҳал қилиниши лозим: Бруцеллёзга ўз вақтида диагноз қўйиш, касал молларни ажратиб олиб, гўштга топшириш. Моллар тўхтовсиз касалланаверса, улар соғлом молларга тўлиқ алмаштирилади. Касалликнинг олдини олиш учун қатор ташкилий, хўжалик ва санитария-дезинфекция ишлари бажарилади. Хўжаликка бруцеллёз касаллигининг кириб келишига йўл қўймаслик учун: Ҳар хил эпизоотологик ҳолатга мансуб хўжаликлардан мол келтириш ва мол чиқариш ман этилади. Хўжалик ичидаги молларни бригада ва бўлимларга ўтказиш, жойини алмаштириш ветеринария қонунчилигига биноан тақиқланади. Четдан келтирилган мол 30 кун мобайнида профилактик карантиндан ўтказилади. Шу кунлар ичида серологик усул билан текширилади. Моллар яйловга чиқарилганда эса, носоғлом хўжаликнинг моллари билан аралашишига йўл қўймаслик зарур. Профилактик карантинда серологик текшириш натижаси ижобий бўлса, моллар носоғлом деб юритилади. Режа асосида ҳар йили диагностик текшириш ўтказиб турилади. Агар бруцеллёзга хос белгилар сезиладиган бўлса, хўжалиқда дарҳол комплекс диагностик текшириш ўтказилади. Носоғлом хўжаликни соғломлаштириш. Бруцеллёз касаллиги қайд қилингудек бўлса, дарҳол хўжаликда карантин эълон қилинади. Хўжаликни соғломлаштириш календарь иш режаси тузилиб, тасдиқланади. Соғломлаштириш Ветеринария бошқармасининг рухсати билан вакцина ишлатиб ёки вакцинасиз амалга оширилади.

Карантиннинг талаб-қоидаларига мувофиқ қуйидагилар тақиқланади: Ташқаридан мол келтириш ва мол чиқариш. Ветеринария врачининг рухсатисиз молларни гуруҳларга ажратиш. Сут олиб чиқиш, ясли, боғча, мактаблар учун уни тарқатиш, бозорга чиқариб сотиш. Бундай сут хўжаликда 70° С да 30 минут пастеризация қилиниши, носоғлом хўжаликдан чиқариладиган сут махсус идишларда олиб кетилиши шарт. Сут заводларида туман бош ветеринария врачининг хўжаликлар эпизоотологик ҳолати баён қилинган маълумотномаси бўлади. Серологик усулда ижобий натижа берган сигирлардан соғилган сутдан мой олинади ва хўжалик ичида ишлатилади. Носоғлом хўжалик территориясидан ўриб олинган хашак икки ой сақлангандан кейин фойдаланишга ижозат берилади. Қўй ва эчкилар соғилмайди, эмбрионнинг қонини олиш тақиқланиб, ширдон тайёрлашга рухсат этилмайди. Шилинган терилар консервация қилиниб, моллар танаси утилга ўтказилади. Дезинфекция учун 2%ли актив хлори бор хлорли оҳак, 2%ли ишқор эритмаси, 20%ли хлорли оҳак, 2%ли формальдегид ва бошқалар тавсия этилади. Гўнг биотермик усулда зарарсизлантирилади. Махсус соғломлаштириш усули мавжуд бўлиб, бунда вакцина ишлатилмайди. Соғломлаштирилаётган моллар ҳар 15—35 кун ичида РА, Розбенгал, РСК, РДСК реакциялари билан текшириб кўрилади. Серологик текшириш то гуруҳ бўйича икки марта манфий натижа олингунча давом эттирилади. Манфий натижа олингач, моллар 6 ойлик ветеринария назоратига қўйилади. Бу даврда ҳар 3 ойда бир марта юқоридаги усул билан серологик текширишдан ўтказилади. Натижа манфий бўлса, хўжалик соғломлаштирилган ҳисобланади. Махсус соғломлаштириш усули эпизоотик ҳолатни инобатга олиб, ветеринария бош бошқармаси йўриқномаси асосида юқорида қайд қилинган вакциналарни қўллаб амалга оширилади.

Одамларни бруцеллёздан сақлаш. Қишлоқ хўжалик ҳайвонлари орасида бруцеллёз касаллиги чиққудек бўлса, одамларни бу касалликдан сақлаш учун қуйидаги тадбирлар амалга оширилади: Моллари носоғлом хўжалик фермасида хизмат қилаётган ҳамма ходимлар тиббий муассаса назоратида бўлиб, шахсий гигиена қоидаларига қатъий амал қилиши лозим. Қўй-эчки фермаларида хизмат қилиш бруцеллёзга қарши эмланган одамларгагина рухсат этилади. Ферманинг ҳамма ходимлари махсус кийим- кечак билан таъминланади. Ҳар бир чорвачилик биносида қўл ювгич, сочиқ, совун, дори қутичалар бўлишини таъминлаш зарур. Чорвачилик ходимлари махсус тиббий кўрикдан ўтиб туриши керак. Қўчқорларнинг эпидидимит касаллиги. Эпидидимит уруғдонда ҳар хил даражадаги пролифератив яллиғланиш жараёни ва наслдорлик функциясининг пасайиши билан кечадиган касалликдир. Қўчқорлар эпидидимити ўткир ва сурункали кечади. Касалликда тана ҳарорати 41—42° С гача кўтарилиб, уруғдонда экссудатив яллиғланиш содир бўлади. Уруғдон халтаси таранглашади, иссиқ бўлиб, қизариб кетади. Яллиғланиш натижасида катталашади ва осилиб қолади. Кўп миқдорда экссудат тўпланади. Юриши қийинлашиб, лапанглаб юради. Маълум вақт ўтгач, ҳарорат тушади, уруғдон халтасининг шиши қайтади. Уруғдон атрофияга учрайди. Сперма ажралиши пасаяди, қуюқлиги ўзгариб, сарғиш рангда бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

O'xshashlar

Ҳайвонлар касаллигига мустахкамлик буйича селекция олиб бориш

Қорамоллар лейкози Leycosis bovinus

Қўйларнинг хламидиоз аборти Xlamidiosis ovinus abortus

Листериоз Listeriosis

Лептоспироз Leptospirosis